شهادت قرن بیستم

همانطور که قبل از این شهادت تاریخ را شنیدیم تا ثابت کنیم که آنچه را که در قرن بیستم «تطوراخلاقی» می‌نامند، و زائیده پیشرفت‌های علمی و صنعتی و اجتماعی می‌خوانند، در تاریخ بشریت بی‌سابقه و بی‌نظیر نبوده و بلکه قبل از این نیز بوده است، الآن هم شهادت خود قرن بیستم را بشنویم تا ببینیم که آیا واقعاً آنچه می‌گویند: تطور است یا انحراف؟

بلی، آن نهضت سوزانیکه «مارکس» و «فروید» و «درکایم» و پیروان آنان بآتش آن دامن زدند، باین گروه بشریت فعلی فهماند که هنگامیکه از مدار دین خارج شد و چهارچوب قوانین اخلاق بویژه در مسائل جنسی بیرون جست، قید و بند و آداب و رسوم گذشته را گذاشت و بکشتی نجات تطور نشسته است، یعنی: مرتب در حال ترقی و پیشرفت است، و این گروه طوفانزده چنان فهمیدند که بشر باید همۀ قوانین انسانی و سازمان آدمیت را پایمال کند تا وظیفه خود را بانجام برساند، دین، اخلاق، آداب و رسوم را باید ویران کند تا بشری باشد وظیفه شناس، و چنان پنداشتند که اگر همۀ این کارها را انجام ندهند بترقی و پیشرفت دست نخواهند یافت، و چنان دانستند که این یک معرکه بسیارمقدسی است که این نسل تازه خود را در آن انداخته، تا برعلیه ارتجاع و جمودفکری و عقب ماندگی مبارزه کنند و ریشه جهل و نادانی را بسوزانند، قیدها را بشکند تا آزادی را بتعویق نیندازد، شیاطین روزگار هم در کنار این معرکه ایستاده، و در آن واحد از هرطرف بروح و روان این ملت طوفانزده دم زدند و یا بگو: این آتش سوزان را سوزانتر کردند، زیرا آنکه بحث از روانشناسی دارد، بی‌پرده می‌گوید که دین مایه اختناق است، بایدش کشت تا هستی روانی انسان را آزار نرساند، باید سازمانش را درهم کوبید تا روح فرد را شکنجه ندهد.

و آنکه دم از اقتصاد میزند، می‌گوید: اقتصاد صنعتی باجتماع آزاد نیازمند است، امروز اجتماعی باید آزاد از قید و بند اجتماع کشاورزی همۀ افراد باید از همۀ قیدهای قدیم آزاد شوند، بویژه زنان که در آن اجتماع فقط بوظیفه مادری میپرداختند باید از آن دست بردارند، بخاطر اینکه در اجتماع صنعتی زن باید بیرون آید و کار کند، و آنکس که از اجتماع لاف میزند با چشم حقارت و استهزاء باین قوم مینگرد که میگفت: دین یک امر فطری و طبیعی است و از طرف خدا نازل گردیده باید باشد، با صدای بلند می‌گوید: چرا مردم اینقدر نادانند؟ و نمی‌دانند که دین مخلوق همان بشر است که در ایام جهالت و سادگی آن را آفریده‌اند؟ برای نمونه این اجتماعات عقب مانده را تماشا کنید که هنوزهم در افریقا و استرالیا در دل زمین و در شکاف کوه‌ها زندگی می‌کنند، اگر نیک بنگرید تخم دین را در اینجا میبینید، چون هنوزهم در جهل و سادگی و خرافات زندگی می‌کنند.

سپس بیائید این پیشرفت تمدن روزافزون قرن بیستم را تماشا کنید، آیا خجالت نمیکشید که هنوزهم دل‌های شما در وجدانهای شما گنجینۀ اخلاق نیاکانتان باشد که در کوه‌ها و جنگلها و بیابانها زندگی می‌کردند؟ و آنکس که از علوم جدید و از دانش روز بحث می‌کند، چون علوم ساده قدیم هرگز دین را فراموش نمی‌کرده، بناچار دنبال بهانه گشته و بمردم هشدار می‌دهد که افراد بشر روزی متدین بودند، بخاطر اینکه گرفتار جهل بودند دسترسی بجائی نداشتند، از روی نادانی و ناچاری هر حادثه‌ایکه اتفاق می‌افتاد بخدا نیست میدادند.

عجباً! آن جهالت گذشت، امروز روز دیگر است، آن روز با قوانین طبیعت آشنا نبودند، نمی‌دانستند که فرمانروای عالم هستی همان قوانین است، اما ما دانشمندان قرن بیستم هرگز این نادانی را نمیپذیریم با قوانین طبیعت بخوبی آشنائیم.

آنکس که از هنر دم میزند، اشاره بآن روزهائی می‌کند که غریزۀ جنسی ننگ و عار بشمار میآمد و اخلاق اجازه نمیداد که نامی از آن برده شود، او با کمال شجاعت فریاد میزند که ای ملت‌های عقب مانده! شما بودید که مدتها زیبائیهای خیره کننده و نشاط آفرین را زیرپرده نهان کردید، شما بودید که لذتها را قرن‌ها از دست بشر گرفتید، بیائید بروزگارشکوفان ما تماشا کنید، ما آزادانیم، بیائید از نزدیک ببینید که چگونه غریزه جنسی را یک هنر مخصوص و مستقل ساختیم؟ بیائید ببینید یک لحظه لذت جنسی یک جهان هستی کامل است، بیائید از هر نقطه این عالم پر از نشاط بهره برداریم، بیائید همه اولاد آدم و حوا را لخت و عریان کنیم و زن و مرد را بجان هم اندازیم، بیائید دنیا را بیک محفل همگانی جنسی تبدیل کنیم و همگی بهره مند شویم.

اما آنکس که از تطور سخن می‌گوید او از هر دری وارد میدان می‌شود، و از هر دری سخن می‌گوید، مرتب تلاش می‌کند که بگوید: دین یک پرده نمایش تاریخی است که بشریت در دوران طبیعی خود آن را تماشا می‌کند و با گذشت زمان پشت سر میگذارد، و یا بگو: دین یک مرضی است که گریبان انسانیت را میگیرد و با مرور زمان بهبود مییابد، مانند مرض حصبه که کودک مبتلا می‌شود و بتدریج نجات مییابد، و لکن روزی که بهبود یافت خودبخود مصئونیت پیدا می‌کند، و پس از آن دیگر مبتلا نمی‌گردد. بنابراین، واکسن ضد دین همان علم و آشنابودن به قوانین طبیعت است، و آن هم خیلی آسان بدست می‌آید، در هرجا و مکانی در دسترس عموم است. در مدرسه، در سینما، در رادیو و تلویزیون، در روزنامه و مجله، در ادب و هنرگوناگون روز، و خلاصه از هرجائی که بگذری درمانگاه و واکسیناسیونهای ضد دین فراوان و رایگان است، و باین ترتیب در دل این نسل کنونی چنین جا گرفته که این وضع باید باشد و می‌گوید: چاره نیست، یکی از این دو راه را باید انتخاب کرد: یا دین و ارتجاع و عقب افتادن و تخلف ورزیدن از اقتصاد و اجتماع و ایمان داشتن بخرافات، و یا آزادی و بی‌قید و بندی و نشاط و حرکت و معرفت و پیشرفت در علم و اقتصاد و اجتماع بدون اینکه از دین خبری داشته باشد.

بنابراین، با روشن شدن این مطلب و با دیدن این همه آفاق نوارانی کیست که خود را بجهنم سوزان ظلمتها و تاریکی‌های متراکم پرتاب کند؟ سپس مزاج منحرف هرکس که بخواهد متدین شود، جای ملامت نیست از کسی نباید بترسد، زیرا در عصرآزادی هستیم و خاصیت آزادی هم این است که هر صاحبدلی آزاد باشد، اگرچه منحرف است.

بلی، این است آزادی هرکس بخواهد دیندار شود ما با وی کاری نداریم، اما فقط باید اجتماع را در مقابل این بیماری مسری قرنطینه کنیم، برای پیشگیری از این و بای ارتجاع سیاه واکسینه نمائیم، تنظیماتی بوجود آوریم که عملاً این ارتجاع سیاه را نابود کند و بصورت سلیقه‌های شخصی درآورد که از انتشارش ضرری نیاید. پس بنابراین، اختلاط و آمیزش نامشروع همگانی زن و مرد بتنهائی بس است که این عقیده ملعون را از پای درآورد.

آری، عقیدۀ دینی را در ساعات آمیزش در میان زنان و مردان فریب خورده، در ساعاتیکه نفسها گرم و سوزان است و شعله‌های شهوت زبانه میکشد، و بدنها بهم چسبیده و یکدیگر را تنگ در آغوش می‌گیرند، در خلوت و آشکار، در اندرون و بیرون پایمال باید کرد. آخر در این لحظۀ سوزان کی می‌تواند یادی از دین کند؟ و برای چه یاد کند؟ یاد کند که لذتهای رایگان را بر وی حرام سازد، این عمل صحیح است؟ آن کیست که دست بچنین حماقت بزند؟ اینجا جای دین نیست، بگذار برای وقت دیگر ساعتی که خلوت است، ساعتی که از این لذتهای رایگان خبری نیست، ساعتی که دین نتواند مانع از نشاط شود، مثلاً: ساعتی که در کلیساهستی و بگوشه خلوت آن پناه برده ای و با اینکه خلوت است بازهم شیاطین در آنجا جمعند، و با جوانان به راز و نیاز مشغول. حتی در این آسایشگاه روحی، حتی در داخل کلیسا پدرروحانی که مرتب پند و اندرز می‌دهد، بخصوص در کلیساهای امریکائی با نفس گرم و آتشین خود محفل انس نسل جوان را گرم و گرمتر می‌سازد، تا آنجا که نور چراغهای بزرگ خاموش، و با روشن شدن چراغهای کوچک و کم نور محفل عاشقانه تر می‌گردد و حلقه‌های رقص بگردش درمیآید، جوانان دختر و پسر بآرامی بگرد هم میچرخند، و پدرروحانی نیز پروانه شمع آن انجمن است، برای چه؟ برای اینکه ترقی کنند و پیش بروند و با تطور روز هم آغوش بگردند؟ آیا این صحیح است که دین در گوشۀ عزلت و دور از اجتماع بماند؟ آمیزش زن و مرد که همگانی شد بهترین واکسن ضد دین است، حقاً که این واکسن این میکروب را نابود می‌کند، همانسان که واکسنها میکروبهای کشنده را واقعاً که این بیماری روحی را ریشه کن می‌کند، باین ترتیب که در جوارش درهای شهوت باز می‌کند، درهائی که مرتب باز و بسته می‌گردند و نسیم نشاط را بروح و روان بشریت میدمند.

آری، وقتیکه عنانها گسیخته گردیدند هستی انسان هم پرنشاط و سرور است. پس بنابراین، آمیزش زن و مرد باید همگانی باشد، باید شعار اجتماع باشد. آری، شعار اجتماع مترقی و پیشرفته (تطورزده) همین است وقتی از حال این اجتماع میپرسند، باید اینطور بپرسند: آیا این اجتماع مختلط است یا مرتجع؟ و خودبخود پاسخ این است که تهمت نزن و توهین نکن، اجتماع ما مرتجع نیست. آخر کدام آدمی از شنیدن تهمت خشنود می‌شود؟ باید معنای روح جامعه در اجتماع همان آمیزش شیرین و همگانی باشد، اگر صحیح نیست پس چرا دانشجویان دختر و پسر بهم آمیخته‌اند؟ آخر برای چه هر دوشیزه ای پسری را از آن جمع برای خود برگزیده است؟ در گوشه و کنار مدرسه و در خلوت سراها با او براز و نیاز پرداخته تا روز بگذرد و ساعات درس بپایان برسد، و شتابان از مدرسه بیرون روند و پیکار خود گیرند، کجا بروند؟.

باید استخدام زن در کارخانجات و در تجارتخانه‌ها و ادارات یک سیاست مستقل باشد تا آمیزش همگانی و رسمی گردد و اجتماع از این نمک نمکین شود، و نتیجه حتمی آن نیز این است که هیولای این (دین) ملعون پلید بمیرد و از میان برود، آخر چرا ملعون است؟ بخاطر اینکه هرچه سرکوب می‌گردد و هرچه ضربه‌های محکم بر پیکر نحسش وارد می‌آید، و چنان می‌نماید که مرده و بی‌جان گشت، بازهم برمی‌گردد و بازهم زنده است، بازهم حرکت می‌کند.

باید ادب، هنر، فرهنگ، رادیو و تلویزیون، سینما و روزنامه و مجله با تمام قدرت مرد را بآمیزش با زن دعوت کنند و عرضها و ناموسها را بنمایش بگذارند و اجتماع را تشویق نمایند، این‌ها بهترین وسیله‌ها است در دسترس این سیاست اجتماعی بهرطرف که بخواهد بگرداند بدون زحمت می‌گرداند. آمیزش، بهجت و سرور، لذت و کامیابی، آزادی و ترقی همه این‌ها جمع است.

ای مرد! آیا از لذت بردن بیزاری؟ ای زن! ای بانوی روز! آیا نمخواهی که ذات خود و شخصیت خود را آشکار کنی؟ تو در حقیقت لطیفی، جذابی، دلفریبی، جان جهانی، اما حیف که هنوز سحر و افسون خود را نیاز موده ای بیا آزمایش کن، آیا میدانی که اگر بلباست رسیدگی کنی و آراسته باشی، آرایش کنی؟ بناچار مرد بسویت التفات خواهد کرد، از دیدنت خوشحال و سرمست خواهد شد و با تمام عواطف درونی بسویت متوجه خواهد گردید، با تو ازدواج خواهد کرد. نه نه، هرگز، راضی نشو، هنوز فکرش جامد است، مرتجع است، خشک مغز است، ازدواج، بی‌ازدواج او را رها کن و با دیگری تمرین کن، دیگری را آزمایش کن، آن هم خوشحال می‌شود، هان! نگفتمت: پیروز شدی، شخصیت خود را بروز دادی، هم اکنون که وارد میدان شدی، مبادا بترسی، مبادا بعقب برگردی، مبادا خود را کوچک بشماری.

هان ای خانه‌های پیکرآرا! ای کارخانجات زینت ساز! ای آشیانه‌های جمال پرداز! مبادا لحظه ای دست از کار باز دارید، مبادا از فعالیت باز بمانید، این آتش عنان گسیختۀ دیوانه را گرم نگهدارید، از پیش راندن زنان هوسباز خسته نشوید، تند برانید تا احساس خستگی نکنند، عجب صلح و صفائی، عجب هنگامه ای است، عجب غوغائی است، عقول مردان را دیوانه می‌کند، فتنه ایست دورپایان، فریب است پشت سر فریب، کی می‌تواند در این فریبگاه خود را نبازد؟ کی می‌تواند از این میدان جان سالم بدر ببرد؟ هرچه نگاه کنی و از هرجا که بگذری سینه ایست باز و عریان و پستی و بلندیش نمایان، کی می‌تواند در مقابل این فتنه استقامت کند و خود را نبازد؟ از هرکجا که بگذری و هرچه چشم کار می‌کند ساقی است عریان، ساقی ایست تا آخر نمایان، رقص است دلفریب، راه رفتن است با ناز و غرور، نغمه ایست با کرشمه و اشاره گوشها را نوازش می‌دهد و دل‌ها را بسوزش وامیدارد، کی می‌تواند در این فتنه خود را نبازد؟

هان ای دخترک زیبا! ای دوشیزه فتان! مبادا پدر تو را از اظهار و شخصیت مانع شود؟ مبادا نصیحتت کند؟ پدر چه حقی دارد، باو چه، مگر تو شخصیت نداری؟ گوش به پندش نده، انقلاب کن، انقلاب و این آداب و رسوم پوسیده را بروی او بکوب، مبادا دست از آزادی خود برداری؟ پیش برو و آزاد شو و اگر پدر اعتراض کرد، بگو: تو از نسل مرتجعی و من از نسل مترقی و پیشرو (تطورزده).

هان ای پسر! ای نوجوان! بازهم می‌خواهی متدین باشی؟ بازهم بسوی دین میروی؟ دیوانه ای؟ بی‌خردی؟ بازهم خودداری می‌کنی؟ چه می‌خواهی؟ هرچه بخواهی موجود است؟ این گوی و این میدان، زندگی کن و نترس، لذت ببر سرشار و رایگان، پیش برو، مگر نمیبینی که با چشم پر از راز با دیدۀ سرشار از عشق بسویت نظر دارد؟ آن هم بشر است شخصیت خود را اظهار کرده، تو نیز بشری ذات خود را آشکار کن.

بلی، در اطراف این ورشکستگی اخلاقی فکرآزادی اینطور طلوع کرد و این ورشکستگی خودبخود نام ورشکستگی بخود نگرفت تا کار خود را فاسد نشان بدهد، و این تطور را آلوده بسازد که محصول آنست، بلکه تطور نام گرفت تا پایدار بماند و اجتماع آزاد بسازد. آری، معنای تطور در این قاموس رهاشدن از قیود دین و اخلاق است، قیود آداب و رسوم و قیود انسانیت است. بنابراین، وقتیکه دین باصطلاح دیوانه بپا خیزد و تلاش کند که این موجهای عنان گسیختگی و ورشکستی اخلاقی را متوقف سازد، از هرطرف آوزاها، فریادها بآسمان می‌رود، هزارها و بلکه میلیونها بشر جنبنده داد می‌زنند، زبان به مسخره و استهزا باز می‌کنند و هر تهمت ناروائی را بان می‌زنند، تا بلکه دست از کار خود بردارد و ترقی و تطوراجتماع را تباه نسازد، از چهارطرف فریاد می‌زنند. ای مرتجع! ای عقب مانده! ای جامد! ای خشک مغز! هوسباز! دیوانه! تو می‌خواهی امروز عقربۀ ساعت را بعقب برگردانی؟ می‌خواهی از سرعت سیر تطور بکاهی؟ می‌خواهی این سیر عالمگیر را متوقف سازی؟ ای مردم! این دیوانه را ببینید: برخلاف جریان آب شنا می‌کند و نمیداند که این امواج متراکم نابودش می‌کنند و توجه ندارد که این تطوراجباری پایمالش می‌سازد، زیرا این موجهای پیروز تنها یک تطورساده نیست، بلکه توام با قهر و اجبارست در اختیار کسی نیست، این جبر تاریخ باید بیاید.

فقط ترس از این است که هم اکنون یکعده باصطلاح دیوانگانی قیام کنند و بکوشند تا بشریت را براه راست برگردانند و انسانیت گم شده را بمردم نشان بدهند، پس باید احتیاط کرد، باید از قیام چنین مردمی در هر نقطه ای از زمین جلوگیری نمود، این قوم میخواهند که این «مکروب پلید و ملعون را» دوباره باز گردانند، عجب مکروب سرسختی است، هرچه تحت فشار می‌رود، هرچه سرکوب می‌گردد و آنچنان لگد مال می‌شود که گوئی کشته شد، اما بازهم پس از اندکی باز می‌گردد.

بنابراین، وقتیکه آمیزش نامشورع زن و مرد در یک محیط وسیع در میدان عمل واکسن ضد دین باشد، بناچار باید این تطورحتمی و قهری نیز در میدان فکر و اندیشه واکسن ضد ارتجاع بشمار آید، و از اینجا است که در پیشرفت این کار احتیاط لازم را از هر جهت مراعات کردیم، هم در عالم فکر و اندیشه و هم در عالم واقع و عمل، و هرکس بعد از این قیام کند و در راه جبرتاریخ و جبرتطور عرض اندام نماید، هر بلائی دیده از خود دیده است باید خود را ملامت کند، با دیگران چه کار، باید چنین کسی در آفاق عالم سرگردان بماند. آری، این موج طغیانگر بخط سیر خود ادامه داد و در سر راهش هرچه پیش آمد نابود کرد و گذشت، و سرانجام بیک نیروی حتمی و اجباری تبدیل گردید که دیگر چیزی نمی‌تواند با آن روبرو گردد، و در این میان در امریکا و اروپا نسلی پدید آمد عنان گسیخته و آزاد از هرقید و بند، و در حقیقت هیچگونه رابطه ای اعم از دین و اخلاق و آداب و رسوم افراد آن را با یکدیگر مربوط نمی‌سازد، همۀ توجیهات و همۀ نتظیمات و همۀ امواج اجتماعی برای این نسل تازه وارد مقدمات آزادی جنسی را فراهم می‌کند و بلکه همه را بسوی آن می‌خواند، در این محیط پر از طوفان یک امر بیسارساده و طبیعی گردیده که هر دوشیزه ای برای خود از پسران رفیقی و همدمی بگزیند و هر پسری از دختران دوشیزه ای را برفاقت انتخاب کند که بتواند با راحتی فشار غریزه جنسی را بیک صورت که نزدیک برابطه ای کامل باشد از خود دور کند، بدون اینکه مانعی در کار باشد و پیدایش قرصهای جلوگیری از آبستنی نیز راه را بازتر و کار را آسنانتر می‌سازد. بلی، مردم امریکا و اروپا از ثمرۀ این آمیزش طوفانی کاملاً بهره برداشتند، حتی آن عده از مردمی که هیچوقت جزء اجتماع نبودند و در نظر مردم چنان آمد که این آشوبگری یک امرطبیعی و همگانی است نباید انکارش کرد، چرا؟ و برای چه؟ چه مانعی دارد؟ آیا واقعاً مانعی هم پیدا می‌شود که روزی از این رفتار جلوگیری نماید؟ دین می‌تواند این خرافات کهنه، این یاوۀ توسری خورده آن که در مقابل تطور و ترقی اجتماع ناتوان است؟ آن که در مقابل جبرتاریخ عاجز است؟ پس چرا و با چه عقلی بدنبال این عاجز و ناتوان برویم؟ ناتوانی است که ناله‌اش در میان فریادها بخفقان افتاده و عمرش بپایان رسیده، بازهم از آن یاری بجوئیم؟ این عیب نیست؟ ننگ نیست؟

اخلاق آنکه یک رشته و اصلول پوسیده ایست که نسل‌های گذشته تنظیم کرده‌اند، آنان گذشتند و آن هم گذشت دیگر نمی‌تواند برگردد، گذشته که نمی‌تواند در حال حاضر حکومت کند، مردگان کی می‌توانند بر زندگان فرمان برانند؟ آیا ما زنده نیستیم؟ آیا این زندگی مال ما است یا مال آنان که مرده‌اند و زیرخاکند و پروندۀ کارشان در زندگی بسته است؟ آنان با شرایط زمان و محیط خود سخن میگفتند و ما هم با شرایط محیط و زمان خود باید سخن بگوئیم، ما بنیروی اتم دست یافتیم، ما بمبهای مرگزا را ساختیم، آخر مانع چرا و برای چه؟ چه ناراحتی داریم؟ اجتماع که هر روز در پیشرفت خود سرعت میگیرد، اختراعات که پشت سر هم مانند حلقه‌های زنجیر ادامه دارد، علم و دانش که هرساعت افق تازه ای را باز می‌کند که دیروز نبود، تولیدات که دائم رو بفزونی است، وسائل راحتی که پشت سر هم در انتظار ما است و خلاصه انسان که امروز انسان می‌سازد قدرت خلاقیت دارد، دیگر کارها آسان شده حرجی نیست، زحمتی نیست، دیگر آزادی همگانی شده، قید برای چه؟ دیگر پیشرفت عمومی شده، ارتجاع و عقبگرد برای چه؟ زندگی تجربه هاست، و این همه تجربه ایست که انسان بوسیله آن می‌تواند از پند و اندرز و از سفارشهای خدا بی‌نیاز بگردد.

دیگر این بشر نیرو گرفته و جوان شده، احتیاجی بخدا و دین او ندارد، امروز خود او خدای جدید است، دین خود را خود می‌سازد، آن هم دور از الهامات دین موروثی نیاکان دین قرون وسطی، دین عصرظلمات!!

این معرکه آنقدر گرم و سوزان بود و این طوفان آنقدر تند و شیاطین از هرطرف بکار خود مشغول و بدمیدن این آتش سرگرم دیگر کسی فکر نمی‌کرد، و بلکه هم نمی‌توانست بکند که در این میان فطرتی است، فطرت انسانیتی است که از این انحراف مجنون ناراحت می‌شود، از این طوفان رنج و عذاب میکشد. آری، فطرت، فطرت انسانیت.

در اینجا باز زبان تطورزدگان بسخن باز است، می‌گویند: آیا بعد از پیدایش این همه علم و دانش؟ بعد از این همه پیشرفت؟ بعد از این همه آزادی؟ بازهم کسی می‌آید که از فطرت سخن بگوید؟ بازهم داستان بسراید؟ و درد سر فراهم کند؟ فطرت چیست؟ و برای چیست؟ آیا تفسیرمادی تاریخ را نخوانده ای؟ آیا نمیدانی که اینجا هستی ثابتی بنام انسان وجود ندارد؟ آیا نمیدانی که انسان مولود علل و اسباب اقتصادی و اجتماعی همگام خویش است؟ آیا نمیدانی که علل و اسباب امروز غیر از دیروز است؟ آیا نمیدانی محصول امروز و دیروز باهم سازگار نیست؟ آیا نمیدانی که این دو مولود باهم اختلاف دارند؟ و این اختلاف فاش می‌گوید که تجربه‌های گذشته نمی‌تواند انسان قرن بیستم را مقید سازد، نمی‌تواند فرمان روای نشاط و اعمال او شود، بلکه امروز فرمان حکومت جدید در دست وضع جدید و روزجدید است، فطرت چیست و برای چه؟ بلکه خود فطرت نیز (اگر ناچار شدی که این لفظ ارتجاعی و پسمانده را بزبان آری) محرک اصلی این آزادی و خودسری است، زیرا عمل غریزۀ جنسی یک عمل روانی محض است ربطی با اخلاق ندارد، این منطق فطرت است، آیا سگ نر و ماده هنگام جفتگیری چیزی را بنام اخلاق میشناسند؟ و انسان چه امتیازی با این حیوان دارد؟ این‌ها همه اوهام و خرافاتی است که دینها ساخته‌اند، باز بگو: فطرت، فطرت کجاست؟ چیزی در کار نیست و یا اگر خواستی این فطرت است، و ما هم در خط سیر فطرت زندگی می‌کنیم و با انگیزه‌های فطری سر و کار داریم، بدون اینکه خفقانی و فشاری و محرومیتی درکار باشد.

بلی، این موجهای طغیانگر بآخرین مرز ارتفاع رسید و در این خط سیر بهرکجا و بهرچه که رسید کوبید و ویران کرد و گذشت، ضابطه ای مانعی درکار نبود که از ویران شدن سازمان انسانیت جلوگیری نماید، دلی نبود، عاطفه ای نبود که بحال این انسانیت مظلوم بسوزد.

این جبر تاریخ است، این قهرمان روز است، کدام کسی می‌تواند در برابرش قد برافرازد؟ و اگر هم بتواند چرا و برای چه مقاومت کند؟ مگر چه عیبی و چه نقصی دارد؟ زندگی که در سایه تطور شیرین و لذیذ و دلپذیر است، آزادی از قید و بند که موجود است، آزادی و عنان گسیختگی و بی‌مرزی که آماده است، چه کسی توجه دارد که مقاومت کند؟ و چرا کند؟ دختر! این دختر دیوانه! دختریکه سرشار از غرور است، می‌خواهد شخصیت خود را آشکار کند و هستی خود را بکرسی بنشاند، یا پسر! پسریکه تا گردن در گنداب شهوت فرو رفته و در خوشه چینی از خرمن غریزه جنسی حتی زحمت خرج کردن چند درهم را هم نمیکشد و دستی بسوی جیب دراز نمی‌کند، رایگان و مجانی کامیاب است، و یا خانه فحشا و مدیران سینما و آنان که بیرون تاختند و از این خرمن رایگان دانه میچینند، و یا آنان که در این صنعت ملعون میلیونها و بلکه میلیاردها بجیب می‌زنند، و یا ادبا و نویسندگان و هنرمندان و آنان که اعمالشان، کتابهایشان و قلم‌هایشان در این میدان دیوانه رواج دارد، و یا این شیاطین، شیاطینیکه کاروان بشریت را دائم بسوی وادی فنا و نابودی سوق می‌دهند، نه نه، هرگز هرگز، از این‌ها کاری ساخته نیست.

و با این حال بازهم مردمی پیدا شدند و در کنار این معرکه ایستادند و فریادپدرانه می‌زنند، و زبان بپند و اندرز گشوده‌اند، بازهم مردانی ایستاده‌اند و داد می‌زنند که هان ای جماعت! اندکی آرام، اندکی ساکت، اندکی توجه آخر از حد و مرز گذشتیم، آخر در دل این تیره بیابان خشک و سوزان فرو رفتیم بس است. توقف کنید، توجه کنید، درندگان در پیش‌اند، بآشیان برگردید.

بازهم مردان دلسوزی پیدا شدند فریادهای پدرانه می‌زنند که ای فرزندان فطرت! بسوی پدر برگردید، بسوی اخلاق برگردید، بسوی فرمولهای انسانیت برگردید، برگردید که شما دارید خود را نابود می‌کند، شما دارید بکام مرگ ننگین میروید، دارید آینده خود را ویران میسازید، دارید بشریت را نابود می‌کنید، دارید تیشه به ریشه خود میزنید، بازهم مردانی مردانه بپا خواسته‌اند، از هرسو و هر طبقه داد پدرانه می‌زنند، نه واعظی درکار است و نه رجال دین و کشیش کلیسائی، مردان علمند، مردان سیاستند، مردان فلسفه‌اند و با وصف اینکه ملحد و بی‌دینند، بازهم فریاد می‌زنند که ای مردم! برگردید بآشیان برگردید، بسوی پدر برگردید، بسوی فطرت برگردید.

شهادت‌های پی درپی از این زبانها به گوش میخورد، از زبانهای عصر، زبانهای گویای قرن بیستم، انیک آلکیس کاریل در کتابش (انسان موجود ناشناخته) صفحه ۳۸ می‌گوید: واقعاً این تمدن قرن بیستم خود را در موقعیت بسیار دشواری مییابد، به خاطر اینکه با ما سازگار نیست با طبیعت ما آشنا نیست، آن خود به وجود آمده در صورتیکه با ما بیگانه است، فرزند خیالات است، فرزند اوهام و خرافات و فرزند خواسته‌های مردم خودسر است، علی رغم اینکه با دست خود ما و با تلاش و کوشش خود ما بوجود آمده باقامت نارسا است، با شکل و سیما و حقیقت ما سازگار نیست.

