موانع بر هم زننده خشوع
۱- خواندن نماز در جایی که ذهن و قلب انسان را به خود مشغول میکند. باید از اماکنی که فکر و حواستان را از نماز بیرون میکند دوری کنید. مثلاً هنگامیکه مهمانی برگزار است و مهمانان مشغول صحبت کردن هستند، سعی کنید یکی از این سه کار را انجام دهید: اولاً: همه با هم به مسجد بروید. فقط این نکته را متذکر شوم که وقتی من این مراتب را ذکر میکنم، منظورم این نیست که خواندن نماز فرض به تنهایی جایز است، بلکه خواندن نماز فرض واجب است که در جماعت و در مسجد خوانده شود. حتی برخی از علماء میگویند که اگر کسی بدون عذر شرعی مثل مریض بودن، مسافر بودن، باران و برف و باد شدید، نماز فرضش را در مسجد و با جماعت نخواند نمازش صحیح نیست. پس مسلمانان نباید در رفتن به نماز جماعت کوتاهی کنند. پس وقتی من میگویم اگر کسی در نماز جماعت شرکت نکرد و به تنهایی نماز خواند تأیید کار این شخص نیست، بلکه من دارم واقعیت امروز جامعه مسلمان خودمان را بیان میکنم که اکثر مسلمانان نمازهایشان نه تنها در جماعت نیست بلکه اصلاً سر وقت نمازشان را نمیخوانند. پس من با توجه به شرایط موجود این ترتیب بندی و این توضیحات را مینویسم. برگردیم به ادامه سخنان؛ گفتیم اگر در مهمانی حضور داشتید یکی از این سه کار را انجام دهید، همه با هم به نماز جماعت مسجد بروید. اگر قبول نکردند که متأسفانه اکثر مردم مسلمان اینگونه هستند خودتان در داخل منزل نماز جماعت بخوانید و اگر این را هم قبل نکردند، از نماز خواندن در محیط شلوغ مهمانی خودداری کنید. چون سروصدای آنان مانع از این میشود که شما در نمازتان تمرکز و حضور قلب داشته باشید. اولاً خودتان به نماز جماعت بروید، اگر دارای عذر بودید و در خانه نماز خواندید، در اتاقی ساکت و آرام نماز بخوانید.
۲- سعی کنید رو به عکس (طبیعت و غیر جاندار) و تابلوهای روی دیوار و دیوارهایی که دارای نقشهای گچ کاری شده و تزئینی است خودداری کنید. چون این موارد ذهنتان را مشغول میکند. بلکه رو به روی دیواری صاف و یکدست و سفید نمار بخوانید، هرچه محیط تاریکتر باشد بهتر است. سعی کنید حتیالامکان بر روی موکتهای یکدست نماز بخوانید که دارای گل کاری و طراحیهای عجیب و غریب نیستند. اگر شب بود لامپها را خاموش کنید و درها را ببندید.
۳- از لباسی که شما را به خود مشغول میکند بپرهیزید.
۴- سعی کنید در کنار جلسات گفتگو، اشیای پرسر و صدا؛ تلویزیرون و ... نماز نخوانید. متأسفانه مسلمانان زیادی هستند که به قصد گوش دادن به برنامههای تلویزیون در نماز در نزدیکی آن نماز میخوانند و گوش و حواسشان به سوی آن است، در حالی که نماز میخوانند یا بعضی افراد هستند که دقیق روبه روی تلویزیون میایستند تا همزمان دوکار را انجام دهند؛ هم فیلم و برنامه مورد علاقهشان را نگاه کنند و هم نمازشان را بخوانند، یعنی با یک تیر دو نشان! و با این کارشان به قول خودشان در وقتشان صرفه جویی کرده و زمانشان را به بهترین شکل مدیریت میکنند!!! ولی تمامی اینها از تلبیسات شیطان است که با ما میکند و ما گمان میکنیم که داریم خدا را عبادت میکنیم.
۵- هم چنین در جاهایی که بسیار سرد یا بسیار گرم است نماز نخوانید. در جاهای بسیار سرد از وسایل گرم کننده و در جاهای بسیار گرم از وسایل خنککننده استفاده کنید.
۶- اگر غذا حاضر است نماز نخوانید حتی اگر نماز فرض باشد، چون وقتی بوی غذا به مشام انسان میرسد دیگر فکر و دهنش در نماز متمرکز نمیماند. پس اول به آرامی غذایتان را بخورید بعد نمازتان را بخوانید. ولی فقط این نکته را ذکر کنم که زیاد غذا خوردن قبل از نماز باعث تنبلی میشود. مخصوصاً برای ماه رمضان که مسلمانان برای افطار سیر سیر غذا میخورند، ولی بعداً برای نماز نمیتوانند ۱۰ دقیقه سرپا بایستند. برای رفع این مشکل توصیه میکنم که در هنگام افطار کمی غذا خورده شود. مثلاً یک کاسه کوچک سوپ، بعد نماز مغرب را خواند. بعد از نماز مقدار متوسطی از غذای شام را خورد تا برای نماز عشاء و تراویح بتوانیم راحتتر و با نشاطتر باشیم؛ یعنی به یکبار غذایمان را نخوریم، بلکه در چند مرحله آن را بخوریم. اینکار را امتحان کنید تأثیر آن را خواهید دید إن شاء الله.
۷- اگر فشار ادرار یا مدفوع بر فرد مسلمان وجود داشت نباید نماز بخواند. چون این فشار و مقاومت کردن باعث میشود در طول نماز ذهن و فکرش خارج شود و حضور قلب پیدا نکند. پس انسان قبل از نماز باید خود را از ادرار و مدفوع خلاص کند تا با خیال راحت نمازش را بخواند.
