چگونه خود و فرزندان‌مان را به مطالعه و خواندن علاقه‌مند کنیم؟
۱- به خاطر داشته باشید پدر و مادر اولین معلمان و استادان بچه‌ها هستند و بزرگترین و بهترین تشویق عملکرد والدین است. بچه‌هایی که پدر و مادرشان خود افرادی کتاب خوان و اهل مطالعه هستند و برای آن ارزش قائلند و ابزار لازم برای کتابخوانی را در خانه مهیا کـرده‌اند، بیشتر به سمت کتاب و کتابخوانی گرایش پیدا می‌کنند. اطاق بدون کتاب، مانند جسم بی‌روح و خانه بدون چراغ است.
۲- باید بچه‌ها ببینند که والدین کتاب می‌خوانند و از مطالعه لذت می‌برند. بگذارید تا کودک شاهد لذت بردن شما از مطالعه باشد. مخصوصاً خانم‌ها که وقت بیشتری برای مطالعه دارند. «ای کاش عمر دراز انتظارم کوتاه شود، زنان و دختران وطنم دیگر پروانه نگاه شان را در دوزخ چشمان جواهرات و تجملات نسوزانند، روزی یک بار، تنها یک بار با بال آن پروانه‌ها راهی سرزمین کتاب شوند. (امین گردیلانی)»
۳- فرهنگ و عادت به کتابخوانی باید از کودکی شروع شود. زمانی که کودک شما به طرف کتابی می‌رود، از جا نپرید و از ترس اینکه مبادا کتاب را پاره کند کتاب را از دسترس کودک پنهان نکنید. آیا بهتر نیست چند کتاب پاره شود ولی کودکانمان با کتاب مأنوس و بزرگ شوند؟ آیا بهتر نیست کودکان خود را قبل از مدرسه، در منزل با کتاب آشنا سازیم؟
۴- برای بچه‌ها کتاب بخرید و آن را در دسترس آن‌ها قرار دهید. بچه‌هایی که کتابخوان می‌شوند، معمولاً به خانواده‌هایی تعلق دارند که کتاب و سایر ابزار مطالعه در خانه مهیّا است.
۵- بیشتر پدران و مادران به تمام نیازهای فرزندان توجه می‌کنند و هزینه می‌کنند، بجز به کتاب و کتابخوانی، و بارها شنیده‌ام که گفته‌اند: برای فرزندم هرچه خواست خریدم پس چرا معتاد شد و یا بی‌بند و بار و سرکش شد؟ غافلند از اینکه اولین تربیت فرزند باید تربیت روحی و تغذیه فکری باشد و مهم‌ترین هزینه‌ها خریدن کتاب برای او باشد. و مهم‌ترین درس زندگی او باید مطالعه و تحقیق باشد. والدین گرامی شما که این همه هزینه می‌کنید، هزینه دانایی فرزندت را هم بپرداز تا مجبور نشوی که هزینه‌های نادانی‌اش را بپردازی، چون هزینه جهل و نادانی بسیار بیشتر از دانایی است، چرا که یک ذره پیشگیری اولیه بسیار بهتر و مهم‌تر است از یک خروار مراقبت بعدی.
۶- در اتاق بچه‌ها کتابخانه‌ای قفسه بندی شده درست کنید. چند جمله و عکس از کتاب‌ها، نویسندگان و شاعران بزرگ را در اتاقش نصب کنید. خرید میز مطالعه و چراغ مطالعه و هدیه‌دادن کتاب، می‌تواند مشوق او به مطالعه باشد. یادتان باشد هر نوع هزینه‌ای که در این راه متحمل شوید، فایده‌اش را بعدها خواهید دید.
۷- کم اهمیت شدن مطالعه نزد بیشتر افراد، به خاطر بی‌اهمیت بودن آن نزد اطرافیان است چه در خانواده و چه در جامعه.
