درس هیجدهم: احکام جنازه و چگونگی نماز بر آن

۱- این امر جایز است که به شخص در حال سکرات (لحظات احتضار، دم مرگ) جمله «لا اله الا الله» را تلقین کرد، آن را بگوید ؛ زیرا رسول خدا جفرموده است: «لقنوا موتاكم لا إله إلا الله».این حدیث را امام بخاری و امام مسلم هر دو روایت کرده‌اند.

به مردگانتان (لحظات آخر زندگی، دم مرگ) جمله «لا اله الا الله» را تلقین کنید. (تا آن را تکرار کنند).

۲- زمانی که یقین کردید که شخص مرده است، چشم‌هایش را بر روی هم بگذارید (چشم‌هایش را ببندید) زیرا این عمل در سنت هدایت بخش پیامبر جآمده است.

۳- واجب است جنازه مسلمان غسل داده شود مگر آنکه در میدان جنگ به شهادت رسیده باشد، زیرا شهید میدان نبرد، نه غسل داده می‌‌شود، و نه نمازی بر او خوانده می‌‌شود، و نه اینکه در کفن قرار داده می‌‌شود، و فقط با همان لباسش دفن می‌‌شود ؛ زیرا رسول خداجشهدا و کشته شدگان غزوه (جنگ‌های رسول خدا جبا دشمنان دین) احد را نشسته، و بر آنان نماز هم نخواندند.

۴- نحوه غسل دادن جنازه (میت).

عورت (شرمگاهش) را پوشانده، و او را از زمین کمی بلند کرده و اندکی به شکمش فشار داده شود. بعد از آن کسی که غسل می‌‌دهد دستمال یا پارچه ای را دور دستش می‌‌پیچد و نجاست‌ها را پاک می‌‌کند. سپس همانند وضو برای نماز، او را وضو می‌‌دهند، بعد سر و ریشش را با آب و سدر یا با ماده شوینده دیگری (صابون، شامپو، … ) می‌‌شویند، ابتدا سمت راست بدنش، و سپس سمت (طرف) چپ بدنش را می‌‌شویند. در بار دوم و سوم او را غسل می‌‌دهند. در هر بار (غسل دهنده) دستش را به آرامی بر روی شکم میت می‌‌کشد تا اگر نجاستی بیرون بیاید، آن را پاک کند و بعد محل خروج نجاست را با پنبه یا چیزی شبیه آن ببندد و اگر با این چیزها نشد، با گِل، یا چسب و امثال آن محل را ببندد، بار دیگر وضوی میت را تجدید کند. چنانچه میت با سه بار شستن پاک نشد، پنج یا هفت بار می‌‌تواند او را بشوید، و در پایان او را خشک کرده و در زیر بغل و محل‌های پنهان و مواضع سجده مرده عطر قرار دهد. چنان که بهتراست تمام بدن میت معطر گردد.

کفن میت با بخور و ماده ای خوشبو معطر گردد، و چنانچه سبیل یا ناخن‌هایش بلند بود، کوتاه گردد، اما چنانچه این کار انجام نشد گناهی صورت نگرفته است. موهایش شانه نمى‌شود، و موهای شرمگاه کوتاه نمى‌گردد، و اگر ختنه نشده بود، ختنه نمى‌گردد، زیرا بر این اعمال دلیلی وجود ندارد.

موی سرمیت اگر زن باشد به سه دسته تقسیم شده و پشت سر انداخته می‌‌شود.

۵- احکام کفن میت.

بهتر است مرد با در سه پارچه سفید کفن کنند، در این سه تکه عمامه و پیراهن وجود ندارد، این همان روشی است که رسول جکفن گردید. میت در کفن پیچیده می‌‌شود اگر چنانچه میت در ازار و ملفقه (چادر شب) پیچیده شود مانعی نخواهد داشت.

زنان در پنج پارچه کفن می‌‌شوند. پسر بچه در یک تا سه پارچه کفن می‌‌شود. دختر بچه در یک پارچه و دو ملافه کفن می‌‌شود.