۸- وقتی که انسان خوابش میآید نباید نماز بخواند؛ هرچند که نماز فرض هم باشد، بلکه باید چرتی بزند تا خواب از سرش بپرد، بعد خوب وضو میگیرد و نمازش را میخواند. اما اگر نماز وقتش محدود بود یا در حال تمام شدن وقتش بود، سعی کند قشنگ وضو بگیرد تا حداقل خواب آلودگیاش برطرف شود. ولی اگر وقت باقی مانده بود، چرت کوتاهی میزند تا خواب از سرش بپرد. چون انسان در حالت خواب آلودگی نمیداند چه میگوید و حضور قلب ندارد.
۹- سعی کنید رو به روی شخص خوابیده و یا شخصی که مشغول حرف زدن است نماز نخوانید، چون آنان ذهن انسان را به خود مشغول میکنند. بلکه رو به دیوار یا پایهی ستون یا چیزی به عنوان ستره نماز بخوانید.
۱۰- در حالتی که انسان نمازش را شروع کرده نباید دیگر مشغول پاک کردن اطرافش باشد و مثلاً سنگ ریزهها را با دست و پایش کنار بزند یا مکانش را مرتب کند یا اگر چیزی از جیبش افتاد دیگر مشغول آن نشود، مگر اینکه از نماز غافلش کند یا اینکه چیزی بر روی لباسش یا شلوارش افتاده مثل پر یا کاغذ و ... . نباید مشغول پاک کردن یا برداشتن آن شود. یا اینکه پیشانیاش یا بر روی بینیاش گل یا خاک یا گچ یا چیز دیگری باشد، نباید خود را مشغول جمع کردن و پاک کردن آن کند. چون این کارها او را از یاد نماز باز میدارند. بهتر این است که ما قبل از اینکه نمازمان را شروع کنیم اقدام به تمیز کردن سجدهگاه و لباس و اطرافمان نه در داخل نماز.
۱۱- در هنگام خواندن نماز زیاد صدایمان را بلند نکنیم که برای نفر کناردستی مزاحمتی ایجاد کنیم.
۱۲- سعی کنید چشمتان را یا به طرف رو به رو و یا به طرف سجده متمرکز کنید و به چپ و راست و بالا و پایین نگاه نکنید. بعضی از مردم وقتی از رکوع برمیخیزند سرشان را به طرف آسمان بالا میبرند که این کار جایز نیست و از آن نهی شده است.
۱۳- سرتان را زیاد تکان ندهید، بلکه سرتان را در مسیر سجده قرار دهید.
۱۴- اگر کسی در نماز خمیازهاش آمد سعی کند، اولاً آن را از بین ببرد، ولی اگر نتوانست، با دست جلوی دهانش را بگیرد و از خودش صدایی خارج نکند.
۱۵- سعی کنید لباسی را به تن کنید که سایز بدنتان باشد. همچنین از شلواری استفاده کنید که تا قوزک پا باشد و از آن پایینتر نرود؛ چون لباس و شلوار بلند انسان را به خود مشغول میکند. باید مستمر آن را جمع کند و به خود بپیچد. پس سعی کنید لباس و شلواری مناسب و شرعی بپوشید.
۱۶- بوی بد بدن و دهان، یکی از اسباب نداشتن حضور قلب و ذهن و خشوع در نماز بوی بد بدن است که هم خود نمازگزار و هم نفرات اطراف او را اذیت میکند مخصوصاً در تابستان و موقع گرما که فصل عرق کردن است. بسیار زیبا است که ما برای هر نماز عطر بزنیم و از وسایل خوشبوکننده استفاده کنیم. هرپولی که برای اینکار خرج کنیم ضرر نکردهایم. سعی کنید همیشه خوشبو باشید و مسواک بزنید تا دهانتان هم خوشبو باشد تا هم خودتان و هم نفرات کناریتان از نمازشان بهتر بهره ببرند.
این خلاصهای بود از اسباب و موانع خشوع. برادران و خواهران! مسئله خشوع در نماز بسیار مهم و ضروری است چون نماز مهم و ضروری است.
لازم است که با نفسمان مبارزه کنیم و نگذاریم که شیطان عمرمان را ضایع کند.
پس از این رمضان برای تمرین اخلاص و خشوع در نماز استفاده نمایید تا بعد از رمضان نمازتان واقعاً نماز باشد. چون صحیح و سالم خواندن نماز در بقیه عبادات و طاعات و واجبات ما را همراهی و کمک خواهند کرد.
حالا برمیگردیم به ادامه برنامه روزانه؛ آنجا بودیم که نماز صبحمان را در جماعت خواندیم.
بعد از اینکه نمازتان را خواندید، اذکار بعد از نماز صبح فراموشتان نشود، بعد از نماز فوراً از سر جایتان بلند نشوید و خودتان را به کار دیگری مشغول کنید. حتی قرآن خواندن، بلکه هر عبادت را باید در جای خودش انجام دهید.
یکی از مهمترین حیلهها و مکرهای شیطان همین به هم زدن اولویت بندی درعبادت است.
شیطان برای گمراه کردن انسان از هفت راه وارد میشود:
۱- اول سعی میکند که انسان را به کفر بکشاند و پناه برخدا در این راه هم بسیار موفق شده است. بر ما مسلمانان واجب است که نواقض دین را یاد گرفته و خودمان را از آن دور کنیم. در کتاب (آنچه که باید مسلمان بداند) به تفصیل انواع نواقض دین از کفر و شرک و نفاق پرداختهام که اگرخداوند متعال یاری نماید آن را ارائه خواهم کرد.
۲- بعد اگر از کافر کردن شخص مأیوس شد، او را به سمت بدعت میکشاند و حال و واقع ما نشان دهنده این است که در این راه هم تا حد زیادی موفق شده است.
۳- بعد اگر از به بدعت کشاندن فرد نا امید شد او را به گناه کبیره میکشاند.
۴- بعد از آن به سمت گناه صغیره.