بازهم در صفحه ۴۳ ـ ۴۴ می‌گوید: واجب است که انسان مقیاس هرچیزی باشد، اما هم اکنون حقیقت و ارونه کشته و قضیه درست به عکس است، زیرا انسان در جهان در جهانی که خود ساخته غریب و بیگانه است، این موجود هنوز نمی‌تواند دنیای خود را تنظیم کند، زیرا بکارش آشنا نیست، با طبیعتش آشنا نیست و از اینجا است که این بیشرفت خطرناکی را که علوم جمادات بر علوم زندگی بدست آورده، یکی از دردهای جگرسوزی است که نصیب انسانیت گردیده، چون اجتماعی که فرزند عقلهای ما است، فرزند اختراعات ما است، نه با هیکل ما سازگار است و نه با ماهیت ما، ما قوم بدی هستیم، ما ملت محکوم به زوالیم، ما مردم تیره روزیم، به خاطر اینکه در سرازیری سقوط اخلاقی قرار گرفته‌ایم و در طوفان ورشکستگی عقلی گرفتار شده ایم، ملت‌ها و جماعتها که در این اجتماع، در این تمدن صنعتی به عالی‌ترین مرتبه نمو و پرورش رسیده‌اند، چون نیک بنگری ملتهائی هستند ضعف گرفته و به ناتوانی گرائیده، ملتهائی هستند که به زودی بورشکستگی و وحشت و تباهی میرسند و آن هم با سرعتی بیش از سرعت دیگران.

و در صفحه ۱۸۴ می‌گوید: این تمدن ملحد تاکنون در ساختن اجتماعی که با نشاط خرد سازگار باشد بکوچکترین پیروزی نه رسیده است، و این ارزشهای عقلی و روحی که پایمال شده‌اند در اغلب اولاد آدم تا حد زیادی بنقصهای موجود در گوهرروانی آنان مربوط است، زیرا پیروزی و برتری مادی و پیشرفت این دین صنعتی سازمان فرهنگ و کمال و جمال و اخلاق انسانیت را ویران کرده است.

بازهم در صفحات ۳۱۸ ـ ۳۱۹ می‌گوید: حقاً که این اجتماع نادان عصر گناه بزرگی را مرتکب شد که خانواده را کاملاً بمدرسه تبدیل کرد، تربیت و پرورش را انداخت و آموزش را گرفت، و بهمین جهت همه جا میبینی که مادران کودکان خود را از دامن خود دور کرده و به عهده پرورشگاه واگذر می‌کنند، تا بتوانند به کارهای خود برسند و یا آزمندیهای اجتماعی خود را سیر کنند، و یا به خودسری و آلودگی خود ادامه دهند و به هوا و هوس ادبی و هنری بپردازند، و برقص و بازی کودکانه مشغول گردند و سالونهای سینما را پر کنند.

آری آری، مادران امروز اوقات گرانبهای خود را همینطور ضایع کرده و به کسالت میگذارنند، این مادران گناه برهم خوردن وحدت خانواده را بگردن گرفته‌اند و از پاشیده شدن اجتماعات خانواده مسئولند، همان اجتماعی که کودک در آنجا به بزرگان میپیوست و بسیاری از امور زندگی را فرا می‌گرفت و تمرین می‌کرد.

حقیقتاً بچه سگهائی که در یک گودال دور هم جمعند و باهم بزرگ می‌شوند، هرگز مانند آن بچه سگهائی که به دنبال پدر و مادر راه می‌روند و تجربه میآموزند به نمو کامل نمیرسند و داستان بهمین ترتیب است، نسبت به کودکانی که در یک پرورشگاه دور هم اجتماع کرده و باهم زندگی می‌کنند، آن‌ها فرق دارند با کودکانی که در میان جمع بزرگسلان و تجربه دیده‌ها زندگی می‌کنند، زیرا نشاط روحی و عقلی و عاطفی کودک همیشه طبق قالب موجود محیط تشکیل مییابد، به خاطر اینکه خیلی نادر است که کودک در این سن و سال چیزی را بتواند بدون معلم یاد بگیرد، و وقتی هم که به واحد مدرسه میپیوندد هنوز به کمال نرسیده است، و برای اینکه فرد بنیروی کامل خود برسد محتاج به آرامش و آسایش است، محتاج بخانه و کاشانه است و نیازمند به لطف و تلاش و کوشش اجتماعی است که از خانواده تشکیل می‌گردد.

در صفحه ۱۷۴ کاریل می‌گوید: معروف است که افراط در غریزۀ جنسی نشاط عقلی را از رشد باز میدارد و سست می‌کند، و چنان به نظر می‌رسد که عقل به یک رشته غده‌هائی خوش نمو جنسی نیازمند است، و چنان می‌نماید که لازم به طور موقت این چموشی سرکوب شود و از کار باز ماند تا بتواند نیرو به گیرد و به قدرت برسد، (فروید) حق اهمیت انگیزه‌های جنسی را در الوان و انواع نشاط عقل و شعور انسان بخوبی ادا کرده است، و با این حال نظریات او مخصوص بیماران است همگانی نیست، و بهمین حساب نباید نتیجه‌هائی را که وی از بررسیهای خود گرفته عمومیت بدهیم، بطوریکه به اشخاص سالم و عادی نیز شامل گردد، بخصوص آنانکه دارای اعصاب نیرومند و دارای قدرت فراوانی هستند که قاورند، شهوات خود را مهار کرده و از چموشی باز دارند و حال آنکه ناتوانان و آنانکه اعصابشان علیل است، وقتیکه فعالیت شهوت جنسی آنان سرکوب میخورد بیش از دیگران بناراحتی و آشوب درونی گرفتار می‌شوند، زیرا پرتوانان و نیرومندان در اینجا نیز پرتوانند که این نوع خودداری را به آسانی تمرین می‌کنند برخلاف اشخاص ناتوان و علیل.

و در صفحه ۳۲۲ اینطور بازگو می‌کند: انسان مولود وراثت اجتماع و عادتهای زندگی و تفکر است، همان عداتها که اجتماع عصر آن‌ها را می‌سازد و ما روشن کردیم که چگرنه این عادتها در جسم و شعور انسان اثر میگذارد، و به خوبی دانستیم که در مقابل محیط و اجتماعیکه تکنولوژی روز آن را آفرید قدرت ندارد خود را نگهدارد تا رنگ محیط و اجتماع را نپذیرد، و این نکته را هم درک کردیم که اینگونه اجتماع رو بانحلال است و سرانجام هم منحل می‌گردد، و این را هم درک کردیم که علم و تکنولوژی مسئول این انحلال نیست و بلکه خود مسئولیم، زیرا ما هنوز مشروع را از ممنوع نشناخته ایم، هنوز ما خوب را از بد تشخیص نداده ایم، ما قوانین طبیعت را شکستیم و بدین وسیله مرتکب خطای بزرگ شدیم، خطائی از ما سر زد که مرتکب آن تا ابد باید کیفر ببیند و به عذاب ابد گرفتار شود، زیرا زندگی وقتیکه اجازه داخل شدن به حریم دیگران می‌خواهد بیش از یکبار که نباید پاسخ مثبت به شنود (و به قول معروف گرچه در دیزی باز است، پس حیای گربه کجا است) و بهمین حساب تمدن فعلی ما رو بزوال و انحلال است.

ویل دورانت فیلسوف آمریکائی در کتابش به نام مناهج فلسفه ج ۱، صفحۀ ۷ چنین می‌گوید: فرهنگ ما امروز بسیارسطحی است و معرفت ما و علم و دانش ما بس عمیق است، زیرا ما از نظر ابزار و وسایل بسیارغنی و ثروتمندیم، و اما از نظر هدف و اغراض خیلی فقیر و تهی دستیم آن میزان برتری عقلی که روزی از یک حرارت و ایمان دینی پیدا شده بود از میان رفت، و این علم بی‌ایمان اساس عالی اخلاق ما را به غارت برد، و هم اکنون چنین به نظر می‌آید که عالم در دریای فردپرستی پراضطرابی دست و پا میزند و در حال غرق شدن است.

و این هم انعکاسی است از اخلاق پرآشوب و پراظطراب ما، ما بار دیگر با مشکلی روبرو هستیم که سقراط را باضطراب انداخت و ناراحت کرد، هنوز نمیدانیم چگونه یک رشته اخلاق طبیعی به دست آوریم و جانشین آن اخلاق عالی قرار به دهیم که داشتیم، همان اخلاق عالی که امتیازش در روش و رفتار مردم امروز باطل شده است.

آن مائیم که اندوخته‌های موروثی اجتماعی خود را از یک طرف با این فساد عالمگیر تباه میسازیم، و از طرف دیگر: با این جنون انقلابی پایمال می‌کنیم. آری، وقتیکه فلسفه خود را گم می‌کنیم همان فلسفه‌ایکه اگر نباشد این نظریه کلی را از دست میدهیم که هدف‌ها و غرض‌ها را با یکدیگر مرکب و هم آهنگ می‌سازد و صلح و صفای دلخواه ما را تأمین و تضمین می‌کند.

و در صفحه ۱۲۵ جلد اول همان کتاب می‌گوید: اختراع داروهای ضد بارداری و فراوان شدن آن‌ها باعث شده که اخلاق ما تا این حد تغییر کند، زیرا در سابق در عهد قدیم قانون اخلاق این بود که روابط جنسی را با ازدواج مهار می‌کردند، بخاطر اینکه نتیجه ازدواج رسیدن به مقام پدری بود و آن هم بطوریکه جداشدن پدر از فرزند از حد امکان بیرون بود پدر مسئولیت فرزند را جز از طریق ازدواج بعهده نمیگرفت، اما امروز رابطه ازدواج و تناسل از میان رفته و محیطی بوجود آمده که پدران ما انتظارش را نداشتند، به خاطر اینکه در اثر پیدایش این عوامل نامطلوب تمامی روابط مرد و زن دست خوش طوفان تغییر است، هم اکنون به عهده قانون اخلاق است که در آینده در حساب خود این تسهیلات جدید را منظور نماید، همان تسهیلاتی را که اختراعات جدید بارمغان آورده تا بخواسته‌های اساسی ما جامۀ عمل بپوشاند.

بازهم در صفحات ۱۳۶ و ۱۲۷ چنین می‌گوید: در نتیجه زندگی شهرنشینی بطور کلی ازدواج را بتعویق می‌اندازد و مانع از زناشوئی قانونی است.

در زمانیکه برای مردم همه نوع وسائل اشباع غریزه جنسی آماده است و همه راه‌ها باز و همه مشکلات آسان شده، اما نمو و پرورش نیروی جنسی هنوز تابع زمان سابق است، همانطوریکه نمو اقتصادی تابع زمان آینده است. بنابراین، وقتیکه جواب دادن به خواسته‌های غریزه جنسی در سایه نظام اقتصادی کشاورزی یک کار بسیارعاقلانه و آسان باشد.

پس باید در پرتو نظام دیگر نیز همانطور باشد و هم اکنون در این عصردرخشان چنان می‌نماید که یک امر دشوار و غیرطبیعی است.

بلی، در سایه این تمدن صنعتی ازدواج از محیط دور گردیده، حتی نسبت بمردان تا سنین سی سال.

پس بناچار باید این جسم پر از شهوت جنسی انقلاب آغاز کند و نیروی کف نفس را که از قدیم بیادگار بود ناتوان و ناتوانتر بسازد، تا آنجا که عفت و پاکدامنی یک فضیلت انسانی بشمار میرفت مورد مسخره و استهزا قرار بگیرد و شرم و حیا که همیشه به کمال صاحبان کمال آرایش میداد، دامن کشان از میان مردم بیرون برود و در گوشه غربت روی نهان کند، و مردان روزگار به تعداد خطاها و گناهان خود افتخار نمایند، و زنان هم در گیر و دار کودتاهای اخلاقی و آن هم نامحدود و بی‌شمار دوشادوش مردان دم از مساوات بزنند، و روابط نامشروع قبل از ازدواج یک امر بسیارعادی و معمولی باشد، و زنان زناکار و ناموس به کف در گوشه و کنار کوچه‌ها و خیابانها خود را پنهان کنند و پا بفرار بگذارند نه از ترس پلیس، بلکه از ترس رقابت زنان و هوسباز و اخلاق زمان کشاورزی از هم گسیخت و پاره پاره گردید، و در این جهان پر از تمدن خاصیت خود را از دست داد.

و بازهم در صفحات ۱۲۷ـ ۱۲۸ می‌گوید: ما نمیتوانیم مقدار شر و فساد اجتماعی را بخوبی درک کنیم، همان شر و فسادیکه ممکن است آن را مسئول عواقب شوم تا خیر ازدواج بشناسیم، نه اینکه بگوئیم: این فسادناشی از این است که ما هنوزهم با قانون تعدد زوجات عشق میورزیم، از تهذیب اخلاق خود غافلیم، و لکن فاش و بی‌پرده باید گفت که اکثر این شر و فساد بطور یقین در عصر ما از این ناشی شده است که ازدواج را بتاخیر می‌اندازیم، و این عمل هم نه تنها با زندگی زناشوئی سازگار نیست، بلکه غیرطبیعی است.

و نیز در صفحات ۱۲۷ـ ۱۲۸ چنین می‌گوید: و آن حادثه‌های ناگوار آن هوسبازیهای نامشروع، آن چموشیهای ابلهانه که بعد از ازدواج از ما سر میزند در اغلب افراد نتیجۀ عادتهای پیش از ازدواج است، حقاً ما سخت می‌کوشیم که علل مشکلات زندگی اجتماعی را در این وضع مصنوعی شکوفان، و در این عمل ناجوانمردانه درک کنیم، و گاهی نیز از درک کردن آن کریمانه میگذریم و آن را یک امرعادی و رسمی حساب می‌کنیم و می‌گویم: دردی است بی‌درمان باید کشید، زهری است کشنده باید نوشید، آن هم در جهانیکه خود این انسان آفریده است و در عصرحاضر این مطلب نظریه اکثر صاحب نظران و روشن دلان است، و این جز این نیست که باید خجالت بکشیم و حیا کنیم، از اینکه خوشحال باشیم که آمارنیم ملیون دوشیزۀ امریکائی را تماشا کنیم که خود را داوطلبانه پیشکش قربانگاه ناموس کرده‌اند و با پای خود خرامان خرامان بسوی این مذبح شیطانی می‌روند، و این داستان هرروز در تآترها و در کتابهائی که برای رواج این ادب بی‌شرمانه انتشار مییابند بچشم میخورد. بلی، این‌ها وسائلی هستند که برای بدست آوردن مال و ثروت و اندوختن پول بآتش سوزان غریزۀ جنسی دامن می‌زنند، و آتش شهوت زنان و مردان محروم را سوزانتر می‌سازند. آری، آنان محرومند و دائم در تب و تاب این هرج مرج مصنوعی میسوزند و می‌سازند، و از آسایشگاه ازدواج بدورند و هنوز پی بفواید آن نبرده‌اند.

و این راز هم پوشیده نماند که دیدن آمار طرف دیگر کمتر از این دردآور و شرم آور نیست، زیرا هر مردیکه ازدواج را بتاخیر بیاندازد مرتب با دختران خیابانها و کوچه‌ها برفاقت و راز و نیاز میپردازد، دخترانیکه هنوزهم در پذیرفتن این ننگ و عار خود را بزحمت و مشقت انداخته‌اند.

مرد برای اشباع غرائز خصوصی خود در این فترتی که از تاخیر ازدواج بوجود آمده، یک نظام قانونی و مجهز با تمام محسنات عصر و منظم با بهترین نوع اداره علمی پیش پای خود آماده و حاضر مییابد، و چنان می‌نماید که جهان امروز برای خروشاندن خواسته‌های هوسپرور روز و اشباع دیو غریزه جنسی همۀ تسهیلات ممکن را در اختیار بنده گان هوس قرار داده است.

و در صفحه ۱۳۴ می‌گوید: و گمان نزدیک بیقین این است که این کوشش فراوان در استقبال از لذت نامشروع، پیش از آن فسادی است که با هجوم «داروین» بمعتقدات دینی گربیان بشریت را گرفت و با اینکه «داروین» با کمال بی‌شرمی و بی‌باکی بر آن هجوم برد، بازهم این اندازه بفساد کمک نکرد، وقتیکه پسران و دختران شرم و حیا را کنار گذاشتند، (در صورتیکه مال دنیا جسورشان کرده) با هر وسیله ایست دست بدامن علم می‌زنند که بیا و ما را از شر این بلا نجات بده.

و بازهم در صفحه ۲۲۵ چنین آمده: وقتیکه ازدواج مرد و زن در اجتماع امروز یک ازدواج صحیح نشد و بلکه فقط ارتباط جنسی شد نه ارتباط پدری، بناچار فاسد می‌گردد و تباه می‌شود، بدلیل اینکه دارای پایه و اساس صحیحی نیست، دارای اصول زندگی نیست، این ازدواج میمیرد و هرچه زودتر خاموش می‌گردد و بطوفان هوسها گرفتار می‌شود، و زن و شوهر در این میان بتنهائی میگرایند و دائم خود را میپایند، مانند دو قطعۀ بیگانه و منفصل بزندگی خصوصی خود میپردازند، و عاقبت این بیگانگی و این دوستی خالی از محبت بخودپائیدن و خودپرستیدن میآنجامد، و هریک از زن و شوهر در دل منافع خود را در نظر می‌گیرند، خودبخود و بتدریج در ضمیر مرد خواسته‌های غریزه بحالت قبل از ازدواج برمی‌گردد و هرساعت خود را در فکر یار جدید و فراش جدید غرق می‌کند، بدلیل اینکه احساس می‌کند که دیگر الفت و محبت زناشوئی او بحقارت و ذلت منتهی می‌شود، زیرا که همسرش پس از ازدواج چیز تازه ای نیاورده که پیش از ازدواج نبوده، بعبارت دیگر: همان‌اش است و همان کاسه با نام مستعار.

و در صفحه ۲۳۶ـ ۲۳۵ می‌گوید: باید بسراغ دیگران برویم از آنان بخواهیم که ما را میشناسند تا از نتایج تجریبات خود ما را باخبر سازند، گمان نزدیک بیقین این است که هرگز ما این زندگی را نمی‌خواهیم و یا بگو: مقصود ما نیست و بلکه هدف ما از آن فقط خودخواهی و خودسازی است، زیرا ما در میان امواج طوفان ساز تغیرات در حال غرق شدنیم و بطور مذبوحانه دست و پا میزنیم، و بدون تردید این موجهای بلا سرانجام ما را به بدبختی اجباری خواهد کشید که چارۀ جز استقبال از آن نداریم، راستی امروز بجائی رسیده‌ایم که جز ذلت و بی‌خانمانی و دربدری راهی نمانده است و دیگر با این طغیان خروشان و با این سرگردانی دورپایان از عادات ما، از آداب و رسوم ما، از نظام زندگی ما چیزی نمانده است.

این سرمایه‌های دیرین همه از دست رفت، هم اکنون در شهرهای بزرگ خانه و کاشانه ما رو بویرانی است، یا بگو: باین مهر و محبتی که ما بخانه داریم خانه از ما روگردان شده و خود را پنهان میدارد، زیرا ازدواج ما ناقص است، یک جانبه است جذابیت ندارد، جز خود ساکت کردن هدفی درکار نیست، و بدون تردید در آیندۀ نزدیک هرچه پیش برویم این ازدواج تجارتی این گرگ خانواده خوار پیش پیروز و پیروزترمی‌گردد، بطوریکه دیگر حفظ نسل بشر مقصود نباشد و بزودی ازدواج آزاد اعم مشروع و نامشروع رو بافزایش خواهد گذاشت، و با اینکه این آزادی نسبت بمرد آسان است.

بازهم زن ازدواج را کمزیانتر تشخیص می‌دهد، «البته از گوشه نشینی بی‌فایده که کسی با او به راز و نیاز نپردازد» پس بزودی در سطح ازدواج طوفانی روی خواهد داد که ویرایش کند و بزودی زن پس از آنکه در هرچیزی از مرد تقلید کند، او را بتجربیات قبل از ازدواج تحریص خواهد کرد، بزودی تخم طلاق در باغ خانواده سبز خواهد شد و شهرها با قربانی‌های این طوفان پر خواهد گشت. سپس نظام ازدواج رنگ دیگری بخود خواهد گرفت، وقتیکه ببازی واداشتن زن کامل شد، وقتیکه جلوگیری از آبستنی در تمام طبقات یک امرعادی و معمولی شد، دیگر بارداری در زندگی زن یک امرعارضی است، یک امری بیرون از زندگی است و یا بگو: دولت بجای اینکه بحفظ خانه و کاشانه و خانواده بپردازد باید بتربیت کودکان بی‌سرپرست و سرراهی بپردازد و این است هرج و مرج، این است طوفان سیاه، این است پیامبرنابودی، و روزنامۀ الاخبار در شماره خود که در تاریخ دوازدهم ماه می‌۱۹۶۲ منتشر ساخت، تحت عنوان «جوانان عالم در راه نابودی» تحقیقی دارد که مقدمۀ آن را باین ترتیب عنوان می‌کند، در کشور بریتانیا گروه‌هائی از جوانان تشکیل مییابند تا حشیشی دود کنند و خود را آرامش دهند، در کشور سویس ورشکستگی اخلاقی رو بفزونی است، در کشور پهناور شوروی کنفرانس سران کمونیست تشکیل می‌گردد که انحراف جوانان روسی را بررسی کنند.

این جریده از خوانندگان خود و خبرنگاران خود در جهان خواست که آمار کاملی از انحراف جوانان را در اختیارش بگذارند، و سرانجام تحقیقی که بدست آمد این است: از لندن «زغلول» چنین نوشت: هرنوع جرائم را جوانان بریتانیا در هر لحظه مرتکب می‌شوند و این‌ها جرائمی است که نسبت باختلاف طبقات تقسیم شده، زیرا این کشور از نظر نظام طبقاتی حساس‌ترین کشورها است، هر روز روزنامه‌های انگلستان آماری از جرم‌های گوناگونی که در اطراف و شهرهای بریتانیا اتفاق می‌افتد انتشار می‌دهند، در میان آن‌ها این حادثه تلخ بیش از همه جلب توجه می‌کند.

وقتیکه عدۀ از جوانان وارد سینمائی شدند و از دیدن فیلم آن خوششان نیامد همگی کاردهائی درآوردند و صندلیها را پاره پاره کردند، و سپس به پرده سینما هجوم بردند و آن را ویران نمودند، و نتیجه این شد که درهای این سینما بسته گردید و این حادثه تازگی نداشت، بلکه سومین حادثه ای بود که در این چندروز اتفاق افتاد.

و چند روز است که یک دسته از جوانان هجوم منظمی برعلیه دسته دیگری براه انداخته و ده نفر از افراد آن را با کارد مجروح کرده است، این حمله چنان منظم و فشرده بود که گوئی ارتش منظمی آن را ترتیب داده، برای کسب اطلاعات و خاموش کردن این فتنه یک دسته از افراد پلیس بمحل اعزام شد، اما بعد از رسیدن پلیس دوباره حمله با کارد و عصا و چوب و چماق و پاره آهن و شیشه شکسته از سر گرفته شد، در حالیکه افراد طرف مقابل در گوشه ای برقص تویست سرگرم بودند، و در این میان پلیس دخالت کرد و بدفاع پرداخت و زد و خورد شدت یافت، ناله و فریاد دوشیزگانیکه در حلقه رقص شرکت کرده بودند بآسمان برخواست و خون‌ها از هرطرف بر زمین ریخته شد، و مانند همین جرم‌ها است، جرم‌هائی که از افراد طبقه پائین سر میزند و آن در واقع پست‌ترین و دردآورترین جرم‌ها است، زیرا جوانان منحرفی از این طبقه گاهی دور هم جمع می‌شوند و دسته‌های بزرگی تشکیل می‌دهند، دهات و شهرهای کوچک را مورد حمله قرار می‌دهند و آن‌ها را بتصرف خود درمیآورند، همان ترتیب که در فیلمها دیده‌اند.

در هفتۀ گذشته درویست لندن پنج نفرجوان در حضور یک قاضی انگلیسی بنام «سمورکولینز» با تهام انحراف و بطالت ایستادند، قاضی بیکی از آن‌ها بنام جون ۲۳ ساله خطاب کرد و گفت: تو یک جوانی و می‌توانی از امکانات پاک زندگی بهره برداری کنی، اما بجای آن نفس سرکش خود را رها می‌کنی که آزادانه در همه جا بچرد و روزگارت را با کسالت و بطالت بسر میبری، و عاقبت بجائی میرسی که کسی نتواند کمکت کند.

و بیکی دیگر که آن هم ۲۳ ساله بود رو کرد و گفت: آیا تو معتقدی که کسی پیدا شود و تو را در کاری استخدام کند؟ با این حال که زلف خود را آشفته کردی و بروی پیشانی و پشت گردن آویختی.

و بیک جوان ۲۱ ساله دیگر گفت: تو خیلی کار داری، خیلی باید تلاش کنی تا از خودت یک آدم بسازی، خیلی مانده تا انسان شوی.

در پاسخ جوان‌ها با گفته‌های پریشان و گوناگون گفته‌های او را رد می‌کردند، یکی از آن‌ها که ۲۳ ساله بود گفت: پدر و مادرم در تحصیلاتم کمکم کردند تا توانستم چند کلاس درس بخوانم، و لکن در نیمۀ راه تحصیلم یکباره این سئوال پیش آمد که در آینده چه خواهم شد؟ پس از دقت و نظر دیدم که دلم می‌خواهد که همه روز را در جلو بانک بنشینم و هرچه نگاه کردم دیدم در این زندگی سعادتی وجود ندارد، دیدم هرچه در آن هست مرض است، دواهای تلخ است و قرصهای مسکن ووو...، و بهمین حساب از همه چیز دست کشیدم و با خود عهد بستم که در خیابانهای لندن و لگردانه زندگی کنم.

واقعاً که این جوان‌ها همگی در این فکرند که زندگی را حقیر و کوچک بشمارند، و همینها هستند که کنار خیابانها از گرسنگی میمیرند، اما بی‌کاره‌های لندن از سی سال پیش تاکنون هنوز زنده‌اند، بخاطر اینکه اجتماع هنوز بآنها مساعدت می‌کند.

یکی از این جوان‌ها شرح می‌دهد که چگونه پول بدست میآورد؟ می‌گوید: درآمد ما در طول هفته سی الی چهل شیلینک است، ما این پول را از چند طایفه وصول می‌کنیم:

۱- از دخترانی که دلشان بحال ما میسوزد.

۲- از دوشیزگانی که از دیدار ما احساس سرور می‌کنند.

۳- از جهانگردانی که میخواهند از ما عکس بگیرند.

۴- از کسانیکه برای کسب اسرار شبهای لندن در شهر بگردش میپردازد.

۵- از روشنفکرانی که شب را در راه پند و اندرز و راهنمائی ما بپایان می‌برند.

۶- از کسانیکه تنهائی آزارشان می‌دهد و بدنبال دوست و رفیق می‌گردند، و خلاصه از هر راهی که بدون زحمت باشد ما پول بدست می‌آوریم.

این نوع جرم‌ها را معمولاً دانشجویانی انجام می‌دهند که از طبقۀ متوسط هستند و مانند دود حشیش هر روز مرتب رو بافزایشند، این نوع جرم‌ها دختران جوان را بسوی خود جلب می‌کند آنسان که پسران را، و لکن چون استفاده از حشیش برای دختران دشوار است آنان بقرصهای مخدر پناه می‌برند، و این قرصها هم بطور قاچاق در رستورانها و بارها بفروش می‌رسد.

پلیس انگلستان اطلاع یافت که در شهر ایستبورن دختران دانش آموز مدارس از این قرصها استفاده می‌کنند و علتی که در بازرسی‌ها بدست آمده عبارت است از: فرار از زندگی و بدترین مناطق جرائم و انحرافات در لندن منطقه «سوهو» است که لانه‌های مخدر در آن فراوان است، و چون دوشیزگان شب را تا صبح در آنجا برقص تویست مشغولند، پناه بداروهای مخدر می‌برند تا رسوائی شب را برای خود هموار سازند.

اکنون سئوالی پیش می‌آید: آیا بریتانیا در مقابل این جرم‌های روزافزون چه می‌کند و چه خواهد کرد؟ می‌گوید: در وزارت کشور باداره رسیدگی بامور منحرفین رفتم و در آنجا با مدیر اداراه «مستر رومان» مواجه شدم و از احوال قوم پرسیدم، او اظهار داشت که جرائم نسبت بطبقات مختلف فرق می‌کند، هر طبقه‌ای جرم مخصوصی را مرتکب می‌شوند، و پریشان‌ترین طبقه از جوانان منحرف کسانی هستند که از طبقه پائین برخواسته‌اند و از تحقیقاتی که تاکنون انجام گرفته، این نتیجه بدست آمده که تربیت و پرورش کودک تا حد زیادی در رفتار کودک اثر دارد و جنگ هم یکی از عواملی است که در این باره مؤثر است، زیرا در اثناء جنگ دوم جهانی بعضی از خانواده‌ها کودکان خود را گذاشتند و فرار کردند، و این‌ها بدون سرپرستی پدر و مادر بزرگ شدند و اکثر آن‌ها این جرم‌ها را مرتکب می‌شوند، و بدون تردید سینما و تلوزیون نیز در روح جوان اثر بسزائی دارد، کودک سیزده ساله ای دوست خود را بوسیله جوراب مادرش خفه کرد، وقتی از وی پرسیدند که چرا این کار را کردی؟ می‌گوید: در تلویزیون دیده بودم و داشتم تمرین می‌کردم.

حکومت بریتانیا دستور داد که در مسئله فیلمها و نمایشها که از شبکه تلویزیون پخش می‌گردد تحقیق و بررسی دقیق بشود، و لکن علت ازدیاد جرم در طبقۀ جوان تنها این نیست، «مستر بومان» گفت که دولت نتوانست تسهیلات لازم را در اختیار جوانان بگذارد تا بتوانند اوقات بیکاری خود را بتفریحات سالم بپردازند، و بخاطر اجرای همین برنامه است که هم اکنون دولت در یک برنامه بزرگ شرکت کرده، و هدفش این است که پارکها و استخرهای شنا را زیاد کند و وسائل تفریح سالم فراوان در اختیار مردم قرار بدهد تا در اوقات بیکاری جوانان سرگرم شوند، و در عین حال سپا بهداشت بزرگی از پزشگان و متخصصین اموراجتماعی و تربیتی در مطالعه و بررسی علل انحراف جوانان شرکت دارند و به مشکلات و نیازمندی‌های این طبقه رسیدگی می‌کنند، و از سویس ابراهیم سعده چنین گذارش می‌دهد، می‌گوید: وقتیکه بعد از نیمه شب خیابانها همه خلوت است و شدت سرمای زمستان جریان خون را در رگهای آدم متوقف می‌سازد، ناگهان میبینی که یک اتومبیل رو باز فرسوده از گوشه ای ظاهر شد رنگش معلوم نیست، زیرا با انواع رنگهای طبیعی و مصنوعی پوشیده است، درست فیلمی را نشان می‌دهد که در آن هنرپیشۀ معروف بازی می‌کند که از (پیکاسو) تقلید کرده است، روی سقف این اتومبیل آداب و رسوم عجیب و غریبی برپا است، از هرگوشۀ آن صدائی به گوش می‌رسد، هنگامه ایست حتی بسختی می‌توان ارقام آن‌ها را شمرد، بیش از هفت نفر سرنشین دارد که ممکن نیست کودک نابالغ و دوشیزه رسیده را از هم شناخت، لباسها یک رنگ و یک فرم، شلوارها تنگ و تن چسب که پستی و بلندیها را بخوبی نشان می‌دهد، بلوزهای الوان بتن، مشعلها در دست، موهای سر دراز تا چانه و پشت گردن ریخته غوغائی است تماشائی، با چنین وصفی آمدند و بمقصد رسیدند.

