تعمير و توسعۀ مسجد نبوى در طول تاريخ

اقتباس و ترجمه: عبدالله حیدری

«إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَاليَوْمِ الآخِرِ ».

هنگامى که پیامبر خداصاز مکه مکرمه هجرت فرموده و به مدینه منوره رسیدند، انصار مدینه براى پذیرایى از حضرتش بر یکدیگر سبقت مى‌جستند، و هرکس مى‌کوشید لجام شتر آنحضرت را به طرف خانهء خود بکشد، أما آنحضرت مکرراً مى‌فرمودند، شتر را رها کنید زیرا که وى مأمور است در جاى خاصی زانو بزند، شتر همچنان به راهش ادامه مى‌داد تا اینکه در وسط شهر مدینه در یک خرمنگاه خرما زانو زدز

این زمین از دو تا یتیم بود که پیامبرصآن را خریدند و مسجد نبوى را در آن بنیانگذارى نمودند، پس که انتخاب جاى مسجد با راهنمایى پروردگار صورت گرفت. مساحت مسجد که به شکل مربع ساخته شده بود تقریباً هزار و شصت (۱۶۰۰) متر مربع بود، آن زمان قبله به سوى بیت المقدس بود که در شمال واقع مى‌شد.

هنگامى که دستور تحویل قبله به سوى کعبه در مکه مکرمه توسط وحى نازل گردید، تعمیر اندکى در ساختمان مسجد بوجود آمد و آن اینکه دروازه جنوبى بسته شد و دروازه‌اى از طرف شمال باز گردید.

در سال هفتم هجرى تعداد مسلمانان زیاد شد که مسجد گنجایش همهء آنها را نداشت، لذا پیامبر اکرمصدستور توسعۀ آن را صادر نمودند که از دو طرف مغرب و شمال توسعه داده شد، مقدار اضافه شده هزار و چهار و صد و پانزده (۱۴۱۵) متر مربع بود، اکنون مساحت کلى مسجد به دو هزار و چهار صد و هفتاد و پنج (۲۴۷۵) متر مربع مى‌رسید.

توسعۀ دوم در عهد حضرت عمر فاروقسدر سال هفدهم هجرى صورت گرفت، مسجد از نو بازسازى گردید، و حدود هزار و چهار صد (۱۴۰۰) متر مربع از سمت جنوب و غرب و شمال به آن افزوده شد که اینک مساحت کلى آن به سه هزار و پانصد و هفتاد و پنج (۳۵۷۵) متر مربع رسیده بود.

در سال بیست نُه (۲۹) هجرى حضرت عثمانسمسجد را باسنگ بازسازى نمود و از جهات جنوب و شمال و مغرب ۴۹۶ متر به آن افزود که در نتیجه، مساحت کلى مسجد به چهار هزار و هفتاد و یک (۴۰۷۱) متر مربع رسید.

در سال ۸۸ هجرى خلیفه أموى ولید بن عبد الملک دستور بازسازى و توسعۀ مسجد را صادر کرد، سرپرستى این کار را حضرت عمر بن عبد العزیزسکه استاندار مدینه بود به عهده داشت، از جهات مشرق و مغرب و شمال مسجد توسعه یافت، و به جز حجرهء حضرت عایشهل که در آن رسول گرامىصو دو یار باوفایش حضرت ابو بکر و عمرسدفن بودند بقیۀ حجرات نبوى در این توسعه ضمیمه شد و براى أولین بار محراب تو خالى به شکل رائج امروزى، و مناره‌هایى جهت بلندکردن اذان به مسجد افزوده شد.

پس از این توسعه مساحت کلى مسجد به شش هزار و چهار صد و چهل (۶۴۴۰) متر مربع بالغ گردید.

