صفات جبریل
خداوند جبریل را به صفتهای عظیم وبزرگی توصیف فرموده: و مى‌فرماید: ﴿فَلَآ أُقۡسِمُ بِٱلۡخُنَّسِ ١٥ ٱلۡجَوَارِ ٱلۡكُنَّسِ ١٦ وَٱلَّيۡلِ إِذَا عَسۡعَسَ ١٧ وَٱلصُّبۡحِ إِذَا تَنَفَّسَ ١٨ إِنَّهُۥ لَقَوۡلُ رَسُولٖ كَرِيمٖ ١٩ ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي ٱلۡعَرۡشِ مَكِينٖ ٢٠ مُّطَاعٖ ثَمَّ أَمِينٖ ٢١﴾[التکویر: ۱۵ – ۲۱]. «پس سوگند مى‌خورم به ستارگان باز گردنده. (ستارگانِ) سیارِ نهان شونده. و به شب چون بازگردد. و به صبح چون بدمد. بى گمان آن برخوانده فرستاده ای بزرگوار است. توانمند به نزد صاحبِ عرش، صاحب منزلت. فرمانبرداری شده در آنجا. امین».
صفت أول: قدرت.
چنانکه خداوند مى‌فرماید: ﴿ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي ٱلۡعَرۡشِ مَكِينٖ ٢٠﴾[التکویر: ۲۰]. «توانمند به نزد صاحبِ عرش»، ﴿ذِي ٱلۡعَرۡشِ﴾«صاحب عرش»، ﴿ذِي قُوَّةٍ﴾«فرشتۀ توانمند». این صفت جبریل است.
صفت دوم: منزلت ﴿مَكِينٖ﴾«نزد پروردگار صاحب عرش دارای منزلت و مکانت است».
یعنی صاحب منزلت و مکانت نزد خداوند که کسی غیر از او به چنین مقام و منزلتی نمى‌رسد.
صفت سوم: طاعت «مُطَاعٍ». «در بین فرشتگان فرمانروا (فرمانده) است». تمامی فرشتگان به أمر و فرمان خداوند از جبریل اطاعت مى‌کنند.
صفت چهارم: أمانت «أمين».
«در حمل قـرآن و تبلیغ آن به رسول الله جو آنچه به او أمر شود امین است».
یعنی بر وحی أمین است، هیچ چیزی از آنرا کم و زیاد نمى‌کند بلکه آنرا همچنانکه خداوند نازل کرده مى‌رساند.
محمد ججبریل را مشاهده نمود: خداوند مى‌فرماید: ﴿وَمَا صَاحِبُكُم بِمَجۡنُونٖ ٢٢﴾[التکویر: ۲۲]. «دوست و هم صحبت شما که در میان شما بزرگ شده و او را شناخته و ستوده‌اید (رسول اکرم ج) دیوانه نیست و هرگز امکان دیوانگی برای او نیست».
چنانکه کفار مى‌گفتند: محمد جدیوانه است.
﴿وَلَقَدۡ رَءَاهُ بِٱلۡأُفُقِ ٱلۡمُبِينِ ٢٣﴾[التکویر: ۲۳]. «به راستی (او) آن (فرشته) را در کرانه آشکارِ آسمان دید».
محمد جدو بار جبریل÷جرا در أفق مشاهده کرد.
بار أول در بطحاء مکه (یکی از محله‌های شهر مکه)، وقتی سر خود را بلند کرد او را در أبرهای آسمان دید که ششصد بال دارد و هر بالی أفق را پوشانیده است.
بار دوم: خداوند مى‌فرماید: ﴿وَلَقَدۡ رَءَاهُ نَزۡلَةً أُخۡرَىٰ ١٣ عِندَ سِدۡرَةِ ٱلۡمُنتَهَىٰ١٤﴾[النجم: ۱۳ – ۱۴]. «و به راستی او را باری دیگر دیده بود. در نزدِ سدرة المنتهی(یعنی جبریل را) رسـول مشاهده کرد».
(و آن در محلی است که منتهی و آخر عروج به آسمان است و فرشتگان و أرواح شهداء و پرهیزکاران از آن بالاتر نروند).
رسول الله جدر شب معراج در آسمان چنانکه خداوند جبریل را آفریده او را دید.
آنچه گذشت بعضی از صفات جبریل جبود.