سپس اتومبیل جلو یکی از ویلاهای دور دست کنار دریاچۀ ژنو متوقف شد، در باغ باز بود و این کاروان شادی پس از آن که دوبار پروانه وار بدور آن میچرخید وارد ویلای مورد نظر می‌شود، نور چراغها روشن و شمع‌ها شعله میکشند، سر شیشه‌های انواع مشروبات بخصوص ویسکی را باز می‌کنند و همه را در یک ظرف بزرگ میریزند تا دلخواه‌ترین و شگفت آورترین مشروب خود را بوجود آورند که تا زمان ما آوازه‌اش را گوش هیچ مشروب خوری نشنیده و نظیرش را چشم هیچ میگساری ندیده است، کم کم صدای موسیقی گوشها را نوازش می‌دهد و هیکل‌ها را برقص وامیدارد نورها خاموش می‌گردد، و شمع‌های الوان و کم نور روشن و خوشرقصان تازه وارد در پناه شمع دور هم گرد میآیند، و نورهای کم رنگ از پشت سر و از پشت پرده میتابد و هر مخلوقی سیگاری، سیگاره ای، پیپی میان لبها میگذارد حلقه‌ها تشکیل می‌گردد، و دودهای غلیظ در سقف غرفه محفل هاله می‌زنند، همه چیز تکمیل است جز رقصیدن، و آن هم باید باشد تا محفل انس دوستان کاملتر و گرمتر گردد، دیگر همه مشغولند و از خود بیخود و هیچکس توجه ندارد که عقربۀ ساعت به سه بعد از نیمه شب می‌رسد و دمیدن صبح نزدیک است، در این لحظه دیگر همه گرم و گرمتر می‌شوند و نغمه‌های رقص آور سر می‌دهند، گاهی (راک آندرول) میرقصند، گاهی تویست پاها را هرچه محکمتر بر زمین میکوبند، هیکلها را بحرکت درمیآورند. سپس ورقهای پاسور بتساوی میان پای کوبان تقسیم می‌گردد، و پس از توزیع نفر اول از نفر دوم یک برگ میگیرد، وقتیکه نظیرش را در دست خود دید فوراً هردو برگ را به زمین میزند، و همینظور بازی دور میزند و برگ بر زمین میریزد تا آخرین برگ و این برگ در دست هرکس بماند او بازنده است و مستحق جریمه و کیفر، و تنها کیفریکه در این بازی در نظر گرفته شده، این است که شخص بازنده بپا خیزد و خلع لباس آغاز کند، اجرای این برنامه با کندن ژاکت یا کراوات یا بلوز آغاز می‌گردد و بازی دور میزند، بنوبت هرکس یک یک لباسش را درمیآورد تا بآخر برسد که سرانجام همه عریان و مادرزاد خنده‌ها سر می‌دهند عربده‌ها میکشند و بدمستی‌ها نشان می‌دهند، این خنده‌ها را یکی از دوشیزگانیکه بلندتر از همه می‌تواند بخندد رهبری می‌کند، و صحنه را گرم و گرمتر می‌سازد.

و هیچ خانواده ای توجه بندای روزنامه‌ها نکرد، و حقیقتاً بعضی از خانواده‌ها از این درس دردناک عبرت نگرفتند، بعد از آنکه این نوجوانان باتهام جرم‌های گوناگون توقیف شدند و روزنامه‌ها آن را در صفحات اول خود با خط درشت چاپ کردند و بچه دلیل توجه نشد؟ حقاً که سویس با این اجتماعات سیاه تازه آشنا گردیده، و آن بدعتی است که از راه پاریس وارد این کشور شده است.

جوانان هرزه گردی که می‌توانند از فرمان پدر فرار کنند و در گوشه و کنار خیابانها و قهوه خانه‌ها زندگی را بگذرانند، و بیک زندگی بی‌ارزش حیوانی اکتفا می‌کنند که هیچ مفهومی ندارد، روزها میگذرد و او هنوز در گوشۀ قهوه خانه و یا کنار دیوارخرابه‌ها است هیچ توجهی بحال خود ندارد، و تا کسالت و ناراحتی فشارش ندهد کوچترین حرکتی از خود نشان نمی‌دهد، و برای اینکه از این کسالت و فشار نجات یابد با خود عهد می‌کند کاری انجام بدهد که خارق العاده باشد و نظرها را بسوی خود جلب کند، عکس و داستانش را روزنامه‌ها در صفحات اول خود چاپ کنند و حدیثش نقل زبانها گردد.

این مشکل تنها بکشور سویس دردسر ایجاد نکرده است، بلکه معظم دول اروپا بهمین درد مبتلا است و این ناراحتی اول از پاریس آغاز بکار کرد، روزنامه‌ها نوشتند که جوانان فرانسوی مظلوم شدند و گرفتار و سینماهای امریکا باعث این مظلومیت هستند، فیلمهای بزن بزن و صحنه‌های تعصب آور و نمایش اوضاع گاوچرانها است که علت ویران شدن سازمان معنویت نسل جوان گردیده، زیرا نوجوانان فرانسوی که تقلید از هنرپیشه معروف (آل کاپونی) می‌کنند، دائم در خیال خود ثروتها را روی هم انباشته می‌سازند، البته پس از آنکه در عالم خیال براه و رسم امریکائی بیکی از بانکها دستبردی می‌زنند و با خود عهد میبندند که در هنگام دزدی از بانک همه افراد پلیس از ساختمان بانک دور باشد و هیچکس در آن لحظه آن‌ها را نبیند.

و در اینجا یک دسته آراء و نظریات دیگری هم هست که درست برخلاف این فکر است، می‌گوید: سینماها و فیلمهای امریکائی بی‌گناهند و از این تهمت بدور، و بزرگترین علل انحراف نسل جوان در فرانسه ورشکستگی خود اجتماع فرانسوی است، تباه شدن روابط میان افراد خانواده و سیاست بی‌مبالاتی که پدران در تربیت فرزندان بکار می‌برند باعث پیدایش این طوفان است، واقعاً که رهاکردن جوان نورس و کم تجربه در این میدان پرجنجال زندگی، بدون اینکه تربیت صحیح ببیند او را سرگردان می‌کند و نمایش فیلمهای فساداخلاق نیز در آن اثر دارد و تصرفات خطا کارانۀ او نیز باعث ناراحتی خواهد شد.

حد اکثر در سر هر ماهی در شهر پاریس یک محفل شب نشینی برای جوانان برپا می‌گردد که در آن (جوانی هولیدی) که عمرش از هجده سال تجاوز نکرده و از مدارس رانده شده، و الان صاحب هزارها دلار ثروت است، آواز می‌خواند و بیش از ده هزار دختر و پسر تازه جوان برای شنیدن آواز او مسابقه می‌دهند و هرچه قیمت بلیط ورودی بالا می‌رود، این مسابقه گرمتر می‌گردد، این محفل در ساعت نه شب آغاز بکار می‌کند و بعد از رسیدن پلیس و رسیدن نیروی امدادی و آتش نشانی و آمدن پدران و مادران بپایان می‌رسد، و عاقبت کار میبینی که خون‌ها ریخته شده و ده‌ها کشته و زخمی در میان میدان بزمین افتاده است.

روانشناسان سخت می‌کوشند و میخواهند که دولت با ایجاد حفاظت و ایمنی این درد را درمان کند و فیلمهای سینمائی را تحت کنترول شدید درآورد، و آن رشته فیلمهای منافی اخلاق که در فرانسه و آلمان و ایطالیا تولید می‌شود هرچه زودتر متوقف گردد، باین ترتیب که نمایش آن‌ها برای همه ممنوع شود، نه اینکه فقط تماشاگر را در سن و سال معین آزاد بگذارند، و این رقصهای عفت سوز باید از صفحۀ تلویزیون حذف گردد، باید این هنرپیشه بی‌هنر و بی‌عفت «جونی هولیدی» و امثال او توقیف و باندرزگاه سپرده شوند تا کو شمالی ببینند و تربیت یابند؟

و از واشنگتن فریدزوسی طی نامه ای گزارش می‌دهد که آمار جرائم در ایالات متحده طی سال گذشته بطور قابل ملاحظه بالا رفته است، و این برنامه از دوازده سال پیش همینطور بوده و این سال تعداد جوانانیکه در اطراف میزهای دادگاه گرد آمدند حدود یک ملیون نفر بود، و حال آنکه در سال ۱۹۵۹ فقط ۷۷۳ پرونده در این دادگاه تشکیل یافته بود، و این یک مشکل بزرگی است که ملت امریکا را بانقلاب سوق می‌دهد، بخصوص از این جهت که این برنامه در این اجتماع در طبقه بالا و مرفه ادامه دارد، چنانکه این انحراف نسبت بدختران و پسران بمیزان قابل ملاحظه ای بالا رفته است، و در باره کیفیت رفتار با آن‌ها فکرها با مشکلات فراوان روبرو شده است و نمی‌دانند چگونه علاج کنند؟ و بهمین جهت که بزرگترین اندرزگاه‌ها مخصوص جوانان شده، اخیراً پلیس عده زیادی از جوانان پانزده تا هجده ساله را توقیف کرد، اکثر آنان از خانواده‌های ثروتمند است و در میان پرونده‌های موجود یازده فقره اتهام ریختن بمنزل دیگران، و دو فقره اتهام ربودن اتومبیل، و ده فقره اتهام خرابکاری بچشم میخورد، و در ایالت نیوجرسی پلیس عده‌ای را دستگیر کرد که هفده فقر پرونده روی هم این داستان را تشکیل میداد و حکایت از این داشت که در حدود هفده ملیون دولار اشیاءگران قیمت را دزدیده و بقیمت بسیار کمی فروخته‌اند، در صورتیکه خودشان اعتراف کرده‌اند که از پدران خود باندازۀ کافی پول می‌گیرند و احتیاجی بدزدی ندارند، فقط بخاطر تفریح و سرگرمی دست بدزدی می‌زنند.

و درویست شستر که یکی از محلهای بی‌نیاز شهر نیویورک است دادستان برعلیه بیش از ۲۵۰ نفر جوان که اکثر آنان از خانواده‌های بی‌نیاز و سرشناس بودند، ادعانامه صادر و باتهام فروش و استعمال مواد مخدر محاکمه کرد، در صورتیکه اکثرشان معتاد شده بودند و عده‌ای از دانشجویان دانشگاه‌ها در میان متهمین دیده میشدند.

کنگره امریکا پس از شش سال تلاش مداوم، اخیراً در سال ۱۹۶۱ قانون جرائم اخلاقی را تصویب نمود و رئیس جمهوری وقت «کندی» آن را امضا کرد، هنوزهم این قانون بعنوان یک تحول در مبارزه با جرائم اخلاقی بشمار می‌رود، طبق این قانون در سه سال آینده سالانه سی میلیون دلار برای اجرای این برنامه اختصاص یافته است، و چون بطالت و بیکاره گی در دوران حکومت کندی بزرگترین علت انحراف نسل جوان بود، بهمین منظور کندی خواست که یک برنامه دامنه داری برای سرگرم کردن این طبقه پیاده کند و از مراحل این برنامه یکی هم این بود که سپاه صلحی در خارج از ایالات متحده تشکیل بدهد.

در اینجا یک حقیقت چشمگیری هست، و آن این است که جرائم اخلاقی فقط منحصر بکشور امریکا نیست، بلکه یک مشکل بزرگ و دامنه دار جهانی است که در همه کشورها وجود دارد و دولتها را مشغول می‌سازد، صدها نفر از قانون دانان جهان از همه جای دنیا با دعوت دولت امریکا در کنفرانسی مربوط بمبارزه با جرائم اخلاقی و هدایت نسل منحرف در سال ۱۹۶۰ در لندن اجتماع کردند و این مشکل را خاطر نشان ساختند، حتی هیئتی نیز از طرف اتحاد جماهیرشوروی در این کنفرانس شرکت کرده بود، و اخیراً این گواهی از دو سیاستمدار دو دولت بزرگ امریکا و شوروی در عصرحاضر بگوش اهل جهان رسید، این‌ها دولتهائی هستند که می‌توان گفت: بروی زمین حکومت می‌کنند و پیوسته برای بدست آوردن مناطق نفوذ در جهان باهم رقابت و مبارزه دارند، در یک سال یعنی: ۱۹۶۲ از دو رئیس دولت دو اعلامیه یک نواخت و یک زبان صادر شد، در صورتیکه فاصلۀ میان آن‌ها از کمونیستی تا سرمایه داری است، اختلاف در مرام دارند، در سیاست دارند، در وسائل دارند، و لکن هردو یک هدف را در نظر می‌گیرند و هریک به جوانان کشور خود هشیار می‌دهد، می‌گوید: آهسته بروید، آرام قدم بردارید که در انحلال اخلاقی از حد گذشتید، با احتیاط حرکت کنید که پشت این کوه بیابان سوزان است، توقف کنید که نابودی در انتظار شما است.

(خروسچف) می‌گوید: حقاً که جوانان کمونیزم بانحراف افتاده‌اند و خوشگذرانی بی‌مرز آن‌ها را بسوی فساد سوق می‌دهد، هرج و مرج اخلاقی در میان آنان فراوان گردیده است، و هشدار می‌دهد که دولت کمونیست باید دست پلیس را برای معالجۀ این بیماران باز بگذارد، و نیز می‌گوید که در سیبری باید باز داشتگاه‌های نظامی جدیدی آماده گردد و شر این طبقۀ منحرف را از سر ملت و دولت روسیه دور کند، بخاطر اینکه این یک خطر بسیاربزرگی است، برای آینده نزدیک این ملت باید برداشته شود.

(کندی) گفت: واقعاً که نسل جوان در امریکا در مایع فساد حل گشته و بورشکستگی اخلاق افتاده، بدزدی و خوشگذرانی گرفتار شده، در دریای شهوت فرو رفته و نزدیک است که غرق شود، بطوریکه از هر هفت نفرجوان که بخدمت سربازی احضار می‌شوند در اثر افراط در شهوترانی شش نفرشان صلاحیت خود را از دست داده‌اند، و هشدار داد که این نسل جوان بلای بسیارخطرناکی است، برای آینده نزدیک ملت امریکا و از دانشمندان و اصلاح جویان اجتماعی استمداد خواست که برای جلوگیری از این خطر بگفتگو بپردازند و راه علاجی پیدا کنند.

فراموش نمی‌کنم که بیک رسوائی بزرگ اشاره کنیم که در عصرحاضر در کشور انگلستان اتفاق افتاد و وزیردفاع بریتانیای متمدن در آن متهم شد، بخاطر عشق بازی با دختری منحرف که سرمایه او ناموس فروشی و بدام انداختن رجال است، اسرارنظامی انگلستان را فاش ساخت و وطنش را بخطر انداخت، و همۀ این‌ها غیر از بیماریهای عصبی و روانی و جنون و فشار خون است که هر روز رو بافزایش و گسترش است.

آری، این‌ها یک رشته بیماریها است که از جهت آمار در تاریخ هیچ نسلی تاکنون نظیر نداشته، واقعاً یک سلسله حادثه‌های خطرناکی است که شهادت قرن بیستم از آن خبر می‌دهد و همه را در چند جمله خلاصه می‌کند:

۱- در درجه اول می‌گوید: این ورشکستگی اخلاقی نامش تطور نیست، بلکه انحراف است و بس.

۲- در درجۀ دوم می‌گوید: این انحراف برای هستی بشریت زیان آور است، و سرانجام به نابودی خواهد کشید.

۳- در مرتبۀ سوم می‌گوید: در این میان انسان فطرتی دارد، و آن فطرت از هرچیزی که با طبیعت آن ناسازگار است ناراحت می‌گردد و آزار میبیند، و از ادامه و استمرارش بیمار و ناتوان می‌شود.

و بازهم می‌گوید که این فطرت ثابت است و آرام، هرچیزیکه دوهزارسال پیش آن را ناراحت می‌کرد و آزار میداد، امروز هم همینطور است، و در آینده نیز همینطور خواهد بود، و در اصل فطرت تطوری طوفانی بوجود نیامده و تا ابد هم نمی‌تواند بیاید، تا سازگارش کند که چیزهائیکه در قدیم ناراحتش می‌کرد امروز نکند، از چیزهائیکه آن روز زیان میدید امروز سود ببرد. نه نه، هرگز، آن ثابت است گذشته و حال و آینده‌اش یکسان، هرچه بود همانست و در آینده نیز همان خواهد بود.

و در خاتمه می‌گوید: دست کم جنبۀ اخلاقی از زندگی انسان دارای مقیاس ثابت است و در همۀ نسل‌ها اخلاق با آن سنجیده می‌شود. بنابراین، آنچه که در روابط عمومی مردم بخصوص روابط مرد و زن قبل از دوهزارسال صحیح و درست بوده، هنوزهم همینطور است و هرچه خطا و انحراف بوده هنوزهم هست، و هر پیشرفت علمی و یا هر تطوراجتماعی، اقتصادی و سیاسی پیدا شود و هرگونه تغییرروانی که گریبان جامعه را بگیرد هیچ تأثیری در این مقیاس نخواهد داشت، و خلاصه کلام جان، سخن این است که همۀ نظامهای بشریت باید در حساب خود این مقیاس را یعنی: مقیاس ثابت اخلاق را جای بدهند، و هر اندازه هم که نرمش و خوشروئی آن در جوانب مادی و اقتصادی و اجتماعی و سیاسی گسترش داشته باشد، بازهم باید نمو کند و پرورش و گسترش یابد، و باید در سایه هر نظامی که شایسته زندگی بشریت است بآن اجازه داده شود که فعالیت کند، در غیر این صورت انحراف است و نابودی و هلاک و همین بلاها که میبینیم، و این داستان ما را مجبور می‌کند که از موقعیت اسلام در مقابل زندگی بشریت سخن بگوئیم.

اسلام دین فطرت است و بزرگترین امتیازش این است که دائم با فطرت و در مسیر فطرت حرکت می‌کند و از هرجهت با آن سازگار است، من در دو کتاب سابقم از رنگ و نوع و اندازه و کیفیت این سازش سخن گفتیم، در کتاب (منهج تربیت اسلامی) از طریقۀ اسلام در تربیت روح بشریت گفتگو کردم، و بیان کردم که چگونه اسلام آن را در تمام جهات زیربال عنایتش میگیرد و در آن واحد از تمامی جوانب رسیدگی می‌نماید؟ و گفتم که طریقۀ اسلام در این تربیت معالجه کردن هستی انسانی است از هرجهت، معالجه ایست همه جانبه که از هیچ چیزی غافل نیست و از هیچ عنایتی دریغ نمیورزد، جسم و عقل و روح و روان انسان، زندگی مادی و معنوی و همۀ نشاط او را در روی زمین زیرنظر میگیرد، اسلام همۀ هستی بشری را و هرچه در آن هست دریافت می‌کند، با فطرتی که خدایش آفریده از هیچ گوشه این فطرت غافل نیست و چیزی را هم بترکیب آن اضافه نمی‌کند، این موجود ملکوتی را با کمال دقت مورد لطف و عنایت قرار می‌دهد، و هر تار موئی از آن که احتیاج بمعالجه داشته باشد علاج می‌کند، و هر نغمه ای که از آن بیرون آید بطور صحیح و کامل ثبت و ظبط می‌نماید، و در همان وقت همۀ تار موها را بطور دسته جمعی علاج می‌کند، نه اینکه هریکی را بتنهائی معاینه و علاج نماید که در نتیجه نغمه‌های گوناگون و ناموزون از آن سر بزند و نه اینکه بعلاج بعضی میپردازد، و بعضی دیگر را بدون علاج رها می‌سازد که در نتیجه نغمه‌های ناقص و ناموزون بیرون دهد و از لحن زیبا و کمال پذیر دور باشد، و در کتاب در اسات برگشتم و اندوخته‌های تکوینی نفس انسانیت را ترسیم نمودم و طریقۀ اسلام را در معالجۀ دردهای آن بیان کردم، و بخصوص حقیقت رابطه بندی را در هستی انسان سنجیدم، در آن کتاب گفتم که ما هرگز نمیتوانیم باصل و حقیقت کامل این هستی بی‌نظیر انسانی راه بیابیم، بلکه فقط می‌توانیم اینطور درک کنیم که آن یک هستی طبیعی دوجانبه است، و سپس می‌توانیم درک کنیم که در این میان یک آمیزش و اختلاط مخصوص در میان دو عنصرتکوینی آن برقرار است، در صورتیکه هم نشاط فرشته و هم نشاط حیوان را در دل خود جا داده و هریک بوظیفه مخصوص خود میپردازد، طوری عمل می‌کند که آن را طریقۀ انسان نشان می‌دهد، همان طریقه‌ایکه گاهی بفرشته می‌ماند و گاهی بحیوان، و عاقبت هم نه این است و نه آن، و این آخرین قرار و بیان در هستی انسان نیست، بلکه روزی باین راز پی میبریم که درک کنیم با اینکه در طبیعت انسان چنین آمیزشی هست، بازهم یک وجود بسیط و بی‌ترکیب است.

آری، یک هستی بسیط و ترکیب ناپذیر و هر نشاطی که از او سر میزند از یک هستی بسیط و پیچیده و دورپایان سر میزند، همۀ اعمال انسان دارای یک رشته رابطه‌های محکمی است باهم، اگرچه در پارۀ اوقات منفصل و دور از هم ظاهر می‌شوند نشاط مادی و نشاط معنوی، نشاط عملی و نشاط تعبدی، نشاط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نشاط فکری و روحی و هرنوعی از این نشاط در اول کار خود با یک لباس مخصوص و منفصل و غرق در دریای وجود خودنمایان می‌گردد، و انسان نیز آن را با یک گوشۀ از زندگی هستی خود برپا میدارد، و هیچ اتصالی با گوشه‌های دیگرش ندارد.

و حال آنکه این اشتباه باصره است، یک توهم ظاهری است، مانند اشتباه دیدی که انسان را قابل تفکیک بدو جزء منفصل جسم و روح بداند، یک اشتباهی در دید است که در یک لحظه یک طرف را نشان می‌دهد و طرف دیگر را مستور میدارد، و این دید چون نیک بنگری موقتی است.

در این کتاب موضوع را از زاویۀ دیگر مورد بحث و بررسی قرار میدهیم، و آن زاویۀ ثبوت و تطور در هستی انسان است، و از طریق اسلام در معالجه نفس بشریت در این مقام بگفتگو میپردازیم.

بدون تردید هستی بشر یک واحد درخشانی است، و این هم قابل انکار نیست که در آن یک رشته جوانب و جهات ثابت وجود دارد و یک رشته متطور و ناآرام، چنانکه در بحث گذشته دیدیم یا روشنتر بگوئیم: در این هستی دورپایان صورتهائی است تغییرپذیر و طوفانزده و جوهری است ثابت و آرام، اما بزرگترین و شگفت آورترین راز انسان در این است که ثابت و متطور در نهاد او سرانجام یک واحد بسیط تشکیل می‌دهند، و طوری باهم مربوط و آمیخته‌اند که ممکن نیست یکی را از دیگری جدا ساخت، عقل بشری دائم در حال تطور و همیشه در حال نمو و پرورش و گسترش است، هر روز معلومات جدید، خیره گیهای جدید و تصورات جدید نصیبش می‌شود، اما هرگز این عقل با همۀ این تطوراتش بخارج از هستی انسان قدم نمی‌گذارد، و هیچ وقت تنها پرواز نمی‌کند که بقیۀ نفس انسانی را رها سازد، بلکه پیوسته در حال تطور و در حال نمو و پرورش است، و لکن در داخل مرز انسان اعم از انسان فردی یا انسان اجتماعی.

و بهمین ترتیب است نتایج علمی یا مادی نسبت بتطور دائم در حال نمو و پرورش و گسترش است، اما هیچ یک بتنهائی از هستی انسان خارج نیست و بلکه همیشه در داخل هستی ثابت جای میگیرد و هرگز بیراهه نمی‌رود، همان هستی ثابتی که انسان عزیز از آن تشکیل یافته است، و نمواقتصادی، اجتماعی، سیاسی و نموروحی نیز بهمین ترتیب است همه چیز در آن‌ها دائم در حال نمو و پرورش و گسترش و سرانجام هم در داخل هستی ثابت انسان است، همان هستی ثابتی که هیچ تطوری اصل آن را نمی‌تواند تغییر بدهد، و از این ریسمان دوتابه اسلام برنامه خود را آغاز می‌کند، و روی این اساس نظام خود را برای ادارۀ زندگی بشریت پایه ریزی می‌نماید، قرآنکریم شیرین سخن از این برنامه گزارش بیسارعالی دارد:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ وَخَلَقَ مِنۡهَا زَوۡجَهَا وَبَثَّ مِنۡهُمَا رِجَالٗا كَثِيرٗا وَنِسَآءٗ﴾[النساء: ۱] «اى مردم، از آن پروردگارتان پروا بدارید، آنکه همه شما را از یک انسان آفرید و همسرش را از او خلق کرد، و از آن دو، مردان و زنان فراوانى (در روى زمین) منتشر ساخت».

واقعاً یک نوع اعجاز است که در این یک آیۀ کوتاه چهار قضیه بزرگ پشت سر هم ردیف شده که جانب ثابت را در حیات بشریت معین ساخته و نشان می‌دهد:

۱- ﴿ٱتَّقُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُم﴾

۲- ﴿مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ﴾

۳- ﴿وَخَلَقَ مِنۡهَا زَوۡجَهَا﴾

۴- ﴿وَبَثَّ مِنۡهُمَا رِجَالٗا كَثِيرٗا وَنِسَآءٗ﴾

آری، از اعجاز است که این قضیه اینگونه ترتیب یافته و یا بگو: این قضایای چهارگانه با این وضع ساده و آسان در یک آیه با کلمات فشرده اجتماع کرده، یک آیۀ کوتاهی است که با اختصار شیرین و شگفت آمیزش از همۀ تاریخ بشریت حکایت دارد، و آیات بسیاری در قرآنکریم می‌آید و در اطراف این قضیۀ فشرده بتفصیل سخن می‌گویند، و ما بعضی از آن‌ها را در اثناء بیان تفصیلی این قضایای چهارگانه، تذکر خواهیم داد.

هم اکنون می‌خواهیم اجتماع این چهار قضیه را در این آیه که در کمال سادگی این همه حقایق اساسی بشریت را در الفاظ معدود در بردارد بیان کنیم:

۱- قضیۀ وحدت ربوبیت.

۲- وحدت انسانیت.

۳- وحدت دو جنس مرد و زن.

۴- قضیه اجتماع بشری، چهار واحد متوالی هستند و مرزهائی را روشن می‌سازند که در داخل آن‌ها بشریت زندگی می‌کند.

۵- ﴿ٱتَّقُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُم﴾قضیۀ ربوبیت و آفرینش است، می‌گوید: خالق خداست، و او یک اصل ثابت و ازلی است که اگر همه تطورات تاریخ جمع شوند نمیتوانند کوچکترین تغییری در آن بدهند و بهیچ عنوانی نمیتوانند ارزش آن را سلب کنند، و از اینجا است که تقوی و پرهیزکاری و خوف از خدا بر آن مترتب است که در اثر آن نخستین قضیه در زندگی بشریت پدید می‌آید، یعنی: قضیۀ عقیده.

﴿مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ﴾قضیۀ انسانیت است که از نفس واحد و از یک اصل مشترک پدید می‌آید، از هستی بسیطی که همه را درهم فشرده می‌سازد تشکیل مییابد، یک اصل ثابت است که اگر همه تطورات تاریخ دست بدست هم بدهند نمیتوانند کوچکترین تغییری در آن بدهند و نیز نمیتوانند ارزش آن را سلب کنند، و از اینجا است که اخوت و برادری بشریت بر آن مترتب است.

﴿وَخَلَقَ مِنۡهَا زَوۡجَهَا﴾قضیۀ وحدت دو جنس مرد و زن است که یکی پارۀ تن دیگری است و هردو از یک قماشند، زیرا زن از همان گوهر است که مرد از آنست، یک اصل ثابت است که اگر همۀ تطورات تاریخ پشتیبان یکدیگر گردند، نه کوچکترین تغییری می‌توانند در آن بدهند و نه ارزش آن را می‌توانند سلب کنند.

﴿وَبَثَّ مِنۡهُمَا رِجَالٗا كَثِيرٗا وَنِسَآءٗ﴾یک قضیۀ ثابت اجتماعی است که از افراد تشکیل می‌گردد، از افرادی که از یک نفس و از یک اصل پدید میآیند و در انسانیت باهم برادرند، این هم یک اصل ثابتی است که اگر همۀ تطورات عالم قدرت‌ها را رویهم بریزند، بازهم نمیتوانند در آن کوچکترین تغییری بدهند و یا ارزش آن را سلب نمایند، و از اینجاست که باید همۀ تنظیمات اجتماع براساس این حقایق پایه گذاری گردد.

اخوت و برادری و وحدت پیدایش و وحدت نفس بشریت یک رشته حقایقند، آیا با تطوراسلوبهای تولید و یا با پیشرفت علمو این حقایق تغییرپذیر و یا تطور بردارند؟ آیا دلالت آن‌ها تغییر می‌پذیرد؟ نه هرگز، آن‌ها ثابتند تغییر نمیپذیرند، بخاطر اینکه یک رشته حقایق تاریخی هستند پیدا می‌شوند و میگذرند، و همه می‌دانند که تغییر حقایق تاریخ ممکن نیست.

و براساس این حقایق چهارگانۀ ثابت و محکم حقایق دیگری هم استوار است، تشریعات و توجیهاتی بر آن‌ها استوار است و بناچار هم ثابت خواهند بود، برای اینکه با حقایق ثابت روبرو هستند.

و بناچار دائمی هم باید باشند، مادام که حیات بشریت در روی زمین برقرار است، این بود اجمال داستان و هم اکنون بتفصیل سخن میپردازیم:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُواْ رَبَّكُمُ﴾قضیۀ ربوبیت و آفرینش یک شاهراهی است در عالم تصوراسلامی، بخاطر اینکه نخستین حقیقتی است که حقایق سه گانه از آن سرچشمه می‌گیرند و سرانجام هم بسوی آن برمی‌گردند، زیرا فقط آفریدگار خداست، اوست که هستی را آفرید، اوست که انسان را آفرید، و بهمین جهت می‌گوئیم: او پروردگاری است شایستۀ ستایش و پرستش، شایستۀ توحید و مستحق کمال و جمال ازلی این یک حقیقت ابدیت است که هیچ راهی برای تغییر آن وجود ندارد. پس بنابراین، تاکنون هیچ تطوری، مادی، علمی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و روانی هرگز نتوانسته خالق جدیدی نشان بدهد که عالم آفرینش بخصوص آفرینش انسان را بدو منسوب سازد جز همین خدای بزرگ، و هرآنچه که انسان در این سیاره خاکی احداث کند، تغییری، تطوری، ایجادی، تعمیری، آبادانی، ویرانی، نابودی، هیچ یک نمی‌تواند این حقیقت ازلی را تغییر و غیر از خدای بزرگ خالق زمین و آسمان‌ها خدائی دیگر ارائه بدهند.

