دعاءُ البدءِ بالطعامِ والشرابِ والفراغِ منهُ:
دعای پیش از خوردن و آشامیدن وپس از فارغ شدن از آن:
هنگام شروع می‌گوید:
((بِسْمِ اللهِ)) [۲۸]فإن نَسِيَ قالَ: بِسْمِ اللَّهِ أوَّلَهُ وآخِرَهُ [۲۹]. به نام خدا.
و اگر در آغاز فراموش کرد، می‌گوید: به نام خدا در اول و آخر .
وقتى از خوردن [و آشامیدن] فارغ شد، می‌گوید: ((الْحَمْدُ لِلَّهِ كَثِيرًا طَيِّبًا مُبَارَكًا فِيهِ، غَيْرَ مَكْفِيّ وَلا مُوَدَّعٍ وَلا مُسْتَغْنىً عَنْهُ رَبَّنَا)) [۳۰].
ستایش از آن خداست، ستایشى بسیار، نیکو و پربرکت؛ خدا بی نیاز است و درخواست کردن و خواهش از او همیشه ادامه دارد و همه به او نیازمند هستند. پروردگارا ستایش ما را بپذیر.
بعضى از ذکرهاى هنگام خواب:
ثم یقرأُ آیةَ الکرسِی: ﴿ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَيُّ ٱلۡقَيُّومُۚ لَا تَأۡخُذُهُۥ سِنَةٞ وَلَا نَوۡمٞۚ لَّهُۥ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِۗ مَن ذَا ٱلَّذِي يَشۡفَعُ عِندَهُۥٓ إِلَّا بِإِذۡنِهِۦۚ يَعۡلَمُ مَا بَيۡنَ أَيۡدِيهِمۡ وَمَا خَلۡفَهُمۡۖ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيۡءٖ مِّنۡ عِلۡمِهِۦٓ إِلَّا بِمَا شَآءَۚ وَسِعَ كُرۡسِيُّهُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَۖ وَلَا ئَُودُهُۥ حِفۡظُهُمَاۚ وَهُوَ ٱلۡعَلِيُّ ٱلۡعَظِيمُ٢٥٥﴾[البقرة: ۲۵۵] [۳۱].
خداى یکتاست که جز او خدایى نیست، زنده و پاینده است، هرگز او را کسالت خواب فرا نگیرد تا چه رسد که به خواب رود، اوست مالک آن چه در آسمان ها و زمین است، که را جرأت است که در پیشگاه او به شفاعت برخیزد مگر به فرمان او، علم او محیط است به آن چه پیش نظر خلق آمده است و آن چه سپس خواهد آمد و خلقْ به هیچ مرتبه‌ی علم او احاطه نتوانند کرد مگر به آن چه او خواهد؛ قلمرو علمش از آسمان ها و زمین فراتر و نگهبانى زمین و آسمان بر او آسان و بی‌زحمت است، چه او دانای بزرگوار و توانای باعظمت است.
خدا معبودی است که جز او معبودی به حق نیست، زنده و تدبیرکننده‌ی مخلوقات است، چُرت و خواب به او دست نمی‌یابد، آن چه در آسمان ها و زمین است از آنِ اوست، کیست که بتواند نزد او شفاعت نماید مگر به اجازه‌ی او؛ آن چـه را که خلق شدگان در پیشِ رو دارند و آن چه را پشت سر می‌گذارند می‌داند، از علم خدا هیچ نمی‌دانند مگر آن چه او بخواهد، کرسى او آسمان ها و زمین را فراگرفته و نگهدارى آسمان ها و زمین بر خداوند سنگینى نمی‌کند و او بلندمرتبه‌ی بزرگ قدر است .
