شرط‌های قبولی اعمال

سؤال۱۳: شرط‌های پذیرش اعمال کدام‌ها هستند؟

جواب: شروط قبول اعمال سه تا می‌باشند:

۱. شرط اول برای قبولی اعمال، ایمان به الله تعالی و توحید می‌باشد. چنان‌که می‌فرماید: ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ كَانَتۡ لَهُمۡ جَنَّٰتُ ٱلۡفِرۡدَوۡسِ نُزُلًا١٠٧﴾[الکهف: ۱۰٧]. «کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده‌اند باغ‌های بهشت برای پذیرایی آن‌ها آماده شده است». پس اگر فردی فاقد ایمان صحیح باشد اعمال او پذیرفتنی نیست. رسول اللهص می‌فرماید: «قُلْ آمَنْتُ بِاللهِ ثُمَّ اسْتَقِمْ» [۱۲]. «بگو: به الله ایمان دارم سپس بر آن استقامت نما» [۱۳].

۲. دومین شرط اخلاص است و آن انجام دادن اعمال برای الله تعالی بدون ریا است و بدون اینکه چشم داشت این را داشته باشد که دیگران ببینند یا بشنوند. الله تعالی می‌فرماید: ﴿فَٱعۡبُدِ ٱللَّهَ مُخۡلِصٗا لَّهُ ٱلدِّينَ٢﴾[الزمر: ۲]. «الله را با اخلاص عبادت کن که دین از آن اوست» [۱۴].

۳. سومین شرط عمل صالح این است که، با آنچه رسول اللهص فرموده موافق باشد. چنان‌که الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَمَآ ءَاتَىٰكُمُ ٱلرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَىٰكُمۡ عَنۡهُ فَٱنتَهُواْۚ﴾[الحشر: ٧]. «هر آنچه رسول اللهص برایتان می‌آورد، بگیرید و از آنچه شما را نهی می‌کند، دوری گزینید». و در حدیث شریف مسلم آمده است که فرمود: «مَنْ عَمِلَ عَمَلاً لَيْسَ عَلَيْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ رَدٌّ» «هرکس کاری را انجام دهد که ما به انجام آن دستور نداده ایم، آن کار مردود است» [۱۵].

[۱۲] مسلم. [۱۳] اولین شرط برای قبولی عملی که صورت گرفته است، به فاعل و انجام دهندۀ آن برمی‌گردد، حتماً باید به الله تعالی ایمان داشته باشد و تنها آن هنگام هم، ایمان چنین فردی صحیح است، که بر اساس موازین شرعی و دین اسلام، که آخرین و تنها دین صحیح و به دور از تحریف است، باشد؛ بنابراین اگر کمونیست، مسیحی، یهودی، هندو، بودا، سوسیالیست و ... یک عمل صالح انجام دهند به خاطر نداشتن شرط لازم برای قبولی ایمانش، چنین فردی مأجور نخواهد بود و همچنین اگر مسلمانی دچار شرک در عقیده شود، چنین عقیده‌ای اعمال او را باطل و نابود خواهد کرد و او از جملۀ خسارتمندان خواهد بود. (زمانی از زمرۀ مسلمانان خارج می‌گردد که دو شرط از او بر داشته شده باشد:۱. عذر۲. تأویل). چنان‌که الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَمَن يَكۡفُرۡ بِٱلۡإِيمَٰنِ فَقَدۡ حَبِطَ عَمَلُهُۥ﴾[المائدة: ۵] «هرکس به ایمان کافر شد، اعمالش نابود می‌گردد». و یا می‌فرماید: ﴿لَئِنۡ أَشۡرَكۡتَ لَيَحۡبَطَنَّ عَمَلُكَ﴾[الزمر: ۶۵] «اگر برای الله شریک قرار دهی اعمالت نابود می‌گردد». [۱۴] دومین شرط بعد از احراز ایمان صحیح این است که، تنها انگیزه او برای انجام آن کار رضای الله باشد، چون هر عملی که قصد فاعل آن خالصانه برای الله نباشد در قیامت فاقد اجر و پاداش است. چنان‌که در حدیث صحیح وارد شده که فرمود: «مَنْ عَمِلَ عَمَلاً أَشْرَكَ فِيهِ مَعِى غَيْرِى تَرَكْتُهُ وَشِرْكَهُ» [هرکس کاری انجام دهد و غیر من را با من در انجامش قصد کند او و عملش را از خود طرد و دور می‌نمایم]. و به همین دلیل رسول اللهص ریا را شرک اصغر می‌داند که آن عدم اخلاص در قصد فاعل است زیرا در انجام کاری غیر الله را هم در نظر گرفته است. چنان‌که فرمود: «إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَيْكُمُ الشِّرْكُ الأَصْغَرُ، قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ، وَمَا الشِّرْكُ الأَصْغَرُ؟ قَالَ: الرِّيَاءُ» [از همه بیشتر نسبت به شما از شرک اصغر بیم دارم. سؤال کردند: آن چیست؟ فرمود: آن ریا است]. [۱۵] عمل صالح عملی نیست که انجام دهنده‌اش آن را صحیح و درست بداند بلکه جدا از شروط قبلی یعنی ایمان و اخلاص بایستی واجد یک شرط مهم و اساسی دیگر نیز باشد و آن باید موافق قرآن و سنت باشد. پس تنها عملی شرعی و صحییح است و به عنوان عمل صالح برای عاملش محسوب می‌شود که مطابق دستور الله و رسولش و موافق شرع اسلام باشد. به همین دلیل بدعت از جمله گمراهیهایی به حساب آمده است که فاعلش مستوجب عذاب خداست، چون فعلش از طرف شارع اسلام، الله و رسولش مورد تأیید قرار نگرفته است و نوعی تشریع در مقابل اسلام قلمداد می‌گردد. رسول اللهص می‌فرماید: «كُلَّ مُحْدَثَةٍ بِدْعَةٌ وَكُلَّ بِدْعَةٍ ضَلاَلَةٌ» [هر امر تازه ایجاد شده در دین بدعت و هر بدعتی موجب گمراهی است]. امام مالک/می‌فرماید: «من ابتدع فی الإسلام بدعة ویراها حسنة فقد زعم أن محمداًص خان الرسالة لأن الله تعالی قال:﴿ٱلۡيَوۡمَ أَكۡمَلۡتُ لَكُمۡ دِينَكُمۡ وَأَتۡمَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ نِعۡمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ ٱلۡإِسۡلَٰمَ دِينٗاۚ﴾[المائدة: ۳] فما لم یکن یومئذ دیناً فلایکون الیوم دیناً» [هرکس در اسلام بدعتی را انجام دهد و آن را خوب بداند (بدعت حسنه) چنین فردی گمان می‌کند محمدص خیانت کرده است، چون الله تعالی می‌فرماید: امروز دینم را برای شما کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام نمودم و راضی شدم اسلام دینتان باشد، پس هر چیزی که در آن زمان، دین نبوده هرگز امروز دین نخواهد بود].