ملحدها، بی‌دینها، خدانشناس‌ها امثال «چولیان هکسلی» کسانی هستند که می‌گویند: باید انسان امروز آن باری را بدوش بگیرد که دیروز از فشار جهل و ناتوانی بدوش خدا میانداخت، از نادانی و بیچارگی معتقد بخدائی بپروردگاری بود، آنان یاوه می‌گویند: چرند می‌گویند: عقلهای خود را محترم نمیشمارند، اگرچه در الحاد خود مخلص و بی‌ریا هستند، چنانکه بعضی از روشنفکران حرفه‌ای از طرف آنان زبان بعذرخواهی گشوده‌اند.

پس بنابراین، آنان حقایق زندگی را بدتفسیر می‌کنند، بی‌راهه افتاده‌اند و سر ببیابان می‌روند، زیرا آن خدائی که انسان را آفریده خلافت روی زمین را نیز برایگانش داده، و از اقتضا و قدرت جاذبۀ این خلافت حکیمانه این است که انسان با اجازه پروردگارش در این زمین چیزهائی را بسازد و اوضاع و احوالی را پدید آورد، کار کند، تولید کند و از کار و تولید خود نتیجه بگیرد، موجودات را بتطور وادارد تا از آن قیافه‌های گوناگون بسازد، دست بساختمان سیماهای جدید بزند آن هم همیشه و پی درپی، و این است معنای خلافتی که خدا برای انسان قرار داده، آیا این معنا است که انسان را مغرور می‌سازد؟ حقیقت خود را فراموش کند، و با خدای خود دشمنی ورزد و خود را خدا بداند و آفریدگار.

چرا؟ قرآن از این غرور کاذب چنین گذارش می‌دهد: ﴿أَوَ لَمۡ يَرَ ٱلۡإِنسَٰنُ أَنَّا خَلَقۡنَٰهُ مِن نُّطۡفَةٖ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٞ مُّبِينٞ ٧٧﴾[یس: ۷۷] «آیا انسان ندید که ما او را از نطفه ای آفریدیم، بناگاه (وقتیکه سر از عالم انسان درآورد) خصومت کنندۀ آشکارا شد»، هم اکنون باید دید انسان تا بحال چه ساخته که برخلاف قانون خدا باشد؟ چه کرده که خارج از مدار فطرت است؟ آیا در هرچیزی که کار می‌کند، تولید می‌کند، ایجاد می‌کند، اختراع می‌کند، بتطور وامیدارد، بمقتضای قانون اللهی نیست؟ «همان قانونی که خدا در فطرت هستی بودیعه نهاده» وظیفه انسان است که همۀ اعمال و کردارش را با قوانین طبیعت آشنا سازد، همان طبیعتی که سنت اللهی است، سنت لایزال خداست، وظیفه‌اش این است: هر قدرت و معرفتی که خدایش باو داده با طبیعت هستی آشنا سازد، و سپس تلاش کند و بکوشد تا عملش را با این قوانین تطبیق بدهد، بمقتضای قدرتی که خدایش باو بخشیده، پس کدام یک از اعمالش خارج از آن مداریست که خدا برای وی تعیین کرده است؟ کدام یک از اعمالش برخلاف قانون فطرت است؟

نه نه، هرگز، این ملحدان یاوه می‌گویند: عقلهای خود را محترم نمیشمارند، یا بگو: جهالت و نادانی کورشان کرده و سستی و ناتوانی زبونشان ساخته که از حقیقت دور افتاده‌اند، و از ناموس هستی بی‌خبر مانده‌اند. نه نه، در آسمان‌ها و زمین جز او خالقی نیست، جز او خدائی نیست، این همان حقیقت علمی است که همهۀ حقایق دیگر در این عالم بی‌پایان هستی از آن سرچشمه می‌گیرند پس تا خدا خداست، اقتضاءٍ خدائیش این است که بندگانش به پرستش او کمر ببندند و همت بگمارند، قرآنکریم از این مطلب چنین گذارش می‌دهد: ﴿وَمَا خَلَقۡتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِيَعۡبُدُونِ ٥٦﴾[الذاریات: ۵۶] «من جن و انس را نیافریدم، مگر اینکه مرا عبادت کنند».

و لفظ «عبادت» یک لفظی است وسیع و محیط و همگانی، تنها یک رشته شعائر تعبدی محصور و محدود نیست، بلکه همه چیز است، همه اعمال بندگان خداست، همه و همه برای خدا و به فرمان خداست، پس روی این حساب همۀ بندگان خدا آفریده شده‌اند، برای عبادت، برای ستایش، یعنی: هرکاری که انجام بدهند عبادت است، هر حرکتی که از آن‌ها سر بزند ستایش و خداپرستی است، و از اینجاست که عمل آدمی با شعائر تعبدی در یک خط سیر معین بهم میرسند و باهم پیوند میخورند، و در قاموس اسلام یکی دیده می‌شوند، یک نتیجه را نشان می‌دهند، و مادام که او خدای یکتا است، مقتضای وحدانیتش این است که باید منحصراً او معبود باشد و در روی زمین بغیر از او معبودی پرستش نگردد.

منظور از این معنا آن معنای تنگ و تاریک و محدود نیست که بگوئیم: انسان نباید بکسی جز خدا سجده کند و بکسی سر فرود آورد، زیرا این مفهوم فقط مناسب مفهوم محدود عبادتی است که مخصوص شعائر تعبدی است، بلکه منظور ما عبادت به معنای حقیقی است، عبادت بتمام معنی است و آن عبارت است از: همۀ اعمال بشر، از تمام حرکات بشر، همان اعمالی که باید برای خدا باشد و برای خوشنودی هیچ آفریده ای صورت نپذیررد.

پس بنابراین، همه اعمال بشر که عبادت نامیده می‌شود باید برای رضای خدا باشد، بدون اینکه کسی را شریک قرار بدهد، در نتیجه انسان میخورد برای خدا باشد، میآشامد برای خدا باشد، مسکن می‌سازد، لباس میپوشد، بنشاط جنسی میپردازد، مالک چیزی می‌شود، در میدان جنگ حاضر می‌شود، خودی نشان می‌دهد، دوست میدارد، دشمن میدارد، همه و همه برای خدا باشد و بس، و این است معنای عبادت خدا در مدار وسیع و بی‌پایانش، این است معنای پرستش حقیقی و واقعی.

و همچنین مقتضای وحدانیت خدا این است که حق حاکمیت مخصوص او باشد و فقط او قانونگذار باشد، پس برسمیت شناختن حاکمیت خدا و اطاعت از چنین حاکمیت خود عبادت و بندگی است، دیگر هرگز انسانی برای حقیرشمردن انسان دیگر از خود قانون نمی‌سازد، مگر اینکه در خود مقام خدائی احساس کند و چنان پندارد که باید مردم از وی فرمان ببرند نه از دیگری، بسوی او رو کنند نه بسوی دیگری، یعنی: او را بپرستند نه خدای یکتا را، مادام که برای مردم قوانین کیفری وضع می‌کند، هروقت که برخلاف میلش رفتار کردند و از فرمانش سرپیچی نمودند کیفرشان بدهد، معنای این عمل این است که این چنین قانونگذاری مردم را ببردگی خود انتخاب می‌کند، و آن‌ها هم وقتیکه فرمان می‌برند و خوشنودند او را میپرستند.

این نکته هم پوشیده نماند که فرق ندارد که این قانونگذار فرد باشد و یا افرادی بصورت یک اجتماعی از مردم که برای خود حق قانونگذاری بدهد، امر و نهی کند و خود را فرمان روای سایر افراد بداند، مخالفین خود را بکیفر برساند، در حقیقت این چنین حاکمی خود را سزاوار مقام خدائی میداند، و دائم از مردم می‌خواهد که بسوی او توجه کنند و خواسته هایش را انجام بدهند، و حال آنکه چنین حقی ندارد، خدا نیست و منصبی هم از طرف خدا ندارد تا حقی بر دیگران داشته باشد، و این است نخستین قضیه در عالم تصوراسلامی که عبادت باید مخصوص خدای یگانه باشد، حاکمیت، فرمان روائی و حق قانونگذاری باید از طرف پروردگار بی‌نیاز باشد، و این یک قضیه روشنی است که براساس یک حقیقت ازلی و ثابت پایه گذاری گردیده، براساس یک حقیقت بی‌پایان علمی استوار است، و آن عبارت است از: کلمۀ «لا إله إلا الله»، و آنان که مدعی هستند که انسان باید برای خود قانون بسازد، آداب و رسوم و قواعد وضع کند، بصراحت می‌گویند: بشر باید امروز باری را بدوش بکشد که در زمان گذشته، در عصرنادانی، در عهد ناتوانی بدوش خدا مینهاد، امروز باید خود انسان برگردد و خدا شود!.

و باین حقیقت ثابت و ازلی یک حقیقت دیگری هم میپیوندد، و آن یک حقیقتی است در فطرت دائم فرمان می‌دهد که باید بشریت بعبادت خدا روی آورد، باید بدرگاه او پناه ببرد، و این هم ندای قرآنکریم است که می‌گوید: ﴿وَإِذۡ أَخَذَ رَبُّكَ مِنۢ بَنِيٓ ءَادَمَ مِن ظُهُورِهِمۡ ذُرِّيَّتَهُمۡ وَأَشۡهَدَهُمۡ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ أَلَسۡتُ بِرَبِّكُمۡۖ قَالُواْ بَلَىٰ شَهِدۡنَا﴾[الأعراف: ۱۷۲] «وقتیکه پروردگارت از پشت اولاد آدم ذریه‌های آنان را گرفت، و از آن‌ها بر نفس خودشان گواهی گرفت و گفت: آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند: بلی، هستی، و ما نیز بر این مطلب گواهیم». و این یک حقیقت علمی است که وقایع تاریخ اثباتش می‌کند.

آری، انسان در همۀ اعصار و احوالش خدا را میپرستد، اما در این پرستش گاهی بمقصود می‌رسد و گاهی گمراه می‌گردد، و سرانجام یا در کمال صفا و درستی خدا را میپرستد و یا در صورتهای منحرف او را عبادت می‌کند، گاهی خدا را بتوحید می‌شناسد و گاهی خدایان دیگری می‌سازد و شریک قرار می‌دهد، و لیکن در هرحال خدا را میپرستد، خالقی را میپرستد که او را آفریده و هستی و زندگی را بوجود آورده. آری، فطرت هیچگونه رهبری نمی‌خواهد که آن را بسوی خداپرستی هدایت کند، زیرا از اصل خداپرست است، گمراه باشد و یا هدایت بیابد، بدون اینکه یک نیروی خارجی در این کار دخالت کند، اگرچه دائم هشدارهای گوناگونی از عالم هستی در حس بشریت آن را بیدار کرده و از حقیقت خدا آگاهش می‌سازند.

آخر این عجز و ناتوانی بشری که انسان هر اندازه هم قوی باشد در اعماق دلش احساس می‌کند، ناتوانی در بدست آوردن آنچه را که می‌خواهد، ناتوانی از تسلط یافتن بچیزهائیکه می‌خواهد تسلط بیابد، ناتوانی از پی بردن باسرار غیب، ناتوانی از اینکه انسان خدا باشد و تکیه بر ذات خود کند، و از کمک دیگران بی‌نیاز باشد، غذا نخواهد، لباس نخواهد از فرمان غریزه جنسی بی‌نیاز باشد.

و این ترس و هراسی که انسان در مقابل هستی احساس می‌کند، این هستی دورپایان، این هستی وحشتناک، این هستی دقیق و باریک، و این اجرام هراس آور که با این فشردگی و دقت اعجاز آور در تفصیلات و جزئیات و تنظیمات و گردش افلاک آن به کار رفته.

و این مرگ حتمی که دائم حس بشری را میلرزاند، و وادارش می‌کند که از بخشنده حیات و زندگی جستجو کند، و از ترس و هراس از خطاها گفتگو نماید، از گردش شب و روز و پیدایش زمان و مکان سخن بگوید، و پیوسته مرگ و زندگی، صحت و مرض و فقر و بی‌نیازی را در مدنظر قرار بدهد، و دائم از لذت و رنج و درد و الم و سعات و شقاوت حدیث براند، همۀ این‌ها یک سلسله وقایعی است که از این عالم هستی بمرکز احساس بشر وارد می‌شوند، در نتیجه فطرتش بیدار گشته و بسوی خدا متوجه می‌گردد، و در هرگوشه و کناری خدا را جستجو می‌کند.

و اسلام هم نظام حکیمانه خود را براساس این دو حقیقت متقابل پی ریزی می‌کند، یکی حقیقت وجود خالق، و دیگری توجه فطرت بسوی او، زیرا اسلام راه عقیده بخدا را بروی انسان باز میگذارد و بندای فطرتش که دائم روی بسوی خداست پاسخ مثبت می‌دهد، و پیوسته مسیر فطرت بشر را تصحیح می‌کند و پایدارش میدارد، و اگر روزی از راه حقیقت خداشناسی به بیراهه افتاد براهش میآورد، و از گمراهی نجاتش میبخشد. آری، عقیدۀ پاکی است که بندای نیازهای فطری جواب مثبت می‌گوید، و احتیاجات فطری انسان را در بارۀ عبادت پروردگار خود برطرف می‌سازد.

و همچنین نیازمندی‌های بشر را در آشناشدن با مرکز حیات، مرگز هستی برآورده می‌کند و حقیقت اتصال خالق و مخلوق را روشن می‌سازد، و از طرف دیگر: عقیده ایست که برنامۀ زندگی انسان را بمقتضای بندگی او برای خدا تنظیم می‌کند، و حق حاکمیت خدا را در باره بندگان برسمیت می‌شناسد، در نتیجه در تصویب قانون زندگی و تنظیم برنامه‌های آن پیوسته از عقیده استمداد میجوید، و همه را مرتبط بعقیده و متعلق بعبادت پروردگار میداند.

بازهم در درجه سوم: عقیده ایست که تشریع قوانین و تنظیم برنامه‌ها را در ثبات و تطور بدون فرق با فطرت انسان هم آهنگ قرار می‌دهد، و از اینجا است که عقیده و فطرت در همۀ میدانها دائم بیاری یگدیگر میشتابند و دست بدست هم می‌دهند.

هم اکنون آن نظامهائی که برعلیه این حقیقت ازلی طغیان کرده‌اند هیچ میدانی که بر سر اولاد آدم چه بلائی آوردند؟ آری، بلاهای زیادی بر سر آن‌ها فرود آوردند همه را بجان هم انداختند، بعضی را ببندگی، بعضی دیگر را واداشتند، آن هم در محدوده یک وطن و در میان مرزهای این جهان دورپایان، زیرا طبقه حاکم چنانکه همۀ مذاهب باین نکته اعتراف دارند، برای خود و بخاطر حفظ مصالح خود دائم برعلیه سایر طبقات قانون می‌سازد، یعنی: بحساب دیگران خود را بمقام خدائی میزند و آن‌ها را نیز بحساب خود بزنجیر استعمار میکشد و برده خود میداند، و فرد حاکم باین معنا در تمامی ادوار تاریخ طغیانگر است، و سرکش و چموش و این طغیان فردی معمولاً در محدودۀ کوچک یک وطن و یک منطقه است، و اما در محدوده این عالم بزرگ و دور پایان میبینیم که ملتی دیگری را ببردگی میگیرد و طعم انواع عذابها را بکامش میریزد، برهمه روشن است که هم این و هم آن هردو بر خدا طغیان کرده‌اند، و دیگران را بخاطر اشباع دیوشهوت خود استعمار نموده‌اند، زیرا هر وقت که انسان از ضوابط عبادت پروردگار خود رها گشت اسیر شهوات و انگیزه‌های درونیش می‌گردد، در نتیجه بجای اینکه بندۀ خدا شود، بندۀ شهوات و فرمانبر انگیزه‌های نفس می‌گردد، و برای دیگران نظامهائی ترتیب می‌دهد که با فطرتشان سازگار نگردد.

بندای دکتر الکیس کاریل گوش کن او می‌گوید: برای اینکه این نظام‌ها بر جهل مطلق، بر جهل دست نخورده استوار است و از جزر و مد آن‌ها این فساد عالمگیر و این بدبختی سیاه پدید می‌آید که روی زمین را فرا می‌گرد.

و این وضع طغیانی ملت‌ها را در میان احتیاجات فطری آن‌ها بخدا و عقیده و میان تنظیمات ضروری زندگی که از طرف یاغیان تنظیم گشته و بر زندگی بشر سایه گسترده است، آنچنان سرگردان میگذارد که احتیاجات بهم میخورد، وجدان و افکار پایمال می‌گردد که در اثر آن دیوانگی، اضطراب و تشویش عمومی پدید می‌آید، و سرانجام عالم بشریت بنابودی تهدید می‌شود چنانکه در شهادت قرن بیستم دیدیم، و حال آنکه عقیدۀ بخدا یک امری است ثابت و پایدار، برای اینکه حقیقتی که تکیه گاه این عقیده است ثابت است و آن وجود خالق است و مخلوق، و بهمین حساب عقیده همانطور که خدا نازلش کرده در همۀ اطوار تاریخ ثابت است و پایدا هرگز عوض نمی‌شود، و هیچ وقت کوچکترین تغییری در آن حادث نمی‌گردد.

اینک قرآنکریم در این باره گذارش می‌دهد: ﴿لَقَدۡ أَرۡسَلۡنَا نُوحًا إِلَىٰ قَوۡمِهِۦ فَقَالَ يَٰقَوۡمِ ٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مَا لَكُم مِّنۡ إِلَٰهٍ غَيۡرُهُۥ﴾[الأعراف: ۵۹] «یقیناً ما نوح را بسوی قومش روانه کردیم (و مأموریت دادیم که آن‌ها را بسوی حق دعوت کند، آمد و) گفت: ای ملت! خدا را بپرستید شما که غیر از او خدائی ندارید، (معبودی ندارید)».

﴿۞وَإِلَىٰ عَادٍ أَخَاهُمۡ هُودٗاۚ قَالَ يَٰقَوۡمِ ٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مَا لَكُم مِّنۡ إِلَٰهٍ غَيۡرُهُۥٓ﴾[الأعراف: ۶۵].

«و بسوی قوم هود برادر خودشان هود را مأمور کردیم، آمد و گفت: ای ملت من! خدا را بپرستید شما که غیر از او معبودی ندارید، (غیر از او خدائی ندارید)».

﴿وَإِلَىٰ ثَمُودَ أَخَاهُمۡ صَٰلِحٗاۚ قَالَ يَٰقَوۡمِ ٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مَا لَكُم مِّنۡ إِلَٰهٍ غَيۡرُهُ﴾[الأعراف: ۷۳] «و بسوی قوم ثمود برادر خودشان صالح را فرستادیم، آمد و گفت: ای مردم! (ای برادران!) خدا را بپرستید شما که غیر از او خدائی ندارید، (خالقی ندارید)».

﴿وَإِلَىٰ مَدۡيَنَ أَخَاهُمۡ شُعَيۡبٗاۚ قَالَ يَٰقَوۡمِ ٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مَا لَكُم مِّنۡ إِلَٰهٍ غَيۡرُهُ﴾[الأعراف: ۸۵] «و بسوی ملت مدین برادرشان شعیب را فرستادیم، آمد و گفت: ای ملت من! (ای برادران من!) خدا را بپرستید شما که جز او خدائی ندارید».

میبینیم که این مأموریت‌ها همه یک برنامه است، همه یک دعوت است و همه یک سخن می‌گویند که در طول تاریخ مکرر است.

و لکن عقیده یک جنبه دیگری هم دارد که دائم در مدار تاریخ در حال تطور است، و آن جنبۀ تشریع قانون و تنظیم برنامه‌ها است که باید متناسب درجۀ نمو و پرورش باشد، همان نمویکه سازمان هر ملتی در عصررسالت خود بر آن استوار است، یعنی: نمو روحی، اجتماعی و عقلی، هرگاه بشریت رشد خود را دریابد عقیده نیز با همان قیافۀ ثابتش بسوی آن می‌آید و در اختیارش قرار میگیرد، و این عقیده در همان زمان همه گونه خوشروئی و نرمش را که برای تطورات آینده لازم است در بردارد، چنانکه در آخر همین فصل بتفصیل آن اشاره خواهد شد.

بازهم بگذارش شیرین قرآنکریم گوش کنیم که می‌گوید: ﴿ٱلۡيَوۡمَ أَكۡمَلۡتُ لَكُمۡ دِينَكُمۡ وَأَتۡمَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ نِعۡمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ ٱلۡإِسۡلَٰمَ دِينٗا﴾[المائدة: ۳] «(ای مسلمانان!) امروز دین شما را تکمیل کردم، و نعمت خود را بر شما مردم بپایان بردم، و اسلام را بحیث دین برای شما برگزیدم».

و اما آن خیال خامی را که علم اجتماع غربی در سر میپروراند و می‌گوید که عقیده به خدا یک امری است ساخت بشر متغیر و دگرگون که بشرنادان آن را در عصرنادانی ساخته است، و لکن در زمانیکه علم و نور بجای جهل و ظلمت نشسته ما باید از این عقیده دست برداریم، و این جهل زاده را از محیط خود تبعید کنیم، این سخن یک نوع غلط پردازی است که هیچ دردی را دوا نمی‌کند، بخاطر اینکه آنچه را که کارشناسان غربی تطور مینامند عقیدۀ بخدا نیست، بلکه انحراف عقیده است و انحراف غیر از خود عقیده است.

آری، روزیکه بشریت پدر را پرستید، رب نوع را پرستید، بت را پرستید و قوای گوناگون طبیعت را پرستید، در تمامی این پرستشها از راه عقیدۀ صحیح منحرف گردید، و عقیده را در قیافه‌های گوناگون انحرافی تصور کرد، و در هردفعه با تطور معلوماتش بطوفان تطور گرفتار شد، با تصورات بشریت خود بپرواز درآمد، و با تطورات شبکه بندی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هم آهنگ گردید، اما در هیچ یک از این حالات در پایه ثابتی نبود که از دین خدا فرمان ببرد و پیرو آئین الهی باشد.

و از طرف دیگر این نکته نیز در تاریخ بشریت ثابت است، و همان است که علم اجتماع غربی عمداً آن را فراموش کرده که بشریت در میان طوفان‌های انحرافات مکرر خود در میان امواج تطوراتش تاکنون بارها بسرعت زیر و رو شده و گذشته، مکرر بانحراف افتاده و پشیمان شده، بازهم بعقیده خداشناسی باز گشته و بعبادت خدا پرداخته است، و بوسیله رسالتهای آسمانی قبل از آنکه دوباره سرگردان شود راه صحیح خداشناسی و خداپرستی را دریافته است.

و از اینجا است که تطور تصورات منحرف که عقیده را تفسیر و بیان می‌کند دلالت خود را از دست می‌دهد، همان دلالتی که علم اجتماع غربی آن را بزور با این تصورات پیوند می‌دهد، زیرا هیچ دلیلی در دست ندارد که دین را بشر ساخته و از جانب خدا نازل نگشته است، و همچنین دلیلی ندارد که بگوید: عقیده بخدا یک عنصری است گرفتار طوفان تطور، روزی فرا می‌رسد که بمقتضای همین تطور از میان مردم می‌رود، و بجای آن یا عبادت دیگری جایگزین می‌گردد و یا بطور کلی عبادتی نباشد، بلکه این انحرافات تطورزده درست بعکس این داستان دلالت دارد و خلاف گفته‌های علم اجتماع را ثابت می‌کند، همان علمی که شیاطین جهان آن را بارمغان آورده‌اند، چون این ارمغان بطور واضح ثابت می‌کند که عقیده ثابت است، زیرا از روز اول در همۀ نسل‌ها و در میان همه ملت‌ها و در همۀ محیط‌ها عقیدۀ بخدا دائم پیدا شده و می‌شود، خواه براه براست هدایت شود و یا بگمراهی رهنمون گردد، در همه حال قیافه‌های گوناگونی از خود نشان می‌دهد، اما سرانجام بازهم عقیده است. بنابراین، پس عقیدۀ خداشناسی در عالم انسان یک عنصرثابت و پایدار است، بدون تردید.

بلی، قرن بیستم و دانشمندان حرفه‌ای آن از شیاطین روزگار هرگز نمیتوانند از این انحرافات آن نتیجه را بگیرند که در دل دارند، و نمیتوانند آن طوریکه دلخاهشان است توجیه کنند، و آن این است که مردم قرن بیستم آزادند که بی‌دین و خدانشناس باشند و بگویند: خارج شدن از میدان خداشناسی یک نوع تجلی بشریت است که در قرن بیستم ساعت ظهور آن فرا رسیده.

نه، هیهات! هرگز، آنچه را که در ظرف صدها هزارسال فطرت ثابت کرده است، این واقعیات منحرف که شیاطین روزگار در این عصر بآن ایمان دارند هرگز نمی‌تواند لغوش کند، همان شیاطینی که فطرتشان فاسد شده و در بیرون از دایرۀ آدمیت افتاده‌اند.

﴿ٱتَّقُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ﴾قرآنکریم پس از بیان قضیۀ ربوبیت خالق بقضیۀ بعدی می‌رسد، یعنی: ﴿خَلَقَكُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ﴾این هم یک حقیقت ثابتی است که نه تطورات اقتصادی، نه اجتماعی و نه سیاسی می‌تواند تغییرش بدهد و نه تطوراسلوبهای تولید، زیرا هیچ یک از این تطورها نمیگویند که انسان در تاریخ خود باصول متعدد باز می‌گردد، حتی تفسیرحیوانی برای انسان، یعنی: تفسیرداروین همچنین ادعائی نکرده است، بلکه آن هم آخر سر اعتراف دارد که یک اصل مشترک بیش نیست، اما این حقیقت ثابت خیلی چیزها را برایگان در اختیار بشر قرار می‌دهد، و چون وحدت بشریت و برادری آن یک حقیقت علمی است که امور ارزشمند فراوانی را در پی دارد و همبستگی روابط بشر را با یکدیگر نشان می‌دهد، و این روابط یک رشته اموریست که نظامهای ساخت بشر از آن‌ها غافلند و اسلام همه را در نظر دارد، دیگر احتیاجی نیست که برگردیم از نظامهای گذشته سخن بگوئیم، همان نظامهائی که از جمهور مردم عده‌ای را وازده میساختند، یک عده را از صحنۀ آدمیت دور می‌کردند، نه برای آنان حقوقی منظور میشد، نه هستی ای و نه آدمیتی، بلکه اینجا فقط از نظامهای باصطلاح متمدن و مترقی موجود در قرن بیستم سخن می‌گوئیم.

هم اکنون باید دید که برادری و وحدت بشریت در سایه این تفرقه اندازی و این نژادپرستی که روی زمین را سیاه کرده، چگونه خود را نشان می‌دهد؟ و در سایه این نژادپرستی که در امریکای باصطلاح متمدن و در انگستان مترقی و در افریقای جنوبی معمول است، معنای اخوت و برادری چگونه فهمیده می‌شود؟ و در سایۀ این نظامهای شیطانی، این حقیقت ثابت چگونه خود را نشان می‌دهد که از روز اول تکبر ورزیدند، و از خداپرستی سر برتافتند؟ و فاش و بی‌پرده گفتند که خداپرستی هم یک طوق پوسیده ای بود که از گردن بشریت باز شد و افتاد، و دیگر احتیاجی بوصیتهای خدائی و آمدن پیامبران نیست، زیرا زندگی بشر قرن بیستم دیگر در عصرعلم است، در عصر نور و دانش است، در عصرترقی و تمدن است، دیگر خودرو است و خودساز، خدا را لازم ندارد.

واقعاً که سرنوشت خانوادگی بشریت عاقبت چه خواهد بود؟ با وصفی که میبینیم سفیدپوستان متمدن گریبان جوان سیاه پوست را گرفته از حق انسانیت محرومش می‌کنند، بجرم اینکه رنگش سیاه است و بجرم همین سیاهی تا دم مرگ می‌زنند، شکنجه و آزارش می‌دهند، از شاخۀ درخت وارونه آویزانش می‌کنند، برای اینکه سیاه پوستان دیگر عبرت بگیرند تا دیگر سیاه نشوند، و حال آنکه پلیس سفیدپوست در کنار معرکه حاضر است و ناظر و مراقب تا این جرم سیاه بپایان برسد، و این لکه ننگ صحیح و سالم بدامن معصوم انسانیت بنشیند.

آری آری، این است تمدن عصرحاضر، تمدن پیش تاز و تمدن مترقی که از دیدن دین تکبر میورزد و بقانون خدا با چشم حقارت مینگرد، عقیده خداشناسی را ارتجاع سیاه میداند، عقب ماندگی و سقوط از عالم انسانیت می‌خواند، آفرین بر این تمدن، آفرین بر این تمدن سازان و صدآفرین بر این تمدن پرستان.

و حال آنکه اسلام ار روز اول این حقیقت ثابت را در تمامی قوانین و توجیهاتش مراعات کرده و محترم شمرده و همه را یکسان حساب کرده، فاش می‌گوید: ای بشر! ای اولاد آدم! ما شما را شعبه شعبه و قبیله قبیله قرار دادیم که یکدیگر را بآسانی بشناسید و جز شناسائی از این کار منظوری نبود، زیرا نزدیکترین شما در پیشگاه پروردگارتان پاکدامنترین شما است، هرگز نگفته سفیدترین یا متمدنترین شما است، البته از این نوع تمدن که بجرم سیاهی کشتن سیاهان را ثواب میداند، و اگر روزی دولتی سر کار آید و بیک دانشجوی سیاهی حق تعلیم و تربیت بدهد، و در دانشگاهی را برویش باز کند، انقلاب وحشیانه می‌کند، فریاد و انژادا و واسفیدا میزند، و حال آنکه این از ساده‌ترین حقوق انسانی است و بی‌ضررترین اصل مساوات هم همین است.

اما اسلام باصطلاح مرتجع اعلام عمومی صادر می‌کند و فاش می‌گوید: هان ای مردم! عربی را بر عجم و عجمی را بر عرب امتیازی نیست، مگر با تقوی و پاکدامنی، هشیار باشید و بدانید اگر بردۀ سیاه چهره ای بر شما حکمران شود، مادام که قوانین خدا را در میان شما اجرا می‌کند و بکتاب خدا احترام میگذارد، فرمانش را باید بشنوید و اطاعت کنید، و همچنین اسلام این حقیقت را در واقعه‌های تاریخی نیز بخوبی مراعات کرده است، زیرا بلال حبشی یک بشر سیاه پوست و اذان گوی پیامبر اسلام است، روز فتح مکه، روز پیروزی آرتش اسلام در پشت بام کعبه مسلمانان قرار گرفته و با صدای بلند و با پوست سیاه آواز اذان سر می‌دهد و مردم را بیک کنفرانفس عمومی اسلامی دعوت می‌کند، و این همان کاری است که عرب در عصرجاهلیت و در عصراسلام آن را بزرگ می‌دانست. عمار، یاسر و ابن مسعود هم کسانی هستند که پیامبر اسلام آنان را در محفل خود جای داد و با نزدیکترین دوستانش برابر ساخت، و بیارانش سفارش کرد که عمار راهنمای خوبی است از وی پیروی کنید، و ابن مسعود آموزگار ناصح است، هرچه می‌گوید: گوش بدهید و بپذیرید.

