۴- حساب
بعد از اینکه مدتی طولانی در حالت ترس و وحشت سر بردند، پیامبر اکرم جبرای پایان یافتن این حالت شفاعت می‌کند سپس خداوند برای حساب و دستور می‌دهد، در آن وقت هر شخصی آنچه که در دنیا فرستاده است می‌بیند، تمام اعمال که انجام داده، خواه کوچک باشد و یا بزرگ همه در جلوش مجسم و آشکار می‌گردد، و هیچ چیزی از آن اعمال بر خداوند پوشیده نشده و نخواهد شد، و تمام اعمال شخص را بطور دقیق و کامل می‌داند، خداوند این حالت را چنین توصیف نموده است:
﴿وَيَقُولُونَ يَٰوَيۡلَتَنَا مَالِ هَٰذَا ٱلۡكِتَٰبِ لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةٗ وَلَا كَبِيرَةً إِلَّآ أَحۡصَىٰهَاۚ وَوَجَدُواْ مَا عَمِلُواْ حَاضِرٗاۗ وَلَا يَظۡلِمُ رَبُّكَ أَحَدٗا﴾[الکهف: ۴٩].
«می گویند ای وای بر ما چیست این نامه را؟ چه حال است این نامه! که کوچک و بزرگ را فرو نگذاشته (نمی گذارد) مگر همه آنها را بشمار آورده است، و هر چه کرده‌اند همه را در پیش خود خواهند دید و خداوند بر کسی ستم نمی‌کند».
در آن موقع (حساب) تمام اعمال خویش را خواهیم دید، و بر تمام آنها محاسبه خواهیم شد، کوتاهی و تقصیر خویش را در نماز، زکات، و روزه و ... خواهیم دید، از مال محاسبه و پرسیده می‌شویم که از کجا بدست آورده‌ایم و در چه راهی صرف نموده‌ایم، و از عمر، که چگونه گذرانیده‌ایم، و از جوانی که چطور پشت سر گذاشته‌ایم و از علم و دانش و مدارک تحصیلی مان پرسیده می‌شویم، که آیا آنها را در راه خیر و صلاح بکار برده‌ایم یا اینکه خدای نخواسته دعوت کنندگان بطرف شر و بدی بوده‌ایم.
بله! باید بدانیم که در قبال همه این‌ها پرسیده خواهیم شد، پس بیائیم و برای این سؤالها و پرسش‌ها جوابی پیدا بکنیم. و آن جواب نیز جوابی صحیح باشد، پیامبر اکرم جدر حدیثی چنین می‌فرماید: «مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ وَسَيُكَلِّمُهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ لَيْسَ بَيْنَ اللَّهِ وَبَيْنَهُ تُرْجُمَانٌ....» [۸]. «در روز قیامت خداوند با هر کدام از شما، صحبت و گفتگو خواهد نمود در حالی که میان خداوند و او مترجمی ندارد»، پس انسان به راست خود می‌نگرد نمی‌بیند مگر آن چیزی که فرستاده و به سمت چپ می‌نگرد نمی‌بیند مگر آن چیزی که فرستاده به جلو و روبروی خود نگاه می‌کند آتش جهنم را می‌بیند ای مردم از آتش بترسید اگر چه با نصف دانه خرمائی درراه خدا دادن باشد یا با کلمه طیبه لا إله إلا الله، و سخنان درست و نیک».
آری، بردار و خواهر! در آن روز چهره مؤمنان درخشنده و نورانی، همچون ماهتاب می‌باشد ولی چهره گناهکاران و کفار گرفته و عبوس است همچون پاره‌ای از شبک تیره و تاریک خداوند چنین می‌فرماید:
﴿وُجُوهٞ يَوۡمَئِذٖ مُّسۡفِرَةٞ ٣٨ ضَاحِكَةٞ مُّسۡتَبۡشِرَةٞ ٣٩ وَوُجُوهٞ يَوۡمَئِذٍ عَلَيۡهَا غَبَرَةٞ ٤٠ تَرۡهَقُهَا قَتَرَةٌ ٤١ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡكَفَرَةُ ٱلۡفَجَرَةُ ٤٢﴾[عبس: ۳۸-۴۲].
«در آن روز چهره‌هائی باز و روشن و خندان است، و چهره‌هائی گردآلود و گرفته و تیره رنگ است، تاریکی و خاک و سیاهی بر آن نشیند، آنها گروه کافران و بدکاران هستند».
[۸] امام بخاری و مسلم روایت کرده‌اند.