خداوند مى‌فرماید: ﴿إِنَّهُۥ لَقَوۡلُ رَسُولٖ كَرِيمٖ ٤٠﴾[الحاقه: ۴۰]. «قرآن کلام خدا گفتار پیغمبری بزرگوار است».
یعنی قرآن کلام خداوند سبحانه و تعالی است ولی در اینجا به جبریل منسوب داده شده زیرا او به محمد جرسانیده است، پس او مبلغی از طرف خداوند است وآنرا به پیغمبر اکرم جرسانیده و آن کلام خداوند مى‌باشد.
و سخن به کسی إضافه مى‌شود که در آغاز آنرا گفته باشد، نه کسى که آنرا به کسی دیگر إبلاغ کند، ولی اینجا به جبریل منسوب شده چون وی إبلاغ کننده است.
چهارم: فرشتگانی هستند که مأمورند به اعمال و کردار دیگرند مانند:
۱- میکائیل مأمور است به نزول باران از آسمان که آنرا سوق مى‌دهد در حالیکه خداوند سبحانه به او فرمان داده است.
۲- إسرافیل که مأمور به دمیدن در شیپور است وقتی خداى تعالی بخواهد مردم را از قبرهایشان برانگیزد و جسدها از قبرها مى‌رویند و کامل مى‌شوند و چیزی بجز روح باقی نمى‌ماند، در این وقت إسرافیل به فرمان خداوند در شیپور مى‌دمد و أرواح به أجسادی داخل مى‌شود که از قبرها روئیده بود و بلند شده بودند، سپس به جائی که خداوند به آنان فرمان داده مى‌روند.
خداوند تعالی مى‌فرماید: ﴿يَوۡمَ يَخۡرُجُونَ مِنَ ٱلۡأَجۡدَاثِ سِرَاعٗا كَأَنَّهُمۡ إِلَىٰ نُصُبٖ يُوفِضُونَ ٤٣﴾ [المعارج: ۴۳]. «روزی که از گورها شتابان بیرون آیند که گوئی آنان به سوی نشانه (بتهائى که مى‌پرستیدند) مى‌دوند».
همچنان بارى تعالی مى‌فرماید: ﴿خُشَّعًا أَبۡصَٰرُهُمۡ يَخۡرُجُونَ مِنَ ٱلۡأَجۡدَاثِ كَأَنَّهُمۡ جَرَادٞ مُّنتَشِرٞ ٧ مُّهۡطِعِينَ إِلَى ٱلدَّاعِۖ يَقُولُ ٱلۡكَٰفِرُونَ هَٰذَا يَوۡمٌ عَسِرٞ٨﴾[القمر: ٧ – ۸].«در حالی که دیدگانشان فرو هشته باشد.از گورها چنان بیرون میآیند که گویی آنان ملخهای پراکنده‌اند».
این سه فرشته مأمور زندگی و حیات هستند پس: جبریل مأمور وحی است که با آن قلبها زنده میشود، و میکائیل مأمور باران است که زمین را بعد از مردن زنده مى‌کند، و إسرافیل مأمور دمیدن در صور (شیپور) است که أجساد را از قبرها زنده مى‌کند. به همین خاطر رسول اکرم جدر نماز شب وقتی در شب برای خواندن نماز بلند مى‌شد بعد از تکبیر تحریمه چنین مى‌گفت: «اللَّهُمَّ رَبَّ جِبْرِيلَ وَمِيكَائِيلَ وَإِسْرَافِيلَ فَاطِرَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ» [مسلم]. «خدایا، ای پروردگار جبریل و میکائیل، آفریننده آسمانها و زمین، تا آخر این دعاء». پس اینها عظیمترین فرشتگان هستند بخاطر بزرگی مأموریت آنها.