۵- اگر در هیچ کدام از این راهها موفق نشد؛ او را به کار مباح مشغول میکند. مسئله کارکردن، کاسبی کردن، خوابیدن و خوردن و ... . را برایش زیبا و مهم جلوه میدهد و از آن طریق او را از کارهای خیر زیادی محروم میکند.
۶- بعد اگر در این مرحله هم موفق نشد؛ سعی میکند او را به کار خیری مشغول کند که درجهاش از عمل خیر دیگری که باید در آن لحظه انجام شود کمتر است و این دقیقاً مسئله مورد نظر ماست. مثلاً بعد از نماز صبح شخص مسلمان باید مشغول اذکار بعد از نماز و اذکار صباح (صبحگاهی) باشد نه اینکه مثلاً قرآن مطالعه کند یا فوراً مشغول مطالعه کتاب دینی یا خطبه دینی شود. هرعبادتی باید درموقع و جایگاه خود انجام شود. بسیاری افراد هستند که فکر میکنند که اگر به عبادت خاصی مشغول شوند سایر عبادات از آنها ساقط میشود. مثلاً شخصی مشغول طلب علم است؛ شیطان بیشتر سراغ طلبههای علم میآید و طوری آنان را فریب میدهد که برخی اوقات اگر نفسمان را محاسبه نکنیم و در بیداری و بصیرت نباشیم و غفلت بر ما مسلط شود به این مکر و حیله گرفتار خواهیم شد. مثلاً آنان را به نیت طلب علم از خواندن دعا و اذکار و صدقه و نمازهای سنت مثل ضحی و وتر و تلاوت قرآن باز میدارد. به این نیت که این شخص مشغول طلب علم است و چه عبادتی از این بزرگتر است. بله درست است که طلب علم عبادتی بزرگ است ولی نباید ما را از انجام سنتها و آداب شرعی باز دارد. اصلاً یکی از مهمترین و ضروریترین آداب طلب علم این است که شخص به علمش عمل کند و گرنه علمی که فقط جمع کردن اطلاعات باشد هیچ نفعی برای صاحبش ندارد و حتی در روز قیامت عذاب و عقاب منتظر این شخص است. علما باید از باتقواترین افراد باشند. باید علم به شریعت، آنان را به کار خیر و دوری از کار شر وا دارد. باید خشیت و محبت و یقین و توکلشان با طلب علم شرعی زیادتر شود. باید از سایر مردم متمایزتر و مشخصتر باشند. نه اینکه ازشخصی عادی و بیسواد از لحاظ تقوا و عبادت پایینتر باشند و اگر کسی سیره سلف صالحمان از علماء و فقهاء را مطالعه کند میداند که امثال امامانمان؛ شافعی و مالک و احمد بن حنبل و ابوحنیفه و سفیان ثوری و اوزاعی و عبدالله بن مبارک و سعید بن مصیب و حسن بصری و ... . با اینکه علامه و امام در دین بودهاند، در تقوا و عبادت و عمل صالح هم نمونه و زبانزد خاص و عام بوده اند. پس این از تلبیسات شیطان است که باید از آن برحذر بود. یا اینکه شخصی مشغول عبادت جهاد است و فکر میکند همین که اسلحه به دستش افتاد دیگر تمامی سنتها و آداب و اذکار شرعی از او ساقط میشود یا اینکه اگر گناهی انجام دهد زیاد مهم نیست چون او مجاهد است. ولی باید دانست این هم از تلبیسات شیطان است که باید نسبت به آن هشیار بود. بلکه از اولین کسانی که به ترک گناه و انجام سنتها و عبادات و اذکار و عمل صالح و تقوا نیازمندند؛ مجاهدان راه خدا هستند. چون مسلمانان هیچ وقت با تعداد نفرات و وسایل جنگیشان بر دشمنان پیروز نشدهاند، بلکه این تقوا و عمل صالح است که عامل اصلی پیروزیشان بوده است. پس باید نسبت به این مسئله هشیار بود.
۷- بعد اگر شیطان از این راه هم بر مسلمان مسلط نشد دیگر نوبت آزار و اذیت کردن فرا میرسد. در این مرحله شیطان همکاران جنی و انسیاش را برای آزار و اذیت و به مشقت و زحمت انداختن این شخص بسیج میکند و این مرحله، مرحلهای بسیار مهم و حساس است که کمتر کسی از آن نجات پیدا میکند. در این مرحله که مرحله پیامبران و صدیقین و صلحا و اولیای دین است شیطان وقتی از تمامی راهها از تسلط بر آنان مأیوس میشود، به آزار و اذیتشان مشغول میشود و چه بلاها و مصیبتهایی که در این راه بر پیامبران و اولیای دین آمده است.
هر چند که صحبت از این مراحل هفتگانه احتیاج به تفصیل و شرح مفصلی دارد ولی این کتاب جای بحث این مسئله نیست. إن شاء الله اگر عمر باقی بماند در این زمینه مفصلاً بحث خواهیم کرد.
