مقدمۀ مؤلف

الحمد لله، والصلاة على رسول الله، نبيّنا محمد جوعلى آله صحبه ومن والاه.

اما بعد:

چنان‌که می‌دانید حق پدر و مادر بر فرزند بسیار عظیم است و در دین هم مقام و منزلت ایشان بسیار بالاست. پس احسان کردن به والدین مقارن توحید و همچنین شکرگذاری آن‌ها نیز مقرون به شکر اللهأاست و احسان به ایشان از بهترین اعمال در نزد خدا به شمار می‌رود. چنان‌که خداوندأدر کتاب خویش مکرراً در مورد والدین سفارش فرموده است. از جمله قال الله تعالی:

﴿وَٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ وَلَا تُشۡرِكُواْ بِهِۦ شَيۡ‍ٔٗاۖ وَبِٱلۡوَٰلِدَيۡنِ إِحۡسَٰنٗا﴾[النساء: ۳۶].

«خدای یکتا را بپرستید و هیچ چیز را شریک وی قرار ندهید و نسبت به پدر و مادر نیکی کنید».

خدای یکتا را بپرستید و هیچ چیز را شریک وی قرار ندهید و نسبت به پدر و مادر نیکی کنید.

وقال تعالى:

﴿قُلۡ تَعَالَوۡاْ أَتۡلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمۡ عَلَيۡكُمۡۖ أَلَّا تُشۡرِكُواْ بِهِۦ شَيۡ‍ٔٗاۖ وَبِٱلۡوَٰلِدَيۡنِ إِحۡسَٰنٗا﴾[الأنعام: ۱۵۱].

«بگو بیایید تا آنچه را خداوند بر شما حرام کرده همه را به راستی بیان کنم، این که به خدا به هیچ‌وجه شریک نیاورید و دیگر این که به پدر و مادر احسان و نیکی کنید».

بگو بیایید تا آنچه راخداوند بر شما حرام کرده همه را به راستی بیان کنم، این که به خدا به هیچ‌وجه شریک نیاورید و دیگر این که به پدر و مادر احسان و نیکی کنید.

وقال تعالى:

﴿وَقَضَىٰ رَبُّكَ أَلَّا تَعۡبُدُوٓاْ إِلَّآ إِيَّاهُ وَبِٱلۡوَٰلِدَيۡنِ إِحۡسَٰنًاۚ إِمَّا يَبۡلُغَنَّ عِندَكَ ٱلۡكِبَرَ أَحَدُهُمَآ أَوۡ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَآ أُفّٖ وَلَا تَنۡهَرۡهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوۡلٗا كَرِيمٗا٢٣ وَٱخۡفِضۡ لَهُمَا جَنَاحَ ٱلذُّلِّ مِنَ ٱلرَّحۡمَةِ وَقُل رَّبِّ ٱرۡحَمۡهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرٗا٢٤﴾[الإسراء: ۲۳-۲۴].

«وخدای تو حکم فرموده که جز او هیچ کس را نپرستید و دربارۀ پدر ومادر نیکویی کنید و چنان‌چه هر دو یا یکی از آن‌ها پیر و سالخورده شوند، مبادا کلمه‌ای (اُف) بگویید که رنجیده خاطر شوند و کمترین آزاری به آن‌ها نرسانید و با ایشان با اکرام و احترام سخن بگویید، و همیشه پر و بال تواضع و تکریم را با کمال مهربانی نزدشان بگستران و بگو پروردگارا! چنان‌که پدر و مادر، مرا به مهربانی پرورش ‌دادند، تو در حق آن‌ها رحمت و مهربانی فرما».

وقال تعالى:

﴿وَوَصَّيۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ بِوَٰلِدَيۡهِ حَمَلَتۡهُ أُمُّهُۥ وَهۡنًا عَلَىٰ وَهۡنٖ وَفِصَٰلُهُۥ فِي عَامَيۡنِ أَنِ ٱشۡكُرۡ لِي وَلِوَٰلِدَيۡكَ إِلَيَّ ٱلۡمَصِيرُ١٤﴾[لقمان: ۱۴].

«و ما به هر انسانی سفارش کردیم که در حق پدر و مادر خود نیکی کند، به ویژه مادر که بار فرزند را حمل ‌کرده و تا دو سال به او شیر داده، سپس او را از شیر باز گرفته است. شکر من و پدر و مادر را به جای آور که بازگشت خلق به سوی من خواهد بود».

در این مورد احادیث بسیار زیادی موجود است که از آن‌ها یکی را در اینجا بیان می‌کنیم.

عن عبد الله بن مسعودسقال: سألت رسول الله ج: أيّ العمل أحبّ إلی الله؟ قال: الصلاة في وقتها قلت: ثمّ أيّ؟ قال: بر الوالدین قلت: ثم أيّ؟ قال: الجهاد في سبيل الله» [بخاری / ۵۲۷، مسلم / ۸۵].

