فصل چهارم: سوال‌های مربوط به نماز و روزه

س۱: کسی که به خاطر ناتوانی روی کرسی می‌نشیند و نماز می‌خواند آیا باید بین رکوع و سجودش از لحاظ گذاشتن دو دست و کج شدن فرق وجود داشته باشد یا در این مورد راحتی وجود دارد، لطفا ما را راهنمایی کنید جزاکم الله خیرا؟

ج: برای کسی که بر روی زمین نماز می‌خواند یا بر روی کرسی واجب است که سجودش را پایین‌تر از رکوعش قرار دهد، سنت است که در حال رکوع دو دستش را روی زانو بگذارد و در حال سجود واجب است که دستش را روی زمین قرار دهد اما اگر نتوانست آنها را روی زانو می‌گذارد، چون از رسول الله جروایت شده است که فرمود: «أمرت أن أسجد على سبعة أعظم: الجبهة، وأشار إلى أنفه، واليدين والركبتين وأطراف القدمين»«به من امر شده است که بر هفت استخوان سجده کنم: پیشانی، و به بینی‌اش اشاره نمود، و دو دست و دو زانو و گوشه پا». اما اگر کسی نتوانست و روی کرسی نماز خواند اشکال ندارد، خداوند متعال فرموده است: ﴿فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ مَا ٱسۡتَطَعۡتُمۡ﴾[التغابن: ۱۶]. «تا جایی که می‌توانید تقوای خداوند را پیشه کنید»، و رسول الله فرموده: «إذا أمرتكم بأمر فأتوا منه ما استطعتم» [۱۵۵]«وقتی شما را به کاری امر کردم هر چه که می‌توانید آن را انجام دهید». این حدیث متفق علیه است.

س۲: من به بیماری خود ادرای یا سلس البول دچارم؛ گاهی وقتها از من به اندازه یک قطره یا دو قطره می‌ریزد، بعضی وقت‌ها پیشنماز مردم نیز می‌شوم آیا من اجازه این کار را دارم یا نه؟

ج: اگر سلس البول، همیشگی است یعنی آبی مانند ادرار از تو خارج می‌شود پس وضو نگیر مگر زمانی که وقت نماز داخل شد، وقت که داخل شد وضو بگیر، وقتی که وضو گرفتی با این وضو نماز بخوان تا زمانی که وقت نماز هست، مانند زنی که دچار بیماری استحاضه شده است، چون رسول الله به آن زن دستور داد که برای هر نمازی وضو بگیرد، چون بی‌وضویی‌اش دائمی هست و خون بند نمی‌شود، وضع کسی که ادراش نیز همیشه می‌آید به همین صورت است، باید برای هر نمازی وضوبگیرد، یعنی زمانی که وقت نماز عصر شد برای نماز عصر وضو می‌گیرد، نماز می‌خواند تا وقت عصر به پایان برسد، و قرآن می‌خواند، برای نماز مغرب وقتی که وقت نماز مغرب داخل شد وضو می‌گیرد، و نماز می‌خواند تا هوا تاریک شود و شفق از بین برود، وقتی که نماز عشا شد وضو می‌گیرد، منظور این است که برای هر وقتی از نمازها وضوی جداگانه باید بگیرد، این برای کسی است که دچار سلس البول هست، بهتر است که پیشنماز مردم نشوی، چون گروهی از علما نظرشان بر این است که اگر کسی دچار بیماری سلس البول هست نباید امام شود، اما اگر این کار را کرده‌ای ان شاء الله که درست بوده صحیح هم این است، اما اگر این کار را ترک کنی اولی‌تر است [۱۵۶].

