دلایل توحید - 50 سؤال و جواب در یگانه پرستی

س۴۵ - فرق بین قدر و قضا چیست؟

ج ـ قدر در اصل مصدر قَدَرَ است و در تقدیرکه شرح و بیان است به کار رفته، همچنین بر سرنوشت موجودات وکائنات قبل از وقوع آن سرنوشت، اطلاق شده است.

اما قضا حکم الهی است که در این جهان در جریان قدرها و آنچه در لوح محفوظ نوشته شده، در حق مخلوق واقع شود و در لغت به معنای شرح و بیان و امتیاز دادن و فرق گذاشتن است.

و قضا برحکم قاضی شرع می‌آید؛ چنان‌که خداوند متعال می‌فرماید: ﴿ثُمَّ لَا يَجِدُواْ فِيٓ أَنفُسِهِمۡ حَرَجٗا مِّمَّا قَضَيۡتَ﴾[النساء: ۶۵]. [و آن گاه به هر حُکمی که کنی هیچ گونه شک و اعتراضی در دل نیابند].

و بر پایان یافتن چیزی اطلاق می‌شود؛ چنان‌که خداوند می‌فرماید: ﴿فَإِذَا قُضِيَتِ ٱلصَّلَوٰةُ﴾[الجمعة: ۱۰]. [پس آن گاه که نماز پایان یافت].

و به معنای انجام دادن کاری می‌آید؛ چنان‌که خداوند می‌فرماید: ﴿فَٱقۡضِ مَآ أَنتَ قَاضٍۖ﴾[طه: ٧۲]. [آن چه خواهی و توانی کرد، بکن].

و بر آگاه کردن و رسیدن خبر می‌آید؛ چنان‌که خداوند می‌فرماید: ﴿وَقَضَيۡنَآ إِلَىٰ بَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ﴾[الإسراء: ۴]. [و به بنی اسرائیل خبر دادیم].

و بر مرگ اطلاق می‌شود؛ چنان‌که گفته می‌شود: فلانی قضی؛ یعنی مُرد.

خداوند می‌فرماید: ﴿وَنَادَوۡاْ يَٰمَٰلِكُ لِيَقۡضِ عَلَيۡنَا رَبُّكَۖ قَالَ إِنَّكُم مَّٰكِثُونَ٧٧﴾‌‌‌‌‌‌‌‌ [الزخرف: ٧٧]. [ای مالک از خدای خود بخواه تا ما را بمی راند].

و بر وقوع عذاب اطلاق می‌شود.

خداوند می‌فرماید: ﴿وَقُضِيَ ٱلۡأَمۡرُ﴾[هود: ۴۴]. [و حکم الهی انجام یافت؛ یعنی عذاب الهی واقع شد].

و بر رسیدن و تمکن یافتن بر چیزی اطلاق می‌شود. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَلَا تَعۡجَلۡ بِٱلۡقُرۡءَانِ مِن قَبۡلِ أَن يُقۡضَىٰٓ إِلَيۡكَ وَحۡيُهُ﴾[طه: ۱۱۴]. [ای رسول! پیش از آنکه وحی قرآن تمام و کامل به تو برسد، در آن شتاب و عجله مکن].

و به معنای جدا کردن و حکم شدن می‌آید. خداوند می‌فرماید: ﴿وَقُضِيَ بَيۡنَهُم بِٱلۡحَقِّۚ﴾[الزمر: ٧۵]. [و میان خلق حکم کنند].

[و میان اهل بهشت و دوزخ بحق حکم شود].

و به معنای آفرینش می‌آید. خداوند می‌فرماید: ﴿فَقَضَىٰهُنَّ سَبۡعَ سَمَٰوَاتٖ﴾[فصلت: ۱۲]. [آن گاه از خلق و آفرینش و نظم هفت آسمان فارغ شد].

و به معنای حتمی الوقوع. آنچه حتماً واقع خواهد شد.

خداوند می‌فرماید: ﴿وَكَانَ أَمۡرٗا مَّقۡضِيّٗا﴾[مریم: ۲۱]. [و این حکم حتمی پروردگار توست].

و بر امر دینی گفته می‌شود؛ چنان‌که خداوند می‌فرماید: ﴿أَمَرَ أَلَّا تَعۡبُدُوٓاْ إِلَّآ إِيَّاهُۚ﴾[یوسف: ۴۰]. [و به شما بندگان امر فرمود که جز آن ذات پاک یکتا، کسی دیگر را نپرستید].

و بر لازم و واجب شدن حکمی بین دو جدال کننده می‌آید.

و به معنای به جا آوردن وگزاردن می‌آید. خداوند می‌فرماید: ﴿فَإِذَا قَضَيۡتُم مَّنَٰسِكَكُمۡ﴾‌ [البقرة: ۲۰۰]. [آن گاه که اعمال حج را به جا آوردید].

و قضا در همه این‌ها مصدر است، امر به وجوب آمد و بر آن دلالت می‌کند، والاقتضاء: علم و معرفت به چگونگی نظم و هیات و شکلی؛ چنان‌که گفته می‌شود: (لا أقضى منه العجب)، از تعجب تمام نمی‌شوم، الأصمعی گوید: باقی می‌ماند و فنا نمی‌شود.