۱- كافر در اين لحظه میخواهد او را به دنيا باز گردانند،
خداوند میفرماید: ﴿حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءَ أَحَدَهُمُ ٱلۡمَوۡتُ قَالَ رَبِّ ٱرۡجِعُونِ ٩٩ لَعَلِّيٓ أَعۡمَلُ صَٰلِحٗا فِيمَا تَرَكۡتُۚ كَلَّآۚ إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَآئِلُهَاۖ وَمِن وَرَآئِهِم بَرۡزَخٌ إِلَىٰ يَوۡمِ يُبۡعَثُونَ ١٠٠﴾[المؤمنون: ۹۹- ۱۰۰].
«(آنها همچنان به راه غلط خود ادامه مىدهند) تا زمانى که مرگ یکى از آنان فرا رسد، مىگوید: «پروردگار من! مرا بازگردانید! شاید در آنچه ترک کردم (و کوتاهى نمودم) عمل صالحى انجام دهم!» (ولى به او مىگویند:) چنین نیست! این سخنى است که او به زبان مىگوید (و اگر بازگردد، کارش همچون گذشته است)! و پشت سر آنان برزخى است تا روزى که برانگیخته شوند!».
مفسر قرطبى گوید: میگویم: این سؤال خاص به کافران نیست، بلکه ممکن است مؤمن هم این سؤال را از خداوند بکند، همچنانکه در آخر سورۀ المنافقین ذکر شده است.
و این آیه دلالت میکند که هیچ فردى دنیا را ترک نمیگوید مگر اینکه میداند، آیا او از دوستان و أولیاء خداست، و یا از دشمنان اوست، و اگر چنین نبود سؤال نمیکردند که ما را به دنیا باز گردانید، پس قبل از اینکه طعم مرگ را بچشید حال خود را میدانید.
﴿لَعَلِّيٓ أَعۡمَلُ صَٰلِحٗا﴾عبدالله بن عباسبمیگوید: «مرا برگردان تا عمل نیک انجام دهم» یعنی گواهى لا إله إلاَّ اللهبدهم، و ایمان بیاورم.
﴿فِيمَا تَرَكۡتُۚ كَلَّآۚ إِنَّهَا﴾یعنى: «آنچه بیهوده ضایع کرده از طاعتهاى خداوند، و به آن عمل نکردهام» و در روایت دیگر: «آنچه از مال ترک کردهام تا اینکه آن را صدقه دهم».
﴿كَلَّآۚ﴾این کلمه رد بر اوست، یعنى: اینچنین نیست که تو گمان میکنى که دعوت تو اجابت میشود و تو را به دنیا باز میگردانند، بلکه این کلمهای است که او بر زبان میآورد.
﴿وَمِن وَرَآئِهِم بَرۡزَخٌ إِلَىٰ يَوۡمِ يُبۡعَثُونَ ١٠٠﴾تهدیدى از جانب خداوند است که جلو آنها زندگى و حیات برزخى وجود دارد، یعنى: زندگى در قبر که نه در دنیاست، و نه در آخرت، و این زندگى تا روز محشر ادامه دارد و براى کافران و فاسقان در قبر و عالم برزخ، تاریکى و عذاب است.