س۳: حکم عبور کردن جلو نماز گذاران در حرم مکی و مسجد نبوی چیست؟

ج: در حرم مکی چیزی که نزد اهل علم معروف است این است که اشکال ندارد و کسی مانع نشود تا زمانی که نماز در داخل مسجد الحرام باشد، اما در بقیه اماکن و مساجد مکه باید مانع از عبور شود، باید شخصی که نماز می‌خواند برای خود یک ستره قرارد دهد، رسول الله در منطقه ابطح وقتی که نماز خواند برای خود یک ستره قرار داد، اما در داخل حرم شلوغی و سختی مانع می‌شود که انسان برای خود ستره قرار دهد، و کسی که از جلو نماز گزار در داخل مسجدالحرام عبور کند گناه ندارد، ابن زبیر نماز می‌خواند و مردم از جلوش رد می‌شدند. در حدیثی اگرچه که به صحت نرسیده و ضعیف هست، آمده که ضرورت نیست داخل حرم ستره گرفت؛ و اشکال ندارد که بدون ستره نماز خواند، و علماء نیز نظرشان این است که اشکال ندارد، در مسجد النبی نیز به همین صورت است اگر شلوغ باشد، مشکل همان است یعنی در شلوغی شرط نیست که ستره گذاشته شود، اما باز هم سعی کند ستره ای برای خود پیدا کند اگر توانست جلو دیوار یا پشت ستون‌های مسجد النبی نماز بخواند بهتر است، چون رسول الله جدستور داده در نماز ستره قرار دهیم، و می‌شود در مسجد النبی از دیوار یا ستون به عنوان ستره که مانعی بین او و عبور مردم باشد استفاده کند، بعضی از مردم می‌خواستند در مسجد النبی از جلو ابوسعید سکه مشغول نماز خواندن بود عبور کنند، اما مانع از عبور شد، ابوسعید دلیل خود را از حدیث رسول الله عنوان کرد: «اگر کسی مشغول نماز خواندن بود و شخصی خواست از جلوش رد شود باید او را کنار بزند» [۱۵۷]منظور این است که در مسجد النبی جلو کسی که از روبری نمازگزار رد می‌شود را باید گرفت، مگر اینکه زیاد شلوغ باشد که نتوان جلو عابرین را گرفت، این حرف از گفتار خداوند گرفته شده که فرموده: ﴿فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ مَا ٱسۡتَطَعۡتُمۡ﴾[التغابن: ۱۶]. «تا جایی که می‌توانید تقوای خداوند را پیشه کنید» حکم مسجدالحرام نیز همین است، در بیشتر اوقات احتمال شلوغی هست که نتوان جلو عابرین را گرفت، و علماء در مسجدالحرام آسان گرفته‌اند، بخصوص در ایام حج که بیشتر اوقات نمی‌توان جلو عابرین را گرفت، و ان شاء الله که معاف هستند، و اما در مسجد النبی هم احتمال شلوغی هست و هم احتمال اینکه شلوغ نباشد وجود دارد، وقتی که مسجد النبی نیز شلوغ باشد حکم مسجد الحرام را می‌گیرد، این حکم آسان گرفته می‌شود چون باید به کسی ضرر نرساند و دیگران را ناتوان نکرد و کاری که قادر به آن نیستند را نباید انجام دهند [۱۵۸].

س۴: آیا نماز خواندن در محوطه، قسمت توسعه مسجد النبی زیر چترها حکمش مانند نماز خواندن داخل مسجدالنبی می‌باشد؟

ج: اماکنی که بعد از توسعه دادن مسجدالنبی جزوی از مسجد النبی می‌شود بعد از ملحق شدن به مسجد حکم خود مسجد را می‌گیرد، بر همین اساس هر آنچه که به مسجد النبی اضافه شود و وارد مسجد النبی شود حکم آن را می‌گیرد که اجر نماز خواندن در آن چند برابر می‌شود و امور دیگر، اگرچه که اجر نماز خواندن متفاوت است بر اساس خواندن نماز در صف اول یا در صف دوم و به این صورت [۱۵۹].

س۵: اوقاتی که نماز سنت خواندن درست نیست چه اوقاتی است؟

ج: اوقاتی که نماز خواندن در آن نهی شده عبارت است: از زمان طلوع صبح تا بالا آمدن خورشید، زمانی که خورشید وسط آسمان است تا اینکه به وقت زوال برسد، از بعد از نماز عضر تا غروب خورشید، اما در این اوقات نمازهایی که برای خواندن آن سببی وجود دارد اجازه هست که بخوانیم، مانند نماز کسوف و دو رکعت طواف و نماز تحیت مسجد [۱۶۰].

س۶: نظر شما درباره دستگاه جدید (موبایل) چیست که در آن برنامه قرآن قرار می‌دهند، و وقتی که موبایل را باز می‌کنی دست روی علامت خاصی میزنی و صفحه قرآن باز می‌شود، آیا در این حالت اجازه هست که بدون وضو به موبایل دست زد، بعد از قفل کردن موبایل آیا می‌شود در حالی که آن همراهمان هست وارد حمام شویم؟ می‌دانیم که چند لحظه قبل آیه قرآن بر آن ظاهر بوده و الآن بعد از بیرون آمدن از برنامه و قفل‌کردن موبایل مخفی شده، لطفا جواب دهید، جزاکم الله خیرا؟

ج: زمانی که قرآن بر روی صفحه ظاهر است حرام است وارد حمام شد، چون قرآن بر صفحه نمایان می‌باشد، اما اگر از برنامه قرآن خارج شده و موبایل را بسته، موبایل در این صورت حکم یک وسیله را می‌گیرد که حرام نیست آن را با خود به حمام و دستشویی ببریم، اما خواندن قرآن بدون وضو از روی برنامه موبایل جایز هست، البته قاری نباید جُنُب باشد، چون خواندن قرآن برای جنب ممنوع هست، اشکال ندارد که به آن دست کشید چون جزو دست‌زدن مستقیم به قرآن نیست بلکه یک مانع و صفحه‌ای وجود دارد، موبایل حکم کتاب قرآن را به خود نمی‌گیرد، والله اعلم [۱۶۱].

س۷: حکم زیارت قبر در ایام عید و روزهای دیگر چیست، من در یک روستا زندگی می‌کنم که مردم در روز اول عید به قبرستان می‌روند، آنجا می‌خورند و می‌نوشند و مشغول بازی می‌شوند، چون من شنیده‌ام که قبرستان محلی است برای پند گرفن و شناخت خداوند سبحانه و تعالی که انسان را به یاد بعد از مرگ می‌انداز؟

ج: زیارت قبور برای دو چیز جایز است: اولا: برای یاد آوری آخرت؛ رسول الله جفرموده: «كنت نهيتكم عن زيارة القبور فزوروها، فإنها تذكركم بالآخرة» [۱۶۲]«شما را از زیارت قبور منع کرده بودم، آن را زیارت کنید چون شما را به یاد آخرت میاندازد». دوما: دعا برای مرده، از رسول الله جروایت شده که: «كان يقول إذا زار قبور المسلمين في البقيع: السلام عليكم أهل الديار من المؤمنين والمسلمين، وإنا إن شاء الله بكم لاحقون، أنتم فرطنا ونحن لكم تبع، نسأل الله لنا ولكم العافية، اللهم اغفر لهم اللهم ارحمهم» [۱۶۳]. «زمانی که به زیارت قبورستان مسلمان‌ها در بقیع می‌رفت می‌فرمود: سلام بر شما اهل دیار از مومنین و مسلمین، و ما ان شاءالله به شما ملحق می‌شویم، شما از ما زودتر رفتید و ما بعد از شماییم، برای خود و شما عافیت را خواستاریم، خدایا آنها را بیامرز پروردگارا به آنها رحم بفرما». اما نشستن سر قبر و خوردن در آنجا و شادی و سرور راه انداختن جایز نیست، همچنین جایز نیست که از مرده طلب دعا کنیم چون خودش به دعا نیازمند است [۱۶۴].

س۸: چه وقت باید نیت روزه گرفتن بکنیم؟ آیا شرط هست که هر شب نیت بکنیم؟

ج: نیت از شب شروع می‌شود، اگرچه که آخر شب باشد، ولی باید نیت کرد، رسول الله جفرمود: «إنما الأعمال بالنيات» [۱۶۵]. «اعمال انسان بر اساس نیت محاسبه می‌شود». قول صحیح این است که باید هر شب نیت کرد، مگر این که روزه سنت باشد، که در سنت شرط نیست که شب نیت کند و اگر در روز شروع به روزه گرفتن نمود یعنی صبح از خواب بیدار شد و شب نیت نکرده بود اما چیزی در صبح نخورد نه خوردنی و نه نوشیدنی ونه هم کاری که باعث باطل شدن روز باشد انجام داد، سپس خواست که آن روز را روزه بگیرد، درست است و اشکالی ندارد، از ام المومنین عایشهلروایت شده است که فرمود: «رسول الله جنزد من آمد و پرسید: چیزی برای خوردن هست؟ گفتم: نه، فرمود: پس من روزه هستم» [۱۶۶]پس رسول الله علیه الصلاة والسلام در وسط روز روزه گرفت [۱۶۷].

س۹: اگر انسان در ماه رمضان صدای اذان را از طریق رادیو شنید و گمان کرد که اذان به افق شهر خودش است اما بعد مشخص شد که به افق شهری که قبل از شهرش هست می‌باشد، آیا باید قضای آن روز را به جا بیاورد؟

ج: اگر می‌داند که قبل از غروب خورشید افطار کرده است باید قضا بجا بیاورد [۱۶۸].

س۱۰: حکم شرعی روزه کسی که صدای اذان صبح را شنیده ولی به خوردن و نوشیدن ادامه داده چیست؟

ج: واجب است که انسان مؤمن از خوردن و نوشیدن و کارهای افطار کننده دیگر وقتی که فهمید وقت صبح داخل شده دست بردارد و خودداری کند، بخصوص اگر روزه‌های فرض مانند روزه رمضان و روزه نذری یا روزه کفارات باشد خداوند فرموده است: ﴿وَكُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ ٱلۡخَيۡطُ ٱلۡأَبۡيَضُ مِنَ ٱلۡخَيۡطِ ٱلۡأَسۡوَدِ مِنَ ٱلۡفَجۡرِۖ ثُمَّ أَتِمُّواْ ٱلصِّيَامَ إِلَى ٱلَّيۡلِۚ﴾[البقرة: ۱۸۷]. «و بخورید و بیاشامید، تا رشته‌ی سفید صبح از رشته‌ی سیاه (شب) برای شما آشکار شود، سپس روزه را تا شب به پایان رسانید»، اگر صدای اذان را شنید و دانست که صدای اذان صبح هست، واجب است که از خوردن و نوشیدن دست بردارد، اما اگر مؤذن قبل از داخل شدن وقت صبح اذان می‌گفت واجب نیست که امساک کند و از خورد و نوش دست بکشد، جایز هست که بخورد و بنوشد تا برایش آشکار شود که صبح شده است، اما اگر نفهمید که مؤذن برای صبح اذان می‌گوید یا برای قبل از صبح، اولی و احتیاط این است که امساک کند و دست از خوردن بردارد، اما اگر در وقت اذان گفتن چیزی خورد یا نوشید اشکال ندارد، چون ندانسته که وقت صبح داخل شده است، در زمان کنونی بخاطر وجود برق و نور که در شهرها نصب شده انسان نمی‌تواند خودش وقت دخول صبح را ببیند، ولی باید احتیاط کند و به اذان توجه نماید و به تقویم‌هایی که وقت صبح را با ساعت و دقیقه مشخص می‌کند، توجه کند تا به قول پیامبر که فرموده: «دع ما يريبك إلى ما لا يريبك» [۱۶۹]«رها کن چیزی که تو را به شک می‌اندازد و بگیر چیزی که تو را به شک نمی‌اندازد». و رسول الله جفرموده: «من اتقى الشبهات فقد استبرأ لدينه وعرضه» [۱۷۰] [۱۷۱]. «کسی که خود را از شبهات نگه داشت دین و ناموس خود را از گناه حفظ کرده است».

س۱۱: من بخاطر اینکه بیماری آسم دارم از اسپری مخصوص استفاده می‌کنم، روزه دار هستم و یک طعم تلخی را در دهانم احساس می‌کنم، آیا باید افطار کنم؟

ج: اگر به خاطر ضرورت هست ان شاء الله روزه را باطل نمی‌کند، چون جزو نوشیدنی و خوردنی نیست، بلکه هوا و تنفسی است که وقتی دچار مشکل می‌شوی از آن استفاده می‌کنی، صحیح این است که روزه را باطل نمی‌کند ولی باید فقط در مواقع ضرورت از آن استفاده کرد [۱۷۲].

س۱۲: حکم روزه کسی که در یک کشوری روزه گرفته و به کشوری دیگر که از لحاظ زمانی با وقت کشور اول متفاوت هست چگونه هست؟

ج: از شیخ/سوال شده: حکم روزه کسی که از یک کشور اسلامی سفر کرده و به کشوری دیگر که مردم آنجا یک روز دیرتر روزه گرفته‌اند چیست، آیا باید خود را همراه و تابع آنها قرار دهد، اگرچه که سی روز بیشتر روزه بگیرند، یا برعکس؟ شیخ جواب دادند: اگر شخصی از یک کشور اسلامی به کشور اسلامی دیگر مسافرت کند که مردم آنجا دیرتر روزه‌شان تمام می‌شود، باید با مردم آن کشور و شهر روزه را تمام کند، چون باید روزی که مردم روزه هستند او نیز روزه باشد و روزی که مردم روزه را تمام می‌کند او نیز افطار کند، و روز عید قربان روزی است که مردم عید می‌کنند، اگرچه که یک روز یا بیشتر از سی روز را روزه بگیرد، همچنین اگر به یک کشور و شهری سفر کرد که غروب خورشید دیرتر از شهر خودش هست باید صبر کند و روزه باشد تا خورشید غروب کند، اگرچه که از روز عادی دو ساعت یا سه ساعت یا بیشتر تا غروب طول بکشد، چونکه وقتی به کشور دیگری می‌رود هلال در آنجا رویت نشده است و پیامبر دستور داده است که روزه نگیریم و روزه را تمام نکنیم مگر بعد از رویت ماه، فرموده: «صوموا لرؤیته، وأفطروا لرؤیته» [۱۷۳]«با دیدن ماه روزه بگیرید و با دیدن ماه روزه را تمام کنید».

اما اگر مسأله بر عکس رخ داد یعنی از کشوری سفر کرد به کشوری دیگر که در آن کشور دوم روزه را زودتر گرفته‌اند، باید با آنها روزه را تمام کند و قضای روزی را که افطار کرده را به جا بیاورد، اگر یکروز را افطار کرد قضای یکروز را به جا می‌آورد و اگر دو روز را افطار کرد قضای دو روز را به جا می‌آورد، اگر بعد از بیست و هشت روز از رمضان که روزه رفته بود افطار کرد، دو را قضا می‌گیرد، اگر روزهای ماه رمضان در هر دو کشور کامل بوده باشد، و اگر در هر دو کشور یا یکی از کشورها رمضان بیشتر از سی روز بود فقط یک روز را قضا می‌گیرد [۱۷۴].

س۱۳: آیا روزه دار اجاز دارد که همسر خود را ببوسد؟

ج: روزه دار اگر می‌داند که انزال منی رخ نمی‌دهد اجازه دارد که ببوسد، اما اگر می‌ترسد که انزال منی رخ دهد مکروه هست که این کار را انجام دهد، اگر بوسید یا با همسرش بازی کرد و انزال منی رخ داد روزه‌اش بر اساس قول صحیح علماء فاسد شده است، باید روزه را قضا بگیرد ولی کفاره ندارد، عایشهلمی‌گوید: رسول الله ج«در حالت روزه می‌بوسید و مباشرت می‌کرد، ولی کدام یک از شما می‌تواند مانند او خود را نگه دارد»،به روایت مسلم [۱۷۵].

س۱۴: آیا تزریق کردن از طریق عضلات یا از طریق رگ حکمش یکسان هست؟

ج: در هیچ صورت روزه را باطل نمی‌کند، صحیح این است، مگر اینکه بخاطر رساندن غذا و خوراک باشد [۱۷۶].

س۱۵: آیا روزه دارد اجازه دارد در ماه رمضان با آب و صابون غسل بزند؟ و آیا کسی که جنب شد باید روزه خود را بخورد؟ آیا بوخوشی روزه را باطل می‌کند؟

ج: اولا: روزه دار اجازه دارد که در روز رمضان با آب و صابون غسل بزند.

دوما: اگر کسی که روزه هست در روز رمضان جُنُب شد روزه‌اش فاسد نمی‌شود بلکه باید غسل برند اگر انزال منی رخ داد.

سوما: اگر کسی که روزه هست در روز رمضان از هر نوع بوخوشی در رمضان استفاده کرد، روزه‌اش باطل نمی‌شود، اما از بخور استفاده نکند و بخور را بو نکند همچنین بوخوشی‌های که پودر می‌کنند و روی آتش می‌گذارند مانند مسک [۱۷۷].

۱۶: در مورد مسواک زدن در ماه مبارک رمضان سوال دارد، آیا جایز هست در وسط روز رمضان از مسواک استفاده کنیم یا نه؟

ج: روزه دار اجازه دارد در تمام روزهای رمضان از مسواک استفاده کند، به خاطر عام بودن احادیثی که در مورد مسواک آمده است، و در حدیثی که امام ترمذی از عامر بن ربیعه سروایت کرده است آمده که او گفت: «پیامبر را چندین بار که از شمارش خارج است دیده‌ام که در حالی که روزه بود مسواک می‌زد»، و ترمذی گفته: این حدیث حسن است [۱۷۸].

س۱۷: آیا روزه دار اجازه دارد که در حال روزه از خمیر دندان استفاده کند؟ بیاد داشته باشید که روزه دار می‌تواند فقط از مسواک چوبی استفاده کند، و حکم داروهایی که برای شتسشوی دهان است (با آن مضمضه می‌کنند) چیست؟

ج: هیچ اشکالی وجود ندارد که در روز رمضان هنگام روزه از خمیردندان استفاده کرد، اما باید تمام آنچیزهایی که در دهانش مانده را باید بیرون بریزد، و اگر چیزی بدون تقصیر او به حلقش وارد شد به روزه‌اش ضرری وارد نمی‌کند، همچنین هیچ اشکالی ندارد که از دهان شوی استفاده شود بشرط اینکه مضمضمه کند و به عمد چیزی را فرو نبرد، و چشیدن غذا نیز همین حکم را دارد یعنی می‌تواند آن را به دهان بزند ولی آن را نخورد [۱۷۹].

س۱۸: حکم خوردن آب دهن برای روزه دار چیست؟

ج: خوردن آب دهن برای روزه دار اشکال ندارد، و فکر نکنم که بین علما در این مورد اختلاف باشد، چون در آن سختی وجود دارد و نمیتوان آن را بیرون ریخت، اما آب بینی و بلغم، اگر به دهان وارد شد باید بیرون ریخت، و روزه دار اجازه ندارد آن را ببلعد چون می‌تواند از آن دوری کرد و همیشگی نیست، اما آب دهان همیشگی می‌باشد [۱۸۰].

س۱۹: حکم جماع کردن در روز رمضان چیست؟ هم زن و هم شوهر از حکم آن بی‌خبر بودند، و جماع در روز رمضان و با رضایت هر دو صورت گرفته است، چون شوهر مسافر بود و به خاطر سفر اجازه افطار کردن را داشت، اما زن مسافر نبود؟

ج: هم زن و هم شوهر باید قضای آن روز را به جا بیاورند و هر دو باید کفاره بدهند، کفاره این است که باید یک برده را آزاد کند، اگر نیافت باید دو ماه پشت سرهم، هر روز را روزه بگیرد، اگر توان آن را نداشت باید به شصت مسکین غذا بدهد، و علاوه بر این باید توبه کنند، چونکه شوهر وقتی که از سفر برگشت باید بقیه روز را چیزی نمی‌خورد و کاری نمی‌کرد و در حالت امساک قرار می‌گرفت چون سفرش تمام شده بود [۱۸۱].

س۲۰: حکم انجام‌دادن عادت سری (استمناء) در روز رمضان چیست؟

ج: انجام دادن عادت سری (استمنا با دست) حرام است، و در روز رمضان حرمتش بیشتر می‌باشد، روزه‌اش باطل است و باید قضای روزی که در آن روز استمنا انجام داده را به جا بیاورد، چون روزه را فاسد می‌کند [۱۸۲].

[۱۵۵] فتاوى الطب و المرضى شیخ ابن باز (صفحه: ۵۳). [۱۵۶] فتاوى نور على الدرب (جزء: ۵، صفحه: ۲۵۸). [۱۵۷] نص حدیث: «إذَا مَرَّ الْمَارُّ بين يدي أَحَدِكُمْ وَهُوَ فِي الصَّلَاةِ فَلْيَدْفَعْهُ فَإِنْ أَبَى فَلْيَدْفَعْهُ فَإِنْ أَبَى فَلْيُقَاتِلْهُ فَإِنَّهُ شَيْطَانٌ»البخاری «۱/۵۸۱»: کتاب الصلاة: باب یرد المصلی من مر بین یدیه «۵۰۹»، ومسلم «۱/۳۶۲- ۳۶۳»: کتاب الصلاة: باب منع المار بین یدی المصلی، «۲۵۹»، وأبو داود «۱/۴۴۹»: کتاب الصلاة: باب ما یؤمر المصلی أن یدرأ عن الممر بین یدیه «۷۰۰»، ونسائی «۲/۶۶»: کتاب القبلة: باب التشدید فی المرور بین یدی المصلی وبین سترته، وابن ماجة «۱/۳۰۷»: کتاب إقامة الصلاة: باب إدرأ ما استطعت، حدیث «۹۵۴»، وأحمد «۳/۶۳»، والدارمی «۱/۳۲۸». [۱۵۸] فتاوای شیخ ابن باز (جزء: ۲۹، صفحه: ۳۲۶). [۱۵۹] فتاوى اللجنة الدائمة (جزء: ۶، صفحه: ۲۲۹). [۱۶۰] فتاوى اللجنة الدائمة (جزء: ۶، صفحه: ۱۷۲). [۱۶۱] فتاوى اللجنة الدائمة (جزء: ۱، صفحه: ۲۰۲). [۱۶۲] مسلم در «صحیحش» (۱۹۷۵) کتاب الأضاحی - باب ادخار لحوم الأضاحی فوق ثلاث، وأصحاب «السنن»، از حدیث بریدة س. [۱۶۳] إسنادش صحیح است بر شرط مسلم، رجالش ثقه هستند رجال الشیخین به جز سلیمان ابن بریدة ومعاویة بن هشام -و او القصَّار الکوفی است- از رجال مسلم. أبو أحمد: که اسمش محمد بن عبد الله الأسدی الزُّبیری است، وسفیان: که ابن سعید الثوری است. و أبو بکر الخَلال فی کتاب «السنة» آورده (۱۰۸۰) از طریق أحمد بن حنبل، با این إسناد. [۱۶۴] فتاوى اللجنة الدائمة (جزء: ۷، صفحه: ۴۴۱). [۱۶۵] بخاری ۱ / ۷ - ۱۵ در بدء الوحی، و در الإیمان، باب ما جاء أن الأعمال بالنیة والحسبة ولکل امرئ ما نوى، و در العتق، باب الخطأ والنسیان فی العتاقة والطلاق ونحوه، ودر فضائل أصحاب النبی ج، باب هجرة النبی جوأصحابه إلى المدینة، و در النکاح، باب من هاجر أو عمل خیراً لتزویج امرأة فله ما نوى، و در الأیمان والنذور، باب النیة فی الأیمان، و در الحیل، باب فی ترک الحیل وأن لکل امرئ ما نوى، و مسلم (۱۹۰۷) در الإمارة، باب قوله ج: «إنما الأعمال بالنية»، وأبو داود (۲۲۰۱) در الطلاق، باب فیما عنى به الطلاق والنیات، و ترمذی (۱۶۴۷) در فضائل الجهاد، باب ما جاء فیمن یقاتل ریاء وللدنیا، و نسائی ۱ / ۵۹ و ۶۰ در الطهارة، باب النیة فی الوضوء. [۱۶۶] مسلم ۲/۸۰۹. [۱۶۷] فتاوى نور على الدرب (جزء: ۱۶، صفحه: ۱۸۴). [۱۶۸] فتاوى نور على الدرب (جزء: ۱۶، صفحه: ۲۷۶). [۱۶۹] ترمذی (۲۵۲۰) در صفة القیامة، باب شماره (۶۱)، و نسائی ۸ / ۳۲۷ و ۳۲۸ در الأشربة، باب الحث على ترک الشبهات، وإسنادش صحیح است، و همچنین أحمد و غیره روایت کرده‌اند. [۱۷۰] بخاری (۵۲)، و مسلم (۱۵۹۹). [۱۷۱] البحوث الاسلامیة (جزء: ۳۰، صفحه: ۱۱۶). [۱۷۲] فتاوى نور على الدرب (جزء: ۱۶، صفحه: ۲۲۴). [۱۷۳] صحیح بخاری باب قول النبی جإذا رأیتم الهلال ۳/۲۷. [۱۷۴] فتاوى ابن عثیمین (جزء: ۱۹ صفحه: ۴۴). [۱۷۵] اللجنة الدائمة (جزء: ۱۰، صفحه: ۳۰۸). [۱۷۶] فتاوى نور على الدرب (جزء: ۱۶،صفحه: ۲۲۵). [۱۷۷] فتاوى اللجنة الدائمة (جزء: ۱۰، صفحه: ۲۷۲). [۱۷۸] فتاوى اللجنة الدائمة (جزء: ۵، صفحه: ۱۳۰). [۱۷۹] فتاوى اللجنة الدائمة (جزء: ۹، صفحه: ۱۹۹). [۱۸۰] فتاوى شیخ عبد العزیز بن باز (جزء: ۱۵، صفحه: ۳۱۳). [۱۸۱] فتاوى اللجنة الدائمة (جزء: ۱ صفحه: ۶۴۲). [۱۸۲] فتاوى اللجنة الدائمة (جزء: ۱۰ صفحه: ۲۵۹).