۱- تشویق به ازدواج و بیان اهداف آن
خداوند به دلایل مختلف ازدواج را مشروعیت داده از جمله:
- ازدواج باعث کنترل نگاه و حفظ ناموس است، پیامبر جمی‌فرماید: «یا معشرَ الشَّباب! مَن استطاع مِنکُم البَاءةَ فَلیتزوجْ فَإنَّه أغضُّ لِلبَصر و أحصنُ للفرجِ، و مَن لَم یَستطعْ فعلیه بالصَّوم فإنَّه لَه وجاءٌ». یعنی: «ای گروه جوانان! هر کدام از شما توان مخارج زندگی را دارد ازدواج نماید چون برای کنترل نگاه و حفظ ناموس بسیار مؤثر است و هرکس هم از عهده‌ی آن برنمی‌آید روزه بگیرد چون سبب قطع شهوت است». احمد، بخاری، مُسلم و کتاب‌های سُنن این حدیث را روایت کرده‌اند.
- تداوم نسل بشری جهت آبادانی و اِصلاح کره‌ی زمین، هم‌چنان که خداوند بیان می‌دارد: ﴿َإِذۡ قَالَ رَبُّكَ لِلۡمَلَٰٓئِكَةِ إِنِّي جَاعِلٞ فِي ٱلۡأَرۡضِ خَلِيفَةٗۖ قَالُوٓاْ أَتَجۡعَلُ فِيهَا مَن يُفۡسِدُ فِيهَا وَيَسۡفِكُ ٱلدِّمَآءَ وَنَحۡنُ نُسَبِّحُ بِحَمۡدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَۖ قَالَ إِنِّيٓ أَعۡلَمُ مَا لَا تَعۡلَمُونَ ٣٠ وَعَلَّمَ ءَادَمَ ٱلۡأَسۡمَآءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمۡ عَلَى ٱلۡمَلَٰٓئِكَةِ فَقَالَ أَنۢبُِٔونِي بِأَسۡمَآءِ هَٰٓؤُلَآءِ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ ٣١ قَالُواْ سُبۡحَٰنَكَ لَا عِلۡمَ لَنَآ إِلَّا مَا عَلَّمۡتَنَآۖ إِنَّكَ أَنتَ ٱلۡعَلِيمُ ٱلۡحَكِيمُ ٣٢ قَالَ يَٰٓـَٔادَمُ أَنۢبِئۡهُم بِأَسۡمَآئِهِمۡۖ فَلَمَّآ أَنۢبَأَهُم بِأَسۡمَآئِهِمۡ قَالَ أَلَمۡ أَقُل لَّكُمۡ إِنِّيٓ أَعۡلَمُ غَيۡبَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَأَعۡلَمُ مَا تُبۡدُونَ وَمَا كُنتُمۡ تَكۡتُمُونَ ٣٣﴾[البقرة: ۳۰ - ۳۳]. «زمانی (را یادآوری کن) که پروردگارت به فرشتگان گفت: من در زمین جانشینی بیافرینم (تا به آبادانی زمین بپردازد و آن زیبانگاری و نوآوری را که برای زمین معیّن داشته‌ام به اتمام رساند و آن انسان است. فرشتگان دریافتند که انسان بنا به انگیزه‌های سرشتی زمینی‌اش فساد و تباهی برپا می‌دارد. پس برای دانستن، نه اعتراض کردن از خدا پرسیدند که حکمت برتری دادن انسان بر ایشان برای امر جانشینی چیست و) گفتند: آیا در زمین کسی را بوجود می‌آوری که فساد می‌کند و تباهی راه می‌اندازد و خون‌ها خواهد ریخت، و حال آنکه ما (پیوسته) به حمد و ستایش و طاعت و عبادت تو مشغولیم؟ گفت: من حقائقی را می‌دانم که شما نمی‌دانید. * سپس به آدم نام‌های (اشیاء و خواص و اسرار چیزهایی را که نوع انسان از لحاظ پیشرفت مادّی و معنوی آمادگی فراگیری آن‌ها را داشت، به دل او الهام کرد و بدو) همه را آموخت. سپس آن‌ها را به فرشتگان عرضه داشت و فرمود: اگر راست می‌گوئید (و خود را برای امر جانشینی از انسان بایسته‌تر می‌بینید) اسامی (و خواص و اسرار) این‌ها را برشمارید. * فرشتگان گفتند: منزّهی تو، ما چیزی جز آنچه به ما آموخته‌ای نمی‌دانیم (و توانائی جاشینی را در زمین و استعداد اِشتغال به امور مادّی را نداریم و معترفیم که آدم موجودی شایسته‌تر از ما است و) تو دانا و حکیمی*».
