۱- محسن کدیور
شاخص‌ترین چهرۀ این نسل، دکتر محسن کدیور (فرزند منوچهر) از شخصیت‌های برجسته‌ای است که دوران طلبگی را در حوزۀ علمیۀ قم گذرانده است.
محسن کدیور متولد ۱۸خرداد ۱۳۳۸در شهرستان فسا از توابع استان فارس، محقق، نویسنده، اندیشمند دینی، فعال سیاسی و عضو هیات علمی دانشگاه دوک در آمریکا و همچنین گروه فلسفۀ اسلامی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران است.
وی در سال ۱۳۵۶ تحصیل در رشته مهندسی برق و الکترونیک را در دانشگاه شیراز آغاز نمود. پس از انقلاب دانشگاه را نیمه تمام رها کرد و در سال ۱۳۵۹ وارد حوزۀ علمیه قم شد. دورۀ آموزشی او در حوزه در سال ۱۳۷۵ و با گذراندن مرحله سطح عالی به پایان رسید.
در کنار تحصیلات حوزوی، در سال ۱۳۷۲ کارشناسی ارشد را در رشته الهیات و معارف اسلامی در مرکز تربیت مدرس دانشگاه قم اخذ کرد. پس از آن در سال ۱۳۷۸ از رساله دکتری خود با عنوان «تحلیل انتقادی آراء ابتکاری آقا علی مدرس در حکمت متعالیه» با راهنمایی دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی دفاع کرد و موفق به اخذ مدرک دکتری فلسفه و حکمت اسلامی گرایش حکمت متعالیه از دانشگاه تربیت مدرس شد. در این سال برای اولین بار پس از انقلاب روانه زندان شد. او در سال‌های آخر دهۀ هفتاد هجده ماه را در زندان گذراند. شرح دفاعیات او در دادگاه ویژه روحانیت در کتاب بهای آزادی آمده‌است. این روشنفکر دینی همچنین به دلیل برخی مصاحبه‌ها و مقالاتی که در روزنامه‌های اصلاح طلب از وی منتشر شد، چند بار بازداشت و محاکمه و زندانی شد.
از اوایل دهه ۱۳۷۰ تدریس در مراکز آموزش عالی را شروع کرد. وی در سال‌های ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۷ به عنوان مدرس مدعو و از ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۶، به عنوان استادیار گروه فلسفه دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس مشغول فعالیت بود. کدیور همچنین از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵ مدیریت گروه فلسفه این دانشگاه را برعهده داشت. وی در خرداد سال ۱۳۸۶ به دلایل سیاسی از دانشگاه حذف شد. این اتفاق اعتراضات دانشجویان و محافل روشنفکری را به همراه داشت. کدیور از ۱۳۸۶ به عنوان عضو هیات علمی گروه فلسفه اسلامی به مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران منتقل شد. وی پس از دانشگاه ویرجینیا، هم اکنون استاد مدعو گروه مطالعات دینی دانشگاه دوک آمریکا است. کدیور همچنین ریاست انجمن دفاع از آزادی مطبوعات را از آغاز تاسیس آن (۱۳۷۸) تاکنون برعهده داشته‌است. تا امروز از او ۱۳ کتاب به چاپ رسیده است.
کدیور پس از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ و اعتراضات گستردۀ مردمی به تقلب فاحش در انتخابات، به صف حامیان جنبش سبز پیوست. بعد از این سال از کشور خارج شد و تا کنون در آمریکا سکونت دارد. از آنجا که وی یک روحانی روشنفکر مخالف حکومت جمهوری اسلامی ایران به شمار می رود، پس از خروج از ایران برای سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های فراوانی از او دعوت به عمل آمد که از ویدئوی آنها طریق اینترنت قابل دسترسی و استفاده است.
از دکتر محسن کدیور کتاب ها و مقالات بسیاری به چاپ رسیده که برخی از آنها عبارتند از :
آثارفلسفه و کلام
۱. دفتر عقل، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۷، ۴۸۳ صفحه؛ چاپ دوم، ۱۳۸۷.
۲. مجموعه مصنّفات حکیم مؤسس آقا علی مدرس طهرانی، در سه جلد، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۸.
۳. مأخذشناسی علوم عقلی، با همکاری محمد نوری، ۳ جلد، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۹.
آثار سیاسی:
۱. نظریه‌های دولت در فقه شیعه، اندیشه سیاسی در اسلام(۱)؛ نشر نی، ۱۳۷۶، ۲۲۳ صفحه، چاپ هفتم، ۱۳۸۷. نسخۀ عربی آن با عنوان: نظریات الحکم فی الفقه الشیعی(بحوث فی ولایة الفقیه)، بیروت، دارالجدید، ۲۰۰۰ میلادی، ۲۰۶ صفحه.
۲. حکومت ولایی، اندیشه سیاسی در اسلام(۲)؛ نشر نی، ۱۳۷۷، چاپ پنجم، ۱۳۸۷، ۴۴۵ صفحه.
۳. بهای آزادی، دفاعیات محسن کدیور در دادگاه ویژه روحانیت، به کوشش زهرا رودی(کدیور)، نشر نی، ۱۳۷۸، چاپ پنجم،۱۳۷۹، ۲۴۸ صفحه.
۴. دغدغه‌های حکومت دینی؛ نشر نی، ۱۳۷۹، ۸۸۳ صفحه؛ چاپ دوم، ۱۳۷۹.
۵. حق‌الناس (اسلام و حقوق بشر)؛ انتشارات کویر، تهران، ۱۳۸۷، ۴۳۹ صفحه.