حضرت عبدالله بن مسعودسمی‌فرماید: من از رسول خدا جسئوال کردم که چه عملی در نزد اللهأاز همه بهتر است؟ فرمودند: خواندن نماز در وقتش باز پرسیدم بعد از آن چه عملی؟ فرمودند: نیکی به پدر و مادر، بار سوم پرسیدم: بعد از آن چه عملی؟ فرمودند: جهاد کردن در راه خدا.

نیکی به پدر و مادر از اعمالی است که عقل انسان به آن حکم می‌کند و تمام ادیان گذشته و روش و عادت انبیاء بر آن تأکید می‌کند که باید حق پدر و مادر را ادا نموده و به آن‌ها نیکی کرد و روش صالحین نیز همین بوده است. از محاسن شریعت اسلامی آن است که برای پدر و مادر ارزش فضیلت قایل است که بر کامل بودن آن دلالت می‌کند و بر خلاف قوانین وضع شده در روی زمین که هیچ حق و فضیلتی را برای پدر و مادر در نظر نگرفته است، اسلام همه حقوق پدر و مادر را در بردارد.

چنان‌که می‌دانید عالم غرب با آن همه پیشرفت تکنولوژی خود، هیچ فضیلت و حقی را برای پدر و مادر در نظر نگرفته است و در قوانین خود مادر را مانند کالایی در نظر گرفته‌اند که هر گاه کاربرد آن تمام شد دیگر هیچ حق و حقوقی ندارد و نهایت ارزشی که برای پدر و مادر قایل می‌شوند، این است که در هر سال یک روز را مخصوص مادر نام‌گذاری کرده‌اند که آن را عید مادر یا همان روز مادر نامیده‌اند و در آن روز دختران و پسرانشان کادو و هدایایی را به آن‌ها تقدیم می‌کنند و آن را به محبت و نیکی تعبیر می‌کنند و این نهایت کار آن‌هاست. آیا این رعایت حق والدین است و آیا می‌توان همین کار را وفای به عهد والدین نامید؟

افراد از حقوق والدین غافلند و فضیلت ایشان را درک نمی‌کنند. اما در اسلام موضوع متفاوت است. با دقت در آیات و احادیثی که بیان شد، اهمیت آن را می‌توان دریافت. حتی اسلام ما را از نافرمانی والدین نهی کرده و در نهایت ارزش این مسأله را در آنجا نشان داده که نافرمانی والدین را جزء گناهان کبیره و مقارن شرک به خداوند قرار داده است.

برای تثبیت این موضوع تنها همین آیه کافی است که خداوندأفرموده است:

﴿فَلَا تَقُل لَّهُمَآ أُفّٖ وَلَا تَنۡهَرۡهُمَا﴾[الإسراء: ۲۳].

«به پدر و مادر کلمه‌ای (اُف) نگویید که رنجیده خاطر شوند و کمترین آزاری به آن‌ها نرسانید».

با دقت در این آیه متوجه می‌شویم که خداوندأگفتن کلمه‌ی «اُف» یا هر کلمه‌ای را که سبب رنجش والدین شود ناپسند دانسته است تا خود بدانید که گفتن سخنانی سخت‌تر از آن چگونه است. در این باره احادیث زیادی هم وجود دارد: «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ النَّبِيِّ جقَالَ الْكَبَائِرُ الْإِشْرَاكُ بِاللَّهِ وَعُقُوقُ الْوَالِدَيْنِ وَقَتْلُ النَّفْسِ وَالْيَمِينُ الْغَمُوسُ» [بخاری / ۶۶۷۵].

حضرت عبدالله بن عمروباز رسول خدا جروایت می‌کند که فرموده است: از جمله گناهان کبیره امور ذیل می‌باشد:

۱- شریک آوردن به خداوند ۲- نافرمانی پدر و مادر ۳- کشتن و تلف کردن نفس ۴- قسم غموس [۱]و به ناحق.

مورد نیکی به آنان و با وجود آن که اسلام از نافرمانی پدر و مادر شدیداً نهی کرده است و به عذاب شدیدی اشاره نموده است که نافرمانان را در برخواهد گرفت، باز هم عده‌ای با از یاد بردن حقوق والدین، از نافرمانی آنان باکی ندارند و حقوقشان را پایمال می‌کنند.

اما با وجود منزلت والای والدین و بر خلاف تأکید اسلام در این کتاب دو موضوع نافرمانی والدین و نیکی به آن‌ها بررسی خواهد شد. با امید آن که برای خوانندگان مفید واقع شود و کاستی‌های آن را به دیده‌ی اغماض نگرند. در آخر از خداوند تبارک و تعالی می‌خواهیم که ما را در زمره بهترین بندگان خود قرار دهد.

آمین یا رب العالمین والله أعلم.

وصلى الله وسلم على نبینا محمد وآله وصحبه

[۱] غموس: قسمی که خلاف واقعیت است یعنی غوطه‌ور شدن در گناه و شخص با این قسم خود در گناه غوطه‌ور می‌شود.