مقدمه
بسم الله الرحمن الرحیم
ستایش خداوندی را سزا است، و درود و سلام بر فرستاده خدا – پیامبر ما محمد و بر خاندان او و یارانش و هر کسی او را دوست می‌دارد – باد اما بعد: پدر و مادر حق بزرگی دارند، و منزلت آنان در دین والا است؛ و نیکی کردن به آنان همطراز توحید است، و سپاسگزاری از آنان همراه با سپاس خداوند است، و احسان به آنان از بزرگترین کارها و محبوب‌ترین آن در نزد خداوند بزرگ و والا است.
خداوند تعالی می‌فرماید:
﴿وَٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ وَلَا تُشۡرِكُواْ بِهِۦ شَيۡٔٗاۖ وَبِٱلۡوَٰلِدَيۡنِ إِحۡسَٰنٗا﴾[النساء: ۳۶].
«تنها خدا را عبادت کنید و هیچ چیزی را شریک او مکنید. و به پدر و مادر نیکی کنید ...».
خداوند تعالی می‌فرماید:
﴿قُلۡ تَعَالَوۡاْ أَتۡلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمۡ عَلَيۡكُمۡۖ أَلَّا تُشۡرِكُواْ بِهِۦ شَيۡٔٗاۖ وَبِٱلۡوَٰلِدَيۡنِ إِحۡسَٰنٗا﴾[الأنعام: ۱۵۱].
«بگو: بیائید چیزهایی را برایتان بیان کنم که پروردگارتان بر شما حرام نموده است. اینکه هیچ چیزی را شریک خدا نکنید، و به پدر و مادر نیکی کنید...».
خداوند تعالی می‌فرماید:
﴿وَقَضَىٰ رَبُّكَ أَلَّا تَعۡبُدُوٓاْ إِلَّآ إِيَّاهُ وَبِٱلۡوَٰلِدَيۡنِ إِحۡسَٰنًاۚ إِمَّا يَبۡلُغَنَّ عِندَكَ ٱلۡكِبَرَ أَحَدُهُمَآ أَوۡ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَآ أُفّٖ وَلَا تَنۡهَرۡهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوۡلٗا كَرِيمٗا٢٣ وَٱخۡفِضۡ لَهُمَا جَنَاحَ ٱلذُّلِّ مِنَ ٱلرَّحۡمَةِ وَقُل رَّبِّ ٱرۡحَمۡهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرٗا٢٤﴾[الإسراء: ۲۳-۲۴].
«پروردگارت فرمان داده است که جز او را نپرستید، و به پدر و مادر نیکی کنید. هرگاه یکی از آن دو، و یا هر دوی ایشان نزد تو به سن پیری برسند، اُف به آنان مگو، و بر سر ایشان فریاد مزن و با سخنان محترمانه با آن دو سخن بگو. و بال تواضعِ مهربانی را برایشان فرود آور و بگو: پروردگارا بدیشان مرحمت فرما، همانگونه که آنان در کوچکی مرا تربیت و بزرگ نمودند».
خداوند تعالی می‌فرماید:
﴿وَوَصَّيۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ بِوَٰلِدَيۡهِ حَمَلَتۡهُ أُمُّهُۥ وَهۡنًا عَلَىٰ وَهۡنٖ وَفِصَٰلُهُۥ فِي عَامَيۡنِ أَنِ ٱشۡكُرۡ لِي وَلِوَٰلِدَيۡكَ إِلَيَّ ٱلۡمَصِيرُ١٤﴾[لقمان: ۱۴].
«ما به انسان دربارۀ پدر و مادرش سفارش کرده‌ایم، مادرش بدو حامله شده است و هر دم به ضعف و سستی تازه‌ای دچار آمده است. پایان دوران شیرخوارگی او دو سال است که هم سپاسگزار من و هم سپاسگزار پدر و مادرت باشی، و بازگشت به سوی من است».