پس بعد از خواندن نماز صبح، مشغول خواندن اذکار نماز و اذکار صبح میشویم، به ترتیب زیر:
اذکار بعد از نماز را که بیان نمودیم، اما اذکار صبح:
۱- الحمد لله وحده، والصلاة والسلام على من لا نبي بعده
۲- بعد خواندن آیة الکرسی
۳- خواندن سورههای اخلاص، فلق و ناس
۴- بسم الله الذي لا يضرُّ مَعَ اسمِهِ شيءٌ في الأرضِ وَلاَ في السماءِ وهُوَ السميعُ العليمُ [۱۴۳]. (۳ بار)
۵- اللَّهُمَّ عَافِنِي في بَدَني، اللَّهُمَّ عافِني في سَمْعي، اللَّهُمَّ عافِنِي في بَصَري، لا إله إلاَّ أنت. اللَّهُمَّ إني أعُوذُ بِكَ من الكُفْرِ، والفَقْرِ، اللَّهُمَّ إني أعُوذُ بِكَ مِنْ عذابِ القَبْرِ، لاَ إله إلاَّ أنْتَ. [۱۴۴]
۶- يا حَيُّ يا قَيومُ بِرَحْمَتِكَ أستَغِيثُ أصْلِحْ لي شأنِي كُلّهُ ولاَ تَكِلْنِي إلى نفسي طرفَةَ عَيْنٍ. [۱۴۵]
۷- اللَّهُمَّ أَنْتَ رَبِّي لا إلهَ إلاَّ أنْتَ خَلَقْتني وأنا عَبْدُك وأنا على عَهْدِكَ وَوَعْدِك ما استطعْتُ أَبُوءلك بِنعمتك وأَبوءُ لك بذنبي فاغْفر لي فإنَّه لا يَغْفر الذُنُوبَ إلاَّ أنتَ أعُوذ بكَ من شَرِّ ما صَنَعتُ. [۱۴۶]
۸- اللَّهُمَّ عَالِمَ الغَيْبِ والشهادة، فاطِرَ السموات والأرض، رَبَّ كُلَّ شيءٍ ومليكه، أشهدُ أن لا إله إلاَّ أنت أعُوذُ بِكَ من شرِّ نفسي ومن شَرِّ الشيطان وشركِهِ وأن أقترف على نفسي سوءاً أو أجُرَّهُ إلى مسلم. [۱۴۷]
۹- اللَّهُمَّ إنِّي أسْألُك العافية في الدُّنيا والآخِرَةِ، اللَّهُمَّ إنِّي أسألك العَفْو والعافية في ديني ودُنْيايَ وأهْلي ومَالي، اللَّهُمَّ اسْتُرْ عَوراتي وَآمِنْ روعاتي، اللَّهُمَّ احفظني من بين يديَّ ومِنْ خَلْفي وَعَنْ يميني وعَنْ شِمَالي ومِنْ فَوقِي وأَعُوذُ بعظمتك أن أُغتال مِنْ تحتي. [۱۴۸]
۱۰- اللَّهُمَّ بِكَ أصبحنا وبِكَ أمسينَا وبِكَ نَحْيا وبكَ نَمُوتُ وإليك النُشُورُ. [۱۴۹]
۱۱- أصْبحنا على فِطرة الإسلام وكلمة الإخلاص، ودين نَبِيَّنا مُحَمدٍ وملَّة أبينا إبراهيم حَنيفاً مُسلماً وما كان من المُشركين. [۱۵۰]
۱۲- أصْبحنا وأصبح المُلْكُ لله، والحَمْدُ لله، لاَ إلَهَ إلاَّ الله وحده لا شريك له، له المُلْك ولَهُ الحَمْدُ وهُو على كُلِّ شيءٍ قَديرٌ، رَبِّ أسْألُك خير ما في هذا الیوم وخَيْرَ ما بعدَه وأعُوذُ بِكَ من شرِّ هذاالیوم وشرِّ ما بعده رَبّ أعُوذُ بِكَ من الكَسَل وسُوءِ الكِبَرِ، ربِّ أعُوذُ بِك من عَذَابٍ في النارِ وَعَذَابٍ في القَبْرِ. [۱۵۱]
۱۳- سُبْحَانَ الله وبِحَمْدِهِ عدد خلقِهِ وَرِضا نفسِهِ وزِنَةَ عَرْشِهِ ومِدَادَ كلماتِهِ [۱۵۲]. (صبح ۳ بار)
۱۴- سبحان الله وبحمده. (۱۰۰ بار)
۱۵- استغفرالله. (۱۰۰ بار)
۱۶- لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ. (۱۰ بار)
۱۷- رَضِيتُ بِالله رَبًّا، وَبِالإِسْلاَمِ دِينًا، وَبِمُحَمَّدٍ نَبِيًّا.
۱۸- اللَّهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ على مُحَمَّدٍ وَعَلى آلِ مُحَمَّدٍ. (۱۰بار)
و هر مقدار از تسبیحات که برایش مقدر بود میتواند بخواند. من جمله اذکار زیر که در فضل و بزرگی آنان آثار زیادی وارد است که به ترتیب آنان را ذکر میکنم، هر چقدر توانستید از این اذکار بخوانید:
۱- (لَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ) [۱۵۳]. گنجی از گنجهای بهشت است.
۲- (سُبْحَانَ الله وَالْحَمْدُ لله وَلاَ إله إِلاَّ الله وَالله أَكْبَرُ). برای هر ذکر در بهشت یک درخت کاشته میشود.
۳- (اللهم أغفر للمؤمنين والمؤمنات). برای هر ذکر یک حسنه نوشته میشود.
۴- (سُبْحَانَ الله وَبِحَمْدِهِ، أَسْتَغْفِرُ الله وَأَتُوبُ إِلَيْهِ) [۱۵۴]. این ذکر همراه با هم گفته شود دارای اجر و ثواب زیادی است.
۵- (اللَّهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ على مُحَمَّدٍ وَعَلى آلِ مُحَمَّدٍ). هر کس یک صلوات بر پیامبر ج خداوند متعال ۱۰ بار بر او صلوات میفرستد.
۶- (لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ). هر ذکر یک حسنه دارد و یک گناه را پاک میکند. ۱۰ ذکر اجر آزاد کردن یک برده را دارد.
۷- (سُبحانَ اللَّهِ وبِحمْدِهِ، عَدَدَ خَلْقِهِ، وَرِضَا نَفْسِهِ، وزِنَةَ عَرْشِهِ، وَمِدَادَ كَلِماتِهِ). پاداشش بسیار است.
برادران و خواهران! خواندن این اذکار تأثیر عجیبی در روحیه و صفای قلب و روان انسان دارد، انسان مسلمان باید همیشه زبانش به ذکر خداوند متعال آباد و خرم باشد.