و همچنین اسلام این حقیقت را با غیرمسلمانان نیز مراعات کرده است، زیرا آن یک حقیقت انحصاری نیست که در اختیار مسلمانان باشد، بلکه مربوط بوجود بشر است، خواه مسلمان و خواه غیرمسلمان.

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ﴾اسلام یا همۀ مردم براساس انسانیت مطلق رفتار می‌کند، مادام که در روی زمین فسادی برپا نساخته‌اند و با مسلمانان اعلان جنگ نداده‌اند، فتنه و آشوبی در دین مسلمانان براه نیانداخته‌اند، رفتار همین است و احترام همان. اینک اعلان عمومی قرآنست خطاب بملت مسلمان می‌گوید: ﴿لَّا يَنۡهَىٰكُمُ ٱللَّهُ عَنِ ٱلَّذِينَ لَمۡ يُقَٰتِلُوكُمۡ فِي ٱلدِّينِ وَلَمۡ يُخۡرِجُوكُم مِّن دِيَٰرِكُمۡ أَن تَبَرُّوهُمۡ وَتُقۡسِطُوٓاْ إِلَيۡهِمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ يُحِبُّ ٱلۡمُقۡسِطِينَ ٨﴾[الممتحنة: ۸] «خداوند شما را از کسانى که با شما در [کار] دین نجنگیده‏اند و شما را از خانه‏هایتان بیرون نکرده‏اند، باز نمى‏دارد که به آنان نیکى کنید و در حق آنان به داد رفتار کنید. بى گمان خداوند دادگران را دوست مى‏دارد».

بلکه در جنگ هم اسلام این حقیقت را کاملاً مراعات کرد، در جنگ با کسانی که بروی اسلام شمشیر کشیدند و از پیشرفت آن مانع شدند، و این رفتار کریمانه را این احترام بانسانیت را تاریخ در غیر از جنگ‌های اسلامی جائی سراع ندارد، و شاید کسانیکه ایمان بخدا ندارند و نمی‌خواهند در روی زمین مسلمان باشند، چیزی از تفسیرمادی تاریخ و یا تفسیرحیوانی انسان استنباط می‌کنند که وحشیت خود را برسمیت میشناسند، در حال جنگ و صلح بطور یکسان، در کوبیدن نژادها، در کشتن انسانها، در ویران کردن سازمانها، در خراب کردن جهان بزرگ و در تهیه و تولید وسائل تخریب این کارهای غیرانسانی و این شکنجه‌های وحشیانه را بکار میبندند ، همان وسائلی که طغیان گران با فرمان حکومت‌های خود آن‌ها را بکار می‌برند تا مگر بتوانند الوهیت بی‌پایه خود را حفظ نمایند، آن هم در این عصر باصطلاح آزادی و ترقی یا بگو: عصرتکبرورزیدن از خدا و خداپرستی.

بلی، این مفهوم اسلامی که حاکمی از وحدت و اخوت بشریت است، و از یک مجموعه از قوانین و توجیهات و آداب و رسوم حکیمانه انعکاس یافته، در تاریخ سایر ملت‌های بیرون از مدار اسلام نظیر ندارد، زیرا در درجه اول از این مفهوم این نکته بیادگار ماند که صلح و صفا و زندگی مسالمت آمیز باید یک قانون کلی و همگانی خانوادۀ اشرف مخلوقات باشد، و این قانونی است که با حال فرزندان «نفس واحدة» یعنی: با حال فرزندان خانواده بشریت سازگار است، قرآنکریم از این صلح و صفا حکایت می‌کند و مردم با ایمان را بسوی آن می‌خواند: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱدۡخُلُواْ فِي ٱلسِّلۡمِ كَآفَّةٗ﴾[البقرة: ۲۰۸] «ای مردمیکه ایمان آورده اید! همگی به اسلام (صلح و آشتی) در آیید»، یعنی: همگی در حلقه صلح و صفا جای بگیرید، همگی بمحفل صفا و انسانیت درآئید.

بار دیگر قرآنکریم با صدور یک اعلان عمومی قدمی فراتر مینهد و خطاب به پیامبر اسلام می‌گوید: ﴿۞وَإِن جَنَحُواْ لِلسَّلۡمِ فَٱجۡنَحۡ لَهَا وَتَوَكَّلۡ عَلَى ٱللَّهِ﴾[الأنفال: ۶۱] «اگر به صلح گرایش یابند، تو [نیز] به آن بگراى و بر خداوند توکل کن». یعنی: اگر دیگران از یک صلح پایدار استقبال کردند، اگر بسوی صفا پرواز نمودند تو نیز با آغوش گرم از آن‌ها استقبال کن، تو نیز بسوی صفا بال و پر بگشا و خود را بخدا بسپار.

بخوبی پیداست که در درجه اول این امر بخود مسلمانان متوجه است که قبل از دیگران همگی در محفل صلح و صفا گرد آیند، باین ترتیب که خود را در اختیار خدا قرار بدهند و همه را از آن او بدانند تا صلح واقعی در میان آنان و فطرتشان، در میان آنان و عالم هستی که آنان را دربر گرفته و در میان همۀ برادران اسلامی و انسانی حکمران شود، و بدین ترتیب یک ملتی رشید تشکیل بدهند، ملتی تشکیل بدهند که همۀ عالم بشریت را زیرنظر بگیرد و در زندگی انسان‌ها نظارت نماید، و قرآنکریم هم از این تشکیلات حکیمانه چنین گزارش می‌دهد و خطاب بملت مسلمان می‌گوید: ﴿وَكَذَٰلِكَ جَعَلۡنَٰكُمۡ أُمَّةٗ وَسَطٗا لِّتَكُونُواْ شُهَدَآءَ عَلَى ٱلنَّاسِ﴾[البقرة: ۱۴۳] «و بهمین ترتیب شما را ملتی میانه رو قرار داریم تا گواه (و ناظر) بر اعمال مردم باشید»، ملتی قرار دادیم که از خود پیکره عدالتی بسازد که سیمای واقعی بشریت در آن نمایان گردد، پس چه بهتر که این ملت ترجمان صحیح مفهوم قرآنکریم باشد و از خدا باشد، و امر دوم رابطه و هم بستگی این ملت مؤمن را با دیگران معین می‌سازد و می‌گوید: اگر دیگران بسوی صلح و صفا بال و پر کشادند، اگر از تجاوز و عداوت باز ایستادند، آزادی را برای دعوت بسوی خدا بی‌مانع اعلام کردند، مردم را در گرویدن بعقیده آزاد گذاشتند، بر مسلمانان لازم و واجب است که از آنان استقبال نمایند و قبل از همه بسوی آنان پر و بال کشایند، و در اثر این دستورات حکیمانه بود که درهای پیروزی یکی پس از دیگری بروی مسلمانان باز شد و دعوت بسوی خدا و خداپرستی بسرعت پیش رفت، بدون اینکه میان ملت مسلمان و دیگران چیزی بتواند مانع از اجرای این برنامه درخشان گردد.

و همچنین درهای فتح و پیروزی بروی مسلمانان گشوده شد و نظام الهی در روی زمین پایدار گردید تا صلح و صفا روزی کرۀ زمین را فرا گیرد، بدون آنکه نفوذ بیگانه ای میان آنان و اجرای این برنامه خدائی مانع شود. این پیروزی برای این بود که معنای برادری در سیمای بشریت عیان گردد و معلوم شود که همه از یک قماشند، و همه پاره تن یکدیگرند.

اما روزیکه هرنوع تجاوزی برعلیه دعوت الهی یا برعلیه مسلمانان یا برعلیه نظام اسلامی در سر این راه دیده شود، باین ترتیب که نیروی بیگانه ای رو در روی دعوت حق بستیزه برخیزد یا جنگی برعلیه قانون خدا در گیرد، یا آتش فتنه ای در میان خود مسلمانان شعله ور گردد، در این جا جنگ لازم است تا این تجاوز ظالمانه را از حریم اسلام و ملت مسلمان دور کند، قرآنکریم برای اجرای این برنامه چنین فرمان می‌دهد: ﴿وَقَٰتِلُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ ٱلَّذِينَ يُقَٰتِلُونَكُمۡ وَلَا تَعۡتَدُوٓاْۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ ٱلۡمُعۡتَدِينَ ١٩٠﴾[البقرة: ۱۹۰] «(ای مردم مسلمان!) در راه خدا (و بپاس احترام خدا) با کسانی بجنگید که با شما میجنگند، اما از حد معین تجاوز نکنید که خدا تجاوزگران را دوست ندارد». ﴿فَإِنِ ٱنتَهَوۡاْ فَلَا عُدۡوَٰنَ إِلَّا عَلَى ٱلظَّٰلِمِينَ ١٩٣﴾[البقرة: ۱۹۳] «پس اگر (از روش نادرست خود) دست برداشتند، (مزاحم آن‌ها نشوید! زیرا) تعدّى جز بر ستمکاران روا نیست».

و همچنین بمقتضای فرمان ﴿لَآ إِكۡرَاهَ فِي ٱلدِّينِ﴾این حقیقت در پهنۀ عالم انتشار یافت که اسلام یک دنیا هدایت است، یک دنیا نور است و ملت مسلمان نیز همان ملت هدایت یافته و همان ملت رشدیاب است، اما با این وصف حق ندارند برادران خود را از خاندان بشریت در پذیرفتن دین حق باجبار واگراه وادارند، بلکه همین اندازه حق دارند که دعوت بحق کنند، دلسوز باشند، بسوی راه راست بخوانند، و آن هم با زبان نرم و کلام زیبا همانطوریکه شایستۀ برادری و سزاوار مقام خاندان انسانیت است، قرآنکریم خطاب به پیامبر اسلام جاز این مطلب چنین گزارش می‌دهد که ﴿ٱدۡعُ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِٱلۡحِكۡمَةِ وَٱلۡمَوۡعِظَةِ ٱلۡحَسَنَةِۖ وَجَٰدِلۡهُم بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُ﴾[النحل: ۱۲۵] «[مردم را] با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن، و با آنان به نیکوترین شیوه به بحث [و مجادله‏] بپرداز». می‌بینیم جنگی در کار نیست، همه صلح است و همه صفا و برادری.

فقط جنگ در حال دعوت و برای دعوت است آن هم در صورت برخورد با مانع، نه برای اجبار مردم بخاطر پذیرفتن دین، زیرا امر خیلی روشن است و فاش می‌گوید که اجباری اکراهی در دین نیست، و لیکن برای برداشتن مانع و دورکردن نیروی متجاوز که مردم را از راه راست باز دارد و مانع از دعوت آزاد شود جنگ لازم و حتمی است، اگر در این جنگ نیروی متجاوز و ظالم دل بسوی صلح دهد و ابراز کند که دیگر دست از لجاجت و عناد برمی‌دارد و دعوت بحق را آزاد میگذارد، دیگر راه را بسوی خدا نمی‌بندد، جنگی نیست، عداوتی نیست، بلکه برادری است، آزادی است و صلح و صفا، و نیز از این مفهوم آسمانی در همۀ نقاط جهان این حقیقت پخش گردید که روابط میان مسلمانان و پیروان دیانتهای دیگر رابطۀ برادری و خانوادگی است، رابطۀ دوستی و مودت است، قرآنکریم از این رابطه خبر می‌دهد و چه خوش می‌گوید: ﴿ٱلۡيَوۡمَ أُحِلَّ لَكُمُ ٱلطَّيِّبَٰتُۖ وَطَعَامُ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ حِلّٞ لَّكُمۡ وَطَعَامُكُمۡ حِلّٞ لَّهُمۡۖ وَٱلۡمُحۡصَنَٰتُ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنَٰتِ وَٱلۡمُحۡصَنَٰتُ مِنَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ مِن قَبۡلِكُمۡ﴾[المائدة: ۵] «امروز چیزهاى پاکیزه براى شما حلال شده و (همچنین) طعام اهل کتاب، براى شما حلال است و طعام شما براى آن‌ها حلال و (نیز) آنان پاکدامن از مسلمانان، و آنان پاکدامن از اهل کتاب، حلالند». بنابراین، می‌بینیم که رابطۀ بر سر یک سفره گردآمدن است، پیوند تشکیل خانواده است، و آن هم که محکم‌ترین و گرمترین رابطه هاست.

سپس از این مفهوم ملکوتی این حقیقت نیز در همۀ عالم پخش گردید که باید عدل و داد میان بشر براساس انسانیت پایدار گردد، هیچ امتیازی در نظر نباشد، هیچ تشخصی در میان نباشد، اگرچه عداوت و دشمنی با مردان غیرمومن باشد، زیرا همه می‌دانند که در بهبوجۀ جنگ پلیدی که قوم یهود این ملت صهیون برعلیه اسلام براه انداخت، آن هم در محدوده خود اسلام، سخت تلاش کردند تا بلکه این ملت مسلمان را متزلزل سازند، و این عقیدۀ جدید را قبل از آنکه در زمین پایه گیرداز ریشه درآورند، سخت کوشیدند تا دسیسه‌ها بچینند، کینه‌های دیرین را رویهم بریزند، بنشر اراجیف بپردازند، مردم را بیکدیگر بتردید وادارند، زنان و مردان مسلمانان را آزار دهند و هتک احترام کنند، و این‌ها علاوه بر آن جنگ رسمی بود که وسایل جنگ و کشتار در آن فراوان بکار میرفت، و با آن همه خدعه‌ها، تزویرها، پیمان شکنی‌ها و هتک حرمتها که یهودیان بکار می‌بردند، در اثناء این جنگ پلید و در اثناء این ناجوانمردی‌های قوم یهود، بازهم اسلام نمی‌تواند بپذیرد که دست تجاوزی بسوی یک نفریهودی که در حوزۀ حمایت اسلام قرار گرفته دراز شود، وقتیکه این یهودی بتهمت ناروائی متهم گردید و نزدیک بود که محکوم شود، برای تبرئه او از این اتهام وحی نازل شد و طی این آیات او را تبرئه کرد، قرآن خطاب به پیامبر اسلام می‌گوید: ﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَآ إِلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ لِتَحۡكُمَ بَيۡنَ ٱلنَّاسِ بِمَآ أَرَىٰكَ ٱللَّهُۚ وَلَا تَكُن لِّلۡخَآئِنِينَ خَصِيمٗا ١٠٥ وَٱسۡتَغۡفِرِ ٱللَّهَۖ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ غَفُورٗا رَّحِيمٗا ١٠٦ وَلَا تُجَٰدِلۡ عَنِ ٱلَّذِينَ يَخۡتَانُونَ أَنفُسَهُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ مَن كَانَ خَوَّانًا أَثِيمٗا ١٠٧ يَسۡتَخۡفُونَ مِنَ ٱلنَّاسِ وَلَا يَسۡتَخۡفُونَ مِنَ ٱللَّهِ وَهُوَ مَعَهُمۡ إِذۡ يُبَيِّتُونَ مَا لَا يَرۡضَىٰ مِنَ ٱلۡقَوۡلِۚ وَكَانَ ٱللَّهُ بِمَا يَعۡمَلُونَ مُحِيطًا ١٠٨﴾[النساء: ۱۰۵- ۱۰۸] «ما کتاب را به راستى به تو نازل کرده‏ایم تا با آنچه خداوند به تو نمایانده است، بین مردم حکم کنى و براى [جانبدارى از] خیانتکاران مدافع مباش * و از خداوند آمرزش بخواه، که خداوند آمرزنده مهربان است * و از کسانى که به خود خیانت مى‏ورزند، دفاع مکن. بى گمان خداوند کسى را که خیانت پیشه گناهکار باشد، دوست نمى‏دارد * آن‌ها زشتکارىِ خود را از مردم پنهان مى‏دارند اما از خدا پنهان نمى‏دارند، و هنگامى که در مجالس شبانه، سخنانى که خدا راضى نبود مى‏گفتند، خدا با آن‌ها بود، خدا به آنچه انجام مى‏دهند، احاطه دارد».

هان! این شما هستید که در زندگی پست و ناچیز دنیا از آنان دفاع کردید، پس روز قیامت چه کسی از آنان دفاع می‌کند؟ آیا کیست که وکیل و ضامن آن‌ها باشد؟ هرکس که کار بد انجام بدهد و یا بر خود ستم روا دارد و بعد پشیمان گردد و از خدا طلب آمرزش کند، خدا را بخشنده و مهربان خواهد یافت، و هرکس گناهی کسب کند فقط برای خود کسب کرده است، بدیگران مربوط نیست، خدا دانا و حکیم است و هرکس خطائی یا جر می‌کند، بعد بگردن دیگران بیاندازد، واقعاً که تهمت ناروا زده و گناهی بس بزرگ بگردن گرفته است، و اگر فضل و رحمت بی‌پایان خدا نبود عده‌ای از آنان قصد داشتند که تو را از راه راست بدر کنند، و حال آنکه نمیتوانند جز خود کسی را از راه بدر کنند و نمیتوانند آسیبی بر تو برسانند و خدای برای تو کتاب نازل کرده، و این همه حکمت آموخته و چیزهائی را که بیاد نداشتی یادت داده، واقعاً که فضل خدا بر تو بسیاربزرگ است و بی‌پایان.

بلی، این آیات نه گانه با این تفصیل و بیان و با این تاکید مکرر برای این نازل شد که از پیامبر حمایت کند و از محکوم کردن این یهودی بیگناه بازش دارد، و حال آنکه همه قرائن و شواهدظاهری برعلیه او بود، لیکن حق این بود که او بیگناه است. اسلام با این عمل حکیمانه در عالم واقع این بنای انسانی جاوید را پایه گذاری کرد که هرگز با این صورت در غیر از نظام اسلام پیدا نخواهد شد.

سپس پشت سر این داستان، این توجیهات حکیمانه و همگانی نازل گردید که ﴿وَلَا تَنَابَزُواْ بِٱلۡأَلۡقَٰبِ﴾[الحجرات: ۱۱] «و یکدیگر را مورد طعن و عیبجویى قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید».

﴿مِنۡ أَجۡلِ ذَٰلِكَ كَتَبۡنَا عَلَىٰ بَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ أَنَّهُۥ مَن قَتَلَ نَفۡسَۢا بِغَيۡرِ نَفۡسٍ أَوۡ فَسَادٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ ٱلنَّاسَ جَمِيعٗا﴾[المائدة: ۳۲] «و بخاطر همین اصل نوشتیم بر بنی اسرائیل که هر کس کسی را بکشد، بدون اینکه او کسی را کشته باشد و یا بفساد جامعه دامن زده باشد، مانند این است که همۀ مردم را کشته است و هر کس کسی را زنده کند، مانند این است که همۀ مردم را زنده کرده است»، یعنی: (همین قانون در برنامه مسلمانان نیز نوشته شده است).

﴿وَلَا يَجۡرِمَنَّكُمۡ شَنَ‍َٔانُ قَوۡمٍ عَلَىٰٓ أَلَّا تَعۡدِلُواْۚ ٱعۡدِلُواْ هُوَ أَقۡرَبُ لِلتَّقۡوَىٰ﴾[المائدة: ۹] «و دشمنی هیچ ملتی نباید وادارتان کند که از راه عدالت بیرون بروید (و کارهای عادلانه نکنید)، شما عدالت را گسترش دهید که بتقوی و پاکدامنی نزدیکتر است».

و همینطور هرچه در اسلام فکر و عقلت کار کند، انسانیت است بی‌پایان و پشت سر هم مانند حلقه‌های زنجیر، هم در زمان صلح و هم در زمان جنگ، هم در حال دوستی و هم در حال دشمنی، و این برنامه در نظر اسلام یک عنصرثابتی است در زندگی بشریت که نه شرایط محیط و زمان می‌تواند آن را از جای برکند و نه هوا و هوس هوسبازان، بخاطر اینکه سرچشمۀ آن شرایط زمان و مکان نیست و از هوا و هرس مردم برنخواسته است، بلکه از یک دریای ثابت، از یک حقیقت لایزال سر میزند که نه تطورات تولید می‌تواند تغییرش بدهد و نه حادثه‌های تاریخ در آن مؤثر است، و اما قضیۀ دوم، یعنی: ارتباط مرد و زن و آمیزش دو جنس و آن بزرگترین و ارزشمندترین قضایای بشریت است، ﴿خَلَقَكُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ وَخَلَقَ مِنۡهَا زَوۡجَهَا﴾واقعاً که دو همسر یعنی: مرد و زن از نفس واحد است، و اشاره بکلمۀ نفس در اینجا یک لطافت مخصوصی دارد که از نظر صاحبدلان پنهان نمی‌ماند، زیرا مراد از آن تنها مشارکت در نوع انسانی نیست، بلکه خیلی فشرده تر و دقیق تر است، خیلی خصوصی تر است، مشارکت در یک نفس است، در روح و روان است، در راحت جان است، و از اینجا که دو همسر دو بیگانه از هم در هستی داخلی انسانی باهم شرکت می‌کنند، در رازهای اندرونی هم رازند، همان رازهائیکه فقط کلمۀ نفس آن‌ها را دربر دارد، همانطوریکه در محیط خارجی انسان باهم شریکند، و این قرآنست که بازهم از این هستی بی‌پایان خبر می‌دهد و فاش می‌گوید: ﴿فَٱسۡتَجَابَ لَهُمۡ رَبُّهُمۡ أَنِّي لَآ أُضِيعُ عَمَلَ عَٰمِلٖ مِّنكُم مِّن ذَكَرٍ أَوۡ أُنثَىٰۖ بَعۡضُكُم مِّنۢ بَعۡضٖۖ فَٱلَّذِينَ هَاجَرُواْ وَأُخۡرِجُواْ مِن دِيَٰرِهِمۡ وَأُوذُواْ فِي سَبِيلِي وَقَٰتَلُواْ وَقُتِلُواْ لَأُكَفِّرَنَّ عَنۡهُمۡ سَيِّ‍َٔاتِهِمۡ وَلَأُدۡخِلَنَّهُمۡ جَنَّٰتٖ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ ثَوَابٗا مِّنۡ عِندِ ٱللَّهِۚ وَٱللَّهُ عِندَهُۥ حُسۡنُ ٱلثَّوَابِ ١٩٥﴾[آل عمران: ۱۹۵] «پس پروردگارشان [دعا] یشان را پذیرفت که: من عمل هیچ صاحب عملى از شما را از مرد یا زن تباه نمى‏کنم. شما از همدیگرید. پس آنان که هجرت کرده‏اند و از خانه‏هاى خود رانده شده‏اند و در راه من رنج دیده‏اند و جنگ کرده‏اند و کشته شده‏اند، [به عنوان‏] پاداشى از جانب خداوند قطعا بدیهایشان را از آنان مى‏زدایم و آنان را به باغهایى در آورم که جویباران از فرودست آن روان است. و خدا [ست که‏] پاداش نیک به نزد اوست».

و این حقیقت اولیه که اسلام با این قیافه پایه گذاری نموده و قوانینی را که با آن سازگار است مرتب کرده، بشریت خارج از مدار اسلام بآن نرسیده، مگر بعد از فترت طولانی و بعد از جنگ‌ها و ستیزهای سوزان که سازمان خانواده را درهم ریخت، اجتماع را در جهان غرب تباه کرد، اخلاق و آداب و رسوم را بطوفان داد، این زورق شکسته را در اختیار امواج غریزه جنسی گذارد و عاقبت هم که دیدی چه وحشیتی گریبان بشر غربی را گرفت؟ و او را بآسانی حیوان ساخت، حیوانی که در این جهنم سوزان دیوانه وار فرو می‌رود میسوزد و می‌سازد، و حال آنکه اسلام برای زن یک مقام ارزشمندی در نظر گرفت و با دیدۀ احترام و بزرگی بسویش نگریست، و در عین حال هستی او را کاملاً محفوظ داشت، و هستی مرد را با وی همگام ساخت، و هردو را در سایۀ سازمان خانواده و اجتماع بآرامش و آسایش رسانید.

این همان فرق ممتاز است در میان دین خدا و دین بشر، همان بشریکه بنفع خود قانون می‌سازد و خود را از حق الوهیت برخوردار میداند، و بر مبنای این مشارکت در نفس واحده نتایج طبیعی شرکت را بر آن جاری کرد، و بهمین حساب بزن حق مالکیت داد، اجازه تصرف و تجارت داد، حق تعلیم و تربیت و کار و کوشش داد، حق ازدواج و حق طلاق داد، و حق داد که از حریم خود دفاع کند و برای بدست آوردن حقوق ضایع شده اقدام نماید، در حالیکه اخلاقش مصون از گزند و ناموسش مصون از غارت است، زن در سایه عنایت اسلام همۀ این کارها را بمیزان یک انسان رشید و عاقل و عابد و خداشناس انجام می‌دهد، نه بمیزان حیوانیت بی‌لجام، و آزاد از هر قید و بند و آداب و رسوم و نه بمیزان شیطان که دائم در سر راه فتنه نشسته و با آتش فتنه بازی می‌کند. این قرآنست که در این باره گزارش می‌دهد». ﴿لِّلرِّجَالِ نَصِيبٞ مِّمَّا ٱكۡتَسَبُواْۖ وَلِلنِّسَآءِ نَصِيبٞ مِّمَّا ٱكۡتَسَبۡنَ﴾[النساء: ۳۲] «مردان را از کسب خود حقی و زنان را نیز از کسب خود نصیبی است». ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا يَحِلُّ لَكُمۡ أَن تَرِثُواْ ٱلنِّسَآءَ كَرۡهٗاۖ وَلَا تَعۡضُلُوهُنَّ لِتَذۡهَبُواْ بِبَعۡضِ مَآ ءَاتَيۡتُمُوهُنَّ إِلَّآ أَن يَأۡتِينَ بِفَٰحِشَةٖ مُّبَيِّنَةٖۚ وَعَاشِرُوهُنَّ بِٱلۡمَعۡرُوفِ﴾[النساء: ۱۹] «اى مؤمنان، براى شما حلال نیست که به اکراه زنان را به ارث برید. و آنان را تحت فشار قرار ندهید، تا برخى از آنچه را که به آنان داده‏اید، پس بگیرید. مگر آنکه مرتکب [عمل‏] ناشایست آشکارى شوند. و با آنان به شایستگى رفتار کنید».

و باز هم روی سخن با پیامبر اسلام است می‌گوید: ﴿قَدۡ سَمِعَ ٱللَّهُ قَوۡلَ ٱلَّتِي تُجَٰدِلُكَ فِي زَوۡجِهَا وَتَشۡتَكِيٓ إِلَى ٱللَّهِ وَٱللَّهُ يَسۡمَعُ تَحَاوُرَكُمَآۚ إِنَّ ٱللَّهَ سَمِيعُۢ بَصِيرٌ ١﴾[المجادلة: ۱] «خدا گفتۀ آن زن را شنید که در بارۀ شوهرش با تو مجادله می‌کرد، در حالیکه شکایت بخدا داشت که خدا گفتگوی شما هر دو را میشنود، او شنوای دانا است».

اینک فرانسۀ تمدن ساز است که تا قرن بیستم حق تصرف مستقیم در مال و ثروت خود و حق شرکت مستقیم در اموراجتماعی را بزن نداد، و همۀ اروپا که دم از تمدن و ترقی و مساوات و عدالت و حقوق میزند، حق تساوی در کارمزد یک عمل که زن و مرد یکسان انجام می‌دهند بزنان نداد، مگر در قرن بیستم و هنوزهم که هنوز است انگلستان، آن پدرخوانده دموکراسی تا این لحظه نتوانسته این مساوات را رعایت نماید و کارمندان زن و مرد را یکسان ببیند، بدلیل اینکه زن آبستن می‌شود و میزاید، و برای گذراندن دوران وضع حمل مرخصی دارد و مرد ندارد.

در اروپا زن باین حقوق نرسید، مگر روزیکه ناچار شد که کار کند و مخارج زندگی خود و عائلۀ خود را تأمین نماید، زیرا دیگر او سرپرستی نداشت کسی را نداشت که بار زندگیش را بدوش بردارد.

و بار دوم مجبور شد که از اخلاق خود دست بردارد، زیرا اخلاق قیدی بود که مانع از بدست آوردن کار میشد و با داشتن اخلاق هرگز روی تقاضای کار از مرد نداشت، از مرد حیوان صفتی که میخواست قبل از دادن لقمه نانی از خرمن ناموس او بهره برداری کند، کام دل بستاند، اگرچه باجبار باشد. سپس بتدریج بی‌اخلاقی کار را بجائی رسانید که دیگر زن بدون اینکه اجباری داشته باشد، بفتنه انگیزی برخواست و بدوران فتنۀ روی زمین رسید، بحدی رسید که توانست زندگی را در جهان پرآشوب غرب بمحفل فسق و فجور بزرگی تبدیل نماید، و عالمی را بطوفان فتنۀ ناموس گرفتار سازد.

سپس اجتماع غربی بعد از این رفتارحیوانی که با زن داشت و بعد از آن همه غارت که از خرمن ناموس زن گرفت با کمال پرروئی برگشت و بزن گفت: من این حقیقت را در اختیارت میگزارم، نه بخاطر اینکه اقتضای حقیقت اولیه در آفرینش زن و مرد این است، اما چون تطوراقتصادی چنین اقتضائی را دارد و تطوراجباری نیز چنین حکم می‌کند، بناچار باید مطیع فرمان شد. معنای این سخن این است که مردم راضی بتساوی حقوق نیستند، بلکه باجبار تن داده‌اند، و اگر روزی این فشار بگذرد بازهم‌اش همان است و کاسه همان، و کلاه زن نیز پس معرکه است.

و حال آنکه اسلام این قوانین را تصویب می‌کند، بدون اینکه فشاری از شرایط محیط و زمان داشته باشد، و بدون اینکه بطوفان اجبار گرفتار شود و مردم هم باین امر راضی هستند، بخاطر اینکه با رضایت خدا را میپرستند، با نیت پاک او را عبادت می‌کنند.