فرمود: ای آدم! آنان را از نام‌ها (و خواص و اسرار این) پدیده‌ها آگاه کن.
هنگامی که آدم (فرمان خدا را لبیّک گفت و) فرشتگان را از (خواص و اسرار اشیاء و) پدیده‌ها آگاه کرد، خداوند فرمود: به شما نگفتم که من غیب (و راز) آسمان‌ها و زمین را می‌دانم و از آنچه شما آشکار می‌کنید یا پنهان می‌داشتید، نیز آگاهم؟*».
- افزونی تعداد فرزندان برای تقویت بنیادخانواده و تشکیل امّتی یکپارچه تا با همکاری افراد آن زمین آباد گردد. خداوند فرزندان را نعمتی برای مردم می‌داند که باید به خاطر آن شکرگزار باشند و ناسپاسی ننمایند و با امید به رحمت خدا و ترس از عذاب اُخروی پرهیزگاری پیشه کنند و به پاس پیوند خانوادگی و بندگی خدا هم‌چون برادر یکدیگر را دوست بدارند.
خداوند در بیان اقتدار و منّت فراوانش بر بندگان می‌فرماید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ وَخَلَقَ مِنۡهَا زَوۡجَهَا وَبَثَّ مِنۡهُمَا رِجَالٗا كَثِيرٗا وَنِسَآءٗۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ ٱلَّذِي تَسَآءَلُونَ بِهِۦ وَٱلۡأَرۡحَامَۚ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ عَلَيۡكُمۡ رَقِيبٗا ١﴾[النساء: ۱].
«ای مردمان! از (خشم) پروردگارتان بپرهیزید. پروردگاری که شما را از یک انسان بیافرید و (سپس) همسرش را از نوع او آفرید. و از آن دو نفر مردان و زنان فراوانی (بر روی زمین) منتشر ساخت و از (خشم) خدائی بپرهیزید که همدیگر را بدو سوگند می‌دهید، و بپرهیزید از اینکه پیوند خویشاوندی را گسیخته دارید (و صِله‌ی رَحِم را نادیده گیرید) زیرا که بیگمان خداوند مراقب شماست (و کردار و رفتار شما از دیده‌ی او پنهان نمی‌ماند)».
و پیامبر جمسلمانان را از مجرّد زیستن بازداشته و به ازدواج دستور فرموده است. به ویژه مردان را به ازدواج با زنان زائو و مهربان سفارش کرده‌اند تا آروزی مباهات به فزونی امّتش در قیامت به وقوع بپیوندد. أنسسروایت می‌کند که پیامبر جبه ازدواج دستور می‌داد و از زندگی مجرّدی به شدّت نهی می‌کرد: «تَزَوَّجوا الودودَ الولودَ فإنِّی مُکاثِرٌ بِکُم الأنبیاء یومَ القیامة».
«با زنان زائو و مهربان ازدواج نمایید چون من در قیامت به تعداد زیاد شما نزد پیامبران دیگر مباهات می‌کنم».
این حدیث را امام احمد روایت کرده و ابن حِبَّان در تخریج آن گفته‌است که صحیح می‌باشد. عبدالله بن عمرسهم از پیامبر جروایت می‌کند که:
«أنکِحُوا أُمَّهات الأولادِ، فإنّی أباهِی بِکُم یومَ القیامةِ».
