در اینکه مسلمانان اگر اوامر خدا را به جای نیاورند و به شهوات آلوده گردند، اگرچه در زبان و عقاید مسلمان هستند، ولی در غرور با کفار شریک می‌باشند
مسلمانان که با زبان و عقاید خود ایمان آورده‌اند، اگر اوامر خدا را -که همان اعمال صالحه می‌باشد- به جای نیاوردند و آن را ضایع سازند و به شهوات آلوده گردند، در واقع در این نوع فریب و غرور، با کفار شریک هستند؛ پس زندگانی دنیا عامل فریب هردو گروه مؤمنین و کافرین می‌باشد.
اما فریب خوردن کافران درباره خداوند متعال، مثل قول بعضی است که در مورد خود می‌گویند و آن را بر سر زبان دارند: اگر خدا دوباره ما را پس از مرگ به شکل اول درآورده، هم‌چنان که در این دنیا از دیگران در امور دنیوی جلو هستیم، در آخرت نیز در این امر ما سزاوارتریم، به طوری‌که خداوند داستان آنان را بدین‌گونه خبر داده است:
﴿مَآ أَظُنُّ أَن تَبِيدَ هَٰذِهِۦٓ أَبَدٗا ٣٥وَمَآ أَظُنُّ ٱلسَّاعَةَ قَآئِمَةٗ﴾[الکهف: ۳۵ - ۳۶].
«گمان نمی‌کنم که این بوستان نابود گردد، و گمان ندارم که قیامت قائم گردد».
سبب این فریب، همان اقتدای در قیاس و استدلال به ابلیس است؛ زیرا چون به نعمت‌های پروردگار، که در دنیا به آنان عطا شده می‌نگرند، آخرت را نیز بدان قیاس می‌کنند و چون می‌بینند که در دنیا عذاب‌شان به تأخیر افتاده، عذاب آخرت را نیز چنین می‌پندارند؛ چنانکه خداوند متعال از آنان خبر داده است که می‌گویند:
﴿لَوۡلَا يُعَذِّبُنَا ٱللَّهُ بِمَا نَقُولُۚ﴾[المجادلة: ۸].
«چرا خداوند به سبب آنچه می‌گوئیم ما را عذاب نمی‌کند؟!».
و چون به سوی مؤمنین نظر می‌اندازند، و آنان را فقیر می‌بینند، مسلمانان را حقیر پنداشته و می‌گویند:
﴿أَهَٰٓؤُلَآءِ مَنَّ ٱللَّهُ عَلَيۡهِم مِّنۢ بَيۡنِنَآۗ﴾[الأنعام: ۵۳].
«آیا از میان خداوند بر این گروه منت و احسان کرده است؟!».
و می‌گویند:
﴿لَوۡ كَانَ خَيۡرٗا مَّا سَبَقُونَآ إِلَيۡهِۚ﴾[الأحقاف: ۱۱].
«اگر مسلمانی بهتر می‌بود، این گروه از ما در ایمان سبقت نمی‌گرفتند!».
و ترتیب قیاس و استدلالی که در قلوبشان نقش بسته این است که: چون خداوند ما را در دنیا از نعمت برخوردار ساخته مورد احسان خود قرار داده، پس کسانی هستیم که خدا دوستمان دارد و هر که را خدا دوست بدارد، از نعمت‌های خود نیز برخوردار می‌سازد!
در حالی که حقیقت، این نیست؛ بلکه ممکن است شخص، مورد احسان خدا قرار گیرد، ولی خدا او را دوست نداشته باشد و چه بسا که احسان الهی به هلاکت و نابودی او بینجامد و به مرور نابودش کند و این به خاطر فریبی است که او در باب خداوند متعال خورده است و از این رو رسول خدا ج فرموده است:
«خداوند پرهیز می‌دهد بنده مؤمن خود را از دنیا، چنانکه یکی از شما مریض خود را از غذا و نوشیدنی پرهیز می‌دهد، در حالی که او را دوست می‌دارد!»
و اصحاب بصیرت برمبنای چنین باوری، چون دنیا به آنان روی می‌آورد، غمگین می‌شدند و چون فقر بدانان روی می‌کرد، شادمان گشته و می‌گفتند:
مرحبا به شعار صالحین!