پنجم: فرشتگانی هستند که مأمورند به نطفه در شکم مادر چنانکه در حدیث عبدالله بن مسعود آمده که گفت: «حدثنا رسول الله جوهو الصَّادِقُ الْمَصْدُوق: إنَّ أحَدَكُمْ يُجْمَعُ خَلْقُهُ في بَطْنِ أُمِّهِ أربَعِينَ يَوماً نُطْفَةً، ثُمَّ يَكُونُ عَلَقَةً مِثْلَ ذلِكَ، ثُمَّ يَكُونُ مُضْغَةً مِثْلَ ذلِكَ، ثُمَّ يُرْسَلُ المَلَكُ، فَيَنْفُخُ فِيهِ الرُّوحَ، وَيُؤْمَرُ بِأرْبَعِ كَلِمَاتٍ: بِكَتْبِ رِزْقِهِ وَأجَلِهِ وَعَمَلِهِ وَشَقِيٌّ أَوْ سَعِيدٌ» [متفق علیه]. «فرستاده خدا جبما فرمود و اوست پیغمبر راستگو و تصدیق شده: محققاً خلقت یکی از شما در شکم مادرش چنین انجام مى‌گیرد: چهل روز بحالت نطفه است، پس از آن لخته ای از خون مى‌شود در چهل روز، پس از آن تکه گوشتی مى‌شود در چنین مدتی، پس از سه چهل روز(که جمعاً صد و بیست روز خواهد بود) خداوند فرشته ای بسوی او مى‌فرستد تا در آن روح بدمد، و فرشته مأمور است به نوشتن چهار کلمه: نوشتن روزیش، مدت عمرش، کردارش، و اینکه بدبخت یا نیک بخت است».
خداوند سبحانه و تعالی این فرشته را به این امر مهم و بزرگ به طرف او مى‌فرستد.
ششم: و فرشتگانی هستند که به قبض و گرفتن روح و جانها مأمورند تا اینکه عمر او پایان یابد، و در اینجا (ملک الموت) فرشته مرگ است، چنانکه خدا مى‌فرماید: ﴿قُلۡ يَتَوَفَّىٰكُم مَّلَكُ ٱلۡمَوۡتِ﴾[السجدة: ۱۱]. «بگو: فرشته (مأمورِ) مرگی جانتان را مى‌ستاند».
و فرشته مرگ (ملک الموت) با خود همراهانی دارد، چنانکه خداوند مى‌فرماید: ﴿حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءَ أَحَدَكُمُ ٱلۡمَوۡتُ تَوَفَّتۡهُ رُسُلُنَا وَهُمۡ لَا يُفَرِّطُونَ ٦١ ثُمَّ رُدُّوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ مَوۡلَىٰهُمُ ٱلۡحَقِّ﴾[الأنعام: ۶۱ – ۶۲]. «تا وقتی که مرگِ کسی از شما فرا رسد. فرستادگان ما روح او را بگیرند. و آنان کوتاهی نمى‌کنند. آنگاه به سوی خدا سرور راستینشان بازگردانده شوند».
و مرگ به فرشتگان و به فرشته مرگ (ملک الموت) و به خداوند نسبت داده شده است: ﴿ٱللَّهُ يَتَوَفَّى ٱلۡأَنفُسَ حِينَ مَوۡتِهَا﴾[الزمر: ۴۲]. «خداوند جانها را به هنگام مرگشان مى‌ستاند».
و اینجا مرگ به خـداوند نسبت داده شده، زیرا او سبحانه به آن أمر فرموده و به فرشتگان نسبت داده شده، زیرا آنان هستند که جان را از بدن جمع کرده تا اینکه به حلقوم برسد و به (ملک الموت) فرشته مرگ نسبت داده شده: ﴿قُلۡ يَتَوَفَّىٰكُم مَّلَكُ ٱلۡمَوۡتِ﴾[السجدة: ۱۱].
زیرا او روح را قبض مى‌کند در حالیکه در حلقوم جمع شده است.
هفتم: فرشتگانی هستند که به حفظ و نگهداری اعمال و کردار بنى آدم مأمورند، چنانکه در حدیث آمده: «يَتَعَاقَبُونَ فِيكُمْ مَلاَئِكَةٌ بِاللَّيْلِ وَمَلاَئِكَةٌ بِالنَّهَارِ» [متفق علیه].
فرشتگانی پی در پی بر شما وارد مى‌شوند، گروهی شب مى‌آیند و گروهی روز مى‌آیند. و خداوند مى‌فرماید: ﴿وَإِنَّ عَلَيۡكُمۡ لَحَٰفِظِينَ ١٠ كِرَامٗا كَٰتِبِينَ ١١ يَعۡلَمُونَ مَا تَفۡعَلُونَ ١٢﴾[الإنفطار: ۱۰ – ۱۲]. «و بى‌گمان نگهبانان بر شما گمارده شده‌اند. نگارندگانِ گرانقدر. آنچه را که مى‌کنید مى‌دانند».