از صحبتهای الکی و بیفایده و غیر ضروری چه فایدهای میبری؟
این را بگویم انسان هرحرفی که از زبانش خارج میشود؛ یا به نفع او است یا ضدش.
حرفهای منفعت دار مثل: قرائت قرآن، دعا خواندن، نماز خواندن، اذکار و تسبیحات، موعظه و نصیحت، امر به معروف و نهی ازمنکر، صحبتهای عادی و مباح که لازم است گفته شود زندگی انسانها با این صحبتها شکل میگیرد مثل کلماتی که برای معامله و مخاطب قرار دادن یکدیگر و درس خواندن و ... . استفاده میشود مادامی که از حد خارج نشود.
حرفهای بیمنفعت و مضر مثل: کلمات کفر و شرک و نفاق و بدعت، غیبت، دروغ، بهتان، مسخره کردن وراجی کردن، قهقه زیاد، دشنام و حرف زشت زدن، طعنه زدن، امر به منکر، نهی از معروف، شعر و آواز خواندن غیرشرعی، زیاد از حد شعر گفتن، توهین کردن به دیگران، حرفهای بیمعنی و بیمورد زدن، وراجی کردن و جک گفتن و صحبتهای عادی که از حد خود خارج میشود مثل بسیاری از صحبتهای ما مسلمانان دربارهی ماشین و خانه و مدل لباس و حوادث داخل شهر و اتفاقات و نوع غذا و صحبت درباره اشخاص و شخصیتهای معروف و دربارهی شغل و کار و کسب و ازدواج و مشکلات دیگران و ... . صحبتهایی که درطول روز به زبان میآوریم ولی برای خودمان یا دیگران فایدهای ندارد، هرچند که ظاهراً صحبتهایی عادی هستند و گناهی در آنها نیست؛ مثلاً غیبت یا دروغ یا طعنه و بهتان و تمسخری در آن نیست، بلکه فقط صحبتهایی است که انسان برای سرگرمی یا تنوع و یا وقت گذراندن میزند.
به جای این صحبتها که در اوقات فراغت و بیکاری و برای تنوع و سرگرمی زده میشود اذکار بالا را جایگزین کن.
در هر حالتی که هستی و در هر جایی که هستی این اذکار را بخوان.
در داخل خانه، در ماشین، در هنگام راه رفتن، در وقت جلسات خانوادگی، در مهمانی، در مراسمات، در هنگام ورزش و در شب و روز و صبح و بعد از ظهر و مغرب و عشاء و ... خلاصه در هر وقت و زمانی که برایت مقدور شداین اذکار را بخوان. فقط کافی است ۲۰ روز بر روی آن تمرین کنی تا به آن عادت بگیری. بعد از آن از خواندن این اذکار لذت میبری و هرجایی که گمان کردی داری وقتت را به هدر میدهی یا وقتت دارد مثل باد میگذرد ولی تو در جایی هستی که هیچ کاری نمیتوانی انجام دهی، این اذکار را بخوان، آن وقت است که احساس آرامش میکنی.
خواندن این اذکار همیشه انسان را به یاد خداوند متعال میاندازد.
وقتی استغفرالله میگویی به یاد گناهانت میافتی.
وقتی سبحان الله میگویی به یاد خداوند متعال میافتی.
وقتی اللهم صل علی محمد و علی آل محمد میگویی به یاد پیامبر ج میافتی.
وقتی این اذکار را میخوانی احساس میکنی داری خیر و حسنات زیادی را به دست میآوری، به همین خاطر روحیهات همیشه شاداب و سرحال است، نوعی احساس آرامش میکنی که امروزت را به هدر ندادهای.
ماه رمضان بهترین فرصت برای تمرین این کار است، از دقایق و ثانیههای عمرتان استفاده کنید. روایت است که ابوهریرهس درطول روز ۱۲۰۰۰ استغفرالله میگفته است، توهم میتوانی.
اگر تمامی اذکار و تسبیحات بالا را جمع کنیم کلاً نیم ساعت طول نمیکشد.
در حالی که ما متأسفانه در طول روز ساعتها وقتمان بیهوده و الکی در خواب و خوردن و صحبتهای بیفایده صرف میشود. ما هم میتوانیم اذکار و تسبیحات زیادی انجام دهیم.
مثلاً ۱۰۰ بار استغفرالله نهایتش ۱۰ دقیقه وقت میبرد؛ حالا اگر در طول شبانه روز و درحالات و شرایط مختلف و در هرجایی که برایت مقدر شد استغفرالله بگویی، مطمئنم که از ۲۰۰ بار هم بیشترمیشود. بقیه اذکار هم به همین صورت. فقط کافی است که شروع کنیم و بر آن مداومت داشته باشیم.
ذکر خداوند متعال فواید زیادی دارد که تا انسان خودش آنرا امتحان نکند، لذتش را درک نمیکند. من جمله:
- شیطان را از انسان دور میکند و خوار و ذلیلش میکند. چون شیطان از تمامی روشهایش استفاده میکند که انسان از یاد خداوند متعال و آخرت غافل شود. به همین خاطر در نماز و سایر عبادات میخواهد ذهنش را به جاهای دیگر ببرد و وقتی که انسان زیاد دعا و اذکار و تسبیحات میخواند شیطان بیشتر عصبانی و ناراحت میشود و وقتی میداند که ذکر خداوند متعال محافظی برای آن شخص است از عصبانیت نمیداند چه کار کند و پوزهاش به خاک مالیده میشود.
- خداوند را از انسان راضی میکند. بندهای که همیشه و در هرحالتی ذکر خدا بر زبانش جاری است نشان دهندهی این است که او خدا را بسیار دوست دارد. چون کسی که کسی دیگر یا چیزی را دوست داشته باشد همیشه از او و خوبیهایش در هر مجلس و مکانی صحبت میکند.
