تحقیقی پیرامون حکم ذبیحه های بلاد ما

تسمیه بر ذبیحه – یعنی بسم الله گفتن بر حیوان به هنگام ذبح- چه حکمی دارد؟

قبل از جواب به این نکات توجه فرمائید:

الف: شکی نیست که خدای سبحان از نسیان و فراموشکاری بدور است.

ب: شارع جل جلاله از تناقض گویی و یا تکرار بی‌ثمر در کلام پاک و منزه است.

ج: به حقانیت قرآن و صحت تمامی آیاتش یقین داریم.

با توجه و دقت در موارد قبلی به آیاتی که بحث تسمیه بر ذبیحه را حامل‌اند نگاهی می‌اندازیم.

در سوره انعام طی ۳ آیه (۱۱۸، ۱۱۹، ۱۲۱) به این قضیه می‌پردازد و هر آیه به مفهوم و پیامی غیر از دیگر آیات مربوطه اشاره دارد.

در آیه ۱۱۸ آمده که «از هر آنچه نام خدا بر آن برده شده بخورید اگر به آیات خدا ایمان دارید» پس پیام آیه گویای این است: دشمنان دین و قرآن به هنگام نزول آن، بنا بر نگاه خود به کتب و شرایع تحریف شده خود و گاهاً چیزهایی که خداوند به عنوان تنبیه و تعزیر آنان، موقتی بر آنان حرام کرده بود، به این سبب و به زعم باطل خود بعضی از بهایم و انعام و چیزهای حلال دیگر را، حرام می‌دانستند و مسلمانان را در آن موارد دچار شک و شبهه نموده بودند، که در نتیجه این طرز تفکر و شبه اندازی‌های آنان بود که شارع جل جلاله در این قانون تازه (قرآن) به حلّیت و اباحه آن‌ها رأی داد و برای مخالفت و اعلام موقف باطل مشرکین و یهود و نصاری به مسلمانان امر فرموده که این بهایم و انعام و سایر روزی‌های طیب حلال‌اند و هنگام ذبح و اکل فقط کافیست بسم الله گفته و از آن بخورید.

آنچه در شرایع قبلی حرام بوده و در شریعت ما حلال شده (آنچه به زعم دشمنان قرآن حرام بود و حال آنکه خلاف آن صادق بود) در این آیات موجود هستند. (آل عمران آیات: ۹۳ و ۵۰ – انعام آیات: ۱۴۶و ۱۵۰و ۱۴۸ و ۱۳۹ و ۱۴۰ – اعراف ۳۲ – توبه ۲۹ – نساء ۱۶۰ – مائده ۱ – نحل آیات ۱۱۸ و ۱۱۶ – یونس ۵۹ و...) چرا فقط بر آنان حرام شده بودند؟

زیرا آنان نام بت‌ها و بزرگان خود را به هنگام ذبح حیوانات می‌آوردند، که در مقابل شارع به نص قطعی چنان حیواناتی را حلال اعلام نمود با این قید که به هنگام ذبح بر خلاف آنان که نام بت را می‌آورند، شما نام خدا را ذکر کنید.

و به مسلمین هشدار داد که آنچه حرام باشد در این کتاب (قرآن) مفصلاً بیان شده است، ﴿وَقَدۡ فَصَّلَ لَكُم مَّا حَرَّمَ عَلَيۡكُمۡ﴾.

یعنی به یاوه گویی‌های دشمنانتان توجه نکنید و بلکه به جای نام بت و ارباب و... نام پروردگارتان را ذکر کرده و از آن بخورید.

پیام آیه ۱۱۹ انعام نیز همین است: ای اهل ایمان، آنچه که حرام باشد و خدا شما را آن نهی فرموده باشد به طور مفصل در این کتاب ذکر شده، پس آنچه که در این کتاب حرام معرفی نشده باشد کافیست نام خدا را برده و از نام غیر او حذر کرده و از آن استفاده نمائید.

در آیه ۱۳۸ همین سوره آمده که مشرکین می‌گفتند: هر حیوانی که نام بت‌ها و خدایان ما بر آن برده نشود حرام است و نیز حیواناتی که به عنوان سهم خدایان تعیین شده‌اند، کسی نباید از آن‌ها استفاده نماید، چون حرام‌اند.

به همین مناسبت بود که خدای سبحان نیز امر فرمود، شما مسلمین نیز هر حیوانیکه نام خدا بر آن برده نشده، نخورید ﴿وَلَا تَأۡكُلُواْ مِمَّا لَمۡ يُذۡكَرِ ٱسۡمُ ٱللَّهِ عَلَيۡهِ وَإِنَّهُۥ لَفِسۡقٞۗ وَإِنَّ ٱلشَّيَٰطِينَ لَيُوحُونَ إِلَىٰٓ أَوۡلِيَآئِهِمۡ لِيُجَٰدِلُوكُمۡۖ وَإِنۡ أَطَعۡتُمُوهُمۡ إِنَّكُمۡ لَمُشۡرِكُونَ ١٢١﴾[الأنعام:۱۲۱].

بنابراین، مراد و مقصود آیه و شارع جل جلالهُ همان مخالفت با مشرکین و دشمنان قرآن بود، نه اینکه هر حیوانی که مسلمین و اهل کتاب (یهود، نصاری، مجوس صابئین و...) آن را ذبح کنند اگر نام خدا را نبرند ذبیحه شان حرام باشد. اصلاً پیام و مقصود آیه این نیست.

امام شافعی و پیروان او، روایتی از امام احمد و جماعتی دیگر از علماء و فقهای اسلام تسمیه بر ذبیحه را مستحب می‌دانند و ترک آن را سهواً و عمداً بلا اشکال می‌دانند.

• امام ابن قدامه در مُغنی ج۸ ص۵۶۵.

• امام کاسانی در البدایع ج۵ ص ۴۶.

• امام شوکانی در نیل الاوطار ج ۵ صفحات ۳۴۰، ۳۴۸، ۳۴۹

• ابن عباس، ابوهریره، طاووس و امام مالک نیز بر همین نظر می‌باشند.

در حدیث صحیح آمده که هر گاه معلوم نباشد که بر ذبیحه تسمیه گفته شده یا نه به هنگام خوردنِ گوشت آن، بسم الله گفته شود و از آن طعام استفاده و تغذیه شود، حلال و بلا اشکال است. (صحیح امام بخاری شماره‌های: ۲۰۵۷، ۵۵۰۷، ۵۴۹۸، ۷۳۹۸).

هرگاه ذبیحه‌ها زیاد باشند و با هم ذبح شوند (مثل کشتارگاه‌ها و دیگر جاهای عمومی) گفتن یک بار بسم الله بر آن‌ها کافی است و نیازی نیست که بر یکایک ذبایح تسمیه گفته شود.

۱) مغنی ابن قدامه حنبلی ج۸ ص۵۶۵

۲) البدایع امام کاسانی ج ۵ ص ۵۰

۳) المفصل عبدالکریم زیدان ج۳ ص ۲۵