حکم صله رحم:
آیات و احادیثی زیادی در مورد صله رحم آمده است که همه بیانگر واجب بودن این پیوند بوده، مرتبۀ از مراتب ایمان محسوب شده است.
خداوند متعال می‌فرماید:
﴿وَٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ وَلَا تُشۡرِكُواْ بِهِۦ شَيۡٔٗاۖ وَبِٱلۡوَٰلِدَيۡنِ إِحۡسَٰنٗا وَبِذِي ٱلۡقُرۡبَىٰ وَٱلۡيَتَٰمَىٰ وَٱلۡمَسَٰكِينِ وَٱلۡجَارِ ذِي ٱلۡقُرۡبَىٰ وَٱلۡجَارِ ٱلۡجُنُبِ وَٱلصَّاحِبِ بِٱلۡجَنۢبِ وَٱبۡنِ ٱلسَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتۡ أَيۡمَٰنُكُمۡۗ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ مَن كَانَ مُخۡتَالٗا فَخُورًا ٣٦﴾[النساء:۳۶].
ترجمه: «تنها خداوند را عبادت کنید و هیچ چیزی را شریک او مکنید، و نیکی کنید به پدر و مادر، خویشاوندان، یتیمان، درماندگان و بیچارگان، همسایگان خویشاوند و همسایگان بیگانه، همراهان، مسافران و بنده گان و کنیزان، بیگمان خداوند کسی را دوست نمیدارد که خود خواه و خود ستا باشد».
چنانکه خداوند متعال می‌فرماید: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ يَأۡمُرُ بِٱلۡعَدۡلِ وَٱلۡإِحۡسَٰنِ وَإِيتَآيِٕ ذِي ٱلۡقُرۡبَىٰ وَيَنۡهَىٰ عَنِ ٱلۡفَحۡشَآءِ وَٱلۡمُنكَرِ وَٱلۡبَغۡيِۚ يَعِظُكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَذَكَّرُونَ٩٠﴾[النحل: ٩۰].
ترجمه: «خداوند به انصاف و نیکوگاری و نیز بخشش به خویشاوندان دستور می‌دهد و از ارتکاب گناهان بزرگ و انجام کارهای نا شایسته و تجاوز و ستمگری نهی می‌کند، و خداوند اندرز می‌دهد تا اینکه پند گیرید».
همچنان خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَقَضَىٰ رَبُّكَ أَلَّا تَعۡبُدُوٓاْ إِلَّآ إِيَّاهُ وَبِٱلۡوَٰلِدَيۡنِ إِحۡسَٰنًاۚ إِمَّا يَبۡلُغَنَّ عِندَكَ ٱلۡكِبَرَ أَحَدُهُمَآ أَوۡ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَآ أُفّٖ وَلَا تَنۡهَرۡهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوۡلٗا كَرِيمٗا٢٣وَٱخۡفِضۡ لَهُمَا جَنَاحَ ٱلذُّلِّ مِنَ ٱلرَّحۡمَةِ وَقُل رَّبِّ ٱرۡحَمۡهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرٗا٢٤رَّبُّكُمۡ أَعۡلَمُ بِمَا فِي نُفُوسِكُمۡۚ إِن تَكُونُواْ صَٰلِحِينَ فَإِنَّهُۥ كَانَ لِلۡأَوَّٰبِينَ غَفُورٗا٢٥وَءَاتِ ذَا ٱلۡقُرۡبَىٰ حَقَّهُۥ وَٱلۡمِسۡكِينَ وَٱبۡنَ ٱلسَّبِيلِ وَلَا تُبَذِّرۡ تَبۡذِيرًا٢٦﴾[الإسراء: ۲۳ - ۲۶].
ترجمه: «ای انسان- پروردگارت فرمان داده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید. هرگاه یکی از آن دو، و یا هر دوی ایشان نزد تو به سن پیری برسند (کمترین اهانتی همچون) أف به آنان مگو! و بر سر ایشان فریاد مزن و به نرمی و با سخنان محترمانه با آنان سخن بگو. وبال تواضع و مهربانی را برایشان فرود آور و بگو: پروردگارا! به ایشان مرحمت فرما، همانگونه که آنان در کوچکی مرا تربیت و بزرگ نمودند. پروردگار‌تان آگاه تر بدان چیزهای است که در ضمیر‌تان می‌گذرد، اگر افراد شایسته ای باشید پس هرآئینه وی هست رجوع کنندگان را آمرزنده، و به خویشاوندان حق آن را بده و به درویش و راه گذر- وا مانده- بپرداز و به هیچ وجه اصراف مکن».
