آداب دعاء
فرموده الهی است که: ﴿وَقَالَ رَبُّكُمُ ٱدۡعُونِيٓ أَسۡتَجِبۡ لَكُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِينَ يَسۡتَكۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِي سَيَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ ٦٠﴾[المؤمن: ۶۰] [۱].
و فرموده اوست: ﴿وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌۖ أُجِيبُ دَعۡوَةَ ٱلدَّاعِ إِذَا دَعَانِۖ فَلۡيَسۡتَجِيبُواْ لِي وَلۡيُؤۡمِنُواْ بِي لَعَلَّهُمۡ يَرۡشُدُونَ ١٨٦﴾[البقرة: ۱۸۶] [۲].
رسول اکرم جفرمودند: «اساس طاعت و عبادت پروردگار در دعاء خلاصه می‌شود مگر فرموده پروردگارتان را نشنيده‌ايد که فرمودند: مرا بخوانيد تا حاجت‌هايتان را برآورده سازم» [۳].
دعاء ميعادگاه بنده است با پروردگار، سکّويی است که از آن حاجت‌ها و خواسته‌ها و خواهش‌های بنده بر دو بال اعترا ف به سستی و ناتوانی و شکر از نعمت‌های بی‌دريغ الهی سوار بسوی آسمان‌ها به پرواز درمی‌آيند.
در نيايش بنده ناتوان به ديدار پروردگار قادر و توانا می‌شتابد، اينجاست که بنده خودش را برای اين ملاقات آماده کرده با کمال أدب و جمال أخلاق قدم به پيش می‌نهد. با وضوء و طهارت و پاکی، دو دست لرزان عجز و سستی را بلند کرده عقل و فکرش را فقط و فقط متوجه پروردگار نموده، گناهانش را بياد می‌آورد، چند قطره اشکی بر گونه‌هايش جاری نموده و با صدايی آرام و شکسته حمد و سپاس پروردگار بر زبان جاری می‌کند، سپس سلام‌ها و درودها به پيامبر اکرم ج، و خاندان و یاران و پیروان او هديه می‌نمايد، بعد از آن برای خودش و پدر و مادر و خويشان و عزيزان و استادانش دعاها می‌کند و بر هر دعايی اسرار می‌ورزد و سه بار و بيش تکرارش می‌کند، پس از آن برای همه مسلمانان دربند، برای مجاهدان راه پروردگار، برای همه جهان اسلام و مسلمانان و آنانکه جان و مال خويش در راه دين خدا فدا نموده‌اند دعاء می‌کند.
در نيايش، قلب فقط و فقط متوجه درگاه پروردگار و قدرت و توان اوست و تنها از او و به او توسل می‌جويد و او را تنها با نام‌ها و صفاتی که خودش برای خود برگزيده ندا می‌زند، هرگز کسی را با او و در کنار او نمی‌خواند، نه پيامبری و نه امامی و نه سيد و ولی‌ای و نه فرشته و ملائکه‌ای، چه که همه آفريده اويند و اوست قادر مطلق، و همه بندگان و برده‌گان ناتوانی هستند که بر حسب عبادت و طاعت‌شان رحمت الهی شامل حالشان شده در پيش پروردگار عزيز و يا ذليل می‌گردند.
هرگز دستانی که سرشکسته و پشيمان از گناهان خويش با ترس و هراس از خشم غضب الهی و آرزو و اميد به رضايت و خشنوديش درِ درگاه الهی می‌کوبند خالی باز نخواهند گشت.
پيامبر اسلام جمی‌فرمايند: «پروردگار بزرگ و با عظمت‌تان بسيار باحياء و سخاوتمند است و از اينکه دستان بنده‌ای که بسوی او دراز شده‌اند را خالی پس دهد از بنده‌اش أبا می‌ورزد» [۴].
و همچنين می‌فرمايند: «هر مسلمانی که پروردگارش را بخواند و به درگاه او دعاء و نيايشی که در آن نه گناهی است و نه برهم‌زنی روابط خانوادگی، بفرستد پروردگارش بدو يکی از اين سه چيز را خواهد بخشيد:
۱- يا اينکه دعايش را می‌پذيرد.
۲- و يا اينکه اجر و پاداشش را برای روز حساب ذخيره می‌کند.
۳- ويا اينکه به اندازه دعايش از مشکلات و گرفتاری‌هايش برطرف می‌گرداند.
ياران آنحضرت فرمودند : پس بسيار دعاء خواهيم کرد! آنحضرت فرمودند: درگاه پروردگارتان از هر آنچه شما بخواهيد پرتر و غنی تر است» [۵].
در دعاء نبايد به حق ديگران تجاوز کرد و نبايد برعليه خود و خانواده و عزيزان دعاء نمود و شايسته نيست که در لابلای جمله‌های مسجع و پر زرق و برق خود را گم کرد و از مفهوم فروتنی و خشوع و توجه قلب دور شد، دعاء هرچه ساده تر و پرمعناتر باشد به نيايش پيام آور رسالت جنزديک‌تر است.
و قبل از روی‌آوردن به قبله با خوردن مال حلال و پوشيدن پوشاک پاک، حقوق همه بندگان خدا را به آنها برگردانيم چه که دستان آلوده به حقوق مردم و ظلم و ستم بر آنان را در درگاه الهی جايی نيست.
دعاء رابطه بنده و آفريدگارش در سختی‌ها و گرفتاری‌ها، خوشی‌ها و سعادت‌هاست که شايسته است بنده هميشه و در همه حال زبانش را بذکر و ياد پروردگارش زينت بخشد.
[۱] «پروردگارتان می‌فرمايند که در سختی‌ها و مصيبت‌هايتان مرا خوانيد تا به فريادتان رسم، آنان که تکبر ورزيده از عبادتم سرباز می‌زنند در آتش دردناک دوزخ خوار و زبونشان خواهم ساخت». [۲] «ای پيامبر من، اگر بندگانم از تو پرسيدند که از آنان دورم يا نزديک، بدانند که من به ايشان نزديکم و دعاء و حاجت هر نيازمندی را برآورده می‌کنم، پس دعوت مرا پاسخ گويند و به من ايمان آورند تا رستگار شوند». [۳] اين حديث را ابوداود ۲/۷۸ وترمذی ۵/۲۱۱و ابن ماجه ۲/۱۲۵۸ از رسول اکرم نقل کرده‌اند، به صحيح الجامع الصغير ۳/۱۵۰ وصحيح ابن ماجه ۲/۳۲۴رجوع شود. متن حديث چنين است: قال رسول الله ج: «الدعاء هو العبادة: ﴿قَالَ رَبُّكُمُ ٱدۡعُونِيٓ أَسۡتَجِبۡ لَكُمۡۚ﴾». [۴] اين حديث را ابوداود۲ /۷۸ و ترمذی ۵/۵۵۷ و ابن ماجه۲ /۱۲۷۱ آورده‌اند، و ابن حجر گفته است که سند اين روايت در مرتبه جيد قرار دارد. مراجعه شود به صحيح ترمذی ۳/۱۷۹. [۵] اين حديث را ترمذی ۵/۵۶۶ و ۵/۴۶۲ و احمد ۳/۱۸ آورده‌اند، رجوع شود به صحيح الجامع ۵/۱۱۶ وصحيح ترمذی ۳/۱۴۰.