احادیث در این باره خیلی زیادند. از جمله، احادیثی را که ابن مسعودسروایت کرده است، فرمود : از رسول خداص پرسیدم:
«کدام عمل در نزد خدا محبوب‌تر است؟» فرمود: «نماز سرِ وقت است». گفتم: سپس کدام؟ فرمود: «نیکی کردن به پدر و مادر است». گفتم: سپس کدام؟ فرمود: «جهاد در راه خداست». [۱]
نیکی کردن به پدر و مادر از مواردی است که فطرت سالم بدان اعتراف می‌کند، و قانون‌های آسمانی بر آن اتفاق دارند، و این رفتار پیامبران و منش شایستگان است.
چنان‌که نیکی کردن دلیل بر ایمان راستین، و بزرگواری، و وفاداری است.
نیکی کردن به پدر و مادر از زیبایی‌های شریعت اسلام است؛ این همان نمک‌شناسی و پاسداشت فضیلت و برتری است که نشانۀ کمال شریعت و إشراف آن به همه حقوق است.
برخلاف قانون‌های زمینی که برای پدر و مادر فضیلتی را در نظر نمی‌گیرد، و حق آن دو را رعایت نمی‌کند، بلکه این قوانین آنان را تحقیر می‌کند زیرا نسبت به آن دو ناآشنا است.
جهان غرب با وجود پیشرفت تکنولوژی ناظر بر این است، و در این نظام‌ها مادر ابزاری است که اگر زمان استفاده از آن پایان یابد به زمین انداخته می‌شود.
نهایت صورت‌های نیکی کردن که از ذهن آنان تراوش شده این است که جشن سالیانه‌ای به نام (جشن مادر) بنیان نهاده‌اند.
به گونه‌ای که در آن روز پسران و دختران به مادران خودشان، دسته‌های گل تقدیم می‌کنند و نسبت به آنان، اظهار محبت و نیکی خواهند کرد.
این نهایت نیکی کردن است، فقط یک روز در سال است!
مواظبت، ترحم و وفاداری کجا است؟!
آنان نسبت به این مفاهیم زیبا و والا آشنایی ندارند و بی‌بهره‌اند.
اما حق پدر و مادر در اسلام چنان‌که گذشت، فقط این نیست، بلکه اسلام از نافرمانی نهی می‌کند و به شدت نسبت به آن هشدار می‌دهد و گناه کبیره‌ای است و همطراز با شرک است.
و فرمودۀ خداوند تعالی در این خصوص کافی است :
﴿فَلَا تَقُل لَّهُمَآ أُفّٖ﴾[الإسراء: ۲۳].
«اُف به آنان مگو، و بر سر ایشان فریاد مزن».
بنابراین در مورد بالاتر از کلمه «اُف» نظر شما چیست.
احادیث در این باره خیلی زیادند، و از جمله در حدیث عبدالله بن عمروبن عاصباز پیامبرص آمده است که فرمود: «گناهان کبیره عبارتند از: شرک به خدا، نافرمانی از پدر و مادر، کشتن انسان و سوگند دروغ». [۲]
با وجود منزلت پدر و مادر، و دستور به نیکی کردن به آنان، و نهی شدید درباره نافرمانی از پدر و مادر، گروهی از مردم این یادآوری‌ها را فراموش کرده‌اند، بنابراین حق پدر و مادر را رعایت نمی‌کنند و به نافرمانی از آنان توجهی ندارند.
در صفحات آینده پیرامون امور زیر سخن رانده می‌شود:
- تعریف نافرمانی
- نشانه‌هایی از نافرمانی از پدر و مادر
- نمونه‌هایی از داستان‌های نافرمانی
- اسباب نافرمانی
- راه‌های معالجه
- تعریف نیکی کردن به پدر و مادر
- رعایت ادب نسبت به پدر و مادر
- اموری که نیکی کردن به پدر و مادر را یاری می‌دهند
- رابطه میان همسر و پدر و مادر
- نمونه‌هایی از داستان‌های نیکی کردن
در پایان از خداوند با همۀ نام‌های نیکو و صفت‌های والای او مسألت می‌کنم که ما را از پرهیزگاران نیکوکار، و برگزیدگان خوب قرار دهد زیرا او صاحب و توانا بر این کار است.
خداوند می‌داند، و بر پیامبر ما محمد و خاندان او و یارانش درود و سلام باد.
[۱]. به روایت بخاری (۵۲٧)، و مسلم (۸۵). [۲]. به روایت بخاری (۶۶٧۵).