خواندن نمی‌کنی تو، چه حاصل
در خانه اگر هزار کتاب است
۸- والدین و معلمان، اجازه بدهید کودکان در کنار مطالعه درسی، کتاب‌های غیردرسی مورد علاقه خود را مطالعه کنند و آن‌ها را متهم به اتلاف وقت نکنید. تجربه ثابت کرده است اگر فردی لذت مطالعه را کسب کند، هرگز آن لذت را از دست نمی‌دهد. بسیاری از خانواده‌ها اجازه نمی‌دهند این لذت شیرین را بچه‌ها تجربه کنند. به محض اینکه کودک مجله یا کتاب کودکان را به دست می‌گیرد، به کرسی نصیحت می‌نشینند که «تو باید کتابی را بخوانی که فایده داشته باشد. این مجله چه فایده دارد. بهتر است کتاب درسی بخوانی». کتاب درسی علاوه بر آن که لذت مطالعه را برای کودک و نوجوان به ارمغان نمی‌آورد، او را از مطالعه دور می‌کند. برای شروع مطالعه، باید ذوق و سلیقه‌ی نوجوان را آبیاری کرد. باید هر مجله یا روزنامه و کتابی که دوست دارد، برایش تهیه کرده و اگر میل پیدا کرد که حوادث روزنامه و کتاب را تعریف کند، با علاقه به آن گوش داده و اگر فرصت هست، پس از مطالعه با او صحبت کرد
۹- در کنار عروسک و تفنگ و توپ، برای فرزندان خود کتاب و لوازم تشویق به مطالعه و کتابخوانی نیز تهیه نمایید. فرزندانی که در محیطی بدون کتاب پرورش پیدا کنند، نمی‌توان از آن‌ها توقع داشت کتابخوان بار بیایند.
۱۰- حتماٌ کتابخانه‌ای در خانه داشته باشید. تا کودک با دیدن کتابخانه دیگران از خود نپرسد: «چطور حوصله می‌کنند این همه کتاب را بخوانند»؟
۱۱- برای اعضای خانواده دفتر یادگاری و دفتر خاطرات درست کنید. نوشتن خاطرات و یادگاری تشویقی برای تقویت نوشتن، مطالعه و خواندن است.
۱۲- بر عکس باور بسیاری از مردم که کتاب را کالایی تجملی و غیر ضروری می‌دانند، باید بدانید که کتاب ضروری‌ترین و بهترین کالاهاست.
۱۳- سعی کنید تا مطالبی را که کودکانتان ممکن است به خواندن آن‌ها علاقه داشته باشند بیابید. از موضوع‌های مورد علاقه آن‌ها و همچنین مطالب سرگرم کننده به عنوان نقطه شروع برای مطالعه استفاده کنید.
۱۴- نباید کتاب‌های بچه‌ها را خارج از دسترس نگه دارید که در دیدرس آن‌ها نباشد یا دسترسی به آن نداشته باشند. بهتر است کتاب‌ها را نه در جایی بلند، بلکه در دسترس آن‌ها قرار دهید. مواد خواندنی گوناگونی مانند کتاب، مجله و حتی بروشور‌های رنگارنگ تبلیغاتی را در نقاط متفاوت منزل جایی که به چشم بیایند، قرار دهید.
۱۵- به بچه‌ها کتاب و مجلات بر اساس علاقه‌اش هدیه دهید. کتاب هدیه‌ای نسبتاً ارزان و بسیار مفید است. چون چیزی که به صورت هدیه به کسی داده شود ارزش و احترام بیشتری پیدا می‌کند. آیا بهتر نیست به جای فراهم کردن اسباب تفریح بچه‌هایمان به آن‌ها کتابی هدیه بدهیم؟
۱۶- مطالعه را به صورت یک تفریح درآورید. چیزی که از آن لذت برده شود همیشه مورد علاقه است. داستان کتاب‌ها را به صورت نمایش درآورید، صدایتان را عوض کنید و بچه‌ها را سر شوق بیاورید. اگر داستان را خسته‌کننده و بی‌حوصله برای بچه‌ها بخوانید، هرچقدر هم که داستان جالب و جذابی باشد، آن‌ها اشتیاقی برای دنبال کردن آن نخواهند داشت.
۱۷- مرتب کتاب بخوانید. هر روز یا حتی چند بار در روز برای بچه‌های کوچکتان کتاب بخوانید. بچه‌های بزرگترتان را هم تشویق کنید که هر روز برای خود مطالعه کنند و درمورد کتابی که خوانده‌اند با آن‌ها صحبت و گفتگو کنید. چون بچه‌های کوچکتر بچه بزرگ خانواده را الگو قرار می‌دهند. کودکان بزرگتر را به خواندن برای کوچکترها تشویق کنید. کودکان بزرگتر دوست دارند تا در برابر کوچکترها خودنمایی کنند.
