کویر زایی
بیابان زایی یکی از عمدهترین مشکلات محیط زیست است که انسان مغرور به وسوسه شیطان رجیم برای دست یافتن برخی منافع مادی آنرا بوجود میآورد:
﴿... فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلۡقَ ٱللَّهِ ...﴾[النساء: ١١٩]
«... و آنان آفرینش خدا را دگرگون می‌کنند ...».
طبیعت در حقیقت عبارت است از؛ نعمتهای ظاهری که ما با فوائد آن آگاه شدهایم، در کنار بسیاری از نعمتهای پوشیده که هنوز حکمت‌های نهفته در آن بر ما هویدا نشده است.
﴿... وَأَسۡبَغَ عَلَيۡكُمۡ نِعَمَهُۥ ظَٰهِرَةٗ وَبَاطِنَةٗ....﴾[لقمان: ٢٠]
«... و نعمتهای خود را - چه نعمتهای ظاهر و چه نعمتهای باطن - بر شما گسترده و افزون ساخته است؟...»
آمار محیط زیست در زمینه کویر زایی بسیار وحشتناک است: سالانه ۱۸ ملیون هکتار از زمین‌های کشاورزی به صحرا میپیوندند. فضای سبز جنگلی جهان از ۳٧ ملیون کیلومتر مربع به ۲۴ ملیون کیلومتر مربع کاهش یافته است. ٩۰ کشور با بیابان زایی دست به گریبانند. ۴۰ درصد فراوردههای کشاورزی جهان پایین آمده و...
اسلام برای حفظ امنیت فضای سبز و طبیعت راهکارهای زیادی را بصورت عملی و عبادی به اجرا گذاشته که به برخی از آنها بصورت گذرا اشاره میکنیم:
۱) کاشتن زمین و عدم سیطره مطلق بر آن:
پیامبر اکرمجمیفرمایند: «من كانت له أرض فليزرعها أو ليمنحها أخاه ..». (به روایت امام احمد و نسائی و ابن ماجه) «کسی که زمینی دارد یا آنرا کاشت کند و یا به برادرش ببخشد (تا آنرا آباد کرده از آن استفاده برد)...».
۲) اصلاح زمینها:
کسی که زمینی بکر را کاشت کرده سرسبز کند آن زمین بدو تعلق میگیرد.
از فرامین رسول اکرم جاست: «مَنْ أَعْمَرَ أَرْضًا لَيْسَتْ لِأَحَدٍ فَهُوَ أَحَقُّ»(به روایت امام بخاری) «هر کسی زمینی که به کسی تعلق ندارد را آباد کند، او از دیگران بدان زمین اولاتر است. (زمین بدو تعلق میگیرد)»
۳) درختکاری:
کاشت درخت و گیاه در دین مبین اسلام عملی عبادی تلقی شده، آموزههای دینی در این باب بستر فرهنگی بسیار غنی و شیوایی را فراهم کردهاند.
پیامبر اکرم جمیفرمایند: «ما من مسلم يغرس غرساً أو يزرع زرعاً، فيأكل منه طير أو إنسان أو بهيمة إلا كان له به صدقة».(به روایت امام بخاری) «هر فرد مسلمانی که درختی بکارد یا زراعتی کاشت کند، و پرندگان یا انسانها یا حیوانات از آن بخورند. در آن برای او اجر و پاداش (صدقه) است».
درخت در تغییر آب و هوا، و زیبایی و رونق بخشیدن به طبیعت و جلب باران نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند، و چون کارخانهای است که فعالیتهای بسیار مفیدی را بدون کمترین توقع و چشم داشتی به جامعه بشری ارائه میدارد.
از اینروست که رسول اکرم جفرمودند:
«إذا قامت الساعة وبید أحدکم فسیلة فإن استطاع أن یغرسها قبل قیام الساعة فلیفعل وأجره عند الله العظیم»(روایت امام احمد).
«اگر قیامت برپا شد و در دست کسی از شما نهالی بود، و اگر میتوانست آنرا قبل از برپایی قیامت بکارد، حتما این کار را انجام دهد، و اجر و پاداش او با پروردگار بزرگ خواهد بود».