۶. ابتذال مرجعیت شیعه: استیضاح مرجعیت مقام رهبری، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی خامنه‌ای؛ اردیبهشت ۱۳۹۲، ویرایش سوم: خرداد ۱۳۹۳؛ ۴۴۴ صفحه؛ مجموعه‌ی افضل‌الجهاد: دفتر دوم.
افزون بر کتاب‌های فوق الذکر، حدود ۲۰۰ مقاله از دکتر کدیور در مطبوعات و سایت اینترنتی وی درج شده است که شاخص‌ترین آنها - که نشانگر روحیۀ اصلاح‌طلبی دینی اوست- مقالۀ بلند و تحقیقی«قرائت‌های فراموش شده، بازخوانی نظریۀ (علمای ابرار) تلقی اولیۀ اسلام شیعی از اصل امامت» است در حدود ۶۰ صفحه. وی در این مقالۀ بلند به بررسی تاریخی اصل امامت در تفکر شیعیان پرداخته و در ابتدای آن می‌نویسد:
«فرضیه این تحقیق، تحول جدی اصل امامت طی قرون سوم تا پنجم است. به این معنی که از اوایل قرن دوم، یک تلقی فرابشری از امامت پدیدار می‌شود. این تلقی اگرچه از سوی ائمه و علمای شیعه طرد می‌شود اما به صورت یک قرائت مرجوح و یک دیدگاه مطرود به حیات خود ادامه می‌دهد. در دوران غیبت ائمه، فعالیت معتقدان این تلقی افزایش می‌یابد به نحوی که با تلقی غالب، که قرائتی بشری از امامت است، وارد چالش جدی می‌شود. در قرون سوم و چهارم، این قرائت فرابشری که کوفه را پایگاه خود قرار داده، اگرچه ازسوی جریان غالب ـ که در قم مستقر است ـ به عقب رانده می‌شود، اما در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم با بازسازی عقلی تلقی فرابشری از امامت در بغداد، رویکرد بشری از امامت به حضیض رفته تا آنجا که از نیمۀ قرن پنجم، تلقی فرابشری از امامت به اندیشۀ اصلی تشیع تبدیل و آن رویکرد بشری عملاً حذف می‌شود.
از آثار مستقل عالمان معتقد به تلقی بشری از امامت، تقریباً چیزی به دوران ما نرسیده است، و تمامی منابع شیعی موجود، همگی به قلم معتقدان تلقی فرابشری است. اما جای پای آن نزاع فکری ـ اعتقادی مکاتب کوفه و قم، و نیز برخی آرای آن تلقی نخستین، در لابه‌لای آثار رقبای فکریشان، جسته و‌گریخته نقل شده است. به‌علاوه در کتب رجالی، کلامی و فقهی آن دوران هم بسیاری از آراء هردو تلقی یافت می‌شود. آراء معتقدان به رویکرد بشری به امامت، در قالب احادیث متعددی در کتب روایی نیز به‌جا مانده است. این منقولات گاهی بی‌طرفانه و غالباً منتقدانه و خرده‌گیرانه است، اما مطالعۀ آنها اثبات می‌کند که اولا،ً تلقی اولیۀ شیعیان از امامت با تلقی هزارۀ اخیر شیعه تفاوت فراوانی دارد. ثانیاً، آن تلقی پیشین تا قرن پنجم، بویژه در قرون سوم و چهارم، قرائت غالب در اندیشۀ شیعی بوده است. به هرحال این تلقی متفاوت شیعی از امامت به هیچ‌وجه قابل انکار نیست. یعنی شیعیان و بالاخص مهمترین علمای تشیع در قرون سوم و چهارم، قرائتی بشری از امامت داشته‌اند .... به‌طور مشخص در این مقاله ـ که بخش مقدماتی یک تحقیق گسترده‌است ـ کوشش می شود به چند سؤال زیر پاسخ داده شود:
اول: قرائت بشری از ائمه چه شواهد و قرائن مطمئنی در کتب معتبر شیعی دارد؟
دوم: به‌طور مشخص کدام‌یک از عالمان شیعی، اعم از متکلم و فقیه و محدث و مفسّر، و بالاخص اصحاب ائمه، چنین قرائتی از امامت را داشته‌اند؟
سوم: شاخص‌های امامت در این قرائت شیعی چیست؟
می‌کوشیم تا با گزارشی توصیفی ـ تحلیلی، از یک جریان مهم در تاریخ اندیشه شیعی پرده‌برداری کنیم و با زدودن غبار فراموشی هزارساله، با ارائه شواهد معتبر، قدری از نامأنوس بودن این قرائت بکاهیم».
از همین مقدار، دیدگاه انتقادی به تفکر شیعی افراطی، و نیز روحیۀ اصلاح‌گری دینی نویسنده به‌خوبی نمایان است. به عنوان نمونه‌ای دیگر می‌توان از مقالۀ علمی«بازخوانی امامت در پرتو نهضت حسینی» نام برد. افزون بر این دو مورد، مقالات یا مطالب پیاده شده از سی دی سخنرانی‌های این محقق نواندیش معاصر با این عناوین قابل دسترسی است: (چرا علی تنهاست ؛ دینداری و پرسشگری ؛ بی اعتباری سند دعای توسل؛ تاریخچۀ لعن‌های انتهای زیارت عاشورا ؛ ۲۴ سال خودکامگی و تزویر[اردیبهشت۹۳] ؛ ولایت فقیه و دموکراسی و... ).