اما در واقع برای تمامی مردگان (از مرد، زن، بچه) واجب آن است که در یک پارچه پیچیده و کفن شوند بگونه‌ای که تمام بدن پوشیده شود. چنانچه میت در حالت احرام (در حج یا عمره) باشد او را با آب و سدر شسته، یا در همان لباس احرام، یا پارچه‌ى دیگر کفن می‌‌کنند، اما سر و صورتش را نمى‌پوشانند، و عطر هم به وی نمىزنند، زیرا وی در روز قیامت تلبیه گویان (لبيك اللهم لبيك ...)مبعوث و محشور خواهد شد. این عمل از احادیث رسول خدا جثابت شده است.

اما چنانچه محرم (شخص در حالت احرام) زن باشد مانند زنان دیگر وی را کفن می‌‌کنند، و به او عطر نمى‌زنند، و صورتش را با روبند، و دست‌هایش را با دستکش نمى‌پوشانند، اما صورتش را با پارچه کفن می‌‌پوشانند. (قبلا نحوه کفن کردن زنان بیان شد).

۶- سزاوارترین و شایسته‌ترین شخص به غسل دادن میت و نماز خواندن بر او کسی است که میت درباره وی وصیت کرده باشد، بعد از او، پدر، پدربزرگ، و بعد اقوام و خویشاوندانِ مرد نزدیک به او، سزاوارتر هستند.

در مورد زنان هم، شایسته‌ترین فرد به غسل دادن کسی است که زن او را وصیت کرده است، بعد از او، مادر، مادر بزرگ، و بعد اقوام و خویشاوندانِ زن نزدیک به او، سزاوارتر هستند.

جایز است که زن و شوهر هر یک اگر مُرد دیگرى وی را بشوید، زیرا هنگامی که ابوبکر صدیقسوفات یافت همسرش او را شست.

همچنین نقل شده است علی ابن ابى‌طالبسهمسرش فاطمه الزهراءلرا شست.

۷- چگونگی نماز جنازه:

با تکبیر اول، سوره فاتحه خوانده می‌‌شود، اگر به همراه آن سوره کوتاهی با یک یا دو آیه از قرآن خوانده شود بهتر است. این نحوه قرائت در حدیثی از ابن عباسبآمده است.

با تکبیر دوم، بر رسول خدا جدرود و صلوات فرستاده می‌‌شود مشابه همان درودی که در نماز خوانده می‌‌شود.

با تکبیر سوم، این دعا خوانده می‌‌شود:

«اللهُمَّ اغْفِرْ لِحَيِّنَا وَمَيِّتِنَا، وَشَاهِدِنَا وَغَائِبِنَا، وَصَغِيرِنَا وَكَبِيرِنَا، وَذَكَرِنَا وَأُنْثَانَا، اللهُمَّ مَنْ أَحْيَيْتَهُ مِنَّا فَأَحْيِهِ عَلَى الْإِسْلَامِ، وَمَنْ تَوَفَّيْتَهُ مِنَّا فَتَوَفَّهُ عَلَى الْإِيمَانِ ، اللهُمَّ، اغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ وَعَافِهِ وَاعْفُ عَنْهُ، وَأَكْرِمْ نُزُلَهُ، وَوَسِّعْ مُدْخَلَهُ، وَاغْسِلْهُ بِالْمَاءِ وَالثَّلْجِ وَالْبَرَدِ، وَنَقِّهِ مِنَ الْخَطَايَا كَمَا نَقَّيْتَ الثَّوْبَ الْأَبْيَضَ مِنَ الدَّنَسِ، وَأَبْدِلْهُ دَارًا خَيْرًا مِنْ دَارِهِ، وَأَهْلًا خَيْرًا مِنْ أَهْلِهِ وَزَوْجًا خَيْرًا مِنْ زَوْجِهِ، وَأَدْخِلْهُ الْجَنَّةَ وَأَعِذْهُ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ و عَذَابِ النَّارِ، وَافْسَحْ لَهُ فِي قَبْرِهِ، وَنَوِّرْ لَهُ فِيه، اللهُمَّ لَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ، وَلَا تُضِلَّنَا بَعْدَهُ».{این حدیث را مسلم، ترمذی ونسایی وابن ماجه روایت کرده اند}.