«با کنیزانی که از آن‌ها فرزند دارید ازدواج نمایید چون من به تعداد شما در قیامت مباهات می‌کنم». امام احمد این حدیث را هم روایت کرده و ترمذی در جامع به آن اشاره کرده و در مجمع الزوائد گفته است که در بین راویان جریر بن عبدالله العامری وجود دارد که ثِقه دانسته شده امّا ضعیف می‌باشد.
مَعْقَل بن یَسار می‌گوید: مردی نزد پیامبر جآمد و گفت: زنی زیبا و با خانواده را در نظر دارم امّا بچّه‌دار نمی‌شود آیا با او ازدواج نمایم؟ فرمود: نه، سپس برای بار دوّم مرد نزد پیامبر جآمد و درخواستش را مطرح کرد، پیامبر جدوباره او را منع کرد، بار سوّم که درخواستش را بیان کرد ایشان فرمود: «تَزوّجُوا الوَدُودَ الْوَلُودَ فإنی مُکاثِرٌ بِکُمْ»: «با زنان مهربان و زائو ازدواج نمایید چون من به تعداد شما (در قیامت) مباهات می‌کنم». ابوداوُد و نسائی حدیث را روایت کرده و حاکم نیشابوری آن را صحیح دانسته است.
در این مورد احادیث زیادی نقل شده که در روایت بعضی از آن‌ها راویان ضعیف وجود دارد، امّا مجموعه‌ی آن‌ها بیانگر تشویق به ازدواج و خصوصاً با زنان زائوست.
امام غزالی اهداف ازدواج را اینچنین برشمرده‌اند:
ازدواج باعث تقویت حسّ دینداری و نابودی مکر شیطان‌هاست و دژی محکم در برابر دشمن خدا و سبب فزونی جمعیّت مسلمین است که پیامبر جنزد سایر پیامبران† به آن مباهات می‌نماید.
و سپس نتایج و فواید آن را به خوبی ترسیم کرده و می‌فرماید: ازدواج پنج فایده دارد: تولّد فرزند، فرونشاندن شهوت، تشکیل خانواده، زیاد شدن فامیل و جهاد با نفس جهت انجام امور یاد شده... .
و می‌‌فرمایند: هرکس برای حفظ ایمان و تولّد فرزند ازدواج کند نزد خداوند پاداش دارد و آن را چنین بیان می‌نمایند:
۱- همنوا شدن با اراده‌ی خداوند در تداوم نسل بشر.
۲- بدست آوردن محبت پیامبر جبه علت برآوردن آرزوی ایشان در مباهات به زیادی تعداد امّت.
۳- رسیدن به برکت الهی و پاداش فراوان و آمرزش گناهان به سبب دعای فرزند صالح.
امام غزالی تأکید دارند که مورد اوّل، مهمترین و اساسی‌ترین فواید ازدواج نزد خردمندان است و مثالی ذکر می‌کنند که: فردی مقداری بذر و لوازم کشاورزی و زمینی مناسب در اختیار غلامش قرار داده تا در آن کشت نماید و مأموری هم بر او گمارده تا به کارش نظارت کند و او را تشویق نماید. حال اگر غلام تنبلی و مأمور سستی کرد آیا نتیجه‌اش برای آن‌ها خشم و تنبیه آن فرد نیست.
خداوند هم مرد و زن را آفریده و به هر کدام ویژگی‌های لازم را بخشیده و تمایل جنسی را برای زاد و ولد در درونشان نهاده است، پس هرکس از راه صحیح خارج شود یا به آن بی‌توجهی نماید در حقیقت با سنّت‌های الهی ستیز کرده و سزاوار خشم و تنبیه خداست.
آنچه روشن است قدیم الایام داشتن فرزند آرزوی انسان‌ها و حتّی پیامبر جو بندگان صالح خداوند بوده است.
