مسایلی دربارۀ زکات فطر و احکام آن

زکات فطر یا فطریه از ویژگی‌های ماه مبارک رمضان است که به مناسبت پایان ماه روزه و به شکرانۀ توفیق عبادت و طاعت خدای متعال در ماه ضیافت الله که نعمتی است بسیار بزرگ و ارزشمند و نیز برای همدردی با فقرا و مسکینان در روز عید، واجب و مشروع شده تا کمکی به مستمندان و نیازمندان باشد و نیز سبب طهارت و پاکیزگی روزه‌دار گردد.

مهم‌ترین مسایل و احکام فطریه به شرح زیر بیان می‌گردد:

مسألۀ ۱: تعریف زکات فطر: زکات فطر، صدقۀ فطر، فطریه، زکات فِطرَت، سر روزه، سر فطره، نام‌های مختلفی است که مفهوم واحدی دارند و آن عبارت است از: پرداخت مقدار معین از قوت (غذای) غالب شهر به عنوان واجب شرعی که به مستحق داده می‌شود.

مسألۀ ۲: زکات فطر یا صدقۀ فطر یا... به عید سعید فطر نسبت داده شده است، زیرا که همزمان با غروب آفتاب شب عید واجب می‌گردد.

مسألۀ ۳: زکات فطرت منسوب به فطرت و سرشت مسلمان است، چون هر مسلمان زکات سرانه را می‌پردازد.

مسألۀ ۴: زکات فطر در سال دوم هجری واجب و مشروع شده است.

مسألۀ ۵: دلیل وجوب صدقۀ فطر، اجماع عملی مسلمانان با استناد به روایت‌های متعدد که دلالت بر وجوب آن دارند.

مسألۀ ۶: فایده و حکمت عملی پرداخت زکات فطر، طهارت و پاکیزگی روزه‌دار است که نقصان روزه را جبران می‌کند. همانند سجدۀ سهو که نقصان نماز را جبران می‌کند.

مسألۀ ٧: فایدۀ اجتماعی زکات فطر، تعاون و همکاری در تأمین غذای بینوایان در روز عید و رمز فراموش نکردن فقرا و نیازمندان است که به شکل عمومی و تکلیف شرعی واجب شده است.

مسألۀ ۸: وقت وجوب زکات فطر غروب آفتاب شب عید است.

مسألۀ ٩: کسی که بعد از غروب آفتاب شب عید فوت کند زکات فطرش واجب است.

مسألۀ ۱۰: نوزادی که قبل از غروب آفتاب شب عید به دنیا آید فطریه‌اش لازم است.

مسألۀ ۱۱: جنین در شک مادر فطریه ندارد، مگر از باب استحسان نظر به فتوای حضرت عثمان‌بن عفان س.

مسألۀ ۱۲: نوزاد پس از غروب آفتاب شب عید، فطریه ندارد.

مسألۀ ۱۳: وقت ادای سر فطره پیش از رفتن به میعادگاه عید برای نماز عید می‌باشد و بعد از نماز عید تا غروب آفتاب روز عید ادا، ولی مکروه می‌باشد. حتی‌الامکان حتماً قبل از نماز عید بین فقرا پخش گردد.

مسألۀ ۱۴: تأخیر در پرداخت فطریه از روز عید حرام و به قضا می‌افتد.

مسألۀ ۱۵: وقت وجوب فطریه، شب عید فطر می‌باشد ولیکن مانعی نیست که چند روز قبل از عید به مستحقان داده شود، البته با شرایطی که فقها بیان کرد‌ه‌اند.

مسألۀ ۱۶: زکات فطر چون زکات سرانه است، یعنی بر عموم مسلمانان (مرد، زن، پیر، جوان، بالغ، نابالغ، نوزاد، آزاد، برده، غنی، فقیر، مسکین) واجب است.

مسألۀ ۱٧: فقیری از دادن زکات فطر معاف است که غذای شب و روز عید را نداشته باشد.

مسألۀ ۱۸: فقیری که غذای شب و روز عید را ندارد، چنانچه با کمک‌های مردمی که فطریه به او می‌دهند، افزون بر نیاز خود را دارا شد، بر او واجب است که زکات فطر خود را ادا کند.

مسألۀ ۱٩: زکات فطر به سبب اینکه زکات بدن، یعنی زکات سرانه است، نصابی ندارد، بلکه معیار در توانایی پرداخت آن، افزون بر نیاز بودن غذای شب و روز عید می‌باشد.