۱۸- تلویزیون را خاموش کنید و کمی خانه را آرام کنید. خاموش بودن تلویزیون باعث می‌شود بچه‌ها به دنبال سرگرمی دیگری برای خود باشند. تماشای بیش از اندازه تلویزیون برای بچه‌ها مضر است، به ویژه اگر بخواهید آن‌ها را به مطالعه تشویق کنید. اما هیچگاه دیدن برنامه‌های تلویزیون را جایزه کتاب خواندن، و تنبیه مطالعه نکردن را محرومیت از تلویزیون قرار ندهید.
۱۹- مهمانی‌ها و شب نشینی‌های طولانی و دیر هنگام را تعطیل کنید، تفریحات و خیابان گردیها را کمتر کنید، کمتر به بازار بروید و زود برگردید که بازار مجلس شیاطین است. کسانی که زیاد در رفت و آمدند و زیاد می‌نشینند، از مردم سخن می‌گویند و به سخنان بیهوده و بسا به غیبت گرفتار می‌شوند و فرصت مطالعه را از خود و خانواده و دیگران می‌گیرند. و بسیاری از مردم چنین شیوه‌ای دارند اما انسان‌های بزرگ از آن وحشت دارند.
۲۰- به شکل منظم بچه‌ها را به کتابخانه یا کتابفروشی ببرید تا کتاب‌های مورد علاقه شان را خودشان انتخاب کنند. اگر کتابی را انتخاب کرد، با انتخابش مخالفت نکنید. و از بکار بردن جملات زیر پرهیز کنید: «تو که وقت نداری کتاب بخوانی! برای چی می‌خواهی کتاب بخری؟ لازم نکرده! همان درس‌هایت را بخوان و...»
۲۱- یادتان باشد مجلات و کتاب‌های خنده دار و مفرح راه بسیار خوبی برای ترغیب بچه‌ها به کتاب‌خواندن است. یک راه خوب دیگر برای تشویق بچه‌ها به مطالعه استفاده از کتاب‌های مخصوص کامپیوتر و موبایل است.
۲۲- بچه‌ها را به جلسات و مسابقات کتابخوانی در کتابخانه یا کتابفروشی محل ببرید. گاهی اوقات وقتی بچه‌ها کتاب‌ها را از زبان افراد دیگر بشنوند علاقه و اشتیاق بیشتری به خواندن پیدا می‌کنند.
۲۳- کتاب‌های چند فصلی بخوانید. کتاب‌های چند فصلی خواننده را بیشتر ترغیب به خواندن می‌کند و باعث می‌شود برای اطلاع یافتن از آخر داستان دوباره به سراغ کتاب بیایند یا آنقدر خواندنشان را ادامه دهند تا کتاب را به پایان برسانند.
۲۴- از فیلم مورد علاقه بچه‌ها استفاده کنید. و کتاب‌هایی با آن نوع شخصیت‌هایی که دوست دارند برایشان بخرید.
۲۵- از لالایی‌ها کمک بگیرید. شاید بچه‌ها دوست داشته باشند لالایی‌هایی‌که در کودکی برایشان می‌خواندید را بار دیگر در کتاب بخوانند. پس کتابش را پیدا کنید و برایشان بخرید.
۲۶- کتاب‌ها را با هم بلند بلند بخوانید. این راه برای آموزش مطالعه به بچه‌ها بسیار خوب است چون بچه‌ها عاشق در آوردن صدا هستند. پس هر زمان که وقت کردید، با هم نشسته و کتاب‌ها را بلند بخوانید. بخصوص کودکانی که به دلیل ضعف در خواندن از مطالعه گریزان هستند. لذت بردن از داستان خوانی با صدای بلند و دوری از تلاش و کوشش‌های فردی شاید باعث شود تا کودک دوباره به کتاب‌خواندن و مطالعه علاقه‌مند شود.
۲۷- تشویق کردن بچه‌ها به مطالعه کار چندان دشواری نیست. می‌بینید که راه‌های زیادی برای اینکار وجود دارد. به علایق آن‌ها توجه کنید و برحسب آن کتاب‌های مناسبی در اختیارشان قرار دهید تا از همین کودکی با ارزش کتاب و مطالعه آشنا شوند.
۲۸- بازی‌هایی را انجام دهید که با خواندن و دیکته کلمات در ارتباط باشند.
۲۹- از فرزندان خود بخواهید به کتابخانه رفته یا از میان کتاب‌های منزل درباره موضوعی تحقیقی داشته باشند. مثلاً غیبت و اثرات بد آن یا دروغگویی و غیره.
۳۰- در زمان صرف شام و یا زمانی که همه خانواده دور هم جمع هستند درباره مطالبی که خوانده‌اید صحبت کنید و دیگران را نیز تشویق کنید تا این گونه عمل کنند.
۳۱- زمانی را به صورت مشخص و منظم در خانه به عنوان زمان خواندن اختصاص دهید. زمانی جدا از ساعت‌های انجام تکالیف مدرسه، شاید قبل از شام، کمی قبل از تاریک شدن هوا و یا هر زمان دیگری که خود مناسب برنامه روزانه خانواده می‌دانید. زمان مطالعه آزاد حتی اگر به کوتاهی ده دقیقه هم باشد به شکل گیری مهارت و عادت مطالعه در کودک شما کمک خواهد کرد.
۳۲- کودک را تشویق کنید تا بخش‌های هیجان‌انگیزی از یک کتاب، قسمت‌های جالبی از روزنامه و یا لطیفه‌های موجود در کتاب را برایتان با صدای بلند بخواند. به یاد داشته باشید حتی خوانندگان خبره هم در تلفظ برخی واژه‌ها دچار اشکال می‌شوند پس دلیلی ندارد تا کودک شما کامل و بی‌عیب و نقص بخواند.
۳۳- محلی را در خانه مشخص کنید تا کودک بتواند به صورت مستقل کتاب‌هایش را در آنجا قرار دهد. یا کتابخانه‌ای شخصی داشته باشد و شما بر نظم و انضباط کتابخانه نظارت کنید.
۳۴- نشانۀ کتاب را به کودکانتان معرفی کنید. به آن‌ها یاد آوری کنید که نیازی نیست تا کتاب را در یک نشست تمام کنند، می‌توانند بعد از خواندن چند صفحه یا چند فصل کتاب را کناری گذاشته و در زمان مناسب دیگری از جایی که کتاب را علامت‌گذاری کرده‌اند خواندن را پی گیرند. کودک را مجبور نکنید تا کتابی را که دوست ندارد تا آخر بخواند. به او پیشنهاد کنید کتابی را که دوست ندارد کنار گذاشته و کتاب جدیدی را شروع کند. مطالعه اجباری باعث کتاب گریزی می‌شود.
۳۵- با انتخاب کتاب‌های جالب و سرگرم‌کننده، برنامه‌ای جذاب برای کودک تان آماده کنید. بسیاری از کودکان (و حتی برخی از بزرگسالان) خواندن را فرایندی بسیار جدی می‌دانند. با انتخاب بخش‌های خنده دار کتاب و بلند خوانی آن‌ها یا داستان‌های چیستان گونه و جذاب، به کودکان نشان دهید که خواندن تا چه حد می‌تواند لذت بخش باشد.
۳۶- برای ایجاد انگیزه مطالعه در کودکان از مشوق‌های دیگری نیز می‌توانید استفاده کنید به طور مثال به کودک اجازه دهید بیش از معمول بیدار بماند تا بتواند بخشی از کتاب را به پایان برساند، او را از انجام برخی وظایف خانگی معاف کنید. به کودک بگویید اگر کتاب خاصی را که بر اساسش فیلمی ساخته شده بخواند او را برای تماشای آن فیلم خواهید برد.
۳۷- از هر زمان و موضوع جالبی برای تشویق به خواندن استفاده کنید. منوی غذا، علائم راهنمایی و نشانه‌های موجود در خیابان‌ها، متن ترانه‌های مورد علاقۀ کودک همه می‌توانند انگیزه‌ای برای تقویت فرایند خواندن باشند.
۳۸- همواره کاغذ و قلم را همراه خود داشته باشید و مطالب و نکات کلیدی و مهم را یاداشت کنید تا فراموش نکنید. ابوالمعالی در «قابوس نامه» می‌گوید: اگر طالب علمی پرهیزکار باش و قانع، حریص به نوشتن، دیرخواب و زود خیز، باید کتاب و قلم و دفتر همیشه با تو بود، هرچه می‌خوانی تکرار کن و برای دیگران بازگو تا فراموش نکنی.