و در آینده هم انسان‌ها اگر سالم و تندرست باشند این آرزو و علاقه را خواهند داشت: ﴿هُوَ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ وَجَعَلَ مِنۡهَا زَوۡجَهَا لِيَسۡكُنَ إِلَيۡهَاۖ فَلَمَّا تَغَشَّىٰهَا حَمَلَتۡ حَمۡلًا خَفِيفٗا فَمَرَّتۡ بِهِۦۖ فَلَمَّآ أَثۡقَلَت دَّعَوَا ٱللَّهَ رَبَّهُمَا لَئِنۡ ءَاتَيۡتَنَا صَٰلِحٗا لَّنَكُونَنَّ مِنَ ٱلشَّٰكِرِينَ ١٨٩﴾[الأعراف: ۱۸۹].
«او آن کسی است که شما را از یک جنس آفرید، و همسران شما را از جنس شما ساخت تا شوهران در کنار همسران بیاسایند ولی (بسیار اتفاق می‌افتد که) هنگامی که شوهران با همسران آمیزش جنسی می‌کنند، همسران بار سبکی (به نام جنین) برمی‌دارند و به آسانی با آن روزگار را بسر می‌برند. امّا هنگامی که بار آنان سنگین می‌شود، شوهران و همسران خدای خود را فریاد می‌دارند و می‌گویند: اگر فرزند سالم و شایسته‌ای به ما عطاء فرمائی از زمره‌ی سپاسگزاران خواهیم بود».
وقتی که حضرت ابراهیم÷قومش را به یگانگی خداوند و بندگی او فراخواند و بر آزارشان بُردباری نشان داد و مقابل خواسته‌هایشان ایستادگی کرد و آنان او را به آتش انداختند و خداوند نجاتش داد او هم قوم و خدایان دروغینشان را ترک کرد پس در پاسخ دعایش خداوند اسماعیل واسحاق و پس از او یعقوب†را به وی بخشید. ﴿رَبِّ هَبۡ لِي مِنَ ٱلصَّٰلِحِينَ ١٠٠﴾[الصافات: ۱۰۰]. «پروردگارا! فرزندان شایسته‌ای به من عطاء کن».
خداوند ابتدا مژده‌ی تولد اسماعیل÷را به او داد و پس از آنکه رشد نمود و بزرگ شد وی را به قربانی کردنش امر فرمود. پدر نیز اطاعت از فرمان الهی را بر عشق به فرزند ترجیح داد و در اجرای دستور خداوند پایداری نشان داد و به پاس این بندگی و صداقت مژده‌ی تولد اسحاق÷را نیز که پیامبری از صالحان است دریافت نمود و این چنین نسل پیامبران در فرزندان ابراهیم خلیل÷قرار گرفت. و این پاداش بردباری او در برابر سختی‌هایی بود که در راه دعوت به خدا تحمّل کرد و به بهترین موفقیّت در آزمایش الهی هم رسید.
فرزندان نعمتی هستند که دل انسان در پی آن بوده و آرزویش را دارد و می‌خواهد در تنهایی و گرفتاری أنیس و پشتیبان او باشند و سبب روشنی چشمانش در دنیا و آخرت گردند. چنان که ابراهیم÷فرمود: ﴿رَبِّ هَبۡ لِی مِنَ ٱلصَّٰلِحِینَ ١٠٠﴾و حضرت زکریا÷فرزندان پاک و صالح از خداوند خواست: ﴿وَزَكَرِيَّآ إِذۡ نَادَىٰ رَبَّهُۥ رَبِّ لَا تَذَرۡنِي فَرۡدٗا وَأَنتَ خَيۡرُ ٱلۡوَٰرِثِينَ ٨٩﴾[الأنبیاء: ۸۹].
«و زکریا را (یاد کن) بدانگاه که پروردگار خود را به فریاد خواند (و گفت): پروردگارا مرا تنها مگذار (و فرزندی به من عطاء کن که در زندگی یار و یاور من و پس از مرگ برنامه‌ی تبلیغ را پیگیری کند. البته اگر هم فرزندی وارث من نشد باکی نیست، چراکه) تو بهترین وارثانی (و باقی پس از فنای مردمانی)».