۴) رسیدگی به درختان
خداوند منان درختان و کشتزار را از نعمتهای شایان خود بر بندگانش میداند و آنها را به استفاده درست از این نعمتهای بیکران توصیه میفرماید:
﴿وَهُوَ ٱلَّذِيٓ أَنشَأَ جَنَّٰتٖ مَّعۡرُوشَٰتٖ وَغَيۡرَ مَعۡرُوشَٰتٖ وَٱلنَّخۡلَ وَٱلزَّرۡعَ مُخۡتَلِفًا أُكُلُهُۥ وَٱلزَّيۡتُونَ وَٱلرُّمَّانَ مُتَشَٰبِهٗا وَغَيۡرَ مُتَشَٰبِهٖۚ كُلُواْ مِن ثَمَرِهِۦٓ إِذَآ أَثۡمَرَ وَءَاتُواْ حَقَّهُۥ يَوۡمَ حَصَادِهِۦۖ وَلَا تُسۡرِفُوٓاْۚ إِنَّهُۥ لَا يُحِبُّ ٱلۡمُسۡرِفِينَ ١٤١﴾[الأنعام: ١٤١]
«خدا است که آفریده است باغهائی را که بر پایه استوار می‌گردند (و درختانش با قلّابهای ویژه به اشیاء اطراف می‌چسبند و کمر راست می‌کنند و روی داربستها قرار می‌گیرند) و باغهائی را که چنین نیستند و (نیازی به پایه و داربست و پیچیدن به اطراف ندارند و بر سر پای خود می‌ایستند و گردن می‌افرازند. بلی این خدا است که انواع) خرمابُنها و کشتزارها را آفریده است که ثمره‌ی آنها (در رنگ و طعم و بو و شکل و غیره) گوناگون است، و نیز درختان زیتون و انار را آفریده است که (در برخی صفات) همگونند و (در برخی صفات) متفاوتند. هنگامی که به بار آمدند از میوه‌ی آنها بخورید و به هنگام رسیدن و چیدن و درو کردنشان از آنها (به فقراء و مساکین) ببخشید و زکات لازم آنها را بدهید، و (در خوردن و یا بخشیدن از آنها) اسراف نکنید، زیرا که خداوند اسراف‌کنندگان را دوست نمی‌دارد».
۵) برحذر داشتن از قطع درختان
فرموده الهی است در وصف ظالمان مستبد و خودخواهان ویرانگر که زمین را با از بین بردن کشتزار به فساد میکشند:
﴿وَإِذَا تَوَلَّىٰ سَعَىٰ فِي ٱلۡأَرۡضِ لِيُفۡسِدَ فِيهَا وَيُهۡلِكَ ٱلۡحَرۡثَ وَٱلنَّسۡلَۚ وَٱللَّهُ لَا يُحِبُّ ٱلۡفَسَادَ ٢٠٥﴾[البقرة: ٢٠٥]
«و هنگامی که پشت می‌کند و می‌رود (و یا به ریاست و حکومتی می‌رسد)، در زمین به تلاش می‌افتد تا در آن فساد و تباهی ورزد و زرع و نسل (انسانها و حیوانات) را نابود کند (و با فساد و تباهی خود، اقوات و اموال و ارواح را از میان ببرد)، و خداوند فساد و تباهی را دوست نمی‌دارد».
پیش از این اشاره شد که رسول خدا جاز قطع بیهوده درختان بشدت برحذر داشته، کسی را که مرتکب چنین جنایتی میشود را به آتش جهنم بیم میدهد.
و ابوبکر صدیق سشاگرد اول مکتب رسول هدایت و رستگاریجبه سپاهیان مسلمان امر میکرد در هنگام جنگ که غالبا مرامهای اخلاقی کم رنگ میشود، چون دیگر ملتها رفتار نکنید و «.... ولا تَعْقِروا نخلاً ولا تُحْرِقُوه، ولا تَقْطَعوا شَجَرَةً مُثْمِرَةً،ولا تَذْبَحُوا شاةً ولا بقرةً ولا بعيراً إلا لَمأكَلَةٍ...».
«... و هیچ نخلی (درختی) را ضایع نکنید و آتش نزنید، و هیچ درخت با ثمری را قطع نکنید، و هیچ گوسفند و گاو و شتری را سر نبرید مگر برای استفاده خوراکی از گوشت آن...»
و از شکار بی رویه پرندگان نیز ممانعت بعمل آمده.
در مسند الشهاب از انس بن مالک آمده که رسول الله جفرمودند: «من قتل عصفورا عبثاً جاء يوم القيامة وله صراخ عند العرش تقول: يا رب، سل هذا فيم قتلني؟».
«کسی که گنجشکی ( پرنده) را بیهوده به قتل برساند، آن گنجشک روز قیامت نزد عرش الهی آمده داد و هوار به راه انداخته میگوید: پروردگارا! از این شخص بپرس چرا مرا به قتل رسانده؟!..»
این است اسلام!..
دینی که تربیت همه جوانب زندگی انسان اعم از جسم، عقل، قلب، وجدان، اخلاق و ... و حتی طبیعت و محیط زیست را دربر گرفته، رابطه انسان با سایر مخلوقات الهی چون؛ سایر انسانها، اقتصاد و مال و ثروت، و حتی آب و خاک و هوا، گیاه و حیوانات را روشن نموده است.
ابر و باد و مه و خورشید و فلک درکارند
تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری
همه از بهر تو سر گشته و فرمان بردار
شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبری