فصل چهارم: اعمالی که بر حسن خاتمه دلالت دارند

رسول‌خدا جفرمود: اگر وفات هر شخص با یکی از این اعمال به پایان برسد این بشارتی است بر این که خاتمه او نیک می‌باشد:

کسی که آخرین سخن او، کلمه شهادتین باشد:

چنان که معاذ بن جبل ساز رسول‌خدا جروایت کرده که فرمود:

«مَنْ كَانَ آخِرُ كَلامِهِ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ دَخَلَ الْجَنَّةَ». «کسی که آخرین کلام او کلمه شهادت باشد داخل جنت می‌شود».

کسی که بخاطر اعلای کلمه الله شهادت نصیبش شود:

چنان که الله أدر قرآن فرموده است:

﴿وَلَا تَحۡسَبَنَّ ٱلَّذِينَ قُتِلُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ أَمۡوَٰتَۢاۚ بَلۡ أَحۡيَآءٌ عِندَ رَبِّهِمۡ يُرۡزَقُونَ١٦٩ فَرِحِينَ بِمَآ ءَاتَىٰهُمُ ٱللَّهُ مِن فَضۡلِهِۦ وَيَسۡتَبۡشِرُونَ بِٱلَّذِينَ لَمۡ يَلۡحَقُواْ بِهِم مِّنۡ خَلۡفِهِمۡ أَلَّا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ١٧٠ ۞يَسۡتَبۡشِرُونَ بِنِعۡمَةٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَفَضۡلٖ وَأَنَّ ٱللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجۡرَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ١٧١﴾[آل عمران: ۱۶٩-۱٧۱].

«ای پیامبر! هرگز گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند، مردگانند! بلکه آنان زنده‌اند، و نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند. ـ آنها بخاطر نعمت‌های فراوانی که خداوند از فضل خود به ایشان بخشیده است، خوشحالند؛ و بخاطر کسانی که هنوز به آنها ملحق نشده‌اند (مجاهدان و شهیدان آینده)، خوشوقتند؛ (زیرا مقامات برجسته آنها را در آن جهان می‌بینند؛ و می‌دانند) که نه ترسی بر آنهاست، و نه غمی خواهند داشت. ـ از نعمت خدا و فضل او (نسبت به خودشان نیز) مسرورند؛ و (می‌بینند که) خداوند، پاداش مؤمنان را ضایع نمی‌کند؛ (نه پاداش شهیدان، و نه پاداش مجاهدانی که شهید نشدند».

هنگامی که در حال جهاد یا در حال محرم بودن برای حج، وفات کند:

رسول‌خدا جفرمودند: «مَنْ قتل فِي سِبِيلِ الله فَهو شديد ومَنْ مَات فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَهُوَ شَهِيدٌ». «کسی که در راه خدا کشته شود یا در راه خدا وفات کند آن شخص، شهید است».

و رسول‌خدا جدر مورد کسی که برای حج احرام بست و در وسط راه، سواریش او را انداخت و وفات نمود فرموده است: «اغْسِلُوهُ بِمَاءٍ وَسِدْرٍ، وَكَفِّنُوهُ فِي ثَوْبَيْهِ، وَلا تخمروا رأسه فَإِنَّهُ يُبْعَثُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مُلَبِّيًا». «شخص که به این حالت بمیرد او را با آب و سدر بشوئید و او را در لباسش کفن کنید و سرش را هم نپوشید زیرا در روز قیامت، تلبیه گویان محشور می‌گردد».

هنگامی که اطاعت الله آخرین عمل او باشد:

حذیفه ساز رسول‌خدا جروایت می‌کند که فرموده‌: «مَنْ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ خُتِمَ لَهُ بِهَا دَخَلَ الْجَنَّةَ وَمَنْ صَامَ يَوْماً ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ خُتِمَ لَهُ بِهَا دَخَلَ الْجَنَّةَ، وَمَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ خُتمَ لَهُ بِهَا دَخَلَ الْجَنَّةَ».

در این حدیث رسول خدا سه چیز را بیان نموده‌اند که اگر انسان آخر عمرش با این سه چیز همراه باشد و هدف او رضای الهی باشد. اهل جنت است. ۱- گفتن کلمه شهادتین ۲- روزه گرفتن ۳- صدقه دادن.

کسی که به خاطر دفاع از پنج چیز که شریعت نیز حقوق آنها را حفاظت کرده، کشته شود شهید محسوب می‌شود. ۱- دین ۲- نفس ۳- مال ۴- آبرو ۵- عقل:

سعید بن زید از رسول‌خدا جروایت می‌کند. که فرمودند: «مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ، وَمَنْ قُتِلَ دُونَ أَهْلِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ، وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دَينهِ فَهُوَ شَهِيدٌ، وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دَمِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ».

کسی که به خاط دفاع از مال و خانواده دین و خونش (نفس خود) کشته شود، شهید است.