و فرمود: ﴿ذِكۡرُ رَحۡمَتِ رَبِّكَ عَبۡدَهُۥ زَكَرِيَّآ ٢ إِذۡ نَادَىٰ رَبَّهُۥ نِدَآءً خَفِيّٗا ٣ قَالَ رَبِّ إِنِّي وَهَنَ ٱلۡعَظۡمُ مِنِّي وَٱشۡتَعَلَ ٱلرَّأۡسُ شَيۡبٗا وَلَمۡ أَكُنۢ بِدُعَآئِكَ رَبِّ شَقِيّٗا ٤ وَإِنِّي خِفۡتُ ٱلۡمَوَٰلِيَ مِن وَرَآءِي وَكَانَتِ ٱمۡرَأَتِي عَاقِرٗا فَهَبۡ لِي مِن لَّدُنكَ وَلِيّٗا ٥ يَرِثُنِي وَيَرِثُ مِنۡ ءَالِ يَعۡقُوبَۖ وَٱجۡعَلۡهُ رَبِّ رَضِيّٗا ٦ يَٰزَكَرِيَّآ إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلَٰمٍ ٱسۡمُهُۥ يَحۡيَىٰ لَمۡ نَجۡعَل لَّهُۥ مِن قَبۡلُ سَمِيّٗا ٧﴾[مریم: ۲-۷].
«(این) یادی است از مرحمت پروردگارت نسبت به بنده‌ی خود زکریّا (که ای محمّد آن را بر تو می‌خوانم). * در آن هنگام که پروردگارش را (در خلوتگاه عبادت) پنهانی نِدا داد * گفت: پروردگارا استخوان‌های من (که ستون پیکر من و محکم‌ترین اعضای تن من است) سستی گرفته است. و شعله‌های پیری (تمام موهای) سر مرا فرا گرفته است پروردگارا من هرگز در دعاهائی که کرده‌ام (از درگاه کَرَم تو) محروم و ناامید بازنگشته‌ام؛ (هم‌اینک نیز مرا دریاب) * (پروردگارا) من از بستگانم بعد از خود بیمناکم (چرا که در ایشان شایستگی و بایستگی بدست گرفتن کار و بار دین را نمی‌بینم) و همسرم هم از اوّل نازا بوده است؛ پس از فضلِ خویش جانشینی به من ببخش. * از من (دین و دانش) و از آلِ یعقوب (ثروت و قدرت) ارث ببرد، و او را پروردگارا (در گفتار و کردار) مورد رضایت گردان. * ای زکریّا ما تو را به پسری مژده می‌دهیم که نام او یحیی است و پیش از این کسی را همنام او نکرده‌ایم (و شبیه او در صفاتِ فضل و کمال و تقوا و صلاح نیافریده‌ایم*(».
و خداوند پاک و منزّه بندگان صالحش را با این اوصاف ستوده است که: ﴿وَٱلَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا هَبۡ لَنَا مِنۡ أَزۡوَٰجِنَا وَذُرِّيَّٰتِنَا قُرَّةَ أَعۡيُنٖ وَٱجۡعَلۡنَا لِلۡمُتَّقِينَ إِمَامًا ٧٤﴾[الفرقان: ۷۴].
«و کسانیند که می‌گویند: پروردگارا همسران و فرزندانی به ما عطاء فرما (که به سبب انجام طاعات و عبادات و دیگر کارهای پسندیده، مایه‌ی سرور ما و) باعث روشنی چشمان ما گردند، و ما را پیشوای پرهیزگاران گردان (بگونه‌ای که در صالحات و حسنات به ما اقتداء و از ما پیروی نمایند)».
و در قرآن از زبان شعیب÷به قومش می‌فرماید: ﴿إِذۡ كُنتُمۡ قَلِيلٗا فَكَثَّرَكُمۡۖ﴾[الأعراف: ۸۶]. «… بخاطر آورید آن زمانی را که اندک بودید و خداوند شما را افزون کرد...»پس سپاسگزار نعمت خداوند باشید که بر تعداد شما افزود و از آنان خواست که کُفران نعمت نکنند و حقّ خدا و حقوق بندگانش را رعایت نمایند و به پاس ازدیاد جمعیّت مطیع خداوند و پیامبرش باشند.