- غم و ناراحتی و غصه را از انسان دور میکند و فقط کسی این را درک میکند که تجربهاش کند.
- باعث شادابی و خوشحالی و نشاط و سرزندگی است. امتحانش کنید تا ببینید چه طعمیدارد.
- قلب و بدن را قوی و نیرومند میکند.
- صورت و قلب را نورانی میکند.
- باعث جلب رزق و روزی میشود.
- به شخص وقار و هیبت و شخصیت میدهد.
- محبت به خدا را در قلب به وجود میآورد.
- انسان را همیشه بیدار و آگاه میکند. وقتی شخصی در هر ساعت از روز و شب و در هر موقعیتی که برایش فرصتی پیش میآید ذکر و تسبیحات کند، همیشه به یاد خدا و روز آخرت میافتد، بنابراین از غفلت و بی خبری و فراموشی دور میشود.
- باعث میشود که انسان همیشه در حالت توبه و انابت و بازگشت به سوی خداوند متعال باشد. وقتی ما در هر ساعت ۵ دقیقه را به استغفرالله و رب اغفرلی و ... اختصاص دهیم، این خود مانعی میشود که گناه نکنیم و بلکه از گناهان قبلی و بعدیمان هم طلب آمرزش و مغفرت بکنیم و واقعاً اگر ما به این درجه از ایمان برسیم، موفق خواهیم بود. إن شاء الله.
- باعث نزدیکیمان به خداوند متعال میشود. هرچه تعداد اذکارمان زیادتر باشد بیشتر به خداوند متعال نزدیک میشویم. البته این را ذکر کنم که سعی کنیم وقتی اذکار میخوانیم به معنای آن هم دقت کرده و در احوال آن تفکر و تدبر کنیم.
- با ذکر کردن، روز به روز هیبت و عظمت و وقار خداوند متعال برایمان بیشتر میشود. گناه کردن برایمان سخت میشود، از او شرم و حیا میکنیم و ترسمان از او زیادتر میگردد.
- یکی دیگر از فواید ذکر این است که ما هر وقتی خداوند متعال را به نوعی یاد میکنیم او هم ما را یاد میکند، به این حدیث دقت کنید: «مَنْ ذَكَرَنِي فِي نَفْسِهِ ذَكَرْتُهُ فِي نَفْسِي وَمَنْ ذَكَرَنِي فِي مَلَإٍ مِنْ النَّاسِ ذَكَرْتُهُ فِي مَلَإٍ أَكْثَرَ مِنْهُمْ وَأَطْيَبَ»؛ «کسی که در نفسش من را یاد کند من هم در نفس خودم او را یاد میکنم و کسی که در مجلسی از مردم من را یاد کند من هم در مجلسی بیشتر و بهتر از آن او را یاد میکنم.» سبحان الله به این فضل و پاداش! چقدر قشنگ و لطیف خداوند متعال اجر ذکر و یاد خودش را بیان میکند؛ میفرماید وقتی تو من را یاد میکنی من هم تو را پیش خودم یاد میکنم. شما خودتان تصور کنید هر وقت ما ذکری را میگوییم خداوند متعال هم ما را یاد میکند و اگر در مجلسی از محبوب عزیزمان یادی بکنیم و از او و دین و پیامبر و کلامش حرفی یا صحبتی به نیکویی بزنیم، او هم در مجلس بزرگتر و بهتر ما را یاد میکند و میگوید: بندهام از من حرف زد، از پیامبرم حرف زد، از کتاب و دینم حرف زد، من هم پیش شما از او و خوبیها و محبتم نسبت به او حرف میزنم. به خدا که اگر ذکر کردن همین فایده را داشته باشد کافی است. شاید افراد زیادی را دیده باشید که در تنهایی و در مجالس از محبوبان و معشوقان دنیاییشان حرف میزنند، درحالی که محبوبانشان اصلاً به یادشان نیستند؛ ولی خداوند متعال اینگونه نیست. او همیشه به یاد محبوبانش است و هر وقت آنها او را ذکر و یادی بکنند او هم آنان را یاد میکند.
- زندگی قلب وابسته به یاد و ذکر است، مثل ماهی که اگر از آب گرفته شود زندگیاش به خطر میافتد پس حیات و زندگی قلب با ذکر خدا است و شخصی که قلبش از یاد و ذکر خدا خالی و زبانش از یاد و ذکر خدا لال است، مرده است هر چند که به ظاهر زنده است، آنان مردگان متحرکند.
- ذکر و تسبیحات از بین برنده گناهان و خطاها و لغزشهای انسان است، انسان در طول روز شاید مرتکب گناهان و اشتباهات و خطاهای زیادی بشود ولی ذکر و یاد خدا و نماز و دعا و ... آنها را از بین میبرد. البته این نکته را بیان کنم که اگر انسان مرتکب گناهی کبیره شد باید توبهای صادق بکند تا خداوند متعال از گناهش بگذرد.
- ذکر و یاد خدا وحشت و ترس بین خدا و بنده را از بین میبرد همانگونه که غفلت و فراموشی آن را زیاد میکند.
- در وقت سختی و مشکلات به داد انسان میرسد، بندهای که در حالت صحت و سلامت و امنیت، خدا را زیاد یاد میکند در وقت شدت و سختی خداوند متعال به دادش میرسد. «تَعَرَّفْ إِلَى اللَّهِ فِي الرَّخَاءِ يَعْرِفْكَ فِي الشِّدَّةِ»؛ «در وقت آرامش خداوند را بشناس، در وقت شدت و سختی تورا میشناسد». و شناخت خدا با ذکر و یاد او و دوری از گناهان و معاصی است.
