سیاه دانه در کتاب «طب نبوی» امام ابن قیم جوزیه

در صحیحین از حدیث ابی هریرهس آمده است که رسول خدا جفرمود: «عَلَيْكُمْ بِهَذِهِ الْحَبَّةِ السَّوْدَاءِ، فَإِنَّ فِيهَا شِفَاءً مِنْ كُلِّ دَاءٍ إِلاَّ السَّامَّ والسَّامُ الْمَوْتُ».

حبة السوداء (سیاه دانه) همان شونیز در زبان فارسی است، و همان زیره‌ی سیاه است، و زیره‌ی هندی نیز نامیده می‌شود.

حربی از حسن (بصری) نقل می‌کند که آن اسپند می‌باشد. و هروی حکایت کرده که بنه است، در حالی‌که این هر دو سخن و هم (واشتباه) است، و صحیح این است که (حبه السوداء) همان شونیز است.ودارای فواید بسیاری است.وسخن پیامبر ج: «شِفَاءً مِنْ كُلِّ دَاءٍ»، «شفای هر بیماری است». مانند کلام خداوند است که فرمود: ﴿تُدَمِّرُ كُلَّ شَيۡءِۢ بِأَمۡرِ رَبِّهَا﴾[الأحقاف: ۲۵]. «همه چیز را به فرمان پروردگارش ویران و نابود می‌کند».

منظور هر چیزی که قابلیت ویران شدن را داشته باشد.

سیاه دانه برای تمام بیماری‌های (بارده) سرد، مفید است، و بطور جانبی برای بیماری‌های (حاریابس) گرم خشک نیز سود بخش است، چون سرعت نفوذ و تأثیرش زیاد است، قوت دواهای (بارده) سرد، به سرعت به سوی آن حرکت می‌کنند، پس اگر مقدار اندکی از آن در این دواها قرار داده شود؛ مفید خواهد بود.

مؤلف کتاب «قانون» (ابوعلی سینا) و دیگران در باره‌ی تأثیر زعفران در قرص کافور تصریح کرده‌اند. زیرا که در زعفران قوت و نفوذ زیادی وجود دارد، چیزهای دیگر همانند این‌ها نیز وجود دارد که طبیبان ماهر می‌دانند.

تأثیرگذاری و مفید بودن دوای گرم در امراض گرم چیز بعیدی نیست، زیرا که در بسیاری از دواها این خاصیت را می‌یابی، مانند: انزروت و مرکبات آن برای چشم درد (رمد)، و همچنین شکر گرم است و برای چشم درد استفاده می‌شود، درحالیکه (رمد) چشم درد، به اتفاق اطبا ورم گرم است، به همین‌گونه کبریت؛ با وجودی که بسیار گرم است، در بیماری خارش مفید است.

شونیز مزاجش گرم و خشک در درجه سوم است، نفخ را از بین می‌برد، و کرم کدو را بیرون می‌آورد، و برای بیماری پیسی، تب نوبه (حمی الربع) [۱۵]و بیماری‌های بلغمی مفید است. سده را باز می‌کند، و ریاح را تحلیل می‌کند، و رطوبات معده را خشک می‌سازد، و اگر نوم کوبیده شود، و با عسل معجون بسازند، و همراه با آب گرم نوشیده شود؛ سنگ کلیه و مثانه را ریزه ریزه کرده و بیرون می‌کند، مدر بول، قاعده آور و افزایش دهنده‌ی شیر است، در صورتی که چند روزی پی در پی نوشیده شود.

و اگر با سرکه گرم کرده شود و مانند ضماد بر شکم گذاشته شود؛ کرم دانه کدو را می‌کشد، و اگر با آب حنظل (هندوانه ابوجهل) معجون کرده شود، یا به صورت جوشاده استفاده شود؛ برای اخراج کرم شکم، قویتر و مفیدتر خواهد بود.

شونیز معده را جلا می‌دهد، و قاطع بلغم است، و ریاح را تحلیل می‌کند، و اگر خوب نرم کرده شود و در پارچه‌ای قرار داده شود، و همیشه آن را بو نماید، زکام(نزله‌ی) سرد را شفا می‌بخشد.

روغن سیاه دانه؛ برای مو خوره مفید است، همچنین جلوی رشد دانه و خال در بدن می‌گیرد، و اگر بمقدار یک مثقال از آن همراه آب نوشیده شود؛ برای آسم و تنگی نفس مفید است.

