اصل اول: شناخت پروردگار با دلایل
اگر از تو پرسیده شود که پروردگارت کیست؟ بگو: پروردگارم ذاتى است که با نعمت‌هاى فراوانش مرا و سایر جهانیان را آفریده و پرورش داده است، او یگانه معبود من است که جز او هیچ معبودى ندارم، لذا خداوند متعال مى‌فرماید:
﴿ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ﴾
«هرگونه ثناء وستایشى ویژه پروردگار عالمیان است».
جز خود پروردگار هر صنف دیگرى در این جهان براى خودش عالمى است که من نیز جزوى از یک عالم هستم.
اگر از تو پرسیده شود: پروردگارت را چگونه شناختى؟
بگو: با آیات و مخلوقاتش، از جمله مى‌توان به شب و روز و خورشید و مهتاب به عنوان نمونه‌اى از آیات، و به آسمانها و زمین‌هاى هفتگانه و آنچه در آنها و در بین آنهاست به عنوان نمونه‌اى از مخلوقات خداى بزرگ اشاره کرد لذا خداوند متعال مى‌فرماید:
﴿وَمِنۡ ءَايَٰتِهِ ٱلَّيۡلُ وَٱلنَّهَارُ وَٱلشَّمۡسُ وَٱلۡقَمَرُۚ لَا تَسۡجُدُواْ لِلشَّمۡسِ وَلَا لِلۡقَمَرِ وَٱسۡجُدُواْۤ لِلَّهِۤ ٱلَّذِي خَلَقَهُنَّ إِن كُنتُمۡ إِيَّاهُ تَعۡبُدُونَ ٣٧﴾[فصلت: ۳۷] .
«و از نشانه‌هاى قدرت او شب و روز و خورشید و ماه است، خورشید و ماه را سجده نکنید، بلکه خداوند را که آنها را آفریده است سجده کنید».
و نیز مى‌فرماید:
﴿إِنَّ رَبَّكُمُ ٱللَّهُ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٖ ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰ عَلَى ٱلۡعَرۡشِۖ يُغۡشِي ٱلَّيۡلَ ٱلنَّهَارَ يَطۡلُبُهُۥ حَثِيثٗا وَٱلشَّمۡسَ وَٱلۡقَمَرَ وَٱلنُّجُومَ مُسَخَّرَٰتِۢ بِأَمۡرِهِۦٓۗ أَلَا لَهُ ٱلۡخَلۡقُ وَٱلۡأَمۡرُۗ تَبَارَكَ ٱللَّهُ رَبُّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ٥٤﴾[الأعراف: ۵۴] .
«همانا پروردگار شما خداوند است که آسمانها و زمین را در شش روز آفرید، سپس بر عرش - چنانکه خود مى‌داند - قرار گرفت، شب را به روز - و روز را به شب - مى‌پوشاند، و خورشید و ماه و ستارگان را - آفرید - که رام شده فرمان اویند، بدانید که خلق و امر صرفا از آن اوست، با برکت است خدایى که پروردگار جهانیان است».
پروردگار همان معبود بر حق جهان است لذا مى‌فرماید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱعۡبُدُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُمۡ وَٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ ٢١ ٱلَّذِي جَعَلَ لَكُمُ ٱلۡأَرۡضَ فِرَٰشٗا وَٱلسَّمَآءَ بِنَآءٗ وَأَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ فَأَخۡرَجَ بِهِۦ مِنَ ٱلثَّمَرَٰتِ رِزۡقٗا لَّكُمۡۖ فَلَا تَجۡعَلُواْ لِلَّهِ أَندَادٗا وَأَنتُمۡ تَعۡلَمُونَ ٢٢﴾[البقرة: ۲۱-۲۲] .
«اى مردم، پروردگارتان را که شما و پشینیانتان را آفریده است بپرستید تا پرهیزگار شوید، آنکه زمین را - همچون- زیر انداز و آسمان را - همچون- سر پناه شما کرد، و از آسمان آبى فرو فرستاد، آنگاه بدان- انواع- میوه‌ها براى روزى شما برآورد، پس آگاهانه براى او همتا نیاورید».
ابن کثیر /مى‌فرماید:
«خالق و آفریدگار همه این مخلوقات یگانه ذاتى است که شایسته و مستحق پرستش است».
انواع عبادت‌هایى که خداوند دستور انجام آنرا صادر فرموده از قبیل (اسلام و) ایمان و احسان، خوف و رجاء، دعاء و توکل، شوق و حذر، خشوع و خشیت، انابت و استعانت، استعاذت و استغاثت ذبح و نذر و دیگر عبادت‌هایى که خداوند به آن امر فرموده همه ویژۀ پروردگار یکتا است. لذا خداوند متعال مى‌فرماید:
﴿وَأَنَّ ٱلۡمَسَٰجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدۡعُواْ مَعَ ٱللَّهِ أَحَدٗا ١٨﴾[الجن: ۱۸] .
«و اینکه همه مسجدها خاص خداوند است پس با خداوند هیچ‌کس را به عنوان پرستش مخوان».
پس کسى که این عبادت‌ها یا جزئى از آنرا براى غیر خدا انجام دهد مشرک و کافر است، لذا خداوند متعال مى‌فرماید:
﴿وَمَن يَدۡعُ مَعَ ٱللَّهِ إِلَٰهًا ءَاخَرَ لَا بُرۡهَٰنَ لَهُۥ بِهِۦ فَإِنَّمَا حِسَابُهُۥ عِندَ رَبِّهِۦٓۚ إِنَّهُۥ لَا يُفۡلِحُ ٱلۡكَٰفِرُونَ ١١٧﴾[المؤمنون: ۱۱۷] .