کسی که به سبب امراض واگیردار فوت کند در حالی که بر آن مریض صبر کرده و از خداوند اجر و ثواب طلب کند. در ذیل چند چیز از رسول‌خدا جبیان شده:

۱- طاعون: انس بن مالک ساز رسول‌خدا جروایت می‌کند که فرمود: «الطَّاعُونُ شَهَادَةٌ لِكُلِّ مُسْلِمٍ» «برای هر مسلمان مرض طاعون شهادت است».

۲- سل: راشد بن جیش ساز رسول‌خدا جروایت می‌کند که فرمود: «قَتْلُ الْمُسْلِمِ شَهَادَةٌ وَالطَّاعُونُ شَهَادَةٌ وَالْمَرْأَةُ يَقْتُلُهَا وَلَدُهَا جَمْعَاءَ شهادة والسل شهادة».

۱- شخص که به ناحق کشته شود. ۲- کسی که به مرض طاعون بمیرد. ۳- زنی که بخاطر ولادت فرزند خود بمیرد. ۴- کسی که با مرض سل بمیرد و بخاطر آن فوت کرد. این چهار گروه شهید هستند.

۳- داء‌البطن (امراضی که در شکم موجود است).

ابوهریره ساز رسول‌خدا جروایت می‌کند که فرمود: «وَمَنْ مَاتَ فِى الْبَطْنِ فَهُوَ شَهِيدٌ» «هر انسانی به خاطر امراض شکم بمیرد شهید است».

۴- ذات الجنب: جابر بن عتیک ساز رسول‌خدا جروایت می‌کند، که فرمودند: «وَصَاحِبُ ذَاتِ الْجَنْبِ شَهِيدٌ»: «کسی که مرض ذات الجنب داشته باشد شهید محسوب می‌شود».

زنی که در عده نفاسش به خاطر تولد فرزند جانش را از دست دهد. عباده بن صامت ساز رسول‌خدا جروایت می‌کند فرمود: «والـمرأةُ يقتلها ولدُها جمعاءٌ شهادةٌ، يجُرها ولدها بسررهِ إلى الجنةِ»: «زنی که به خاطر ولادت فرزند بمیرد شهید است و فرزند مادرش را با ناف به‌سوی جنت می‌برد».

کسی که غرق شود یا بسوزد و کسی که دیوار یا خانه بر روی او منهدم شود. ابوهریره ساز رسول‌خدا جروایت می‌کند که فرمودند: «الشُّهَدَاءُ خَمْسَةٌ: الْمَطْعُونُ، وَالْمَبْطُونُ، وَالْغَرِيقُ، وَصَاحِبُ الْهَدْمِ». «شهداء پنج گروهند: ۱- کسی که نیزه از دشمن بخورد. ۲- کسی که داء البطن (امراض شکم) داشته باشد. ۳- کسی که غرق شود. ۴- کسی که خانه یا دیوار بر روی او منهدم شود».

و جابر بن عیتک ساز رسول‌خدا جروایت می‌کند که فرمود: «الشُّهَدَاءُ سَبْعَةٌ سِوَى الْقَتْلِ فِى سَبِيلِ اللَّهِ: الْمَطْعُونُ شَهِيدٌ وَالْغَرِقُ شَهِيدٌ وَصَاحِبُ ذَاتِ الْجَنْبِ شَهِيدٌ وَالْمَبْطُونُ شَهِيدٌ وَالْحَرِقُ شَهِيدٌ وَالَّذِى يَمُوتُ تَحْتَ الْهَدْمِ شَهِيدٌ وَالْمَرْأَةُ تَمُوتُ بِجُمْعٍ شَهِيدٌة». «غیر از مجاهد فی سبیل الله که در راه خدا کشته شود، شهدا ٧ گروهند: ۱- کسی که نیزه به بدن او بخورد. ۲- کسی که بسوزد. ۳- کسی که غرق شود. ۴- کسی که مرض ذات الجنب داشته باشد. ۵- کسی که مرض داء البطن داشته باشد. ۶- دیوار یا خانه‌ای بر روی او منهدم شود. ٧- کسی که به خاطر ولادت فرزند بمیرد یعنی در هنگام تولد بچه جان خود را از دست بدهد».

شخصی که در شب جمعه وفات کند: حضرت عبدالله بن عمر ساز رسول‌خدا جروایت می‌کند که فرمودند: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَمُوتُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ أَوْ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ إِلاَّ وَقَاهُ اللَّهُ فِتْنَةَ الْقَبْرِ».«هر مسلمان که در شب یا روز جمعه بمیرد خداوند او را از فتنه و عذاب قبر حفاظت می‌نماید».

هر مسلمانی که هنگام مرگ در پیشانی او عرق پدیدار شود: بریده از حصیب سروایت می‌کند که رسول‌خدا جفرمودند: «الْمُؤْمِنُ يَمُوتُ بِعَرَقِ الْجَبِينِ». «مؤمن در حال قبض روح می‌شود که در پیشانی او عرق پدیدار شود».