«خداوندا!، زندگان ما را، و مردگانمان را، و حاضران، و غایبانمان را، و کودکانمان(کوچک هاى‌مان و بزرگانمان)، و مردان و زنان ما را، بیامرز و ببخشای، خداوندا! هر کس از ما را که زنده می‌‌گردانی بر آیین اسلام زنده گردان، و هر کس را که از ما می‌‌میرانی بر ایمان بمیران، خداوندا! بر (این میت) رحم کن، و او را ببخشای، و عافیت را نصیبش کن، و از وی در گذر و معافش کن، جایگاهش را گرامی دار، و قبرش را گسترده بگردان، او را با آب، برف و تگرگ (یخ) غسل بده و از اشتباهات پاکش گردان، همانگونه که پارچه‌ای سفید از چرک و آلودگی پاک می‌‌شود، به او منزلی بهتر از خانه دنیایش بده، و خانواده‌ای بهتر از خانواده‌اش عطا کن، او را وارد بهشت کن، و او را از عذاب قبر و عذاب جهنم در پناه خویش نگه دار.

خداوندا! ما را از پاداش او محروم مگردان، و (همچنین) ما را بعد از او گمراه و منحرف مکن».

مستحب است هنگام هر تکبیر دست‌ها بلند گردد.

چنانچه مرده (میت) زن بود دعا را در عربی به صیغه مونث می‌‌خوانیم، اگر تعداد مرده‌ها (میت‌ها) چند نفر بودند، دعای عربی را به صیغه جمع می‌‌خوانیم.

چنانچه مرده (میت) کودک یا نوزاد بود، دعای مغفرت خوانده نمى‌شود و به جای آن، دعای زیر خوانده می‌‌شود.

«اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ فَرَطًا لِوَالِدَيْهِ، وَذُخْرًا شَفِيْعًا مُجَاباً، اللَّهُمَّ ثَقِّلْ بِهِ مَوَازِينَهُمَا، وَأَعْظِمْ بِهِ أُجُورَهُمَا، اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ فِي كَفَالَةِ إبْرَاهِيمَ وَأَلْحِقْهُ بِصَالِحِ سَلَفِ الْمُؤْمِنِينَ، وَقِهِ بِرَحْمَتِك مِنْ عَذَابِ الْجَحِيمِ».{المغنی لابن قدامه ۳/۴۱۶}.

«خداوندا! او را پاداش، گنجینه، شفاعت کننده، و پاسخ دهنده‌ای برای پدر و مادرش قرار بده. خداوندا! توسط این کودک ترازوی اعمالشان را سنگین بگردان،‌ و بدین خاطر پاداش شان را زیاد کن. خداوندا! این کودک را در کفالت و حضانت ابراهیم÷قرار بده، و وی را به مؤمنان صالح پیشین (سلف صالح) ملحق بگردان. و با رحمت خودت او را از عذاب دوزخ حفظ بگردان».

سنت آن است که امام در مقابل سر جنازه اگر مرد باشد بایستد، و اگر زن بود در مقابل وسط پیکر جنازه بایستد. و اگر چند جنازه از مرد و زن باشد. جنازه مرد را مقابل امام قرار می‌‌دهند، و جنازه زن را در جهت قبله و پشت جنازه مرد قرار می‌‌دهند، یعنی بعد از جنازه مرد گذاشته می‌‌شود، و اگر جنازه کودک بود، پشت جنازه پسربچه بعد از جنازه مرد، سپس جنازه زن قرار داده می‌‌شود، و بعد از آن جنازه دختربچه در جهت قبله بعد جنازه زن، پشت سر هم گذاشته می‌‌شود.