و همچنین اسلام این قوانین را ثابت نگهمیدارد، بدلیل اینکه از حقیقت ثابت سرچشمه می‌گیرند با اجتماع کشاورزی تطبیق می‌کند، همان اجتماعیکه روز آمدن اسلام پا برجا بود و با اجتماع کشاورزی پشت سر آن هم سازگار است، همانطور که در اجتماع صنعتی و در اجتماع اتمی قابل اجراست، بدون اینکه فرقی قائل شود و یکی را بر دیگری مقدم بدارد، هیچگونه اعتنائی بتطوراسلوبهای تولید ندارد و هیچ باکی از تطورات اقتصاد و اجتماع ندارد، بخاطر اینکه با این امور ارتباطی ندارد، بلکه فقط بدو نیمۀ این سیب بهشتی انسان، یعنی: مرد و زن مربوط است بخاطر خود انسان، نه بخاطر چشم و ابرو و اندام زیبای او، و از قضیۀ دو جنس مرد و زن، یعنی: دو نیمۀ انسان بسیط قضایای بسیاری سر میزند که در زندگی بشریت دارای ارزشهای چشمگیر است، قرآنکریم از این مطلب چنین گزارش می‌دهد: ﴿وَمِنۡ ءَايَٰتِهِۦٓ أَنۡ خَلَقَ لَكُم مِّنۡ أَنفُسِكُمۡ أَزۡوَٰجٗا لِّتَسۡكُنُوٓاْ إِلَيۡهَا وَجَعَلَ بَيۡنَكُم مَّوَدَّةٗ وَرَحۡمَةًۚ﴾[الروم: ۲۱] «و از آیات اوست که برای شما از جنس خود شما همسرانی آفریده تا (در آغوش گرمشان) بآرامش بپردازید و آسایش بیابید، و در میان شما (مرد و زن دریائی از) رحمت و مودت قرار داد» که به راز و نیاز بپردازید، و محفل انسی و مودتی ترتیب بدهید.

ازواج، همسران، چنانکه در فقره گذشته اشاره شد از خود شما است، ﴿ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﴾اما این آیه در اینجا علاوه بر آن بنوع رابطۀ مرد و زن نیز میپردازد، بجریان و حکمت این رابطه نظر دارد، می‌خواهد بگوید: چرا خدا همسران را (ازدواج) را آفریده؟ آخر همه میدانیم که حکمت خدا بس وسیع و بی‌پایان است، اما این آیه آن حکمت وسیع را در اینجا محدود می‌سازد، فشرده می‌کند و یا ببعضی جهاتش اشاره می‌کند، فقط بآرامش و آسایش نظر دارد، مودت و رحمت را بازگو می‌کند، یعنی می‌خواهد بگوید: هدف از خلقت ازواج و منظور از قانون همسری همین است و بس. آرامش است، آسایش است، ساختن کانونی سرشار از مودت و رحمت است، برنامۀ پرورش نوع انسان است.

آری، مراد از آرامش یک رابطۀ وسیع و دامنه داری است که آسایش و راحتی و اطمینان خاطر را دربر دارد، سایه بانش وقار است، در فضایش کبوتران رحمت و مودت پر و بال میگشایند، و این همانست که خداوند از رابطۀ دو همسر اراده کرده است، خدا که دشمنی و ستیزه جوئی نمی‌خواهد، خدا که معرکۀ فساد نمی‌خواهد تا شیرینی زندگی را تباه سازد، خدا که برای بشر درد سر دائمی نمی‌خواهد، دل واژگون نمی‌خواهد، دلی پر از درد و رنج نمی‌خواهد، چنانکه در جهان غرب امروز داستان زندگی همین است و درد بی‌درمان همان. البته از روزیکه این بشر از محیط وحی خارج شد، از مدار بشریت بیرون تاخت و خود را جاوید در روی زمین انگاشت و بفرمان هوا و هوس راه رفت، آیا نتیجه جز این باید باشد؟ هرگز؟

﴿وَجَعَلَ بَيۡنَكُم مَّوَدَّةٗ وَرَحۡمَةً﴾این ترکیب فطرت است، ایجاد جاذبه دوجانبه است میان جنس مرد و زن، و چرا قرآنکریم در اینجا کلمۀ حب را بکار نبرده، و کلمۀ مودت را بکار برده؟ آن هم لطفی دگر دارد، برای اینکه از یک طرف می‌خواهد این رابطه را تا یک افق روشن و نوربخش بالا ببرد، و از طرف دیگر که بواقعیت نزدیک تر است، اشاره بیک نکتۀ دقیق و حساس است، و آن این است که عشق و علاقه، دلباختگی و گردن کشیدن بدنبال معشوق یک مرحلۀ زودگذری است، از مراحل طوفان غریزه جنسی که در فوران سرچشمۀ جوانی پیدا می‌شود و دوام پذیر نیست و حقاً هم نباید پردوام باشد، بلکه آنچه که پردوام است، مودت است، آغوش گرم است، گذشت است و بزرگواری.

چون این مودت شامل همۀ روابط است در تمامی مراحل زندگی و وقتیکه بحکم طبیعت همۀ موجودات و بخصوص بحکم طبیعت بشر بعد از آنکه حباب عشق، شوق، دلباختگی، خاموش گردید و نیروی زودگذر جوانی رو بسستی نهاد، این مودت ثابت است و پایدار، دائم کانون محبت را گرم و گرمتر می‌سازد.

و این قضیۀ ثابت نیز دارای اطراف و جوانب ثابت است، و همچنین دارای روابط و هم بستگیهای ثابت است، و از اینجاست که در زندگی بشریت یک رشته امورثابت را در مدار خود بگردش وامیدارد، زیرا که ابتدا از یک طرف بوجود مرد بستگی دارد و از طرف دیگر نیز بوجود زن، و این یک حقیقت ثابت است، البته در جائیکه فطرت مرد و زن بانحراف نیفتاده باشد و ما بزودی در این باره سخن خواهیم گفت.

سپس از طرف دیگر بوجود جاذبیت دوجانبۀ میان مرد و زن بستگی دارد و این نیز یک حقیقت ثابت دیگر است، و پس از آن بانگیزۀ آرامش ناشی از این تجاذب بستگی دارد، و این نیز یک حقیقت ثابت دیگر است و وقتیکه تمامی اطراف قضیه ثابت باشد، چنانکه هست، پس نتایج حاصله از آن ممکن نیست در مقابل طوفان تطورات و تغییرات بزانو درآید، و در این مورد این قضیۀ سوم (قضیۀ جنس مرد و زن) با یک قضیۀ چهارمی برخورد می‌کند و درهم آمیخته می‌گردد، و آن قضیۀ اجتماع بشریت است.

﴿وَبَثَّ مِنۡهُمَا رِجَالٗا كَثِيرٗا وَنِسَآءٗ﴾و این دو قضیه باتفاق هم و با یاری یکدیگر روابط مرد وزن را محدود می‌سازند، زیرا این تجاذبی که میان مرد و زن وجود دارد و وجود آن‌ها نیز در همان حال در اجتماع مستلزم این است که این روابط روی پایه‌هائی تنظیم گردد که با فطرتشان سازگار باشد، و همچنین با حقیقت وجودشان در آن اجتماع تبطیق پذیرد.

بلی، اگر کار، کار یک مرد و یک زن بود، در همۀ روی زمین هرگز بچنین تنظیمی احتیاج نبود، و لکن ظهور نسل بشر از این رابطۀ دوجانبه در درجه اول و تحول آن باجتماع مردان و زنان بسیار در درجۀ دوم این کار را محتاج بیک تنظیف لطیف و دقیق و محکم می‌سازد تا نسل بشریت را از ورشکستگی‌ها باز دارد، و بدیهی است که هر اندازه این دایره وسعت پیدا کند، هرج و مرج اخلاقی با این حال ورشکستگی که تابع هیچ قانونی نیست، از هرطرف این نسل را بنابودی میکشاند. آری، پیدایش مردان و زنان بسیار ایجاب می‌کند که برنامه‌هائی برای این تجاذب تنظیم گردد، همان تجاذبی که در میان این مردان و این زنان و دختران و پسران آدم و حوا بطور فطری برقرار می‌گردد تا با پیدایش جاذبه‌های دروغین که دائم با یکدیگر برخورد دارند، اجتماع بطوفان ورشکستگی و هرج و مرج اخلاقی گرفتار نگردد و آرامش خود را از دست ندهد، همان آرامشی که برای هریک از افراد در نظر گرفته شده، و همچنین از طرف دیگر کار بفساد روابط اجتماع منجر نگردد، همانطور که پیدایش این نسل دورپایان و پربرکت بشر و پیوستگی دو نیمۀ نفس واحده از ملاقات دو پسر و دختر آدم و حوا ایجاب می‌کند که سازمان خانواده بوجود آید، و برای حفظ آن سازمان قوانین روابط خانوادگی تنظیم شود.

و بهمین ترتیب: روابط گوناگون بسیاری از این حقیقت بی‌پایان، یعنی: آفرینش دو همسرمهربان پیدا شدند و شعبه‌های فراوان باز گردید، و با زنجیر جذب و مودت با یکدیگر پیوستند، و پس از آن این رابطه‌های فرعی نیز ثابت و پایدار گشتند، برای اینکه برپایۀ حقایق ثابت استوارند، و بدیهی است وقتیکه اصل ثابت است، بناچار فرع هم ثابت خواهد بود.

و اتفاقاً روابط میان مرد و زن پرجنجال‌ترین صحنه ایست که در آن طوفان دیدگان تطور هم در شرق و هم در غرب سخت بجدال و ستیز برخواسته‌اند، و پرآشوب‌ترین میدانی است که جوانان دختر و پسر در آن چنان مشغولند که جز لذت فوران شهوت چیزی را درک نمیکنند و نمیتوانند چاره‌ای بیندیشند تا آنان را از پیمودن راه این جهنم سوزان و دیوانه باز دارد، اما ما که پیوسته از امور مؤثر در حیات بشریت سخن می‌گوئیم: ما که دائم در میدان زندگی به بررسی امور آن مشغولیم سزاوار نیست چشمها را بپوشانیم و این حقایق ثابت را نادیده بگیریم؟ همان حقایق ثابتی که با شهوات ما، با هوا و هوس ما سازگار نیست، و هرگز به پیروی از هوسبازیهای حیوانی ما حرکت نمی‌کند.

واقعاً که ما نمیتوانیم ممنوع را از مشروع تمیز بدهیم، زیرا ما قوانین طبیعت را برهم زده ایم، ما مرزهای فطرت را شکسته‌ایم و با این عمل خطای بزرگی را مرتکب شده ایم، خطایی را مرتکب شده‌ایم که خطاکارش سزاوار عذاب ابدی است، زیرا ما هنوز درک نکرده‌ایم که از دیوار دربسته یک بار می‌توان بالا رفت، در زندگی یک بار می‌شود بی‌راهه رفت و آن هم تا نیمۀ راه، بار دوم نابودی است، خودکشی است، و بیچارگی، و بهمین جهت است که تمدن امروز رو به زوال است و ویرانی، تازه عرق مرگ بر جبینش نشسته است، و بهمین جهت برای ما برازنده نیست، ما که از این موضوع روشن سخن می‌گوئیم نباید بفرمان دیوشهوات دختران و پسران خود باشیم، و یا بدنبال بیماران تطور حرکت کنیم و خود را بآب و آتش آنان بزنیم، بلکه وظیفۀ ما این است که هردو طایفه را هشیار دهیم و از حقایق فطرت آگاهشان سازیم، تا این اقدام پدرانۀ ما آنان را در مواجه شدن با مشکلات زندگی نیرو بخشد، تا بتوانند وضعی را ایجاد کنند که با فطرتشان سازگار باشد و تحت فرمان آن درآیند تا بتوانند بر مشکلات پیروز شوند، آخر ثابت بودن روابط دو جنس مرد و زن و فرمان نبردن این روابط از قانون تطور یک امری است که آن را فطرت پی ریزی می‌کند، و خود فطرت هم چیزی است که همۀ افراد بشر بناچار تحت فرمان آن هستند، و این همان موجودی است که با شهادت قرن بیستم آن را شناختیم و دیدیم که در طول این بیست قرن بفرمان تطور نرفت، و در هردو بار هم در قرن بیستم و هم قبل از آن بیش از یکبار پاسخ بنالۀ بیماران تطور نداد، بیش از یکبار اجازه نداد که از دیوار باغش بالا بروند و خوشبختانه آن پاسخ هم کیفر بود، خستگی بود، دربدری بود، بیچارگی بود و بلکه خودکشی و انتحار. حقاً که فطرت پاسخ روشن و کوبنده دارد، و هر مرتبه ای که دیوشهوت زنجیر قانون را پاره کرد و روابط مرد و زن را درهم ریخت، و جوانان اعم از دختر و پسر مانند گوسفندان گرسنه بسوی خرمن شهوت خودسرانه ریختند، نه صبر و آرامش شناختند ونه نظم و قانون، همه را به کیفر اعمالشان رسانید.

آری، دیدیم که فطرت در یونان و روم و ایران قدیم یکبار بیش پاسخ بندای سرکشان نداد، و در عالم اسلامی هم روزی که به ورشکستگی اخلاقی افتاد و دیوشهوات بر گردۀ آن سوار شد بیش از یکبار پذیرائی ننمود، در فرانسه نیز در جنگ جهان دوم این پذیرائی یکبار و شوروی خصوصاً یکبار بیشتر نمیپذیرد. آری، با یک پذیرائی یک نواخت و تغییرناپذیر همه را یکسان می‌پذیرد و به قول خدمانی: همه را با یک چوب میراند، انحلال اخلاقی، ورشکستگی، سرشکستگی روانی، مصادرۀ متاع غریزۀ جنسی، آتش زدن به خرمن ناموس، دریدگی، پرروئی و بی‌حیائی معنایش نابودی است، بدبختی است، تباه کشتن است، خودکشی و خودسوزی است و هرچه بنگری در تمامی ادوار تاریخ جز این جواب نبوده، جز این پذیرائی نبوده و جز این مهمان نوازی نیست، بنازم باین پذیرائی و بنازم به چنین مهمان و مهمان سرا، آفرین بر این بشر، و صد آفرین بر این تطور و ترقی و کمال.

عبث و بیجا تلاش می‌کند قرن بیستم که از کیفر قانون فطرت نجات یابد بیجا می‌کوشد، تا از مجازات فطرت که برای پذیرائی از مخالفان خود، از مهمانان ناخوانده خود آماده کرده در امان باشد بسیار بیهوده و بیجا است که بشر قرن بیستم بگوید: من مخلوق جدیدم، مخلوق بی‌نظیرم، تازه واردم، تارخ مانندم را ندیده است، بیهوده و عبث می‌گوید که برای انسان فطرت ثابت وجود ندارد، بیهوده و غلط می‌کوشد که بگوید: آن مصیبتهائی را که ملت‌های گذشته از آزادی نشاط غریزۀ جنسی کشیدند و هلاک شدند، بسراع بشر این قرن نمی‌تواند بیاید، بسیار غلط و بیهوده مکوشد که بگوید که قبل از نزول بلا بشر عصرحاضر آن را مهار خواهد ساخت، یعنی: «علاج واقعه قبل از وقوع خواهد کرد» بخاطر اینکه نسل جدید است، نسل فهمیده است، آشنا است، درس خوانده است، معلم است، قهرمان است و شکست ناپذیر است. غلط می‌گوید و بیهوده می‌کوشد، این عصر که بگوید: دوای هر دردی را پیش خود آماده دارد، عبث است، بیهوده و غلط است، این همه فشار که به خود می‌دهد هرچه می‌کوشد بکوشد و هرچه می‌خواهد دل تنگش بگوید: پذیرائی فطرت یکی است و مهمان نوازی هم یکی پاسخ یکبار است، و آن هم ثابت و محکم و دندان شکن، همه را با یک چوب میراند، هرکه می‌خواهد باشد، قرن بیستم یا قرن دیگر یا باید روابط جنسی را این دیوسرکش را با قیودی، از قبیل دین، اخلاق و آداب و رسوم مقید ساخت، و آزاد زیست و یا باید رها کرد و آزاد گذاشت، و در انتظار بدبختی و نابودی و تباهی نشست، اختیار با قرن بیستم است. آری، این همان قانون حتمی حقیقت است، این همان آئین لایزال فطرت است، این همان است که خدا آفریده، ثابت و پایدار است، دیگر جدال و ستیزه چه ارزشی دارد؟ انکارکردن و نافرمانی نمودن دردی را دوا نمی‌کند، دیگر خودفریفتن و سر بزیر ریگهای بیابان نهادن سودی ندارد. بلی، لذت شهوت رانی بسیارشیرین است، و لکن میوۀ تلخ می‌دهد، نابودی را زیر خرقه دارد، آتش سوزان با آن همراه است، آمیخته با زهر کشنده است، برای بشریت اعلام خطر می‌کند، بلکه آن کیست که در دل ذرۀ محبت این نسل جوان را داشته باشد، و سپس آن را نصیحت نکند و مانع از افتادن در آتش این جهنم سوزان نگردد؟

واقعاً که برای ما یک وظیفه واجب انسانی است، آن را باید بخاطر انسانیت، بخاطر خود و بخاطر دختران و پسران خود انجام بدهیم، باید آنان را از حقیقت خطر آگاه سازیم تا در راه هلاکت و تباهی قدم نگذارند. بلی، گاهی هم آنان ما را مجبور می‌کنند که چنین راهی را بروند و ما هم آن‌ها را میبینیم که رو بنابودی می‌روند، همانطور که کودک بیمار طبیب را دشنامش می‌دهد و نفرینش می‌کند، اما طبیب هرگز از تزریق دوا دست برنمیدارد، و لکن آن کدام احمقی است که بخاطر دشنام کودک دوا را دور بریزد؟ و کدام ابلهی است که بیمار را در میان آتش تب رها کند بخاطر اینکه دل بیمار نادان نشکند؟ هرگز هرگز، اگر عاقل باشیم چنین کاری را انجام نمیدهیم، پس باید حقایق فطرت را بیان کنیم، باید مردم را با این حقایق آشنا سازیم، و یا اگر هم نخواهیم خود را ناراحت کنیم، یا مانند این نسل جوان بخواهیم لذت ببریم، بخواهیم خرمن لذات زندگی را غارت کنیم، بخواهیم خود را در گنداب غریزۀ جنسی بیاندازیم، باید در گفتار خود صریح باشیم، باید بی‌پرده بگوئیم: ما چنین و چنان هستیم، ما گرفتار در طوفانیم، ما دستمان باز است، ما آزادیم، ما از لذتهای زندگی بهره مندیم، ما نمی‌خواهیم از دود حشیش و افیون دست برداریم، ما می‌خواهیم دائم سرمست و خوشحال باشیم و بعد از آن هرچه می‌خواهد باشد، هر بلائی که می‌آید بیاید و خوش آید.

وه چه می‌شود که اندکی هم بخود آئیم و گوش بندای قرآنکریم بدهیم؟ گوش بهاتف آسمانی بدهیم؟ چه خوش می‌گوید که برای بشر محبت شهوتها آراسته گردیده و مزین شده، از زنان و فرزندان و کیسه‌های انباشته از زروسیم و اسبان علامت خورده و چارپایان پرسود، باغها و بوستانهای سرسبز در نظر انسان با آرایش تمام جلوه گر است، و این است متاع و لذت این زندگی پست و بی‌ارزش، صحیح است که شهوات شیرین است، و اما کیفر بسیارسخت است و شدید، مجازات خیلی سنگین است و خطرناک، این فشارهای عصبی و روانی طاقت سوز، این خودکشیها، این دیوانیگی‌ها، این گرفتاری‌ها، این بیماری دیر درمان غریزۀ جنسی، این گناهان نابخشودنی، این نابودی از راه رسیده و تشنه بخون آدمیان کیفر است، مجازات است، سزای اعمال بشر عصرحاضر است، و این است شهادت قرن بیستم.

پس از دیدن این همه نابسامانی‌ها، پس از دیدن این همه طوفان‌های عالمگیر کیست که در سر عقل بپروراند؟ و سپس بدنبال آلودگی‌های تطور روان شود و یا بدنبال دیوشهوت پسران و دختران برقص درآید؟ او که نتایج این اعمال ناستوده را در پیش روی خود میبیند، او که هر آن بطوفان بلا نزدیک می‌شود و میبیند که چگونه حقایق فطرت فاش می‌گوید که در اینجا میان جنس مرد و زن یک جاذبیت فطری هست، بناچار باید بهم برسند، بناچار باید یکدیگر را زیارت کنند. بنابراین، این دیدار چگونه باید باشد؟ و بچه صورتی باید انجام گیرد؟ بصورت خصوصی؟ یعنی: هر زن معینی برای مرد معینی باشد، و هر مردی مخصوص زن معینی باشد؟ و یا بطور همگانی و مشاع باشد؟ یعنی: هر زنی برای هر مردی و هر مردی برای همۀ زنان.

تجربۀ قرن بیستم در مقابل این سئوال برای ما که جواب دندان شکنی آماده کرده، میدانیم بی‌پروا می‌گوید: رفتید و دیدید دیگر بس است، دیگر نروید، حرکت نکیند، این بیابان بی‌پایان است و این طوفان بس خطرناک.

واقعاً که اجتماع غربی و یا اجتماع کمونیستی هنوز بهرج و مرج کامل نرسیده، هنوز بورشکستگی اخلاقی همه جانبه نرسیده، زیرا هنوزهم در این اجتماع افراد با فضیلتی هستند، بلکه پاک نهادانی وجود دارند و بلکه با شرافتان و صاحبان شخصیت هستند که آداب و رسوم را حفظ می‌کنند، با نظر ناراحتی و بدبینی باین هرج و مرج غریزۀ جنسی می‌نگرند، باین طوفان سیاه با خشم و نفرت تماشا می‌کنند، و با این حال با وصف اینکه هنوز ورشکستگی در آنجا بصورت کامل نرسیده است، بازهم علائم آشفتگی از دور بخوبی پیدا است، بازهم پیکهای بلا از دور فریاد می‌زنند و هشیار می‌دهند، و با آن عده معدود با آن گروه پاک نهادان هم آوازند که ای بشر! ای اشرف مخلوقات! بهوش باش که دشمن سر رسید، بهوش باش که نقد تو پاسبان نبرد، پس اگر گرفتاری بیش از این شد چگونه خواهد بود حال ما؟ آشفتگی ما؟ هرج و مرج اخلاقی ما؟

ای وای هنوز که این طوفان رو بشدت است، هنوز که رو بافزایش است، زیرا هنوز شیاطین سیر نگشته‌اند، هنوز در طلب نابودی بیش از این هستند، هنوز بدنبال بلا می‌روند و هنوز باستقبال مرگ ناگهانی میشتابند، جدالگران خودپسند جداً می‌گویند: نه این، نه آن، نه افراط، نه تفریط، نه خودداری آنطوری و نه مصادرۀ این طوری، بلکه میانه روی، حد وسط باین ترتیب که همۀ روابط جنسی را قدغن نکنیم و همه را آزاد نگذاریم، یا للعجب چه دروغ لطیف و زیبائی؟ چه دروغ جذابی؟ اعصاب را آرامش میبخشد، از رنج فکرکردن و تدبیرریختن نجات می‌دهد، بارگران غم را سبک می‌کند، و سوزش درد قلب را تسکین می‌دهد، چه دروغ لطیفی؟ چه دروغ زیبائی؟

میگویند: چه مانعی دارد که آمیزش دختران و پسران را آزاد بگذاریم؟ آن‌ها درهم آمیزند و ما هم کنترل کنیم؟ آن‌ها که با هم شرکت خواهند کرد بدون تردید؟

در دبیرستان، در راه دبیرستان، در خیابان، در کوی و برزن، و در هر کجا که ممکن باشد بدرد دل یکدیگر رسیدگی خواهند کرد و بدون شک، پس اگر با نظارت ما و تحت کنترل ما باشد چه عیبی داد؟ آخر این جوان‌ها که زیرنظر ما هستند چه کاری ممکن است، انجام بدهند و ما بی‌خبر باشیم؟ بگذار آزاد باشند، بگذار وجدانشان پاک و آسوده باشد، بگذار از طرفی این گرسنگی غریزۀ جنسی که ناشی از محرومیت است، از میان برود و از طرف دیگر جوانان هم باهم آشنا شوند، هروقت که بهم رسیدند بیگانه نباشند، از یکدیگر نترسند، خیالهای ناستوده و افکار منحرف بسرشان نزند.

آری، وقتیکه زیرنظر ما باشند، ممکن است چه شود؟ چه حادثه ناگواری رخ دهد؟ فعلاً که فرصتی پیدا شده، پسری بدختری علاقمند می‌گردد یا دختری پسری را دوست دارد، آیا نه چنین است؟ این که یک چیز فطری است، چه مانعی دارد؟ این که تحت نظر ما انجام میگیرد و گاهی اتفاق میافتد که این علاقه شدیدتر و گرمتر و سوزانتر گردد؟ این هم که امرفطری است؟ آیا نه چنین است؟ پس باید واقع بین باشیم، کوته نظر باشیم، آیا ممکن هست که از این حادثۀ فطری جلوگیری کنیم؟ نه نه، هرگز، صلاح نیست، باید دوراندیش باشیم، باید عاقبت سنج باشیم، آیا بهتر است که این دیدارها دزدگی باشد؟ دور از نظر ما باشد؟ یا نه با نظر خود ما باشد؟ کدام بهتر است؟ ممکن است که هم اکنون این علاقه‌ها سر بطغیان بکشد؟ ممکن است که این عشق سر برسوائی بزند؟ حالا آقای من، سرور من، چرا باید این پسر با این دختر بدون مقدمه ازدواج کند؟ چرا باید تمرین نکرده بکار بپردازد؟ آیا نه چنین است؟ باید عاقبت بین باشیم، عاقل باشیم، آیا بهتر است که دختر و پسر باهم ازدواج کنند، بدون اینکه آشنا باشند؟ یا ازدواج کنند و قبلاً هم یکدیگر را بشناسند تمرین دیده باشند؟ کدام بهتر است؟ آخر چه مانعی دارد من باب مقدمه آغوشی باز شود فشاری وارد آید؟ و بوسه ای رد و بدل گردد؟ در گوشۀ سینما، در کنار کوچه‌ها، در خیابان، در تاریکی، در گوشۀ خلوت و در هرکجا که ممکن باشد؟

ای آقای من! سرور من! چرا باید این پسر با آن دختر بدون مقدمه ازدواج کند؟ چرا باید تمرین نکرده بکار بپردازد؟ این که دیگر یک چیز بیهوده نیست، آشنائی جنسی است؟ البته که مانعی ندارد؟ تجربه ایست میآموزند، کسب مهارتی است بدست میآورند، دختر یار آینده خود را می‌شناسد، از او پند میگیرد که بنفع اوست، از خواب غفلت بیدار می‌گردد دیگر فریب نمیخورد، آیا تو می‌توانی او را نگهداری اگر بخواهد بیفتد؟ پس باید آزادش گذاشت، باید موانع را برطرف ساخت. آخر اگر زیرنظر ما هم نباشد چه می‌شود؟ چه حادثه ناگواری رخ می‌دهد؟ و بما چه مربوط است که رخ می‌دهد، حتی اگر تحت کنترل ما هم نباشد؟

حالا بدقت بنگرید این است راه آزادی و حریت در قرن درخشان بیستم، این است طریقه انسانیت در این قرن پر از علم و عرفان. بخدا قسم این نسل حاضر از روی اخلاص با این فکر غلط آغاز بکار کرد، نه اینکه از طرف شیاطین روزگار تحریک شدند. همان شیاطینی که مرض تطور را بارمغان آوردند، و همه جا داد از بی‌قید و بندی زدند و عنان گسیختگی و آزادی حیوانی را تبلیغ کردند، بلکه این فکر در اذهان مربیان و پدران و مادران، و ای بسا در ذهنی بعضی از رجال دین که گرفتار بیماری تطور شدند، پیدا شد و نسل جوان را با خلوص نیت بکار واداشت، یعنی: جوانان پس از ایمان باین عمل ناستوده مبادرت کردند.

سپس نتیجه این شد که همه شکایت دارند، همه ناله سر می‌دهند، مربیان، پدران و مادران، سیاستمداران، دانشمندان و جامعه شناسان و رجال دین همه باهم مینالند، آخر برای طغیان بشر که حد وسطی نیست. آری، حدی نیست که در آن توقف ممکن باشد، خواه با اراده ناخودآگاه و یا با نیت پاک و دور از ریا، بلکه آن حد وسط خیالی که گاهی مردم را فریب می‌دهد و با کمال اخلاص میخواهند در آنجا توقف نمایند، آن نیز یکی از مراحل این تطورناپاک است، یکی از مراحل نهائی سقوط است.

آری، بیش از این هم نمی‌شود که سقوط کرد، یک مرحله خطرناکی است که هیچوقت ممکن نیست در آن توقف کرد، این فرمان حتمی فطرت است، این تجربۀ تلخ تاریخ است که هم اکنون دیدیم و شنیدیم.

بلی، قرن نوزدهم که این تجربه را آغاز کرد و آمیزش و اختلاط زن و مرد را قانونی جلوه داد، روز اول گفت: بزودی در یک مرحلۀ سرشار از امان توقف خواهیم کرد، هرگز بتاریکی نخواهیم خورد، هرگز دست و پای خود را گم نخواهیم نمود، هرگز این اژدهای هوس ما را نمی‌تواند ببلعد. این قرن شوم، این رجز را خواند و پیش رفت و لکن نتوانست کاری از پیش ببرد، قادر نشد که توقف کند و خود را نجات بدهد.

آری، قرن بیستم سرانجام بکام این اژدها رفت، آن هم بلعید و یا نزدیک است ببلعد، آخر این نرمش و آهستگی که عملیات نابودی در آن انجام میگیرد و از عمرهای افراد تجاوز کرده عمر ملت‌ها را به پایان میرساند، همان است که مردم را مغرور می‌سازد تا اعتقاد پیدا کنند که شهوات بشر حد وسطی دارد، و می‌توانند در آن حد توقف نمایند و نجات بیابند، و حال آنکه هرگز چنین حدی وجود نداشته، این یک گمان باطل و خیال خام است، تاکنون که در تاریخ بشر چنین اتفاقی نیفتاده است.

حالا آن تطور نیست که چنین فرمانی می‌دهد، آن تغییرمادی تاریخ نیست که چنین سخن می‌گوید، آن حقیقت فطرت بشر است، آن فرمان حتمی فطرت است، آن زبان گویای فطرت است که می‌گوید: مادام که قیدها پاره شده، مادام که بسرازیری سقوط افتاده اید، مادام که خودخواهی و خودپرستی و خیره سریری را پیش گرفته اید، مادام که با این طوفان حرکت می‌کنید، توقف امکان ندارد، راه نجات مسدود است، ورشکستگی حتمی است و نابودی در انتظار.

بلی، این توقف ظاهری این سقوط توقف نما که باندازه عمر یک نسل، و بلکه باندازه عمر چندنسل ادامه دارد، همان است که این متفکرین مخلص را فریب می‌دهد، و چنان بنظر می‌رسد که توقف ممکن است و راه نجات در پیش است، و حال آنکه خدعه است، نیرنگ است، خود فریب دادن است، اگر باور نداری، اگر بازهم در اشتباهی، محیطی وسیع تر از محیط خود را نظر کن، تا این خط سقوط را تماشا کنی و اندازۀ سرعت این حرکت بسوی نابوده را ببینی.

عقربه ساعت شما در طول ساعت خیلی بآرامی و کندی حرکت می‌کند، اگر چند دقیقه چشم بر آن بدوزی، نمیتوانی ببینی که از جای خود تکان خورده، اما پس از ساعتی نگاه کن خواهی دید اوضاع و احوال دگرگون گردید و عقربک خطوط را پشت سر گذاشته است.

