فتاوای مسح بر خُفین

مسح بر جبیره (باند و پانسمان زخم):

سوال ۲۲: حکم مسح بر پانسمان چیست و چه چیزهایی در معنای آن داخل می‌شوند؟ و دلیل مشروعیت آن از کتاب و سنت چیست؟

اولا لازم است که بدانیم جبیره (پانسمان) چیست؛ جبیره در اصل به آن چیزی گویند که شکستگی استخوان را اصلاح و توانا می‌سازد (چوب‌هایی که بر شکسته بندند) و منظور از آن نزد فقها؛ هرآنچه که در عضو طهارت به سبب نیاز قرار داده می‌شود؛ مانند گچی که بر روی شکستگی است یا مرهمی (نوار چسپ دست(طبی) یا زخم) که بر روی زخم قرار می‌گیرد و نیز آنچه که مشابه آن است، که مسح بر آن بجای شستن کافیست.

چنانچه تشخیص دهیم که لازم است تا بر زخم ساق یا بازو (یا هر عضو وضوی دیگری) نوار چسپی باشد و بدان احتیاج دارد در این صورت می‌توان بجای شستن بر آن مسح نمود و وضو گرفتن با چنین حالتی کامل است بدین معنا که اگر فرض شود این شخص حتی این پانسمان یا چسپ را باز کند، باز طهارت وی باقیست و با بازکردن آن‌ها وضو باطل نمی‌شود؛ زیرا آن وضو بر وجه شرعی و بصورت کامل انجام شده است و بازکردن مرهم یا پانسمان دلیلی بر باطل شدن وضو یا طهارت نیست و نیز دلیلی در جبیره که معارض با این قول باشد وجود ندارد. البته برخی از احادیث ضعیف وجود دارند که برخی از اهل علم بدان‌ها استناد کرده‌اند و گفته‌اند: مجموع این احادیث ضعیف باعث می‌شود که بعنوان حجتی به حساب بیایند و برخی از اهل علم نیز گفته‌اند که بدلیل ضعف آن احادیث نمی‌توان بدان‌ها استناد و اعتماد نمود و لذا علما اختلاف کرده‌اند و برخی چنین رأی داده‌اند که: طهارت عضوی که بر آن باند یا پانسمان است لازم نیست؛ زیرا او از طهارت آن عاجز و ناتوان است و برخی چنین رأی داده اند که: باید ابتدا بجای آن عضو باندپیچی شده یک‌بار تیمم بگیرد ولی نیازی نیست که بر آن مسح کند. اما جدای از حجت یا حجت نبودن آن احادیث می‌توان گفت که نزدیک‌ترین اقوال به قواعد شرعی آن است که عضو باند پیچی شده مسح می‌گردد و این مسح آن را از گرفتن تیمم بی نیاز می‌گرداند.

و هنگامی که می‌گوییم: هرگاه شخصی زخمی را در اعضای طهارت یافت، چند حالت برای آن وجود دارد:

حالت اول: زخم مکشوف است (باند پیچی نشده) و شستن آن نیز ضرری وارد نمی‌سازد، در این حالت شستن آن واجب است.

حالت دوم: زخم مکشوف است و شستن بدان ضرر می‌رساند ولی مسح آن بدون ضرر است، در این حالت شستن واجب نیست ولی مسح آن واجب می‌شود.

حالت سوم: زخم مکشوف است ولی هم شستن و هم مسح بدان ضرر می‌رساند، در این حالت باید بجای آن عضو، تیمم بگیرد.

حالت چهارم: زخم بوسیله‌ی باند و پانسمان بسته شده است؛ زیرا بدان نیاز بود، در این حالت بر روی باند یا پانسمان یا مشابه آن‌ها مسح می‌شود و لازم به شستن نیست.

سوال ۲۳: آیا شروطی برای مسح بر جبیره وجود دارد، مثلا بدون ضرورت می‌توان بر آن مسح کرد؟

بر جبیره مسح نمی‌شود مگر هنگامی که ضرورت و نیازی باشد، که در آن صورت به اندازه‌ی توانایی و به اندازه‌ی آن مسح بر آن واجب می‌شود و البته در این‌جا منظور از نیاز و ضرورت فقط وجود زخم یا شکستگی نیست، بلکه هرآنچه که بستن باند یا پانسمان یا چسپ برای آن ضرورت داشته باشد، پس آن مورد نیز جزو ضرورت و نیاز خواهد بود.

سوال ۲۴: آیا باند پیچ‌ها مثل گاز پانسمان داخل در معنای جبیره می‌شود؟

آری داخل می‌شود، در ضمن باید دانست که جبیره به مانند مسح بر خفین نیست که مدت زمان معینی برای آن درنظر گرفته شود، بلکه تا زمانی که بدان نیاز باشد می‌توان بر آن مسح نمود و همچنین بر خلاف خفین می‌توان بر جبیره چه در وضو و چه در غسل بر آن مسح کرد، پس هرگاه غسل واجب گردد باید به مانند وضو بر جبیره مسح شود.

سوال ۲۵: کیفیت مسح بر جبیره چگونه است؟ آیا باید کل آن را مسح نمود یا این‌که قسمتی از آن کافیست؟

آری تمام آن لازمست؛ زیرا طبق اصل بدل حکم مبدل را دارد (یعنی مسح حکم شستن را دارد) و در سنت نبوی خلاف این امر وارد نشده است و در این‌جا مسح جایگزین شستن می‌شود (مسح بدل شستن است) و همان‌طور که شستن، کل عضو را دربر می‌گیرد پس مسح نیز لازم است کل جبیره را دربر بگیرد، ولی مسح بر خفین در حقیقت رخصتی از جانب شرع است از طرفی جواز اکتفا به مسح قسمتی از خفین یا جوراب در سنت وارد شده است. (یعنی برای این مورد دلیل شرعی وجود دارد ولی برای جبیره خیر).