تاریخ کامل - تاریخ ابن اثیر - جلد سوم

مشهورترين كتاب ابن اثير و جامع‌ترين تاريخ عمومى است كه بيشترِ آن درباره تاريخ اسلام است. نویسنده در مقدمۀ كتاب، مطالبى را درباره علت تأليف و روش تاريخ نگارى خود بيان كرده است. به تصریح وی، هيچ كدام از كتب تاريخى، به تنهايى نياز خواننده را رفع نمى‌كند؛ برخى درازگويى كرده و برخى مختصر گفته‌اند؛ تاريخِ شرقى از تاريخ غربى خالى است و بالعكس؛ هيچ كتابى به همه رويدادها نپرداخته و يكجا جمع نكرده است. از اين رو كسى كه مى‌خواهد يك دوره تاريخ را تا زمان حيات خود مطالعه کند، نيازمند كتاب‌هاى متعددی است كه هر كدام كمبودهايى دارد. و این، انگیزۀ وی از تأليف کتاب تاريخى جامعی بود که اخبار پادشاهان شرق و غرب و بين آنان دو را شامل باشد؛ هر چند ادعای کامل بودنِ آن را ندارد. ابن اثير كتاب خود را از نخستين روزگار آغاز كرده و تا پايان سال 628 ه. ق. برابر 1230 م، يعنى دو سال پيش از مرگش، ادامه داده است. منبع اصلى وى، تا اواخر قرن سوم (هفت جلد اول كتاب)، تاريخ طبرى بوده است، اما روش طبری را در ذكر روايات مختلف درباره يك واقعه رعايت نكرده؛ بلكه كامل ترين روايات را گرفته، يا روايتى را كه به نظر او درست‌تر بوده با آنچه خود از منابع ديگر يافته، ذكر كرده است. در مواردی که روايتى را ذكر کرده كه در صحت آن ترديد داشته، نظر خود را نيز درباره آن آورده يا متذكر شده كه درباره اين واقعه، اخبار مختلف در دست است. الكامل در ذكر تاريخ اسلام بر حسب سنوات يا به شيوه سالشمار تنظيم شده است اما وى به اين نكته توجه داشته است كه مورخان، يك رويداد را كه در سالهاى مختلف رخ داده است قطعه قطعه كرده و پى‌گيرى و فهم آن را دشوار نموده‌اند. ابن اثير براى جلوگيرى از اين انقطاع، غالبا در يكجا خلاصه‌اى از يك واقعه را كه طى سالها اتفاق افتاده آورده و در سنوات مختلف، قطعاتِ واقع شده و مربوط به همان سال‌ها را در جاى خود ذكر كرده است. از ويژگى‌هاى اين كتاب، ضبط بعضى از اسامى اشخاص و مکان‌هاست، كه در پايان وقايعِ هر سال يا هر فصل از كتاب، نام‌ها را با حركات يا إعراب آورده و ابهام در تلفظِ آن واژه را برطرف كرده است. همچنين، وقتى فتحِ شهر يا ناحيه‌اى را بيان مى‌كند، نام آنجا را شرح مى‌دهد و وجه تسميۀ آن را بيان مى‌كند.