ضماد سیاه دانه برای صداع (بارد) سرد؛ فایده بخش است.

اگر هفت دانه‌ی آن را در شیر زن خیسانده شود، و در بینی کسی‌که یرقان دارد (بصورت سعوط) چکانده شود، کاملا شفا یاب می‌شود.

و اگر با سرکه پخته شود، و با آن مضمضه شود, برای درد دندان مفید است. و اگر از پودرش بصورت سعوط (چکاندن در بینی) استفاده شود؛ برای آب چشم مفید است، و اگر به صورت ضماد استفاده شود, دانه‌ها و جوش‌ها از بین می‌برد، و همچنین خارش مرطوب را خاتمه می‌هد.

روغن سیاه دانه اورام بلغمی مزمن و همچن اورام سخت، را تحلیل می‌کند و از بین می‌برد، و اگر روغن آن به صورت(سعوط) در بینی چکانده شود برای بیماری لقوه نیز مفید است. و اگر نیم مثقال تا یک مثقال نوشیده شود؛ برای نیش رتیلا ( حشراتی گزنده مانند: پشه، عنکبوت وغیره) مفید است.

اگر سیاه دانه سرخ کرده شود؛ آنگاه نرم کوبیده شود، سپس در زیت زیتون خیسانده گردد، بعد سه یا چهار قطره در بینی چکانده شود؛ برای سرما خوردگی که عطسه زیاد همراه داشته باشد, مفید است.

اگر سیاه دانه سوزانده شود، و با شمع ذوب شده با روغن سوسن یا روغن حنا مخلوط کرده شود، برای زخم‌های که روی ساق پا بیرون می‌آید، بعد از شستن پا با سرکه، مفید است، و زخم را بهبود می‌کند و از بین می‌برد، و اگر با سرکه کوبیده شود، و بر روی بدن بیماری که پیسی (برص) یا بهاق یا زرد زخم دارد؛ ضماد کرده شود، مفید می‌باشد، و بیماری را از بین می‌برد.

و اگر نرم کوبیده شود، و روزانه به اندازه‌ی دو درهم با آب بصورت سفوف (کفلمه) میل شود؛ برای کسی‌که سگ هار او را دندان گرفته باشد؛ مفید است، و او را از مردن نجات می‌دهد.

و اگر روغن سیاه دانه در بینی سعوط کرده شود، برای شلل و کزاز مفید است و ماده‌ی آن را در بدن خشک می‌گرداند.

و اگر از سیاه دانه بطور بخور استفاده شود، حشرات و گزندگان را فراری می‌دهد.

و اگر انزروت را با آب حل کرده شود، سپس بر حلقه‌ی مقعد مالیده شود، آنگاه شونیز بر آن پاشیده گردد، بهترین دوا برای بواسیر می‌باشد.

خلاصه منافع و فواید سیاه دانه بیشتر از آن ست که ما ذکر نمودیم، مقدار نوشیدن آن به اندازه‌ی دو درهم است، بعضی از اطبا چنین می‌پندارند که زیاد خوردنش کشنده است([۱۶].

ابو علی سینا شیخ الرئیس و سیاه دانه

ابن سینا در کتاب «قانون طب» می‌نویسد:

سیاه دانه در مزاج گرم خشک است، زگیل‌ها و خال‌ها را زدوده و در علاج لکه‌ها‌ی سفید و پیسی مفید و مؤثر است، و اگر سیاه دانه با عسل و آب گرم تناول شود، بارای درمان سنگ کلیه و مثانه مفید است.

همچنین برای: و رم‌ها و جوش‌ها، زخم‌های چرکین، سر درد‌های میگرنی و سر گیچه، برای چشم‌های که اشک فراوان دارد؛ و برای چشم‌های ضعیف مفید است. و همچنین برای دستگاه تنفس و بیماری آسم و تنگی نفس مفید است.برای گوش، حلق، دهان و بینی نیز مفید است.

و برای انواع تب و همچنین برای پاکسازی بدن از سموم مؤثر و مفید است [۱٧].

[۱۵] تبی که هر چهار شنبه عود می‌کند. [۱۶] صحیح طب النبوی فی ضوء الـمعارف الطبیة (ص ۳۸۵-۳۸۸) و طب النبوی (ص ۲٩٧- ۳۰۰). [۱٧] بطور اختصار از کتاب قانون طب (۱/۴۳٧) همچنین برخی از فواید و منافعی که ابن قیم ذکر نموده نیز در کتاب قانون آورده است.