و همچنین ساعت تقویم دار که شمارش روزها و ماه‌ها را نشان می‌دهد، خیلی بنرمی و آرامی روزانه یکبار خانه عوض می‌کند، اگر ساعت‌ها چشم بدوزی نمیتوانی حرکت آن را دریابی، اما بعد از یک شبانه روز و یا بعد از چند شبانه روز و وضع دگرگون است، خانه‌ها عوض شده است.

این سیر تاریخ را در یک منطقه وسیع تری در نظر بگیرد، آن نسل‌های گذشته را از خاطر بگذران، در تاریخ یک نسل ممکن است قیافهۀ زندگی چندان تغییری نشان ندهد، اگرچه سرعت هم داشته باشد، اگرچه بشدت در حال تغییر هم باشد و شیاطین تطور بآتش آن دامن هم بزنند، اما اندکی تأمل کن کمی میدان دید را وسعت بده، دنیای بزرگتری را تماشا کن، قیافه‌ها را در حقیقت خودخواهی دید، تغییرات را بخوبی تماشا خواهی کرد.

واقعاً که شهوات مرزی ندارد، توقفگاهی ندارد، این فرمان حتمی فطرت است، این حقیقت اجباری است، فطرت فرد است، فطرت نسل‌ها و ملت‌ها است، این یک واقعیت حساس است که دیوشهوت را هرچه سیراب کنی تشنه تر می‌گردد، هرچه تیمارش بدهی چموش تر است، آمریکا را تماشا کن، اجتماع شهوت زدۀ آنجا را در نظر بگیر، آیا در اجتماع امریکائی موانعی وجود دارد که بگویند: دیوشهوت را سیراب نکنید؟ کسی هست بگوید: باید این اژدهای سیاه تشنه بماند؟ کدام موانع؟ و چه کسی؟ نه نه، هرگز، چنین مانعی نیست، و چنین کسی هنوز نیامده، ملت آزاد است و آزادی برقرار، همیشه در لب آب است و جام بدست، و با این حال بازهم در این اجتماع عشق و علاقه به عکسهای عریان و لخت رو بفزونی است، و بعبارت محلی: هنوز صورقبحه خریداران فراوان دارد، هنوزهم حادثه‌های ناگوار غریزه جنسی پشت سر هم اتفاق میافتند، هنوزهم زنان و دختران را میدزدند و بخلوتخانه‌های شهوت می‌برند، هنوزهم آمار قتلها است که پس از انجا اینگونه جرم‌های اخلاقی و اعمال بی‌عفتی رو بافزایش است و از این هم بالاتر، هنوزهم آمار دیوانگان جنسی و جنون شهوت در پسران و دختران بطور سرسام آور بالا می‌رود، و این نه تنها امریکا است که باین درد گرفتار است، بلکه بهرکجا که بنگری بهمین درد مبتلا است. فرانسه، سویس، بلژیک و دول شمالی اروپا که مترقی‌ترین دولتهای روی زمین هستند، در همین دریا غوطه ورند، یک پذیرش بیش نیست که فطرت بمشتریان خود می‌دهد، بکسانی که دائم میخواهند مرزها را بشکنند، غیر از این جوابی نیست، جوابی است ثابت و پایدار در طول تاریخ بشریت، آن هم چه کیفری بدنبال دارد و چه طوفانی در پیش؟

آیا این مطلب باین معنا است که مشاعر غریزۀ جنسی سرکوب شده؟ آیا ضررهای ناشی از این سرکوبی و از این محرومیت و بال دیگری نیست که گریبان بشریت را میگیرد؟ چرا و بال است و آن هم بسیارسنگین و دردناک؟

پرواضح است که حرمان کامل و محرومیت طولانی مشاعر روحی را فاسد و اعصاب را فرسوده می‌سازد، و بیماریها و دیوانگیهای جنسی که با این محرومیت همگام است در تاریخ بشریت ناشناخته نیست، و آن خیالات جنون آوری که دائم همۀ زنان و مردان را بخود مشغول می‌سازد و افکار را از بیرون واندرون بسوی غریزۀ جنسی بسیج می‌کند همه معروفند و روشن، و محرومیت طولانی و کامل چشمه سارهای روحی فطرت را خشک می‌کند بدون تردید، و هرگز خدا از بشر چنین تکلیف طاقت فرسا را نخواسته است، خدای مهربان هرگز نخواسته که انسان گرفتار طوفان شهوت شود و در لابلای امواج خروشان بلا بهرسو بغلطد. نه نه، هرگز هرگز، و بلکه نظام معتدلی ترتیب داده و برای جلوگیری از غریزه اندازۀ معینی قرار داده که هیچ وقت عواطف را سرکوب نمی‌کند و زمان محرومیت را طول نمی‌دهد، زیرا سرکوبی که بمعنای پلیدشناختن انگیزه‌های غریزۀ جنسی باشد در مفهوم اسلام وجود ندارد، همان اسلامیکه روابط مرد و زن را در روشنائی کامل قرار می‌دهد و فاش می‌گوید که آن فطرت بشریت است، فطرت سالم خدا داده است، فطرت روشن و آشکار است، و فطرت هم شیرین و هم خواستنی است.

پیامبر اسلام صدر این باره می‌گوید: «شما در آمیزش با زنان، با همسران خود اجر میبرید»، حضار تعجب کردند و پرسیدند: آیا کسی که دیو شهوت خود را آرامش می‌دهد بازهم اجری دارد، این که برای خود کار کرده است، دیگر اجر برای چه؟ در جواب می‌گوید: «آیا این عمل را از راه نامشروع انجام میداد، سزاوار کیفر نبود»، گفتند: چرا؟ فرمود: «پس وقتکیه مطابق قانون و از راه حلال باشد اجری دارد».

و همچنین طولانی کردن زمان محرومیت امری است که اسلام آن را برسمیت نمی‌شناسد و بلکه با تمام وسائل ممکن با آن مبارزه می‌کند، زیرا همه می‌دانند که اسلام با دعوت صریح و آشکار خود مردم را بشتاب در امر ازدواج می‌خواند، و ترتیبات اقتصادی را طوری تنظیم می‌کند که در کار ازدواج کمکهای مؤثری بکند، حتی بودجۀ ازدواج جوانان بی‌بضاعت را از صندوق بیت المال جایز و بلکه لازم میداند.

پس بنابراین، نظام اسلامی یک نظام نرم و متوازن است که در آن تصورات اعتقادی و توجیهات اخلاقی با تنظیمات سیاسی و اقتصادی سازگار و همگام پیش می‌روند و همه مکمل یکدیگرند و همه رو بکمالند و سرشار از نشاط، و با این جنب و جوش در ایجاد یک اجتماع کامل و سرشار از فضیلت باهم همکاری می‌کنند، و از اینجا است که مسئله ازدواج را هرگز بتوجیه و تفسیر حواله نمی‌دهد، و بلکه دائم می‌کوشد تا وسائل زندگی را بآسانی در اختیار بشر قرار بدهد و در خط سیر نظام کامل خود پیش ببرد، تا هم از محرومیت جلوگیری شود، هم از چموشی. و ما در این مورد هیچگونه پافشاری نداریم تا در کیفیت تأثیر این امر در سازمان یافتن اجتماع حاضر سخن بگوئیم، زیرا بشر موظف است که اوضاع زندگی خود را در شعاع فطرتش گسترش دهد، نه اینکه فطرتش را در شعاع اوضاع منحرف از راه بدر کند که مجبور شود تن بذلت بدهد و سر بفرمان دیوغریزه فرود آورد.

سپس بطور یقین مشکلات اقتصادی در طولانی شدن زمان محرومیت جنسی که نسل جوان را فاسد می‌سازد علت واقعی نیست، زیرا جوانان در آمریکا از اول جوانی بکار و کسب مشغول می‌شوند و درآمدی هم بدست میآورند و آن را در راه حرام خرج می‌کنند، بخاطر اینکه این یگانه راهی است که شیاطین عصر نشان می‌دهند و اعصاب آنان را از کار میاندازد، و حال آنکه هرگز اجتماع ثروتمند آمریکائی عاجز از این نیست که برنامۀ ازدواج جوانان را تنظیم نماید، بشرط اینکه بخواهد و بشر اینکه شیاطین روزگار از فریفتن آن دست بردارند و به بیراهه نبرند، و همچنین اجتماع کمونیستی را که دولت اداره می‌کند و این دولت هم هیچ وقت از تنظیم برنامۀ ازدواج برای جوانان خود عاجز نیست، اگر بخواهد و اگر مدیران و کارگردانان آن اخلاق را خرافات ندانند و اعدام نکنند، و با این وصف باز فریاد (خروشچف) را شنیدیم که میگفت: ای ملت! هشیار باشید که پیک اجل رسید، پیک نابودی رسید و بال اعمال در کمین شما است، و اما ما مسلمانان نه در اینجا هستیم و نه در آنجا، نه از این ملتیم و نه از آن، و در هرحال یگانه چیزی که برای ما لازم است این است که راه و روش اسلام را در همکاری با فطرت و تنظیم برنامۀ زندگی براساس فطرت جستجو کنیم تا بلکه زندگی را براساس آن پی ریزی نمائیم.

اسلام فاش می‌گوید: نه سرکوبی، نه محرومیت، بلکه تنظیم، تنظیمی که در یک وقت معین هم فرد و هم اجتماع را زیربال خود بگیرد و با یک وسیله مشترک همه را اداره نماید، زیرا در اجتماع پاک و متوازن است که خانوادۀ پاک و متوازن در آغوش آن جای میگیرد، و خانوادۀ پاک و متوازن است که افراد پاک و متوازن را تربیت می‌کند، و فرد پاک و متوازن است که در دوران زندگی خود خانواده را ایجاد و اجتماع را تشکیل می‌دهد، و از اینجا است که اسلام برای پاک و روشن کردن ضمیر فرد اهمیت می‌دهد و قلب و وجدان و روح او را با خدا مربوط می‌سازد، و با اطاعت پروردگارش تربیت می‌کند که فقط خدا را در نظر بگیرد و تنها از خدا بترسد، و در همین حال و همین وقت قوانین اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خود را پیاده کرده و توجیهات فکری و روحی خود را گسترش می‌دهد، همان توضیحاتی که همیشه اجتماع را با قوانین صحیح پیش می‌برد و مرتب افراد پاک و متوازن بجامعۀ بشریت تحویل می‌دهد.

بخصوص در مسئله غریزۀ جنسی اسلام حساسیت عجیبی دارد، و آمیزش زن و مرد را که بدون علت باشد قبول ندارد، مگر در میان مرزهای معین ازدواج و خانواده و از خود نشان دادن و فتنه برپا کردن زن بشدت جلوگیری می‌کند، و بهیچ عنوان بزنان اجازه نمی‌دهد که این برنامۀ ملعون را اجرا کنند، و همچنین بیرون تاختن بدون علت و سبب را برای زن شایسته نمیداند، و اما اگر علتی پیدا شود و اقتضا کند مانع از آن نیست، بشرط اینکه با مشاعر و وجدان پاک و با عمل و کردار پاک و با دل روشن و رفتار پاک بیرون آید.

و همچنین اسلام شایستۀ مقام زن نمیداند، برنامه ای را اجرا کند که خود را شبیه مردان بسازد و عالمی را بتماشا وادارد، و با این حال بازهم در وقت ضرورت کاملاً دست زن را باز میگذارد.

و همچنین اسلام دائم اجتماع را بازدواج تحریک می‌کند و وسائل آن را آسان و آسانتر می‌سازد و همیشه مردم را بسوی آن می‌خواند، و سخت از برقراری روابط جنسی خارج از محدودۀ ازدواج بیزار است و بیزار.

آری، این خطوط اساسی سیاست اسلام است در بارۀ غریزۀ جنسی و آن‌ها نیز یک رشته اموری است سهل و آسان و سازگار با نظام اسلام، بشرط اینکه این نظام در میدان زندگی بشر پیاده شود و تربیت بشریت را بعهده بگیرد، و همۀ این امور براساس فطرت استوار و با انگیزه‌های حتمی فطرت هم صدا است، چنانکه در میدان زندگی بشریت نیز بر حقایق ثابت تکیه دارد، جاذبیت میان دو جنس مرد و زن همانطور که گفتیم: فطری است و باید باشد، و مادام که جامعه از دونفر تجاوز کرد و تبدیل بزنان و مردان بسیار شد، بناچار باید این جاذبیت تحت تنظیم و کنترل درآید تا کار بشریت بورشکستگی اخلاقی و هرج و مرج و آشوب نکشد، آخر مگر ندیدیم آمیزش نامشروع زن و مرد بیرون تاختن زن از حدود خود و فتنه برپاکردن آن برنامه ایست که غرب را بفساد انداخت، و این نابسامانی‌ها را بوجود آورد که سرانجام کندی و خروشچف از درد آن نالیدند و فلاسفه و دانشمندان بفریاد آمدند، پس اسلام بخاطر همین فساد از این عمل بیزار است و از آن طوفان گریزان.

اشتباه نشود منظور اسلام در این مورد نه حجاب تقلیدی است و نه سرکوبی و محرومیت از غریزۀ جنسی، زیرا همه میدانیم که زن در عهد پیامبر اسلام بیرون میآمد و کار هم می‌کرد و در میدانهای جنگ حاضر میشد به پرورش و آموزش دختران میپرداخت، اما همۀ این‌ها بقدر احتیاج و ضرورت بود، باندازه ای بود که هم شایستۀ شخصیت او بود و هم برازندۀ شخصیت اجتماعی اسلام.

بلی، زن در اجتماع مسلمان در صورت اقتضا از همۀ این نشاط‌ها بهره برداری می‌کند در اجتماع مسلمان، یعنی: در اجتماع پاک و پاکیزه ای که خداپرست است و قانون خدا را محترم میشمارد و از او امر او فرمان می‌برد، زن اینطور است.

اما در غیراجتماع مسلمانان نه خود زن و نه کس دیگر حق ندارد که بوسیلۀ حقوق و یا آزادی‌هائی که اسلام برای زن در نظر گرفته استدلال نماید، در صورتیکه نه زن و نه اجتماع در زندگی فرمان از اسلام نمی‌برند، زیرا اسلام هرگز بزن نگفته: حتماً باید با اجتماع غیرمسلمان زندگی کند و خوشحال باشد، با اجتماعی زندگی کند که با نظام اسلام کاری ندارد، پس وقتیکه زن قبول کند که در میان چنین اجتماعی نافرمان زندگی کند و ناراحت هم نگردد، دیگر حقی ندارد با حقوقی که برای اجتماع مسلمان تنظیم شده استدلال کند و کارهای خلاف قانون خود را قانونی جلوه دهد، آخر کی اسلام بزن مسلمان گفته که اینطور بی‌حجاب و بی‌بند و بار و آرایش کرده بیرون بتازد و فتنه‌ها برپا کند؟ پس او که امروز بحکم همان تقلیدی که از دنیای غرب بارمغان رسیده بیرون میتازد، او که دائم خود را آدمک غربی می‌سازد، دیگر با اسلام چه کار دارد؟ او که در اسلام جای پائی برای خود نگذاشته، و مادام که زن در اجتماع مسلمان برای انجام وظیفۀ ضروری خود بیرون می‌آید، عزلت و گوشه گیری میان مرد و زن معنا ندارد، اما روابط مخصوصی هم در میان دختران و پسران و زنان و مردان هرگز برقرار نیست، آئین دوست یابی و رفیق یابی، آنطور که در محیط غرب معروف است رسمیت ندارد.

در صورتیکه اگر زن در میان اجتماع مسلمان با این وضع نابسامان بیرون آید و خودنمائی کند و عمل خود را قانونی جلوه دهد، این یک امری است که اسلام از آن بیزار است و نمی‌تواند چنین قانونی را امضا کند، آزادی خواهان، تطورسازان، تطورپرستان و آنانکه دائم میخواهند اسلام را بتطور وادارند، می‌گویند: این هم عادت است، زیرا وقتیکه عادت کنیم که زن را بی‌حجاب ببینیم، و همیشه ببینیم که با زلف پریشان و ساق عریان و سینۀ باز جلو چشم ما راه می‌رود، و ما باین وضع عادت کنیم هیچ حادثۀ ناگواری رخ نخواهد داد، چرا؟ ممکن است در اول کار لرزشی در دل ایجاد شود، ناگهان از دیدن منظره ای دلی بلرزد؟ ولی، پس از اندکی بتدریج این منظره عادی می‌گردد و بطور کلی دیگر خاصیت خود را از دست می‌دهد و اندک لرزشی هم دیده نمی‌شود، بلکه خیلی عجیب است که این جریان در انگیزش فتنه‌ها کم اثرتر از دیدن دختران با حجاب و پوشیده است که نه زلفی پیداشت، نه ساقی و نه سینه‌ای.

بلی، ما با آنان سازش می‌کنیم و می‌گوئیم که شما راست می‌گوئید و خداوند بگفته‌هایتان گواه است، و عادت هم همین است حادثه ای بوجود نمیآید، و سپس آن‌ها را بحال خود گذاشته به برنامه خود برمی‌گردیم، و بآئین اسلام تکیه می‌کنم و عاقبت کار را تماشا می‌کنیم. آری، آنان که می‌گویند: در صورتیکه عادت باشد از دیدن زن بی‌حجاب و زلف پریشان و ساق و بازوی عریان هیچ فتنه ای برپا نمی‌شود و هیچ ارتعاشی در تار و پود مرد ایجاد نمی‌گردد، اینان فقط قطعۀ کوچکی از تاریخ را در نظر می‌گیرند و از تاریخ نسل‌ها غافلند، چند دقیقه ای به عقربۀ ساعت شمار چشم میدوزند و می‌گویند: از جای خود تکان نمیخورد اصلاً دلالت بر چیزی ندارد، و لکن حساب را از اول باید کرد، بقول معروف «جوجه را آخر پائیز باید شمرد» تا سود و زیان را درآورد، باید حساب کنیم نخستین دختری که حجاب از روی برانداخت ساقها و بازوها و زلف را بیرون ریخت منظورش چه بود؟ و چرا دست بچنین اقدام خطرناک زد؟

روزی، روزگاری اجتماع از روی ایمان اجازه بچنین کاری نمیداد و بدقت هم مراعاتش می‌کرد. سپس کم کم روابط اجتماع که رو بانحلال رفت و ایمان بسستی گرائید، در نتیجه آن ته مانده‌های اجتماع بیرون میآیند و چون فشار کمتر شده، سخت می‌کوشند که بدون چوپان بچرند، در این هنگام نخستین دوشیزۀ بی‌حجاب بیرون میتازد منظورش چیست؟ بدون تردید می‌خواهد با این عمل فتنه برپا کند و فعلاً هم برپا می‌گردد و طوفان فساد سر بطغیان میکشد، زیرا اجتماع در حال انحلال است و لرزش نخستین در دل‌ها ایجاد شده است، پاک نیتان و پاک دلان از وضع حاضر ناراحتی نشان می‌دهند، و اما ناپاکان و فتنه جویان در ابتدای کار سر براه می‌روند و زیرچشمی میپایند، و کم کم وقتیکه ناراحتی‌ها رو بخاموشی نهاد بی‌پرده و بی‌پروا مشغول فساد می‌گردند.

مدتی بدین ترتیب میگذرد و لرزش دل‌ها رو بآرامی میگذارد و فشار اندکی سبکتر می‌شود، و مردم بتماشای این منظرۀ جدید عادت می‌کنند، و بتدریج وضع موجود عادی می‌گردد و تأثیری در دل‌ها ندارد، زیرا دیگر جزء ما یحتاج روز شده، و بعد از مدتی دلالت خود را از دست داده است. حواس مردم با آن عادت کرده، چنانکه بچیزهای مسموم عادت می‌کند، این یک حقیقتی است، اما نیمه و نیمۀ دیگرش همان است که آزادی طلبان و تطوربازان و آنانکه معتقدند که باید اسلام را نیز بتطور واداشت فراموش کرده‌اند و یا خود را بفراموشی می‌زنند.

چون آن دختریکه برای اولین بار بیرون تاخته و فتنه افروخته همسالان و رقیبانش نیر خودبخود میخواهند که فتنه‌ها پشت سر هم افروخته تر گردد و راه فساد هر روز و سیع تر شود تا بتوانند از آب گل آلود ماهی بگیرند، چون دیگر می‌بینند که در اجتماع جدید دارای امتیازی نیستند، بدلیل اینکه وضع عادی شده و جلب توجه نمی‌کند که کسی بسوی آنان بنگرد، و حال آنکه نمی‌خواهند در حال عادی زندگی کنند، بلکه میخواهند همیشه چشم‌ها در بدرقۀ آنان باشند، میخواهند همه جا جلب توجه کنند، میخواهند از هرجا که میگذرند فتنه‌ها برپا شود و دل‌ها بطپش بیفتد.

بنابراین، وقتیکه یک اندازه ساده و معین از بدن عریان شد و بصورت عادی نمایان گردید و بی‌اثر شد، بناچار باید عریان تر گردد و بازتر شود، چند سانتی متر بیشتر از هرکجا که شد از سینه پیراهن از پشت سر از زیرزانو، از بازوان، در اینجا است که دوباره فریادها سر میزند و لرزشها بکار میافتد، دل‌ها آغاز لرزیدن می‌کند و طوفان غریزۀ جنسی از نو آغاز فعالیت می‌کند، بازهم چند صباحی که گذشت این اندازه فتنه نیز عادی می‌گردد، دیگر در هیچ دلی اثر نمی‌کند، وضع موجود بازهم جزء ما یحتاج روزانه می‌شود که مردم هرروز و هرساعت با آن سرو کار دارند. بلی، صحیح است که وضع عادی می‌شود، اما شتاب در فتنه انگیختن که باین زودی خاموش نمی‌شود، فتنه جوئی که از دل دختران حوا بیرون نمی‌رود، آن دختر پیش رو و رقیبانش، بناچار باید تلاش کنند و هرچه بیشتر فتنه برپا سازند و جلب توجه نمایند مقصود فتنه است، وقتیکه با عریان ساختن سینه باطل شد و دیگر سینۀ گشاده خاصیت خود را از دست داد، چون همۀ دختران سینه‌ها را بیرون ریخته‌اند و جوانان هم باین مناظر عادت کرده‌اند و تماشاچیان از تماشا سیر شده‌اند، بناچار باید چیز تازه ای باشد تا فتنه انگیزد و جالب باشد، باید مد جدید بیاید جای دیگر را باز کند و نشان دهد، و بدعت جدید بگذارد راه یافتن، مانند دیوانگان، خندیدن با طرح مخصوص رسوائی در اخلاق و هر علمی که بتواند باین آتش برافروخته دامن بزند، منظور فتنه است از هر طریقی که ممکن باشد.

بست نشستن در سر راه مودت و رفیق یابی در خانه‌های فساد، در سال‌های سینما، در مقابل تلوزیون خط‌های سقوط را بهم نزدیک و هرآن ورشکستگی و رسوائی را نزدیکتر و آسانتر و افزونتر می‌سازد، بازهم شتاب فتنه خاموش نمی‌شود، بازهم شتاب زدگان از کار دست نمیکشند، وضع تکرار می‌شود و نتیجه مکرر.

پاک نیتان فریب خورده، و آنانکه گمان می‌کنند که می‌توانند این شتاب را متوقف سازند و در یک حد معینی باز دارند، باید از خواب غفلت برخیزند تا ببینند کی هستند و درجه عصری از تاریخ زندگی می‌کنند؟ آیا ممکن است این شتاب را در یک حد معقول متوقف ساخت و انگهی حد معقول چیست؟ و بازهم باید در اجتماع حاضر تماشا کنند، اطراف کار را بدقت بسنجند تا بچه کیفیتی و در چه زمانی ممکن است این کاروان شتاب را که بدون توجه بسوی فتنه روان است متوقف ساخت؟ کاروانی با فتنه و بقصد برافروختن فتنه‌ها حرکت کرده و در هر لحظه‌ایکه میگذرد شتابان تر می‌گردد و خود را بطوفان فحشا میزند، سازمانهای اخلاق و عفت را درهم میکوبد، چگونه ممکن است متوقف ساخت؟ نه نه، هرگز، این شتاب بپایان نمی‌رسد، و این کاروان توقف نمی‌کند، این شهادت قرن بیستم است که در همه جای این خاک تیره بچشم میخورد و در عین حال شهادت تاریخ هم هست، فاش می‌گوید که این وضع نابسامان این طوفان خروشان نتیجه حتمی نافرمانی است، زیرا که فرمان فطرت چنین است، همان فطرتی که مرتب و مکرر می‌گوید: دیوشهوت سیر نمی‌گردد، مگر با جلوگیری و بکاربستن آداب و رسوم.

و بهمین جهت است که اسلام فتنه و فریب را جائر نمیداند، اجازه فحشا بکسی نمی‌دهد، و اصرار دارد که زن و مرد باید احترام خود را نگهداردند، در راه رفتن و سخن گفتن و در همه حال با دیوشهوت همگام و هم سخن نشوند، اینک این قرآنست که با صدای رسا می‌گوید: ﴿قُل لِّلۡمُؤۡمِنِينَ يَغُضُّواْ مِنۡ أَبۡصَٰرِهِمۡ وَيَحۡفَظُواْ فُرُوجَهُمۡۚ ذَٰلِكَ أَزۡكَىٰ لَهُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ خَبِيرُۢ بِمَا يَصۡنَعُونَ ٣٠﴾[النور: ۳۰] «بگو: بمردان با ایمان که چشم‌ها را از (نامشروع) بپوشانند و فرجهای خود را (از فحشا) حفظ نمایند، . این برایشان پاکیزه‏تر است. بى‌گمان خداوند از آنچه مى‏کنند با خبر است‏».

﴿وَقُل لِّلۡمُؤۡمِنَٰتِ يَغۡضُضۡنَ مِنۡ أَبۡصَٰرِهِنَّ وَيَحۡفَظۡنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبۡدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنۡهَاۖ وَلۡيَضۡرِبۡنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّۖ وَلَا يُبۡدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوۡ ءَابَآئِهِنَّ أَوۡ ءَابَآءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوۡ أَبۡنَآئِهِنَّ أَوۡ أَبۡنَآءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوۡ إِخۡوَٰنِهِنَّ أَوۡ بَنِيٓ إِخۡوَٰنِهِنَّ أَوۡ بَنِيٓ أَخَوَٰتِهِنَّ أَوۡ نِسَآئِهِنَّ أَوۡ مَا مَلَكَتۡ أَيۡمَٰنُهُنَّ أَوِ ٱلتَّٰبِعِينَ غَيۡرِ أُوْلِي ٱلۡإِرۡبَةِ مِنَ ٱلرِّجَالِ أَوِ ٱلطِّفۡلِ ٱلَّذِينَ لَمۡ يَظۡهَرُواْ عَلَىٰ عَوۡرَٰتِ ٱلنِّسَآءِۖ وَلَا يَضۡرِبۡنَ بِأَرۡجُلِهِنَّ لِيُعۡلَمَ مَا يُخۡفِينَ مِن زِينَتِهِنَّۚ وَتُوبُوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ ٣١﴾[النور: ۳۱] «و به آنان با ایمان بگو چشمهاى خود را (از نگاه هوس‏آلود) فروگیرند، و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را- جز آن مقدار که نمایان است- آشکار ننمایند و (اطراف) روسرى‏هاى خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود)، و زینت خود را آشکار نسازند مگر براى شوهرانشان، یا پدرانشان، یا پدر شوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادرانشان، یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان، یا زنان هم‏کیششان، یا بردگانشان [کنیزانشان‏]، یا افراد سفیه که تمایلى به زن ندارند، یا کودکانى که از امور جنسى مربوط به زنان آگاه نیستند و هنگام راه رفتن پاهاى خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانیشان دانسته شود (و صداى خلخال که برپا دارند به گوش رسد). و همگى بسوى خدا بازگردید اى مؤمنان، تا رستگار شوید!».

بازهم می‌گوید که ﴿فَلَا تَخۡضَعۡنَ بِٱلۡقَوۡلِ فَيَطۡمَعَ ٱلَّذِي فِي قَلۡبِهِۦ مَرَضٞ﴾[الأحزاب: ۳۲] «پس در سخن گفتن نرمى نکنید که آن گاه کسى که در دل خویش بیمارى دارد به طمع افتد».

و بازهم می‌گوید: ﴿ وَقَرۡنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجۡنَ تَبَرُّجَ ٱلۡجَٰهِلِيَّةِ ٱلۡأُولَىٰ﴾[الأحزاب: ۳۳] «و در خانه‏هایتان قرار و آرام گیرید، و [در میان نامحرمان و کوچه و بازار] مانند زنان دوران جاهلیت پیشین [که براى خودنمایى با زینت و آرایش و بدون پوشش در همه‏جا ظاهر مى‏شدند] ظاهر نشوید».

هم اکنون بپاک نیتان فریب خورده می‌گوئیم: این وضع خردمندانه و یا نابودی و تباهی، کدام بهتر است؟ همان نابودی خطرناکی که امروز غرب را بنابودی تهدید می‌کند و فردا نیر خبر از نابودی عالم بشریت می‌دهد، و این یک قضیۀ ثابت است که هرگز تغییر نمی‌پذیرد، ثابت است برای اینکه از نه تحولات اسلوبهای تولید فرمان می‌برد و نه از تطور اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و نه از تطور علمی و یا هرنوع تطوری ثابت است، بخاطر اینکه هر تطوریکه بشریت در طوفان آن گرفتار شود، خود آن تطور نمی‌تواند از نتایج حتمی و اجباری آن جلوگیری نماید، بجهت اینکه آن نتایج از فطرت سرچشمه میگیرد، از موجودیت نفس بشریت سرچشمه میگیرد، از نیروی جاذبه دونیمه انسانیت، یعنی: مرد و زن سرچشمه می‌گردد، یک نیروی جذابی است یا باید تنظیم شود و یا عنان گسیخته و بدون نظام و رهبریت رها شود، و در هردو صورت تکلیف روشن است.

آری، همۀ ادعاهای تطور، همۀ نیتهای پاک و زیبا که متعلق بآرزوی توقف در یک حد معقول است در نظر پاک نیتان، و آن حدی است که اول مرز سقوط است، حدی است که می‌توان از خطر طوفان نجات یافت، همه و همه در مقابل شهادت قرن بیستم و شهادت تاریخ سر بگریبان خجلت است، آخر کارها که با آرزو انجام نمیگیرد، آخر با گفتن حلوا که دهن شیرین نمی‌شود.

جان، سخن این است که حقایق فطرت و حقایق تاریخ یک رشته امور روشنی است بازی بردار نیست، گمراهی بردار نیست، مخالفت بردار نیست، قرآنکریم از این حقایق چنین گذارشی می‌دهد: ﴿سُنَّةَ ٱللَّهِ فِي ٱلَّذِينَ خَلَوۡاْ مِن قَبۡلُۖ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّةِ ٱللَّهِ تَبۡدِيلٗا ٦٢﴾[الأحزاب: ۶۲] «این سنت خداست در بارۀ کسانیکه قبل از این آمدند و رفتند، و سنت خدا را هرگز تغییرپذیر نخواهی یافت».

