لحظاتی با سخنان دلنشین پیامبر

مواعظ پیامبر صلی الله علیه وسلم

در حدیث متفق علیه از ابی وائل روایت شده که فرمود: «عبداللّه بن مسعود  س هر پنج شنبه برای مردم موعظه می‌کرد که مردی به او گفت: ای ابو عبدالرّحمن! من بسیار دوست دارم که شما هر روز برای ما موعظه و نصیحت می‌کردی! عبداللّه گفت: چیزی که مرا از این کار منع می‌کند آن است که دوست ندارم که شما را خسته کنم و گاه به گاه برای شما موعظه می‌کنم همان طور که پیامبر  ج برای ما گاه به گاه موعظه می‌کرد كه مبادا مارا خسته کند».

این حدیث یکی از رفتارهای معمول در زندگی پیامبر  ج را به مان نشان می‌دهد که عبداللّه بن مسعود  س با انجام دادنِ آن، آن را برای‌مان نقل می‌کند و سپس هم با گفتار خود بر آن تأکید می‌نماید؛ چنان‌که او مردم را هر روزِ پنج شنبه نصیحت می‌کرد، یعنی یک بار در هفته، و بر آن نمی‌افزود گرچه که شنوندگان درخواستِ افزایش دادن آن را داشتند؛ او به آن‌ها خبر می‌دهد که پیامبر  ج نیز چنین می‌کرد. ملاحظه می‌شود که عبداللّه در ابتدا می‌خواهد که پای بندیِ عملی به سنّتِ آن حضرت  ج داشته باشد و سپس حکمت آن را توضیح می‌دهد.

از جمله فایده‌های حدیث مذکور که به موضوع ما مربوط می‌شود این امور است:

١. این‌که پیامبر  ج مردم را نصیحت می‌کرد ولی نه زیاد تا موعظه‌ی زیاد منجر به خستگی آنان نشود.

٢. این نصایح غیر از احکامی بود که از راه وحی نازل می‌شد چیزی که تبلیغِ فوری و بی درنگِ آن لازم است خصوصاً اگر که به زمان محدودی هم مربوط می‌شد؛ و این یعنی آن‌که موضوعِ این پند‌ها، نصیحت و یاد‌آوریِ چیزهایی بود که قبلاً شرح داده شده بود، یا چیزهایی که مربوط به جوانب اخلاقی یا روز آخرت و غیره می‌شد.

٣. این‌که صحابه‌ی حضرت  ج و از جمله، عبداللّه بن مسعود و غیر وی -خدا از آنان خشنود باد- نقش خود را در اجرای وظیفه‌ی خویش در موعظه و نصیحت مردم بعد از وفاتِ پیامبر  ج شروع و ایفا کردند.

٤. این‌که اصحاب در همه‌ی اعمال‌شان، از نظر شکلی و محتوایی به پیامبر  ج اقتدا می‌کردند.

آیات کریمه‌ی قرآن هم بر آنچه که در حدیث در موردِ ضرورت موعظه و نصیحت آمده تأکید می‌کنند، که از جمله‌ی آن‌هاست قول خداوند متعال که: ﴿وَذَكِّرۡ فَإِنَّ ٱلذِّكۡرَىٰ تَنفَعُ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ٥٥﴾ [الذاريات: ٥٥].

«و پند ده زیرا پند به مؤمنان نفع می‌رساند»

عرباض بن ساریه  س برای ما بیان می‌کند که نصیحت و موعظه‌ی پیامبر  ج چگونه بود، چنان‌که یک مجلس از مجالسِ وعظ آن حضرت  ج را برای ما نقل می‌کند و می‌گوید: «روزی پیامبر  ج برای ما امامتِ نماز کردند و سپس به ما رو کردند و برای‌مان موعظه‌ای رسا و بلیغ فرمودند که بر اثر آن اشک از چشم‌ها سرازیر شد و قلب‌ها ترسان شدند، و کسی گفت: ای رسول خدا  ج! این موعظه گویی که موعظه‌ی کسی است که خدا حافظی می‌کند؟! ما را به چه چیزی سفارش می‌فرمایید؟ فرمود: «شما را سفارش می‌کنم به تقوای خداوند و به شنیدن و اطاعت کردن (از دستورات الهی و نیک) اگرچه که از طرف برده‌ای حبشی هم‌باشد، زیرا هرکس از شما که بعد از من بماند و زندگی کند، اختلافات زیادی خواهد دید؛ پس بر شما (واجب) است که به سنّتِ جانشینان (خلفای) راشد و هدایت یافته بعد از من پای‌بند باشید و با چنگ و دندان به آن چنگ بزنید، و از چیزهای نو ظهور (وارده در دین) بر حذر باشید، زیرا که هر امر جدیدی (در دین) یک بدعت است و هر بدعتی هم گمراهی است».[١]

[١]- حدیث را ابو داود به رقم ٤٦٠٧ و تِرمذی به شماره‌ی ٢٦٧٦ آورده‌اند و ترمذی گفته که: این حدیث، حدیث، صحیح حسن می‌باشد.