«و هرکس با خداوند خدایى دیگر بپرستد که در این کار حجتى ندارد، جز این نیست که حسابش با پروردگارش است، آرى کافران رستگار نمى شوند».
و در حدیث آمده است: «الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَةِ» «دعاء مغز عبادت است».
لذا خداوند متعال مى‌فرماید:
﴿وَقَالَ رَبُّكُمُ ٱدۡعُونِيٓ أَسۡتَجِبۡ لَكُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِينَ يَسۡتَكۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِي سَيَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ ٦٠﴾[غافر: ۶۰] .
«و پروردگارتان گوید: مرا به دعا خوانید تا برایتان اجابت کنم، بیگمان کسانى که از عبادت من استکبار مى‌ورزند به زودى با خوارى وارد دوزخ خواهند شد».
دلیل خوف: این ارشاد الهی است:
﴿فَلَا تَخَافُوهُمۡ وَخَافُونِ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ﴾ [آل‌عمران: ۱۷۵] .
«پس از آنان نترسید و از من بترسید اگر مؤمن هستید».
دلیل امید: این ارشاد بارى است:
﴿فَمَن كَانَ يَرۡجُواْ لِقَآءَ رَبِّهِۦ فَلۡيَعۡمَلۡ عَمَلٗا صَٰلِحٗا وَلَا يُشۡرِكۡ بِعِبَادَةِ رَبِّهِۦٓ أَحَدَۢا﴾[الکهف: ۱۱۰] .
«حال هر آنکس که امید به لقاى پروردگارش بسته است، باید کار نیکو پیشه کند و در پرستش پروردگارش کسى را شریک نیاورد».
دلیل توکل: این فرموده باریتعالى است:
﴿وَعَلَى ٱللَّهِ فَتَوَكَّلُوٓاْ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ﴾[المائدة: ۲۳] .
«و بر خدا توکل کنید اگر مؤمن هستید».
﴿وَمَن يَتَوَكَّلۡ عَلَى ٱللَّهِ فَهُوَ حَسۡبُهُۥ﴾[الطلاق: ۳] .
«پس هرکس بر خدا توکل کند همو وى را کافى است».
دلیل شوق و حذر و خشوع: این ارشاد بارى است:
﴿إِنَّهُمۡ كَانُواْ يُسَٰرِعُونَ فِي ٱلۡخَيۡرَٰتِ وَيَدۡعُونَنَا رَغَبٗا وَرَهَبٗاۖ وَكَانُواْ لَنَا خَٰشِعِينَ﴾[الأنبیاء: ۹۰] .
«زیرا آنها در کارهاى خیر تعجیل می‌کردند و در حال بیم و امید ما را مى‌خواندند و همیشه به درگاه ما خاضع و خاشع بودند».
دلیل خشیت: این فرموده بارى است:
﴿فَلَا تَخۡشَوۡهُمۡ وَٱخۡشَوۡنِي﴾[البقرة: ۱۵۰] .
«پس از آنان مترسید و از من بترسید».
و دلیل انابت: این ارشاد الهى است:
﴿وَأَنِيبُوٓاْ إِلَىٰ رَبِّكُمۡ وَأَسۡلِمُواْ لَهُۥ﴾[الزمر: ۵۴] .
«به‌سوى پروردگارتان بازآیید و در برابر او تسلیم شوید».
در حدیث آمده است:
«وَإِذَا اسْتَعَنْتَ، فَاسْتَعِنْ بِاللهِ».
«و هرگاه یاری خواستى از خدا یارى بجوى».
دلیل استعاذت: این ارشاد بارى است:
﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ ١ مَلِكِ ٱلنَّاسِ ٢...﴾[سوره الناس] .
«بگو: به پروردگار مردم پناه مى‌برم. فرمانرواى مردم».
دلیل استغاثه: این فرموده خداوندى است:
﴿إِذۡ تَسۡتَغِيثُونَ رَبَّكُمۡ فَٱسۡتَجَابَ لَكُم﴾[الأنفال: ۹] .
«هنگامى را به یاد آورید که به پروردگار تان استغاثه و زارى مى‌کردید و او دعاى شما را اجابت کرد».
دلیل ذبح: این ارشاد خداوندى است:
﴿قُلۡ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحۡيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ١٦٢ لَا شَرِيكَ لَهُۥۖ وَبِذَٰلِكَ أُمِرۡتُ وَأَنَا۠ أَوَّلُ ٱلۡمُسۡلِمِينَ ١٦٣﴾[الأنعام: ۱۶۲-۱۶۳] .
«بگو: نماز و نیایش من و زندگانى و مرگ من، براى خدا است که پروردگار جهانیان است».
در حدیث آمده است:
«لَعَنَ اللهُ مَنْ ذَبَحَ لِغَيْرِ اللهِ».
«خداوند لعنت کند کسى را که براى غیرخدا ذبح کند».
دلیل نذر: این فرموده خداوند متعال است:
﴿يُوفُونَ بِٱلنَّذۡرِ وَيَخَافُونَ يَوۡمٗا كَانَ شَرُّهُۥ مُسۡتَطِيرٗا٧﴾[الإنسان: ۷] .
«(آن بندگان نیکو) به نذر و عهد خود وفا مى‌کنند و از قهر خدا در روزى که شر سختیش همه اهل محشر را فرا گیرد مى‌ترسند».