در سال صدوشصت و یک (۱۶۱) قمرى مهدى خلیفهء عباسى دستور داد مسجد توسعه داد شود و ترمیم گردد. بعضی دیوارهایش بازسازى گردید و از جهت شمال حدود ۲۴۵۰ متر مربع به آن افزوده شد که در نتیجه مساحت مسجد به ۸۸۹۰ متر مربع رسید، در سال ۶۵۴ قمرى مسجد بر اثر اشتباهى که از یک فراش مسجد سر زد دچار آتش سوزى بزرگى گردید، این بار به همان شکل اول بازسازى گردید و چیزى به آن افزوده نشد.

در قرن نهم هجرى در عهد سلطان أشرف قایتباى بعضى اجزاء مسجد بازسازى شد اما بدنبال آن بر أثر یک جرقّه آسمانى که منارۀ بزرگ مسجد را هدف گرفت آتش‌سوزى مخُوفى مسجد را بلعید، بلافاصله به دستور سلطان اشرف قایتباى بازسازى گردید و از طرف شرق ۱۲۰ متر مربع به آن افزوده شد که مساحت کلى مسجد به (۹۰۱۰) متر مربع رسید.

در عهد سلطان عبد المجید عثمانى در سال ۱۲۶۵ قمرى مسجد بازسازى شد و از جانب شمال یک ساختمان دوطبقه با مساحت ۱۲۹۳ متر مربع به مسجد افزوده شد که در نتیجه آن مساحت کل مسجد به ده هزار و سیصد و سه (۱۰۳۳) متر مربع رسید.

در سال ۱۳۷۰ قمرى بنابر حکم ملک عبد العزیز آل سعود دیوارها و رواق‌هاى شرق و غرب و شمال مسجد ترمیم گردید و حدود ۶۴۲۰ متر مربع به آن افزوده شد که مساحت کلى آن به ۱۶۳۲۷متر مربع رسید.

باوجود اولین توسعه سعودى‌ها، هنوزهم مسجد نبوى احتیاج به توسعه داشت چون تعداد زائران هر سال رو به افزایش بود، لذا ملک فیصل بن عبد العزیز در سال ۱۳۹۳ قمرى تصمیم گرفت مجدداً مسجد را توسعه دهد، لذا زمینى که در غرب مسجد نبوى واقع بود براى نماز اختصاص داد که با نصب‌کردن بلند گوُ، چترهاى بزرگ و پنکه‌هاى سقفى عملاً این زمین براى نماز آماده شد.

در هیجدهم ۱۸ رجب ۱۳۹۷ قمرى ملک خالد بن عبد العزیز آل سعود زمینی که در جنوب غرب حرم نبوى واقع بود براى خدمت زائران و نمازگذاران اختصاص داد که قسمتى از آن براى نماز و بقیۀ براى پارکینک ماشین‌هاى زوار آماده شد، مساحت این زمین ۴۳۰۰۰ متر مربع بود.

در سال ۱۴۰۵ قمرى خادم حرمین شریفین ملک فهد بن عبد العزیز دستور بزرگترین تعمیر و توسعه در تاریخ مسجد نبوى را صادر نمود، این انقلاب عمرانى بزرگ با پیگیرى و سرپرستى شاهزاده عبد المجید استاندار وقت مدینه منوره آغاز شد، و ۹ سال بطول انجامید، ۸۲۰۰۰ متر مربع به ساختمان مسجد افزوده شد که بعد از این توسعه مساحت کل ساختمان مسجد به (۹۸۳۲۷) نود و هشت هزار و سیصد و بیست و هفت متر مربع رسید.

علاوه برآن صحن‌ها، حمام‌ها، وضوءخانه‌ها و پارکینک‌هاى مختلفى نیز در اطراف مسجد احداث گردید که کل مساحت مسجد و متعلقات آن به (۴۰۰۳۲۷) چهار صد هزار و سیصد و بیست و هفت متر مربع رسید.

اخیرا در عهد ملک عبدالله بن عبدالعزیز نیز توسعه‌أی شروع شده که جزئیات را بعدها انشاءالله ارائه خواهیم کرد.

التماس دعای خیر برادر شما

عبدالله حیدری مدینه منوره

پایان حج ۱۴۳۰ هـ ق

آذرماه ۸۸ شمسی