و در جای دیگری خداوند متعال می‌فرماید:
﴿فَ‍َٔاتِ ذَا ٱلۡقُرۡبَىٰ حَقَّهُۥ وَٱلۡمِسۡكِينَ وَٱبۡنَ ٱلسَّبِيلِۚ ذَٰلِكَ خَيۡرٞ لِّلَّذِينَ يُرِيدُونَ وَجۡهَ ٱللَّهِۖ وَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُفۡلِحُونَ٣٨﴾[الروم: ۳۸].
«پس حق نزدیکان- که نیکویی و صله رحم با آنان است- و حق مستمندان و واماندگان در راه را بده. این برای کسانی که ذات خدا را میجوند بهتر است و آنان قطعا رستگار اند».
اما احادیثی که دلالت صریح بر واجب بودن صلۀ رحم می‌کند قرار ذیل است:
۱- از جبیر بن مطعمسروایت است که حضرت پیامبر جفرمود: «برنده و قطع کننده به بهشت داخل نمی‌گردد» [۱۳]. یعنی قطع کننده صلۀ رحم.
از حدیث فوق واضح می‌گردد که همچو جزای بزرگ جز در ترک واجب و یا ارتکاب حرام، در چیزی دیگری نیست.
۲- از ابو هریرهسروایت است که حضرت پیغمبر جفرمود: «چون خداوند مخلوقات را بطور کامل آفرید، رحم برخاسته گفت: این مقام کسی است که از قطع رحم به تو پناه آورد. خداوند فرمود: بلی آیا راضی نمی‌شوی که بپیوندم با کسی که به تو می‌پیوندد و بگسلم با کسی که از تو می‌گسلد و می‌برد؟ رحم گفت: آری. فرمود: پس برای تو محق است». سپس رسول الله جفرمود: «هرگاه می‌خواهید بخوانید (یعنی آیه مبارکه را) ﴿فَهَلۡ عَسَيۡتُمۡ إِن تَوَلَّيۡتُمۡ أَن تُفۡسِدُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَتُقَطِّعُوٓاْ أَرۡحَامَكُمۡ٢٢أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ لَعَنَهُمُ ٱللَّهُ فَأَصَمَّهُمۡ وَأَعۡمَىٰٓ أَبۡصَٰرَهُمۡ٢٣﴾[محمد: ۲۲ - ۲۳].
«آیا اگر رو گردان شوید، جز این انتظار دارید که در زمین فساد کنید و پیوند خویشاوندی میان خویش را بگسلید؟ آنان کسانی‌اند که خداوند ایشان را نفرین و از رحمت خویش به دور داشته است لذا گوش‌هایشان را کر و چشمان شان را کور کرده است».
۳- و در روایت بخاری آمده که خداوندأفرمود: «کسی که به تو (یعنی رحم) می‌پیوندد، با او می‌پیوندم و از کسی که با تو ببرد از او می‌برم و می‌گسلم».
۴- از عبدالله بن عمروبروایت است که آنحضرت ج فرمود: «صرف «پیوسته داشتن» پیوند قرابت کافی نیست، بلکه پیوند دهندۀ حقیقی کسی است که چون پیوند قرابتش قطع گردد آن را پیوسته بدارد» [۱۴].
۵- از عایشهلروایت است که رسول الله جفرمود: «رحم (خویشاوندی) بر عرش معلق و آویزان بوده و می‌گوید: آنکه مرا پیوسته دارد خدا او را پیوسته دارد و آنکه مرا قطع می‌کند خدا او را قطع می‌کند» [۱۵].
۶- چنانکه آنحضرت ج فرموده‌اند: «از خدا بترسید و صلۀ رحم‌های‌تان را پیوسته دارید» [۱۶].
امام قرطبی در مورد صله رحم چنین می‌فرماید: «همۀ ملت اسلام بر واجب بودن صلۀ رحم و حرام بودن بریدن آن اتفاق دارند، چنانکه از پیغمبر خدا ج روایت است، هنگامیکه اسماء از آن حضرت پرسید که آیا با مادرم بپیوندم؟ فرمودند: (آری با مادرت بپیوند) در حالیکه مادرش کافر بود ولی آنحضرت جبخاطر تأکید و ضرور بودن صله رحم وی را از پیوستن با مادر مشرکش منع نکرد» [۱٧].
[۱۳] بخاري و مسلم. [۱۴] نزد بخاری در ادب مفرد. [۱۵] بخاری و مسلم. [۱۶] جامع صحیح: ۱۰۸ (۱ / ۸۳) و سلسلة احادیث صحیحه‌ی البانی: ۸۶٩. [۱٧] تفسیر قرطبی ۵ / ۱۲.