۲- آخر سوره بقره را می‌خواند: ﴿ءَامَنَ ٱلرَّسُولُ بِمَآ أُنزِلَ إِلَيۡهِ مِن رَّبِّهِۦ وَٱلۡمُؤۡمِنُونَۚ كُلٌّ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَمَلَٰٓئِكَتِهِۦ وَكُتُبِهِۦ وَرُسُلِهِۦ لَا نُفَرِّقُ بَيۡنَ أَحَدٖ مِّن رُّسُلِهِۦۚ وَقَالُواْ سَمِعۡنَا وَأَطَعۡنَاۖ غُفۡرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيۡكَ ٱلۡمَصِيرُ٢٨٥ لَا يُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَاۚ لَهَا مَا كَسَبَتۡ وَعَلَيۡهَا مَا ٱكۡتَسَبَتۡۗ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذۡنَآ إِن نَّسِينَآ أَوۡ أَخۡطَأۡنَاۚ رَبَّنَا وَلَا تَحۡمِلۡ عَلَيۡنَآ إِصۡرٗا كَمَا حَمَلۡتَهُۥ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِنَاۚ رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلۡنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِۦۖ وَٱعۡفُ عَنَّا وَٱغۡفِرۡ لَنَا وَٱرۡحَمۡنَآۚ أَنتَ مَوۡلَىٰنَا فَٱنصُرۡنَا عَلَى ٱلۡقَوۡمِ ٱلۡكَٰفِرِينَ٢٨٦﴾[البقرة: ۲۸۵-۲۸۶] [۳۲].
پیامبر به آن چه از طرف پروردگارش بر او نازل شده ایمان آورده و مؤمنان نیز همه به خدا و فرشتگان و کتاب ها و پیامبرانِ او ایمان آوردند و گفتند: بین هیچ یک از پیامبرانِ خدا فرق نگذاریم و گفتند: شنیدیم و اطاعت کردیم، پروردگارا آمرزش تو را می‌خواهیم و بازگشت به سوی توست . خداوند هیچ کس را جز به قدر توانایى او مکلف نمی‌کند، نیکىهای هر شخصى به نفع خود او و بدیهایش نیز به زیان خود اوست، پروردگارا! اگر فراموش و یا خطا کردیم، ما را به آن مؤاخذه مکن، پروردگارا! تکلیف طاقت فرسا چنان که بر پیشینیان ما نهادی برما نگذار، پروردگارا تکلیفى فوق طاقت ما بردوش ما منه و در گذر و بیامرز و ببخشای ما را، تو خداوند مایى؛ پس ما را بر گروه کافران یاری فرما.
و این سوره را می‌خواند: ﴿قُلۡ يَٰٓأَيُّهَا ٱلۡكَٰفِرُونَ١ لَآ أَعۡبُدُ مَا تَعۡبُدُونَ٢ وَلَآ أَنتُمۡ عَٰبِدُونَ مَآ أَعۡبُدُ٣ وَلَآ أَنَا۠ عَابِدٞ مَّا عَبَدتُّمۡ٤ وَلَآ أَنتُمۡ عَٰبِدُونَ مَآ أَعۡبُدُ٥ لَكُمۡ دِينُكُمۡ وَلِيَ دِينِ٦﴾[الكافرون: ۱-۶] [۳۳].
ای پیامبر بگو که ای کافران مشرک! من آن بت ها را که شما به خدایى می‌پرستید، هرگز نمی‌پرستم و شما هم آن خدای یکتایى که من پرستش می‌کنم، پرستش نمی‌کنید، نه من خدایان باطل شما را عبادت می‌کنم و نه شما یکتا خدای معبود مرا عبادت خواهید کرد؛ پس اینک دین شما برای شما و دین من برای من.
۴ - دستهایش را با هم جمع کرده و نزد هم قرار می‌دهد، سپس در آن می‌دمد و سوره های زیر را می‌خواند: ﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ١ ٱللَّهُ ٱلصَّمَدُ٢ لَمۡ يَلِدۡ وَلَمۡ يُولَدۡ٣ وَلَمۡ يَكُن لَّهُۥ كُفُوًا أَحَدُۢ٤﴾[الإخلاص: ۱-۴].
ای پیامبر خدا! به کسى که درباره‌ی صفت پروردگارت از تو پرسید، بگو: الله آن خدای یکتا پاک و منزه از ترکیب و تعداد است، او یکتای یکتاست خدای یکتاست که همه‌ی بندگان برای بر آورده شدن نیازهای خود، به او روی می‌آورند و از او مدد می‌جویند، بی‌نیاز است و مقصود فقط ذات پاک اوست. نزاید و زاده نشود، براى این که زادن و زاده شدن نشانه‌ی مخلوق بودن است که محل تغییر و دگرگونى هستند و نباشد برای او همتایى؛ کسى نیست که بتواند همتای خدا باشد خدا نه مانندی دارد، نه کسى که بتواند در مقابل او قرار گیرد .
﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلۡفَلَقِ١ مِن شَرِّ مَا خَلَقَ٢ وَمِن شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ٣ وَمِن شَرِّ ٱلنَّفَّٰثَٰتِ فِي ٱلۡعُقَدِ٤ وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ٥﴾[الفلق: ۱-۵]
ای پیامبرما بگو: من از شر مخلوقات، به خداى فروزنده‌ی صبح روشن پناه می‌برم و از شر شب تار هنگامی‌که در آید و از شر زنان افسونگر چون به جادو در گره ها بدمند و از شر حسود بدخواه چون آتش رشک و حسد برافروزد .
﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ١ مَلِكِ ٱلنَّاسِ٢ إِلَٰهِ ٱلنَّاسِ٣ مِن شَرِّ ٱلۡوَسۡوَاسِ ٱلۡخَنَّاسِ٤ ٱلَّذِي يُوَسۡوِسُ فِي صُدُورِ ٱلنَّاسِ٥ مِنَ ٱلۡجِنَّةِ وَٱلنَّاسِ٦﴾[الناس: ۱-۶]
ای پیامبرما بگو: من به پروردگار آدمیان پناه می‌برم، پادشاه آدمیان، یکتا معبود آدمیان، از شر وسوسه‌ی شیطان، آن شیطان که در دل مردم وسوسه و اندیشه‌ی بد افکند، چه آن شیطان از جنس جن باشد یا از نوع انسان .
سپس دو کف دست را به سر و صورت و به تمامى بدنش تا آن جا که بتواند می‌کشد و این عمل را سه بار تکرار می‌کند [۳۴].
۵- ۳۳بار سبحان الله، ۳۳بار الحمد لله و ۳۴ بار الله أکبر می‌گوید [۳۵].
۶- سپس می‌گوید: ((اللَّهُمَّ بِاسْمِكَ أَحْيَا وَبِاسْمِكَ أَمُوتُ)) [۳۶]. خداوندا با نام تو زنده می‌شوم و می‌میرم.
۷ - و اگر بخواهد، این [عبارت] را می‌افزاید: ((بِاسْمِكَ رَبِّ وَضَعْتُ جَنْبِي وَبِكَ أَرْفَعُهُ، إِنْ أَمْسَكْتَ نَفْسِي فَارْحَمْهَا وَإِنْ أَرْسَلْتَهَا فَاحْفَظْهَا بِمَا تَحْفَظُ بِهِ عِبَادَكَ الصَّالِحِينَ)) [۳۷].
با نام تو ای پروردگار، پهلویم را بر زمین گذاشتم و با نام تو آن را بلند می‌کنم، پس اگر جانم را گرفتى به آن رحم کن و اگر آن را نگه داشتى، به آن چه بندگان نیک و صالح را حفظ می‌کنى حفظ نما .
۸ - و با این دعا آن را به پایان می‌برد: ((اللَّهُمَّ أَسْلَمْتُ نَفْسِي إِلَيْكَ وَفَوَّضْتُ أَمْرِي إِلَيْكَ وَوَجَّهْتُ وَجْهِي إِلَيْكَ وَأَلْجَأْتُ ظَهْرِي إِلَيْكَ، رَغْبَةً وَرَهْبَةً إِلَيْكَ، لا مَلْجَأ وَلا مَنْجَا مِنْكَ إِلا إِلَيْكَ، آمَنْتُ بِكِتَابِكَ الَّذِي أَنْزَلْتَ وَبِنَبِيِّكَ الَّذِي أَرْسَلْتَ)) [۳۸].
الهى! جانم را به تو سپردم و کارم را به تو واگذاشتم و رویم را به سوی تو گردانیدم و به تو تکیه کردم. درحالِ امید به ثوابت وترس از عذابت، پناهگاه و جای نجاتى از عذاب تو جز به سوى تو نیست؛ به کتابی که نازل نمودی و پیامبری که فرستادی ایمان آوردم .
ذکرِ وقت بیدار شدن از خواب:
((لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ، الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَلا إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي)) [۳۹].
نیست معبودی به حق مگرخدای یکتا، برای او شریکى نیست، مُلک هستى از آن اوست، ستایش از آن اوست و او بر هر چیز تواناست، ستایش از آن خداست، خداوند پاک است و توانایى و قدرتى در دوری از گناه و پایداری بر طاعت نیست مگر با کمک و یاری خداوند، خدایا مرا بیامرز.