مسألۀ ۲۰: هر شخص وظیفه دارد فطریۀ خود و کلیۀ افراد تحت پوشش را که مخارج روزانۀ آنها به طریق شرعی بر او واجب است، بپردازد، مانند: همسر، فرزندان و.

مسألۀ ۲۱: اگر سرپرست خانواده‌ای نتواند زکات فطر تمام اعضای خانواده‌اش را بدهد، از مقداری که موجود است فطریه افرادی را که به ترتیب ذکر می‌شود، می‌پردازد: خودش، همسرش، کوچک‌ترین فرزندش، پدرش، مادرش، و سپس فرزندان بزرگ‌تر تا هر جا که برسد و کفایت کند، حتی اگر کمتر از یک صاع (۲ کیلو و نیم) داشته باشد همان مقدار را به جای فطریۀ خودش می‌دهد.

مسألۀ ۲۲: فطریۀ زن مطلقه، طلاق رجعی (یک طلاقه و دو طلاقه) و یا مطلقه، طلاق بائن (سه طلاقه) که حامله باشد بر شوهر واجب است، چون نفقه ایشان در زمان عدت بر شوهر طلاق‌دهنده می‌باشد.

مسألۀ ۲۳: فطریۀ مهمانان شب و روز عید بر صاحبخانه نیست و همچنین فطریۀ کسانی که در طول ماه مبارک رمضان در منزل کسی زندگی می‌کنند با اینکه غذای سحری و افطاری نیز تناول می‌کنند، مگر از باب فضیلت و احسان.

مسألۀ ۲۴: مقدار واجب فطریۀ سرانه، یک صاع نبوی است و آن پیمانه‌ای است که در وزن معادل سه چارک محلی، یعنی ۲۵۰۰ گرم (دو کیلو و نیم) از قوت غالب شهر، یعنی برنج می‌باشد.

مسألۀ ۲۵: قوت غالب باید از دانۀ سالم بی‌عیب باشد، بنابراین برنج کرم‌زده و یا شکسته و خورده شده یا آرد برنج گرچه به مصرف می‌رسد جایز نیست.

مسألۀ ۲۶: فطریه باید به کسانی که مستحق زکات هستند داده شود و دقت گردد تا بر اساس نیاز نیازمندان اولویت‌بندی شود.

مسألۀ ۲٧: فطریۀ هر کدام از اعضای خانواده را با نیت جدا کنید و سپس همه را با هم مخلوط کنید و سپس بین مستحقان تقسیم نمایید.

مسألۀ ۲۸: افرادی که نیت شان معتبر است، مانند: عاقل، بالغ و بچه‌ای که قدرت تشخیص دارد، خودشان نیت فطریه را می‌کنند و افرادی که نیتشان معتبر نیست، خردسال و دیوانه، ولی آنها نیت می‌کند.

مسألۀ ۲٩: انتقال فطریه از شهری به شهر دیگر با وجود مستحقان جایز نمی‌باشد.

مسألۀ ۳۰: پرداخت قیمت فطریه، یعنی به جای قوت غالب، پرداخت نقد و یا جنس دیگر، در مذهب امام شافعی /و همچنین در مذهب امام مالک و امام احمدبن حنبل رحمة‌الله علیهما جایز نمی‌باشد.

مسألۀ ۳۱: با توجه به وجود آرا و نظریات مختلف در توجیه تجویز قیمت فطریه به نظر این جانب، چنانکه رأی اکثریت علما در دنیای اسلام است، در هیچ شرایطی پرداخت قیمت فطریه جایز نمی‌باشد. به دلیل و طبق قاعدۀ اصولی: «لا اجتهاد مع النّصّ»؛ یعنی با وجود دلیل منصوص، اجتهاد جایز نمی‌باشد.

مسألۀ ۳۲: اگر مؤسسه یا افرادی متعهد گردند که فطریۀ مردم را به طریق نقد عادلانه و کارشناسی شده جمع‌آوری نمایند و سپس بر اساس مقررات فقهی اقدام به خرید قوت غالب شهر نمایند و وکالت در خرید قوت و توزیع آن داشته باشند، بلامانع می‌باشد.

موفق و مؤید باشید

عبدالعزیز قاضی‌زاده ـ امام جمعه اوز

۱٧/۸/۸۳ برابر با ۲۳ رمضان ۱۴۲۵ھ