- باعث نجات از عذاب جهنم است همانگونه که رسول الله ج میفرماید: «مَا عَمِلَ آدَميعَمَلاً أَنْجَى لَهُ مِنْ عَذَابِ اللهِ مِنْ ذِكْرِ اللهِ»؛ «بنی آدم عملی مهمتر از ذکر و یاد خدا انجام نداده که از آتش جهنم نجاتش دهد».
- هنگامیکه بنده مشغول ذکر و تسبیحات است ملائکه رحمت به آن شخص نزدیک میشوند و او را با بالهایشان میپوشانند و هنگامیکه زبانش به باطل و معصیت باز میشود مجلس، مجلس شیطان است.
- ذکر خدا باعث میشود که انسان از بیماریها و گناهان قلبی و زبانی مثل: حسد، بغض و کینه، کبر و غرور غیبت و دشنام، دروغ و بهتان، طعن و تمسخر و وراجی کردن دور بماند.
- ذکر کردن خداوند متعال با زبان باعث میشود که افراد دیگری تحت تأثیر قرار گرفته و به سوی همان کاری که تو مشغول آن هستی روی آورند.
- ذکر خداوند متعال باعث میشود که شخص در روز قیامت حسرت و افسوس نخورد برای جلساتی که در آن مشغول وراجی و معصیت و گناه بوده و از یاد خداوند متعال غافل بوده است.
- ذکر خداوند متعال همراه با محبت و خشیت و گریه و تفکر در روز قیامت باعث میشود که در صحرای محشر و در آن شرایط سخت، بنده زیر سایه عرش خداوند متعال باشد.
- یکی دیگر از فواید ذکر این است که به نسبت سایر عبادات مثل: جهاد و روزه و امر به معروف و نهی از منکر و صدقه و حج و ... . آسانتر و راحتتر است و اجر زیادی هم دارد. چون شخص در طول روز میتواند خیر زیادی را با زبانش بدست آورد.
و فواید زیاد دیگری که الان مجال ذکر آن نیست. پس شایسته است که انسان مسلمان، خودش را ازاین خیرات و برکتهای الهی محروم نسازد و اگر کسی در این کار کوتاهی کند باید منتظر عواقبش هم باشد.
برمیگردیم به مبحثمان. بعد از اینکه اذکار بعد از نماز را خواندید و اذکار صباح را خواندید، نباید فوراً به خانه برگشته و یا اینکه بخوابید، بلکه صبحتان تازه شروع شده است. همانطور که قبلاً هم اشاره کردم خواب بعد از نماز صبح هم از لحاظ شرعی و هم از لحاظ پزشکی کاری ناپسند است. برای مسلمان بسیار مهم است که روزش را با نشاط و سرزندگی و عبادت خدا شروع کند نه با خواب و کسالت.
پس بعد از اذکار مشغول عبادت دیگری شو. یا قرائت قرآن، یا مطالعه کتاب دینی یا گوش دادن به قرآن و یا خطبه و یا حضور در مجلس نصیحت اگر وجود داشت.
سعی کنید بر این نخوابیدن صبح عادت کنید. شاید در روزهای اول کمی سخت باشد ولی به مرور آسان میشود.
اگر کسی توانست تا طلوع آفتاب در مسجد بماند و مشغول عبادت شود که خیر فراوانی بدست آورده است اما اگر کسی نتوانست و بعد از خواندن یک جزء قرائت قرآن یا مطالعه کتابی خسته شد مشغول نرمش صبحگاهی بشود، یا اینکه به شنا برود و یا مشغول پیادهروی شود.
چون رمضان است نباید تمرینهای شدیدی انجام داد که خسته شویم و نتوانیم بقیه روز را سرحال باشیم... بلکه تمریناتی ساده.
این ورزش کردن باید چه در رمضان و چه در غیر رمضان به یکی از عادات روزانه مان تبدیل شود. متأسفانه بسیاری از مسلمانان از ورزش کردن و آمادگی بدنی که از یکی از اقسام اعداد و آمادگی برای قتال و جنگ با دشمنان است غافلند حال آنکه نمیدانند که بر آنان واجب است که ورزش کنند.
سعی کنید تمرینات سادهای من جمله:
نرمشهای دست و پا، کششی، حرکات کمر، شکم و دراز نشست و بارفیکس و تمرین انواع مشت و لگد، دفاع شخصی و کار با وسایل جنگی سرد مثل چاقو و چوب دستی، و ورزشهایی مثل شنا و موتورسواری و ماشین سواری و ... را یاد بگیریم. همچنین پیاده روی، دو، دوچرخه سواری، کوهنوردی، کشتی، تیر اندزی. همچنین از تمرینات بدنسازی مثل: پرس زدن و کار با دنبل و وزنهها استفاده شود.
خلاصه باید هرروز حداقل ۲۰ -۳۰ دقیقه را به و رزش اختصاص دهیم. میتوانیم پراکنده و در طول روز آن را انجام دهیم تا آمادگیمان را در طول روز حفظ کنیم. ماه رمضان فرصت مناسبی است تا خودمان را به این عبادت فراموش شده عادت دهیم. بله اگر ما به قصد اعداد و آمادگی برای جهاد این تمرینها و ورزشها را انجام دهیم إنشاء الله جزو عبادات محسوب میشود.
پس انسان مسلمان نباید از این مسئله غافل باشد.
یکی دیگر از عباداتی که درطول روز انجام میشود مخصوصاً در رمضان، قرائت قرآن است. برخی افراد در این ماه قرآن را چند بار ختم میکنند. برخی حتی یک بار هم آنرا تمام نمیکنند. روایات زیادی از سلف صالح و امامان دین وارد است که آنان در رمضان و غیر رمضان قرآن را زیاد تلاوت میکردهاند.
اولاً تلاوت قرآن یکی از بزرگترین عبادات است... پیامبر ج میفرماید: «اقْرَءُوا الْقُرْآنَ فَإِنَّهُ يَأْتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ شَفِيعًا لِأَصْحَابِهِ»؛ «قرآن بخوانید چون در روز قیامت به عنوان شفاعت کننده برای اصحابش میآید».
