اول: تعریف معیت در زبان عربی
شیخ الإسلام می‌گوید: کلمهٔ «مع» (= همراه، با) زمانی که به صورت بی‌قید ذکر شود در لغت تنها برای همراهی است و تماس و مجاورت از سمت راست یا چپ لازمهٔ آن نیست؛ پس اگر با مفهومی از مفهومها مقید شود بر همراهی در همان مفهوم دلالت می‌کند. گفته می‌شود: پیوسته می‌رفتیم و ماه با ماه بود، یا و ستاره با ما است. و گفته می‌شود: این کالا همراه (مال) من است برای اینکه با تو در یک جا قرار دارد حتی اگر آن کالا بالای سر تو باشد. بنابراین الله به صورت واقعی با آفریدگانش است در حالی که در حقیقت بالای عرش است» [۱۶]، و در جای دیگر می‌گوید: «اگر گفته شود این با آن است؛ یعنی یکجا و همراه و درکنار آن است و به این معنی نیست که یکی نزدیک دیگری باشد یا اینکه در آن آمیخته باشد. به همین دلیل وقتی گفته می‌شود: او (الله) با آنها است یعنی علم و قدرت و چیرگی‌اش آنها را در برگرفته است، با اینکه وی بالای عرش خویش است چنانکه قرآن و سنت از آن خبر داده‌اند» [۱۷]. ابن قیم ـ رحمه الله ـ می‌گوید: همانا «مع» در زبان عربی به همراه بودنی گفته می‌شود که مناسب باشد و بر اساس تفاوت متعلقات و همراهی شونده فرق می‌کند، پس اینکه نفس انسان با او باشد به‌گونه‌ای است، و اینکه دانش و توان و قدرتش با وی باشد به گونه‌ای دیگر است و اینکه همسرش با وی باشد به شکلی است و اینکه امیر و رئیس‌اش با او باشد به شکلی دیگر است. بنابراین در تمامی اینها معیت و همراهی ثابت است با وجود تنوع و اختلاف میان آنها؛ مثلاً این حرف درست است که گفته شود زن با او است (زن اوست) در حالی که میانشان مسافت بسیاری است و همچنین گفته شود: «مع فلان دار کذا وضیعته کذا» (فلانی خانهٔ آنچنان دارد و روستایش اینچنین است).
به نصوص معیت که در قرآن آمده بنگر: ﴿مُّحَمَّدٞ رَّسُولُ ٱللَّهِۚ وَٱلَّذِينَ مَعَهُۥٓ أَشِدَّآءُ عَلَى ٱلۡكُفَّارِ﴾[الفتح: ٢٩] «محمّد رسول خداست و همراهانش، در برابر کفّارِ [جنگ طلب] محکم و نیرومندند» و اين سخن خداوند: ﴿يُنَادُونَهُمۡ أَلَمۡ نَكُن مَّعَكُمۡ﴾[الحديد: ١٤] «به آنان مىگویند: مگر نه اینکه [در دنیا] همراه شما بودیم؟» و این سخن خداوند: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَكُونُواْ مَعَ ٱلصَّٰدِقِينَ ١١٩﴾[التوبة: ١١٩] «اى ایمان آوردگان، از خدا پروا کنید و با راستان همگام باشید» و سخن خداوند: ﴿فَأَنجَيۡنَٰهُ وَٱلَّذِينَ مَعَهُۥ﴾[الاعراف: ٧٢] «سرانجام او و همراهانش را به رحمت خود نجات دادیم» و سخن خداوند: ﴿فَلۡتَقُمۡ طَآئِفَةٞ مِّنۡهُم مَّعَكَ﴾[النساء: ١٠٢] «باید گروهى از آنان مسلّح با تو به [نماز] ایستند» و آیه‌های بسیار دیگر. آیا یکی از این موارد معنای مخلوط شدن و به‌هم رسیدن و آمیختن را می‌رساند، پس چگونه حقیقت معیت دربارهٔ پروردگار متعال چنین خواهد بود که ادعا شود مجاز است نه حقیقت؛ بنابراین در این زمینه چیزی که بیانگر این باشد که ذات الله عزوجل در آنها وجود داشته یا به هم رسیدنی و اختلاط و مجاورتی در کار است، به هیچ وچه وجود ندارد و حد اکثر چیزی که (مع) می‌رساند: همراهی و توافق و تقارن در امری از امور است و این نزدیکی در هر جایگاهی بر اساس لوازم مربوط به آن متفاوت است» [۱۸].
[۱۶] - مجموع الفتاوی ۵/۱۰۲ [۱۷] - مصدر قبلی ۵/۴۹۹ [۱۸] - مختصر الصواعق ص ۴۹۱-۴۹۲