خداوند فرموده است:
﴿فَأَمَّا ٱلۡإِنسَٰنُ إِذَا مَا ٱبۡتَلَىٰهُ رَبُّهُۥ فَأَكۡرَمَهُۥ وَنَعَّمَهُۥ﴾[الفجر: ۱۵].
«پس اما آدمی را چون پروردگارش به رنج س غمی امتحان کند و سپس کرامت و نعمت به او ارزانی دارد...».
﴿أَيَحۡسَبُونَ أَنَّمَا نُمِدُّهُم بِهِۦ مِن مَّالٖ وَبَنِينَ ٥٥ نُسَارِعُ لَهُمۡ فِي ٱلۡخَيۡرَٰتِۚ بَل لَّا يَشۡعُرُونَ ٥٦﴾[المؤمنون: ۵۵ - ۵۶].
«آیا می‌پندارید آنچه بدان، آنان را، از مال و فرزندان امداد می‌کنیم، سعی در خیرات برایشان می‌کنیم؟! بلکه نمی‌دانند». (یعنی نعمت نیست بلکه استدراج است.)
﴿سَنَسۡتَدۡرِجُهُم مِّنۡ حَيۡثُ لَا يَعۡلَمُونَ ٤٤ وَأُمۡلِي لَهُمۡۚ إِنَّ كَيۡدِي مَتِينٌ ٤٥﴾[القلم:۴۴-۴۵].
«پایه پایه خواهیم کشید این جماعت را به عذاب از آن‌جا که نمی‌دانند، و مهلت خواهیم داد ایشان را که همانا کید من محکم است».
﴿فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُكِّرُواْ بِهِۦ فَتَحۡنَا عَلَيۡهِمۡ أَبۡوَٰبَ كُلِّ شَيۡءٍ حَتَّىٰٓ إِذَا فَرِحُواْ بِمَآ أُوتُوٓاْ أَخَذۡنَٰهُم بَغۡتَةٗ فَإِذَا هُم مُّبۡلِسُونَ ٤٤﴾[الأنعام: ۴۴].
«پس چون فراموش کردند آنچه پند داده شد ایشان را به آن، گشودیم بر آنان درهای همه چیز را، تا آن هنگام که شادمان گردیدند، به آنچه بدانان داده شد؛ پس ناگهان آنان را مورد مؤاخذه قرار دادیم، به طوری‌که ناامید شدند».
آری! کسی که به این مظهر فریبندگی ایمان دارد، به خدا ایمان نمی‌آورد و بدیهی است که منشأ این غرور، جهل درباره خدا و صفات اوست.
هر آن کس خدای را بشناسد، از مکر او در امان نمی‌شود. مگر این گروه فرعون و هامان و نمرود را نمی‌نگرند، که چگونه خداوند ثروت‌ها و امکانات فراوانی بدانان بخشید، و آن‌گاه از عذاب خدا در امان نماندند؟!
خداوند مردم را از عواقب گناه و فساد برحذر داشته و به آنان اعلام کرده که او تعالی می‌تواند زمینه نابودی‌شان را فراهم آورد:
﴿فَلَا يَأۡمَنُ مَكۡرَ ٱللَّهِ إِلَّا ٱلۡقَوۡمُ ٱلۡخَٰسِرُونَ ٩٩﴾[الأعراف: ٩٩].
«از مکر خدا ایمن نمی‌گردد، مگر قوم زیان‌کار».
و خداوند فرموده است:
﴿وَمَكَرُواْ وَمَكَرَ ٱللَّهُۖ وَٱللَّهُ خَيۡرُ ٱلۡمَٰكِرِينَ ٥٤﴾[آل عمران: ۵۴].
«و کافران به مکر متوسل گردیدند، و خداوند نیز با آنان از مکر کارگرفت، و خدا قوی‌ترین و بهترین ماکرین است».
﴿فَمَهِّلِ ٱلۡكَٰفِرِينَ أَمۡهِلۡهُمۡ رُوَيۡدَۢا ١٧﴾[الطارق: ۱٧].
«پس مهلت ده کافران را، فروگذار ایشان را اندکی».
بنابراین، مواظب باشد که چه بسا خداوند تو را با نعمت نوازش می‌کند، اما این نعمت سرانجام برایت عامل نابودی و عذاب می‌گردد.