به همین خاطر خوب است که بعد از خواندن تلاوت قرآنی روزانه، این دعا را بخوانیم: «اللهم اجعل القرآن شافعنا لي في الیوم القیامة».
همچنین میفرماید: «خَيْرُكُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ وَعَلَّمَهُ»؛ «بهترینتان کسی است که قرآن را یاد میگیرد و به دیگران هم یاد میدهد».
و میفرماید: «اتْلُوهُ فَإِنَّ اللَّهَ يَأْجُرُكُمْ عَلَى تِلاَوَتِهِ بِكُلِّ حَرْفٍ عَشْرَ حَسَنَاتٍ، أَمَا إِنِّي لاَ أَقُولُ: الم حَرْفٌ وَلَكِنْ أَلِفٌ عَشْرًا وَلاَمٌ عَشْرًا وَمِيمٌ عَشْرًا»؛ «قرآن را تلاوت کنید، چون خداوند بر تلاوتش پاداشتان میدهد. برای هر حرفش ۱۰ حسنه. نمیگویم (الم) یک حرف است، بلکه الف ۱۰ حسنه، لام ۱۰ حسنه، میم۱۰حسنه».
پس اجر و پاداش قرائت قرآن خیلی زیاد است و بر هر مسلمانی شایسته است که در طول روزش برنامهای برای تلاوت داشته باشد تا حداقل بتواند در طول یک ماه یک ختم قرآن را انجام دهد. اگر برایش مقدور نبود در طول ۲ ماه، اما سنت به این صورت است که هر هفته یک بار قرآن ختم شود.
اما بسیار مهم است که ما مثل سایر عبادت بر این عبادت پایدار باشیم و رمضان بهترین فرصت است که ما بتوانیم خودمان را به این عبادت مبارک و لازم و ضروری عادت دهیم. اما در مورد نحوهی استفاده از قرآن موارد زیر را برایتان بیان کنم:
۱- آداب تعامل با قرآن
۲- تلاوت روزانه قرآن
۳- تفسیر قرآن
۴- حفظ قرآن
[۱۴۳] به نام خداوندی که با نام او، هيچ چيز در زمين و آسمان، زيانی نمیرساند و او، شنوا و داناست. [۱۴۴] پروردگارا! در جسم و شنوایی و بیناییم به من عافیت و سلامتی عنایت فرما. هیچ معبودی بر حقی جز تو وجود ندارد. پروردگارا از کفر و فقر و عذاب قبر به تو پناه میبرم و به راستی که هیچ معبود به حقی جز تو وجود ندارد. [۱۴۵] ای خداوند حی و قیوم به رحمتت از تو طلب کمک میکنم. کارهایم را اصلاح نما و یک لحظه هم مرا به خودم وامگذار. [۱۴۶] الهی! تو پروردگار منی، به جز تو معبودی وجود ندارد، تو مرا آفريدهای و من بندهی تو هستم. بر پيمانی كه با تو بستهام تا حد توان، استوارم و به وعدهای كه دادهای، يقين دارم. از بدی كارهايی كه انجام دادهام، به تو پناه میبرم. و به نعمتهايی كه به من ارزانی داشتهای و گناهانی كه انجام دادهام، اعتراف میكنم. پس مرا مغفرت كن زيرا كسی جز تو گناهان را نمیبخشد. [۱۴۷] پروردگارا! تو آفريدگار زمين و آسمان هستی، دانای نهان و آشکار هستی، جز تو معبود بر حقی وجود ندارد. تو مالک و پروردگار هر چيز هستی. از شرارت نفس خودم و از شرارت شيطان و شرک او و از اينكه مرتكب عمل زشتی شوم يا اينكه مسلمانی را به عمل زشتی وادارم، پناه تو را میجويم. [۱۴۸] بارخدايا! عافيت و تندرستی دنيا و آخرت را از تو میخواهم؛ بارخدايا! من از تو عفو و عافيت در دين و دنيا و خانواده و دارايیام را میخواهم؛ بارخدايا! عيبهای مرا بپوشان و هراسهايم را به امنيت و آرامش خاطر تبديل کن و مرا از هر سو حفاظت نما و به عظمت تو پناه میبرم که از زير پايم ربوده (و دچار لغزش) شوم. [۱۴۹] خداوندا با قدرت تو صبح را آغاز کردهايم، و با قدرت تو شب را به سر بردهايم، و با قدرت تو زندگی میکنيم، و با قدرت تو میميريم، و در پيشگاه تو گرد میآئيم. [۱۵۰] صبحگاهان داخل دين اسلام که دين فطرت است شديم، و نيز به کلمهی اخلاص (توحيد) و به دين پيامبرمان محمد ج، و به دين جدمان ابراهيم که مسلمان و بر حق بود و از مشرکين نبود درآمديم. [۱۵۱] ملک و سپاس و ستايش سزاوار اوست و او بر هر کاری تواناست، خدايا! منفعت و نيکیهای اين شب و اوقات بعد از آن را از تو میخواهم و پناه میبرم به تو از شر آنچه در اين شب است و شر اوقات بعد از آن، پروردگارا! پناه میبرم به تو از سستی و کسالت و پيری بد، پناه میبرم به تو از عذاب دوزخ و عذاب قبر. [۱۵۲] خدا را به تعداد مخلوقاتش، و به قدرت رضايت او و وزن عرش او و مرکب نوشتن کلمات او به پاکی و تنزيه ياد میکنم. [۱۵۳] هيچ قدرت و قوّتی ممکن نيست مگر با مشيّت و خواست خداوند بلند مرتبه و بزرگ. [۱۵۴] پاک و منزّه الله است و من حمد و ثنای او را میگويم. از خدا طلب آمرزش میکنم، و توبه مینمايم و به سويش برمیگردم.