جنازه‌ها بدینصورت قرار داده می‌‌شوند که سر هر جنازه مقابل جنازه قبلی قرار می‌‌گیرد. سر پسربچه مقابل سر مرد، و میانه سر زن مقابل سر مرد، و سر دختربچه مقابل سر زن قرار می‌‌گیرد.

نمازگزاران همگی پشت سر امام می‌ایستند و چنانچه یک نفر از نمازگزاران جایی در پشت سر امام نیافت، می‌‌تواند در دست راست امام بایستد.

هشتم: چگونگی دفن میت (در گور قرار دادن مرده):

بهتر آن است که قبر (گور) عمیق باشد. بدینگونه که عمق آن حدود نصف قامت یک مرد متوسط القامه باشد. و دیگر اینکه در درون گور (قبر) لَحد ایجاد کنند. و جهت آن هم به سمت قبله باشد.

مرده را بر روی دست راست (پهلوی راست) داخل لَحد می‌‌گذارند، و سپس گره کفن را باز کرده، و بدون آنکه سر جنازه برهنه و آشکار گردد. تفاوتی ندارد که مرده، مرد یا زن باشد. بعد از آن بر آنجا خشت، یا گِل می‌گذارند تا مطمئن شوند خاک داخل آن نمى‌ریزد. اگر توانستند خشت بگذارند وگرنه هر چیز دیگر مانند لوح یا سنگ یا تخته که مانع داخل شدن خاک به داخل آن شود. حالا خاک را می‌‌ریزند و گور را پر می‌‌کنند. مستحب است در این زمان گفته شود: «بسم الله و على ملّة رسول الله»یعنی: «به نام خدا و بر امت رسول خدا این مرده را می‌‌گذاریم»‌.

ارتفاع سطح قبر از زمین به اندازه یک وجب می‌‌باشد، و چنانچه امکان داشت روی آن مقداری سنگریزه ریخته و آب می‌‌پاشند.

بر کسانی که جنازه را تشییع کرده اند سنت است که بر سر قبر ایستاده و برای میت دعای خیر بنمایند. روایت شده که رسول خدا جبعد از دفن میت بر سر قبر او ایستاده و چنین می‌‌فرمودند:

«استغفروا لأخيكم و سلوا له التثبيت فإنه الآن يسأل».

{به روایت ابوداود، حاکم، بیهقی و دیگران}.

«برای برادرتان طلب آمرزش نمایید، و برای او پایداری و ثبات در سخن حق بطلبید، زیرا از او الآن سؤال می‌‌شود. (یعنی در حال حاضر دو فرشته الهی (منکر و نکیر) از وی امتحان می‌گیرند)».

نهم: نماز جنازه بعد از دفن میت:

چنانچه کسی قبل از دفن میت نتوانست بر وی نماز جنازه بخواند، برای او جایز است که بعد از دفن هم بر میت نماز جنازه بخواند، و این مدت حدودا تا یک ماه می‌‌تواند باشد، زیرا رسول خدا جاین عمل را انجام داده‌اند، و بیشتر از یک ماه دیگر جایز نمى‌باشد بدین علت که در حدیث یا اثری نیامده است که رسول خدا جبعد از یک ماه از دفن میت بر وی نماز جنازه خوانده باشد.

دهم: نوحه خوانی و غذا دادن برای میت:

جایز نیست صاحب عزا (عزاداران و سوگواران) برای مردم و کسانی که برای تسلیت به نزد آنان می‌آیند غذا و خوراک تهیه و آماده کنند. زیرا صحابی بزرگوار جریز بن عبدالله بجلی گفته است: «ما در زمان حیاتِ رسول خدا ججمع شدن برای عزاداری و آماده کردن غذا بعد و دفن میت از انواع نیاحت و سوگواری را ناروا می‌‌دانستیم.

