مقدمه
از مسائلی که امروز در جامعه بشری مورد علاقه صاحب نظران و علاقمندان به تحقیقات است، نقش اجتماعی زن در جامعه است. از آنجائی که زن یکی از مخلوقات خاصه خدای عزوجل است که تکامل هر مرد بر وجود زنی بستگی دارد و این امری انکار ناپذیری است و چه بسا مردانی را پرورش دادند که جهان را در شگفتی فرو بردند و در تکامل انسان سازی نقش بسیار مهمی را بر عهده داشته‌اند که هر جامعه شناس، مهر تأیید بر آن می‌زند و نقش زنان را در فرهنگ سازی جامعه می‌ستاید و چنان‌چه زندگی زن را در دوران ما قبل اسلام بنگریم می‌بینیم که همواره مردها رفتارهائی همانند حیوانات با زنان خود داشته‌اند. و زن را یکی از موجودات پست و ذلیل به حساب می‌آوردند و او را مانند یک کالا به بازار برای خرید و فروش می‌بردند. چنان‌چه در زمان جاهلیت در عرب رسم بر این بود که اگر دختری به دنیا می‌آمد او را از ترس فقر و تنگدستی زنده به گور می‌کردند و خداوند با اشاره به این مطلب در قرآن مجید فرموده است:
﴿وَلَا تَقۡتُلُوٓاْ أَوۡلَٰدَكُم مِّنۡ إِمۡلَٰقٖ نَّحۡنُ نَرۡزُقُكُمۡ وَإِيَّاهُمۡۖ﴾[الأنعام: ۱۵۱]
«فرزندانتان را از ترس فقر و تنگدستی نکشید «چرا که» ما به شما و ایشان روزی می‌دهیم».
در زمان جاهلیت زن در میان عرب موجودی بین انسان و حیوان به حساب می‌آمد و فلسفه وجودی آن خدمت به شوهر، انجام کارهای شوهر و محل غریزه جنسی شوهر بود. به همین خاطر تولدش مایه ننگ و عاری در میان مردم عرب بود. هر فردی که برای او دختری متولد می‌شد او را بلافاصله زنده بگور می‌کرد تا شرافت و عزتش جریحه‌دار نشود قرآن مجید این قسمت از تاریخ را با کمال زیبایی و شیوائی بیان می‌فرماید:
﴿وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُم بِٱلۡأُنثَىٰ ظَلَّ وَجۡهُهُۥ مُسۡوَدّٗا وَهُوَ كَظِيمٞ٥٨ يَتَوَٰرَىٰ مِنَ ٱلۡقَوۡمِ مِن سُوٓءِ مَا بُشِّرَ بِهِۦٓۚ أَيُمۡسِكُهُۥ عَلَىٰ هُونٍ أَمۡ يَدُسُّهُۥ فِي ٱلتُّرَابِۗ أَلَا سَآءَ مَا يَحۡكُمُونَ٥٩﴾ [النحل: ۵۸-۵۹]
«و هنگامی که به یکی از آن‌ها مژده تولد دختر داده می‌شد، آن چنان از فرط ناراحتی چهره‌اش متغییر می‌شد که صورتش سیاه می‌گردید و مملو از خشم و غضب و غم و اندوه می‌شد، و از قوم و قبیله (خود) به خاطر این مژده بدی که به او داده می‌شد. خویشتن را پنهان می‌کرد، سر گشته و حیران به خود می‌گفت: آیا این ننگ را بر خود بپذیرد و دختر را نگه دارد و یا اینکه او را زیر خاک زنده به گور سازد؟ آن چه قضاوت بدی بود که می‌کردند».
زندگی و پرورش زن در چنین حالتی بود که اسلام با ظهور تابناکش تمام این جاهلیت‌ها را از بین برد و نقش واقعی زن را به زنان تقدیم کرد. این اوّلین باری بود که زنان توانستند به وسیله‌ی اسلام حقوقشان را بدست بیاورند تا جائی که اسلام حق و حقوق زن را در امور معیشتی، میراثی و مسائل زناشوئی به صراحت بیان می‌دارد و هیچ‌گونه چشم پوشی را در قبال حق زن نمی‌پذیرد و جایگاه اصلی زن را تعیین کرد و روابط زناشوئی را به صورت قانون مندی مشروع گردانید و حقوق هر یکی از زن و شوهر را مشخص کرد.
خلاصه اینکه زن و شوهر را از یک چشمه و اصل قرار داد و دلیل برتری یکی بر دیگری را از میان برداشت همچنان که خداوند می‌فرماید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ وَخَلَقَ مِنۡهَا زَوۡجَهَا وَبَثَّ مِنۡهُمَا رِجَالٗا كَثِيرٗا وَنِسَآءٗۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ ٱلَّذِي تَسَآءَلُونَ بِهِۦ وَٱلۡأَرۡحَامَۚ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ عَلَيۡكُمۡ رَقِيبٗا١﴾[النساء: ۱]
«ای مردم، از پروردگارتان که شما را از نفس واحدی آفرید و جفتش را [نیز] از او آفرید و از آن دو؛ مردان و زنان بسیاری پراکنده کرد پروا دارید، و از خدایی که به [نام] او از همدیگر درخواست میکنید پروا نمایید و زنهار از خویشاوندان مبرید که خدا همواره بر شما نگهبان است».
اسلام نه تنها تلاش کرده است که حق از دست رفته زن را بازگرداند بلکه نیز به حرمت و عزّت زنان و دختران احترام می‌گذارد و به نگهداری دختران وصیت می‌کند. همچنان که رسول الله جمی‌فرمایند:
«هرکسی سرپرستی دو دختر را به عهده بگیرد تا اینکه بزرگ و بالغ بشوند روز قیامت در بهشت همراه من خواهد بود و آن قدر به من نزدیک خواهد بود که دو تا انگشت به هم نزدیک هستند» [۱].
اسلام با ظهورش زندگی را به زن عرضه کرد و همه‌ی خرافات و اعتقادات جاهلانه را از بین برد و احساسی نو به جامعه زن بخشید و به انسان یاد آور شد که زن در زندگی بسیار نقش مهمی‌دارد که مسئولیت زن در جامعه فقط ازدیاد نسل و خدمت به مرد نیست بلکه او همانند مرد در مسائل مختلف شریک است و حتی از آن مزایا و حقوقی که مرد بهره می‌برد زن هم مستحق تمام این حقوق است.
والحمد لله رب العالمین
«عبدالباسط توتازهی»
[۱] صحیح مسلم حدیث ۴۷۶۵.