عطسه‌زننده در پاسخ جواب‌دهنده چه بگوید
هنگامی که شخصی عطسه می‌زند و الحمد لله می‌گوید و حاضرین در جلسه و شنوندگان عطسه جواب «الحمد لله»او را با «یرحمك الله»دادند بهتر آن است که عطسه‌زننده با یکی از دعاهای مذکوره ذیل پاسخ جواب‌دهندگان را بدهد و روش سنت این است: که هر دفعه که می‌خواهد جواب، پاسخ‌دهندگان را بدهد گاهی با این الفاظ و گاهی با الفاظ دیگری جواب بدهد (تا اینکه به همۀ احادیث رسول اکرم ج در این مورد عمل شده باشد) که عبارتند از:
۱- بهتر است که عطسه‌زننده پاسخ، جواب‌دهندگان را با «یهدیکم الله ویصلح بالکم»بدهد.
چون که حضرت علیس از نبی اکرم ج روایت کرده‌اند که ایشان فرمودند:
«إذا عطس أحدکم فلیقل: الحمد لله علی کل حال ولیقل له من عنده: یرحمك الله ویرد علیهم: یهدیکم الله ویصلح بالکم».
۲- یا اینکه عطسه‌زننده در پاسخ جواب‌دهندگان «یغفر الله لنا ولکم»بگوید.
از حضرت سالم‌بن عبید روایت شده است که می‌گوید: من همراه یک گروهی در سفر بودم، یکی عطسه زد و گفت: «السلام علیکم»و حضرت سالم‌بن عبید در جوابش گفت: «علیك وعلی أمك»سلام بر تو و بر مادرت و مرد ناراحت شد (من به او سلام دادم و او اسم مادرم را گرفت) حضرت سالم گفت: من چیزی نگفتم به جز آنچه که از رسول خدا ج شنیدم روزی مردی نزد رسول اکرم ج عطسه زد و «السلام علیکم»گفت. رسول اکرم ج در جوابش فرمود «علیك وعلی أمك»رسول اکرم ج گفت: هر گاه یکی از شما عطسه زد «الحمد لله رب العالمین»بگوید و شنونده آن «یرحمك الله»بگوید و عطسه‌زننده در پاسخ، جواب‌دهنده «یغفر الله لنا ولکم» [۳۶]بگوید.
۳- یا اینکه «یغفر الله ولکم»بگوید.
از حضرت ابن مسعودس روایت شده است که پیامبر اکرم ج فرمود:
«إذا عطس أحدکم فلیقل: الحمد لله رب العالمین ویقال له: یرحمك الله ولیقل: یغفر الله لکم». [۳٧]
هنگامی که یکی از شما عطسه زد «الحمد لله رب العالمین»بگوید و آن کسانی که عطسه‌اش را شنیده‌اند «یرحمك الله»بگویند و عطسه‌زننده در جواب پاسخ‌دهنده «یغفر الله لکم»بگوید.
۴- یا اینکه در جواب آن‌ها «یرحمنا الله وإیاکم ویغفرالله لنا ولکم»بگوید.
حضرت نافع از حضرت ابن عمربروایت کرده‌اند: «هنگامی که شخصی عطسه می‌زند و برای او «یرحمك الله»گفته شود و خود عطسه‌زننده در پاسخ به جواب او «یرحمنا الله وإیاکم ویغفر الله لنا ولکم»بگوید». [۳۸]
۵- یا اینکه در جواب آن‌ها «عافانا الله وإیاکم من النار، یرحکم الله»گفته شود.
حضرت ابن جمرهس می‌فرمایند من از حضرت ابن عباسبشنیدم که می‌گفت: «إذا شمت یقول: عافانا الله وإیاکم من النار، یرحمکم الله». [۳٩]
هنگامی که عطسه شخصی جواب داده شد، عطسه‌زننده در جوابش «عافانا الله وإیاکم من النار، یرحمکم الله»بگوید.
۶- یا اینکه «یرحمنا الله وإیاکم»بگوید.
از حضرت ابن مسعودس روایت شده که فرمودند: «یرحمنا الله وایاکم» [۴۰]بگوید.
[۳۶] تخریج آن قبلاً گذشت. [۳٧] تخریج آن قبلاً گذشت. [۳۸] امام مالک در موطأ در کتاب الاستئذان، باب التشمیت فی العطاس، ص ۵٩۸، شماره ۵ تخریج کرده‌اند و در الآثر از این حدیث سکوت شده و حافظ در الفتح، ۱۰/۶۲۴ اسناد آن را صحیح دانسته‌اند. [۳٩] امام بخاری این حدیث را در الأدب المفرد، باب کیف تشمت من سمع العطسة، ۲/۳۸۶، شماره ٩۲٩ تخریج کرده‌اند و حافظ ابن حجر در فتح‌الباری، ۱۰/۶۲۴ اسناد آن را صحیح دانسته‌اند. [۴۰] حافظ ابن حجر در فتح الباری گفته این حدیث را طبری از ابن مسعود روایت کرده و ابن ابی‌شیبه از ابن عمر تخریج کرده‌اند.