اما برای صاحبان عزا منعی وجود ندارد که برای خودشان و میهمان‌هایشان غذا تهیه کنند، البته بهتر آن است که خویشاوندان و همسایگان برای صاحبان عزا غذا پخته یا تهیه کنند. زیرا زمانی که خبر شهادت جعفر بن أبى‌طالبسدر سرزمین شام به رسول خدا جرسید، ایشان به خانواده خویش دستور دادند تا برای خانواده جعفر بن أبى‌طالب جغذا تهیه کنند و سپس فرمودند: (امروز) بر آنان امری (مصیبتی) گذشته است که آنان را به خودشان مشغول ساخته و نگرانشان کرده است.

«اصنعوا لآل جعفر طعاماً فإنه قد أتاهم أمر يشغلهم»‌.

{این حدیث را احمد، ابوداود، ترمذی، ابن ماجه و دیگران روایت کرده اند}.

همچنین مانعی وجود ندارد که صاحبان عزا از غذایی که برایشان تهیه شده همسایگان و یا دیگران را دعوت کنند. ودر ارتباط با گفتن تسلیت وقت معینی در شرع وارد نشده است.

یازدهم: زمان سوگواری برای زنان:

برای زنان جایز نیست که بیش از سه روز عزاداری کنند، مگر برای شوهرانشان. زیرا در این حالت بر زن واجب است چهار ماه و ده روز سوگواری کند. اما چنانچه باردار (حامله) بود مطابق با احادیث صحیح که گذشت باید سوگواریش را تا هنگام زایمان ادامه دهد.

ولی بر مردان جایز نیست برای خویشاوندان و نزدیکانشان و یا دیگران سوگواری کرده یا عزا بگیرند.

دوازدهم:

برای مردان جایز است که هر چندگاه به زیارت گورستانها رفته و برای مردگان دعا کرده و طلب رحمت برایشان بنمایند، زیرا این دیدار برای آنان یادآوری از آخرت و سرانجامشان می‌‌باشد. زیرا رسول خدا جفرمود: «زوروا القبور فإنها تذكركم الآخرة».{به روایت امام مسلم}.

«... به دیدار قبرها بروید، زیرا این قبور، آخرت را به یاد شما می‌‌آورد».

رسول خدا جبه اصحاب و یارانشان می‌‌گفتند: هرگاه به گورستان (قبرستان) رفتید این دعا را بخوانید:

«السَّلَامُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الدِّيَارِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُسْلِمِينَ، وَإِنَّا، إِنْ شَاءَ اللهُ بِكُمْ لَاحِقُونَ، نَسْأَلُ اللهَ لَنَا وَلَكُمُ الْعَافِيَةَ، وَيَرْحَمُ اللهُ الْمُسْتَقْدِمِينَ مِنَّا وَالْمُسْتَأْخِرِينَ». {به روایت مسلم، احمد و نسایی}.

«سلام بر شما ای ساکنان این سرزمین از تمامی مؤمنان و مسلمانان، و ما هم اگر خداوند بخواهد به شما خواهیم پیوست، از خداوند برای خودمان و شما عافیت و سلامتی می‌‌خواهیم و خداوند به تمامى کسانى که قبل از ما از دنیا رفته‌اند، و یا بعد از ما از دنیا خواهند رفت رحمت کند».

اما برای زنان جایز نیست که به زیارت قبرستان‌ها بروند، زیرا رسول خداجفرموده است: «لعن الله زائرات القبور».

{به روایت احمد، ابن ماجه، حاکم، بیهقی ودیگران}.

«خداوند، زنانی را که به زیارت قبرها می‌‌روند نفرین (لعنت) کند.

زیرا با رفتن زنان به قبرستان‌ها بیم برخاستن فتنه، بی‌صبری، کم حوصلگی، فریاد و شیون می‌‌رود. همچنین صحیح نیست که زنان در تشییع جنازه شرکت نمایند زیرا رسول خدا جآنان را از این عمل نهی کرده و بر حذر داشته است.

اما خواندن نماز جنازه در مسجد یا مصلی برای مردان و زنان جایز است.

این مطلب آخرین چیزی بود که توانستم جمع آوری کنم.

وصلى الله وسلم على نبينا محمد وآله وصحبه أجمعين.