سپس وضو گرفته و نماز می‌خواند و اگر می‌خواهد بعد از آن می‌خوابد .
این ذکرهای شبانه روزی است که خداوند فرصت داد تا آن را گرد آورم و باید مؤمن همیشه آن را همراه و ملازم خود بداند .
اکنون فصل دیگری مخصوص ذکرهای صبح و شام .
[28] البخاري؛ الأطعمة؛ باب: قوله تعالى ﴿كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ ﴾. [البقرة ۵۷، ۷۲] و[الأعراف۱۶۰] و[طه ۸۱] . حديث (۵۳۷۶) از عمر بن ابی‌سلمة بو همچنين مسلم؛ الأشربة؛ باب: آداب الطعام والشراب؛ حديث (۲۰۲۲) از او. [29] دليل آن نزد ابی‌داود وارد شده؛ الأطعمة؛ باب: التسمية على الطعام؛ حديث (۳۷۶۷) از عايشه لو حديث (۳۷۶۸) از اُمية بن مَخْشِي س. والترمذي؛ الأطعمة؛ از رسول الله ج، باب: ما جاء في التسمية على الطعام؛ حديث (۱۸۵۸) همچنين از اوست ل، بلفظ: (في أوله وآخره) . وابن ماجَهْ در الأطعمة؛ باب: التسمية عند الطعام؛ حديث (۳۲۶۴) همچنين از اوست ل، بلفظ: (في أوله وآخره) همچنين . [30] البخاري؛ الأطعمة؛ باب: ما يقول إذا فرغ من طعامه؛ حديث (۵۴۵۸) از ابی‌امامة س. [31] قسمتى از روايت بخاري است در بدء الخلق؛ باب: صفة إبليس وجنوده؛ حديث (۳۲۷۵) از ابی‌هريره س. [32] البخاري؛ فضائل القرآن؛ باب: من لم ير بأساً أن يقول: سورة البقرة وسورة كذا؛ حديث (۵۰۴۰) از ابی‌مسعود الأنصاري س. = = ودر بعضى جاها غير از اين در صحيح البخاري. ومسلم؛ صلاة المسافرين وقصرها؛ حديث (۸۰۷) و (۸۰۸) با اندكى اختلاف؛ هم از ابی‌مسعود. [33] أبوداود؛ الأدب؛ باب: ما يقول عند النوم؛ حديث (۵۰۵۵) از نوفل الأشجعي س. والترمذي؛ الدعوات؛ باب: ما جاء فيمن يقرأ من القرآن عند المنام؛ حديث (۳۴۰۳) هم از او . [34] البخاري؛ الدعوات؛ باب: التعوذ والقراءة عند المنام؛ حديث (۶۳۱۹) از عايشه ل. و حديث (۵۰۱۷) هم از او. [35] البخاري؛ فرض الخُمُس؛ باب: ما ذكر عن درع النبي ج؛ حديث (۳۱۱۳) از علي س. و بسياري از جاهاي ديگر. ومسلم؛ الذكر والدعاء؛ باب: التسبيح أول النهار وعند النوم؛ حديث (۲۷۲۷) هم از او . [36] البخاري؛ الدعوات؛ باب: ما يقول إذا نام؛ حديث (۶۳۱۲) از حذيفة س. ومسلم؛ الذكر والدعاء؛ باب: ما يقول عند النوم؛ حديث (۲۷۱۱) هم از او. [37] متفق عليه از حديث ابی‌هريره س، البخاري؛ الدعوات؛ باب: التعوّذ والقرائت عند المنام؛ حديث (۶۳۲۰) . ومسلم؛ الذّكر = =والدعاء والتوبة والاستغفار؛ باب: ما يقول عند النوم وأخذ المضجع؛ حديث (۲۷۱۴) . [38] البخاري؛ الدعوات؛ باب: ما يقول إذا نام؛ حديث (۶۳۱۳) از البراء بن عازب س. ومسلم؛ الذكر والدعاء؛ باب: ما يقول عند النوم؛ حديث (۲۷۱۰) هم از او . [39] البخاري؛ أبواب التهجّد؛ باب: فضل من تعارّ من الليل فصلّى؛ حديث (۱۱۵۴) از عبادة بن صامت س.