الکسیس کاریل می‌گوید: ما تاکنون نتوانسته‌ایم ممنوع را از مشروع تمیز بدهیم، ما هنوز زشت و زیبا را نشناخته ایم، ما گناه بزرگی را مرتکب شده ایم، ما قوانین طبیعت را شکسته ایم، خطای را مرتکب شده‌ایم که خطاکارش باید تا ابد مجازات شود، زیرا زندگی بیش از یکبار اجازه نمی‌دهد که از دیوارش بالا بروی و بحریمش تجاوز کنی بقول خودمانی در دیزی بازا است، پس اگر به چرا اینقدر بی‌حیا است؟ و روی این حساب است که تمدن امروز قدم بوادی نابودی گذاشته و آغاز بویرانی کرده است.

اسلام آمیزش فطری را میان دو جنس مرد و زن در یک رشته روابط قانونی که عبارت است از: آئین ازدواج منظم می‌سازد، بعد از آنکه سایر رابطه‌ها را بطور عموم قدغن می‌کند، و فرد را از نظر اخلاق و دینی طوری تربیت می‌دهد که خودبخود از فحشا فرار کند و از قانون شکنی ناراحت شود، و اجتماع را از وجود زنان فتنه انگیز و غیرعادی و قانون شکن که کارشان غارت کردن فضیلت است پاک می‌کند، زیرا همه جا آرایش شده و خودساخته بیرون تاختن را، پرروئی و سبک سری و بی‌حیائی را تحریم می‌کند، و نازفروختن و نرم و نمکین سخن گفتن، و سایر هنرهای فریب دادن و فتنه انگیختن و خودفروشی را سخت قدغن می‌کند، و برای هر مرد و زنی بجای این هدف‌های بی‌ارزش هدف‌های روشن و ارزشمندی نشان می‌دهد، هدف‌هائی نشان می‌دهد که می‌توان با آن‌ها ملت‌های رشیدی ساخت، ملتهائی بوجود آورد که اصول عالیۀ زندگی را ایجاد کنند و در اجرای آن‌ها در روی زمین بکوشند، در عالم ماده و در عالم روح، در تنظیمات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فکری و روحی پاک و لطیف و سربلند و با افتخار تلاش کنند، و در این صورت هریک از مرد و زن سهم خود را از این محصول بدست آمده برمی‌دارند، بدون اینکه یکی مغبون گردد و دیگری غابن.

بلی، روزیکه این آمیزش فطری با قانون پاک ازدواج تنظیم گردد خانواده بوجود می‌آید، و تشکیلات خانواده نیز همان نظام طبیعی است که بندای فطرت پاسخ مثبت می‌دهد.

«درکیم» در این باره سخنی بس ناپاک و ناسنجیده گفت، و نتوانست ثابت کند و بصدق گفتار خود دلیل قانع کننده ای نشان بدهد، بلکه همین طور مانند کودک بی‌سرپرست مطلب ناپخته را در میان مردم رها کرد و رفت و افراد را در مقدسات زندگی و در مقدسات فطرت خود بشک و تردید واداشت، و آن ناسنجیده سخن این است که تشکیل خانواده نظام فطری نیست، و شهادت تاریخ هزاران ساله در نظرش بی‌ارزش ماند.

آری، در نظر کوتاه او هیچ یک از گذرگاه‌های تاریخ اشاره به پیشرفت عالم فطرت نیست، پس باید از پیروان این ناخوانده استاد پرسید: اگر این سخن درست است پس جانشین فطرت کو؟ آری، جانشین فطرت؟ روزیکه عقل دسته جمعی «استاد» فرمان می‌دهد که باید سازمان خانواده را درهم کوبید و ویران نمود، بجای آن چه می‌نشاند؟ بهترین جانشین عبارت است از: هرج و مرج اخلاقی و آشوب غریزۀ جنسی و سرانجام هم نابودی اجتماع، آیا این فرمول صحیح است؟ قانون تشکیل خانواده که بندای فطرت جواب مثبت می‌دهد، بندای غرایزجنسی پاسخ مناسب می‌گوید، و عشق در ایجاد و نگهداری نسل بشر را برسمیت می‌شناسد، و عشق بآرامش و استقرار و اظهار شجاعت و قدرت را قانونی میداند، و بالاتر از همۀ این‌ها خود تشکیلات خانواده یک ضرورت انکارناپذیر فطری است برای تربیت کودکان، کودکانی که نه پرورشگاه‌ها می‌توانند آن‌ها را بی‌نیاز کنند، نه مدرسه‌ها و نه برنامه‌های تربیت دسته جمعی جدیدی که نظم‌های جمعی جدید درکیم‌ها آن را اجرا می‌کنند.

شهادت «الکسیس کاریل» را ببین را، و همچنین شهادت «آنافروید» را در کتاب خود «کودکان بی‌خاندان» او در این کتاب از اختلالات روانی و عصبی سخن می‌گوید که از انجمن وجود عده زیادی کودک پدید می‌آید که در استفاده از یک مادرمصنوعی شرکت دارند، و آن عبارت از: مربی پرورشگاه است، و این شرکت برخلاف فطرت است، فطرت کودک را بخصوص در دوسال اول زندگی نیازمند بیک مادر قرار می‌دهد که هیچ کس در آن شریک نباشد تا بخوبی و آسانی بتواند او را زیربال خود بگیرد و بپروراند، پس وقتیکه سازمان خانواده برای خانواده بشریت یک امر ضروری ثابت باشد که تطورات تولید و تطورات اقتصاد نتوانند برنامه آن را تعطیل کنند، حتی وقتیکه از جاده هم منحرف شود و بیراهه بیفتد، چنانکه در یونان و در روم قدیم و در عالم غرب امروز اتفاق افتاد.

بنابراین، این سازمان فطری بیک نظام فطری ثابتی، مانند خود احتیاج مبرم دارد که ارکان آن را منظم کند و قواعدش را از گزند حوادث باز دارد.

اسلام هم همان قانون ثابت را در اختیار این سازمان قرار داده که امنیت و آرامش آن را تأمین می‌کند، قوانین خواستگاری، ازدواج، طلاق، سرپرستی، انفاق، صلح و خصومت و قوانین ناشیزگی یکی از زوجین را برایگان در اختیارش قرار داده، همانطوریکه حقوق مادی و معنوی همه را اعم از زن و شوهر و کودکان معین نموده، و آداب و رسوم خانواده و آئین و رسوم اجتماع را در پیشرفت امور خانواده و روابط ازدواج بطور کلی تشریح و بیان داشته و بهمه آن‌ها ثبات و دوام بخشیده است، بخاطر اینکه آن‌ها یک رشته کارهائی است که بدون واسطه با فطرت بستگی دارند و بر پایه آن استوارند، بر پایه‌های ثابت بشریت تکیه دارند، بر وجود مرد از یک طرف و بر وجود زن از طرف دیگر استوارند، بر نیروی جاذبۀ دائمی میان مرد و زن که بناچار بآمیزش ختم می‌شود استوارند.

پاک نیتان تطورگزیده می‌گویند که سازمان و نظام خانواده نباید ثابت باشد، بدلیل اینکه با همۀ تطورات عملی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی متأثر گردیده و رنگ می‌پذیرد، می‌گویند: امروز باستقلال اقتصادی رسیده و از آن حال بی‌ارزشی بیرون آمده، کار می‌کند و مزد می‌برد، و همچنین لوازم جدید علمی کارهای ادارۀ خانه را برای او سهل و آسان ساخته دیگر امروز فکر و وقتش گرفته نیست، چنانکه قبل از این بود و خودبخود برای هر زنی وقت فراغتی پیدا شده که می‌تواند آن را بیک نحوی در خدمت باجتماع بگذراند، و همچنین نیروئی ایجاد شده که باید آن را در پیشرفت نشاط اجتماعی بکار اندازد.

کما اینکه آن استقلال اقتصادی که اسلام بمرد داده بود برای او چنین تسلطی نبخشید، همان استقلالی که هنوزهم فراموش نمیکنیم، عقب افتاده و خیلی ابتدائی و فقط بدرد اجتماع کشاورزی میخورد، من که فساد این ادعاها را در کتابهای قبل از اینم بیان کرده ام و نباید تکرار کنم، و لکن توضیح بیشتر که گناه نیست.

واقعاً آن استقلال اقتصادی که زن امروز غربی را بنشاط آورده و ناچارش کرده که از دین و اخلاق و آداب و رسوم خود دست بردارد، یک قضیۀ روشن و مسلم بود در نظام اسلامی، اینکه احتیاج به تلاش و کوشش و داد و فریاد ندارد، با فرق اینکه هرگز فاسدکردن خانواده را دربر نداشت، و آن برنامۀ کاریکه زن غربی را باجباراقتصادی واداشته و مجبورش کرده که دست از آداب و رسوم و اخلاق خود بردارد «تا نانی بکف آرد و بغفلت بخورد» این هم حقی است که اسلام از روز اول بزن بخشیده، بدون اینکه مجبورش کند که از اخلاق و آداب و رسوم دست بردارد و بطوفان رسوائی گرفتار شود، و بدون اینکه از زن و یا از مرد این رسوائی را بپذیرد.

این راز هم فراموش نشود که اسلام هرگز روابط خانواده را برپایۀ استقلال و یا عدم استقلال اقتصادی پی ریزی نکرده، و همچنین برپایۀ کارکردن و نکردن زن استوار نساخت، بلکه این سازمان را فقط برپایۀ فطرت بنا نهاد، و همه میدانیم که فطرت هم تغییرناپذیر است.

اسلام علی رغم اینکه بزن استقلال اقتصادی کامل داد، و علی رغم اینکه مقرر داشت که در وقت ضرورت بمیان اجتماع بیاید و کار کند و رفع نیاز نماید، تشکیل خانواده را بر این اساس بنا نهاد که زن، زن است نه مرد که باید وظیفه فطری زنانه را بعهده بگیرد، و از جهت روانی و عصبی با این وظیفه رنگ بپذیرد و در این رشته تخصص پیدا کند، نیروی زندگانی را در این میدان بکار اندازد، نشاط خود را در این صحنه مبذول بدارد، و سپس آن را مراعات کند، یعنی: نتایج کارنامۀ خود را بپروراند و با این نتایج یک فضای سرشار از عاطفه و احساس نشان بدهد که همه را حفظ کرده و باهم مربوط بسازد، و در مقابل این وظیفۀ خطیر مرد را هم وادار ساخته که مخارج زندگی او را تأمین نماید، نه اینکه حق استقلال اقتصادی را از وی سلب کند، به بهانه اینکه کفیل زندگی او است و نه اینکه حق کار و کوشش را بهنگام ضرورت از وی بگیرد، «خواه ضرورت فردی باشد و یا ضرورت اجتماعی» به بهانه ای اینکه بار زندگی زن بدوش او است، اشتباه نشود این کفالت برای آنست که فکر و اعصاب زن که تن بازدواج می‌دهد و در آغوش مردی قرار میگیرد، برای تأمین مخارج زندگی روزانه مشغول و فرسوده نگردد تا بتواند نیروی خود را در انجام وظایف مهم مادری بسیج کند و نورسان باغ بشریت را در دامان مهر و محبت خود بپروراند، و حال آنکه در این میان مرد نیز برای تولیدات مادی و حفظ و حراست آن همت میگمارد، و در آن کار تخصص مییابد و نیروی خود را برای اداره آن بسیج می‌کند.

بلی، دنیای جدید غرب بحکم شرایط زمان و مکان خود و یا بفرمان انحرافات خود از شنیدن این ندای فطری سر باز میزند و از تنظیم طبیعی دست برمی‌دارد، و چنان میپندارد که باید بزودی روابط خانواده را بدست قهرمان تطور بسپارد و وضع زن را هرچه زودتر دگرگون سازد و پیش ببرد، بلکه چنان میپندارد که می‌تواند هستی زن را از داخل بتطور درآورد تا از آن یک مخلوق نوظهوری بسازد که متطور باشد، موجودی باشد غیر از موجود (عصرهای جهالت) مخلوقی باشد کاملاً از هر حیث با مرد (برابر).

خوب، بعد از این همه تلاش و کوشش، بعد از این همه داد و فریاد و بعد از این همه بگو و بشنو، نتیجه چه شد؟ نتیجه این شد که دیدی طوفان تطور عالمی را فرا گرفت و فرو کوبید. بلی، هرچه بود باید بگذاریم و بگذریم و شهادت علم را گوش کنیم، گرچه آن نیز پارۀ از شهادت قرن بیستم است.

الکسیس کاریل در کتابش «انسان موجود ناشناخته» می‌گوید: اختلاف موجود بین زن و مرد از تشکیلات مخصوص اعضاء تناسلی نیست، و از وجود رحم و بارداری و از راه تعلیم و تربیت پدید نیامده، بخاطر اینکه خود همین اختلاف دارای یک خاصیت طبیعی است که بیش از این ارزش و اهمیت دارد، آن در حقیقت از پیدایش همۀ بافتهای بدن و از تلقیح همۀ جسم با مواد شیمیائی مخصوصی که بوسیلۀ تخمدان‌ها انجام میگیرد پدید می‌آید، و در حقیقت جهل و پی نبردن باین حقایق ذاتی و گوهری طرفداران عالم زنان را باین عقیده واداشته که بگویند: لازم است که جسم مرد و زن هردو یکنوع تعلیم ببیند و یک نوع قدرت بیابند، و در کارها مسئولیت‌های مشابهی را بعهده بگیرند، و حال آنکه حقیقت غیر از این است، واقعیت این است که زن از نظر ساختمان جسمانی اختلاف فراوانی با مرد دارد، زیرا هر سلولی از سلولهای جسمش تابع و پیرو جنس خودش است، وخود این کار نسبت باعضاءٍ بدن زن صحیح است، بخصوص نسبت بدستگاه عصبی او. آخر بدیهی است که قوانین فزیولوژی که قابل نرمش نیست، در مقابل حوادث که قابل انعطاف نیست، کار و نظام آن عیناً مانند کار و نظام این منظومۀ شمسی است، هرگز ممکن نیست که خواسته‌های انسانی را در جای آن قرار بدهیم، و از اینجا است که ما مجبوریم همین قوانین را در بست بپذیریم، و راهی هم جز پذیرش نداریم.

پس بنابراین، زنان نیز بناچار باید بنمو اهلیت و قابلیت خود بپردازند تا برخلاف جریان طبیعت خود رفتار ننمایند، بدون اینکه تقلید از مردان کنند، بوظیفه ای بپردازند که شایسته سرشت آن‌ها است، زیرا دور زنان در پیش برد تمدن درخشان تر از دور مردان است، بر آنان واجب است که از انجام وظیفه مخصوص خود شانه خالی نکنند و بکار خود بپردازند، و در هرصورت چنان پیداست که فقط زنان در میان پستانداران تنها موجودی هستند که پس از یک و یا دو بار زائیدن بنمو کامل میرسند، چنانکه آن عده از زنان که نازا هستند، توازن کامل ندارند، آنطور که مادران دارند تا کجا رسد که بگوئیم: قدرت عصبی آنان بیش از قدرت عصبی مادران است. جان، سخن این است که وجود جنین که دستگاه وجودش در میان وجود زن بعلت کوچکی جسمش و بعلت اینکه پارۀ از خصوصیات دستگاه وجود پدر در آن هست، اختلاف فاحش با وجود مادر دارد و در هستی مادر اثر فراوان میگذارد.

واقعاً که اهمیت وظیفۀ بارداری و زاییدن نسبت به مادر تا امروز به اندازۀ کافی روشن نشده است، و با اینکه این وظیفه برای به کمال رسیدن نمو زن لازم است بازهم مجهول مانده، و از اینجا است می‌گوئیم که از بی‌ارزشی و کوتاهی فکر است که زن را طوری بپرورانیم که به وظیفۀ مادری با دیدۀ بدبینی بنگرد، روی این حساب لازم است که دوشیزگان تخصصی را در کارهای عقلی و مادری بخود تلقین کنند، و همچنین در نهاد خود آرزوهای پسرانه را نپرورانند، و واجب است که مربیان دائم تلاش و همت خود را برای یاددادن خصایص عضوی و عقلی در دختران و پسران بکار ببرند و وظایف طبیعی آنان را تدریس نمایند، زیرا در اینجا یک رشته اختلافات عمیقی است میان دو جنس که باید هریک بوظیفۀ خود عمل کند، و بهمین جهت ناچاریم این اختلافات را در ایجاد یک عالم متمدن حساب کنیم، بازهم در صفحۀ ۳۶۸ می‌گوید: آیا تعجب آور نیست که برنامۀ تعلیم دختران بطور عمومی شامل برنامۀ تدریس کودکان نشود و با صفات روانی و عقلی آنان فاصله بگیرد؟ لازم است که برای زن وظیفۀ طبیعی او تدریس گردد که خیال نکند وظیفه‌اش فقط آبستن گشتن است و بس، بلکه وظیفه پرورش فرزندان را نیز باید مراعات نماید. این شهادت یک عالم طبیب است که مقام (ارتجاعی) خود را از مفاهیم دینی کسب نکرده است، بلکه از حقایق علمی آزمایشگاهی بدست آورده است، و این هم شهادت یک بانوی طبیب است که دکتر نبت الشاطی در اطریش با وی ملاقات نموده و نتیجۀ ملاقاتش را در جریدۀ «الاهرام» تحت عنوان جنس سوم در حال ظهور منتشر ساخت.

میگوید: شرایط ایجاب کرد که با استفاده از تعطیلی روز یکشنبه در یکی از ویلاها بدیدن بانوی طبیبی از دوستانم بروم، پس از آنکه یک هفته روزگار خود را در میان نامه‌های پستی در کتابخانه گذرانده بودم و حساب می‌کردم که روز یکشنبه برای این دیدار مناسب‌ترین وقت باشد، وقتیکه دوستم با عجله در را برویم باز کرد و در دستش باد مجانی را پوست می‌کند، با یک لطفی شیرین مرا بآشپزخانۀ خود راهنمائی کرد که در آنجا انجمن کنیم و تعجب مرا نیز فراموش نکرد، با عجله آغاز سخن کرد و گفت: هان دوست عزیز! لابد این منظره را از من توقع نداشتی که زن طبیبی در آشپزخانه باشد، آن هم روز یکشنبه روز تفریح و استراحت، با خنده گفتم: اما کارکردن در روز یکشنبه را شاید فهمیده باشم، چون معمولاً در این روز آدم بکارهای خصوصی رسیدگی می‌کند، و اما آشپزی تو را که میدانم چه وظیفۀ طاقت فرسائی بعهده داری؟

بلی، این چیزی است که من انتظارش را نداشتم، با لبخندی پاسخم داد که اگر بعکس این فکر می‌کردی شاید بحقیقت نزدیکتر بودی، زیرا کارکردن در روز یکشنبه نزد ما تعجب آور است، اگر این ساعت فرصت که میبینی در روز دیگر ممکن بود، هرگز امروز چنین کاری را انجام نمیدادم، و اما آشپزی کردن من که میبینی شاید هنوز پا از وظیفۀ خود بیرون ننهاده‌ام، زیرا آن یک نوع درمان است برای این اظطرابی که من در خود میبینم، و شاید تو هم در سایر بانوان کارمند همین اضطراب را ببینی، بانوانیکه بکارهای همگانی مشغولند، همه گرفتار این دردند، وقتیکه از راز این اضطراب از وی پرسیدم و گفتم: با این وضع ثابت و محکمی که زن غربی دارد دیگر این آشفتگی چرا؟ پاسخم داد که این اضطراب هیچگونه ارتباطی با وضع رقت بار زن شرقی ندارد، یعنی: زنان خانه دار گرفتار چنین طوفانی نیستند، و بلکه این یک پیک جدیدی است که از پیدایش یک نوع تطور جدید خبر می‌دهد که علماء اجتماع و روانشناسان و زیست شناسان در وجود زنان کارگر و کارمند انتظار آن را دارند.

وقتیکه ملاحظه می‌کنند که یک نوع تغییری بآرامی و نرمی در هستی زن دیده می‌شود که در بدو امر کمتر جلب توجه می‌کند، و اگر نبود که آمار نقص موالید را در میان اینگونه زنان نشان می‌دهد، شاید کسی باین راز نهان پی نمیبرد و اول کار هم چنین بنظر میرسید که این نقص اختیاری است، بدلیل اینکه زن کارمند و یا کارگر همیشه می‌خواهد که از زحمت آبستن شدن و زائیدن و شیردادن شانه خالی کند، و چون تحت فشار کار قرار گرفته از بچه دارشدن جلوگیری می‌کند، اما پس از بررسی آمارها معلوم شد که نقص موالید در اینگونه زنان اغلب از روی اختیار نیست، بلکه در اثر پیدایش یک نوع بیماری نازائی است که بسختی علاج پذیر است، و با بررسی نمونه‌های گوناگون بسیاری از حالات این بیماری بدست آمد که اکثراً بعیب عضوی از اعضاء بدن مربوط نیست، و از اینجا است که دانشمندان و متخصصین فن کشف کردند که یک تغییرنامرئی در هستی این گروه بروز کرده است، و این بیماری در اثر آنست که زن کارگر هم از نظرمادی و هم از نظرروحی از بچه دارشدن منصرف گردیده، یا از روی عمد و یا از روی سهو و نسیان وظیفۀ درخشان مادری را فراموش کرده و از جهان با ارزش دختران حوا بیرون رفته است. دیگر پیوسته در فکر بدست آوردن حق تساوی با مردان است، در میدان کار و کوشش با مرد مسابقه می‌دهد، مشغول نبرد است و فراموش کرده که وظیفۀ بهتری هم دارد، و بعبارت محلی فراموش کرده که «زنان را بس است در جهان این هنر نشینند و زایند شیران نر» و در این باره زیست شناسان از روی یک قانون طبیعی معروف نظر داده‌اند، و آن این است که خود وظیفۀ مادری خلاق عضو است، و مقتضای این قانون این است که وظیفۀ مادری در وجود حوا خصایص ممتاز زندگی را آفرید.

پس وقتیکه زن از این وظیفه باز بماند بناچار آن عضو نیز بتدریج خود را نهان می‌سازد، و در عالم دیگر قرار میگیرد که ما آن را عالم مرد مینامیم، و سپس زیست شناسان این فرضیه را دنبال کردند تا باین نتیجه رسیدند که تجربه‌های موجود پیش از حد انتظار این نظریه را تأیید می‌کند، روی این اصل است که ناگهان با اطمینان آمیخته با احتیاط و محافظه کاری اعلام کردند که ظهور جنس سوم از بشر نزدیک است، و این جنسی است که حقایق زنانگی در وجود آن بتدریج رو بانزوا می‌رود که با مرور زمان بتدریج وظیفۀ ارزشمند حوا را از وجود دخترانش بیرون میراند، وقتیکه این خبر بگوش رسید، موج اعتراضات از هرطرف سر بطغیان زد که چند فقره از آن‌ها را در اینجا نقل می‌کنیم:

۱- گفتند: اغلب زنان کارگر از نازائی بیزارند، و همیشه آرزوی بچه داری را در سر میپرورانند.

۲- گفتند که اجتماع جدید که مادر کارگر را برسمیت می‌شناسد و از حقوق مادری در کارگاه حمایت می‌کند، و بحکم قانون اجازه می‌دهد که بتواند هم بوظیفۀ مادری برسد و هم کار خود را انجام بدهد.

۳- گفتند که عصر زن جوان است هنوز از چند نسل تجاوز نکرده، وحال آنکه عمر خصایص مادری در وجودش عصرها و دهرهائی را پشت سر نهاده، چگونه باین زودی آشکار می‌گردد؟

و با اعتراضات باین ترتیب پاسخ داده‌اند که آرزوی بچه دارشدن زن کارگر پیوسته با ترس و هراس آمیخته است، و دائم از زحمات و مشکلات بچه داری و بلکه بارداری هراسان است که چگونه می‌تواند در سرکار و در محیط کارگری جوابگوی این همه مشکلات باشد؟ و سپس برسمیت شناختن مادر کارگر و حفظ حقوق آن با قانون خیلی کمیاب است، زیرا کارفرمایان تا می‌توانند زنان دیگر را بر مادران ترجیح می‌دهند، و در نتیجه با مادر کارگر نیست، و یا اگر هم باشد آمیخته با ترس و لرز است، و اما کوتاه بودن عصر زن در بیرون شدن از مدار خویش باین دلیل مردود است که این بیرون شدن با اینکه جوان است و عمری نکرده هنوز، اما از روز اول دائم با یک طوفان خروشانی همگام بوده، و آن عشق مساوات با مرد است و اصرارداشتن زن است که باید شبیه مردان شود و در هر میدانی بتازد، و این عشق از چیزهائی است که جوان را پیر و پیداشدن تغییرات را نزدیک و نزدیکتر می‌سازد، زیرا تأثیر عشق مساوات در فکر زن آنقدر ریشه دار است که وصفش نتوان کرد، و قدرت رسوخش در دل پرآرزوی زن آنقدر عمیق است که تحملش نتوان کرد، و هنوزهم متخصصین فن و آنان که باهمیت این موضوع پی برده‌اند، این تغییرات نوظهور را در هستی زن زیرنظر دارند، و دائم با تلاش‌های پی گیری در جسجوی دلالت ارقام آمارها هستند تا ببینند که حالات نازائی در میان زنان کارگر چه اندازه پیشرفت می‌کند؟ و ناتوانی در شیردادن بخاطر خشکیدن پستان و نارسائی اعضاء مخصوص بوظایف مادری تا چه حدی گسترش مییابد؟

این شهادت علم است و یا نترس و بگو: شهادت فطرت است حقاً که فطرت یک سخن روشن و موزونی می‌گوید، می‌گوید: سزاوار است که زن، زن باشد و سزاوار است که بوظیفه اولی خود قیام کند، همان وظیفۀ پاک با ارزش و روحانی، و بجز آن هیچ وظیفه ای را بعهده نگیرد، اگرچه هم بتواند و هم بهتر بتواند و اگرچه هم مردان قوی بازو از انجام آن عاجز بمانند، درست است که زن می‌تواند آن را انجام بدهد، و لکن وظیفۀ او نیست و بلکه بصلاح او هم نیست، درست مانند زنی است که وظیفۀ خود را رها کند و وظیفۀ زن دیگر را بعهده بگیرد، چنانکه بصلاح نوع بشر نیست که وظیفۀ زن و مرد در آن مختل گردد، و یا ترکیب عضوی آن‌ها برخلاف حقیقت باشد، و ترکیب روحی و عصبی آن‌ها گرفتار عدم توازن گردد، و تنظیمات حکیمانۀ اسلام در باره تشکیلات خانواده براساس این فطرت است که هرگز تغییر نمیپذیرد، مگر در صورت انحراف از مدار خود، و این نابسامانی‌های موجود همین نتایج انحراف است، چنانکه علم امروز آن را از دونفر پزشک مرد و زن روایت می‌کند.

و نکته مهم این است که اسلام در صورتیکه خود در اختصاص دادن زن با جریان طبیعی فطرت همگام است، این برنامه را یعنی: برنامه تنظم خود را هیچ صورتی برای سلب یا تحیر انسانیت زن وسیله قرار نداده است. بلی، اسلام این است و ما هم از اجتماعی سخن می‌گوئیم که روش و رفتارش مطابق با نظام اسلام باشد، از اجتماعی سخن نمی‌گوئیم که بیراهه می‌رود و درک کردن اسلام از آن دشوار است، و یا بکاربردن قدرت و نیروئی که اسلام در بعضی موارد حق مسلم مرد قرار داده امکان پذیر نیست و روح و نصوص اسلام را محترم نشمارد، همان روح و نصوصیکه با صدای روشن و رسا می‌گوید: با زنها خوشرفتاری کنید که شما باره تن یکدیگرید، با اهل و عیال خود خوشرفتاری کند که و بهترین شما خوشرفتارترین شما است، با اهل خود و من خوشرفتارترین شما هستم، با اهل خود، یعنی: با همسر خود.

سپس اسلام با اینکه زن را برای تشکیل خانواده اختصاص می‌دهد که نو باوگان باغ بشریت را بپروراند، در رأس این برنامه بخاطر این قرار نمی‌دهد که هستی او را تباه کند و یا در تنظیم زندگی بشریت و تنظیم اجتماع او را بحساب نیاورد. نه، نه، هرگز، اسلام با زن پیمان می‌بندد که یکی از مقدسات اسلام و مقدسات اجتماع اسلامی را نگهبانی کند، یعنی: کانون و تشکیلات خانواده را اداره نماید، زیرا این کانون بهترین پرورشگاهی است که کودک در آن تربیت مییابد و اخلاق و عقاید و قوانین اسلام بروح او زتزریق می‌گردد، و این خود یک وظیفۀ ارزشمند و بزرگی است که تمام قیافه‌های اجتماع آینده پیرو آنست، یعنی: با ارزش‌ترین برنامه ایست که اسلام برای پایدارساختن اجتماع بشریت در آن می‌کوشد و ادارۀ آن هم بعهده زن واگذار گردیده، زنی که متخصص و مخصوص انجام این وظیفه است، زنی که از نظر اسلام استراحت و آسایش خود را فقط در این کانون می‌تواند تأمین کند، و روی این اصل اعصاب خود را نباید در انجام وظایف دیگر که مخصوص او نیست فرسوده سازد، همان وظایفی که مرد هم می‌تواند انجام بدهد و بلکه مرد غیر از آن‌ها را نمی‌تواند انجام بدهد، و مادام که زن این وظیفۀ مهم و سنگین را بعهده دارد اعصاب و هستی خود را در راه تأمین مخارج روزانه نباید تباه کند، و سپس نباید با داشتن این چنین رسالت خطیر وجود و اعصاب خود را در مبارزه و مسابقه با مرد در اجتماع بهدر بدهد، و حتی نباید خود را بنحوی همطر از مرد بگرداند که از انجام مأموریت خود باز بماند، و با این عمل خود را بجنس سومی تبدیل بکند که بدبخت و شقی و رو به نابودی باشد، و دائم برای تباه کردن خصایص خود قدم بردارد، و اما این فراغت خاطر و آسودگی خیالی که زن جدید غربی می‌کوشد گاهی با کار و کوشش در کارگاه‌ها، و گاهی با ایجاد باصطلاح نشاط در اجتماع، و گاه دیگر هم با راه انداختن سیل فساد در کاباره‌ها، و اما کن لهو و لعب و محافل شب نشینی‌ها و کاخهای جوانان وقت خود را در آن بگذراند آن یک فراغت و آسودگی مصنوعی است، در درجۀ اول از برپاساختن یک سلسله نظامهای اقتصادی و اجتماعی و سیاسی فاسد پدید آمده، و همچنین از توجیهات فاسد روحی و اخلاقی پیدا شده که سرانجام همۀ آن‌ها بیک نکته برمی‌گردد، و آن تأخیرانداختن امر ازدواج و تولید نسل است، و پس از آن تقلیل دادن تعداد اطفال است که در نتیجۀ این فراغت مصنوعی، این فراغت منافی فطرت پدید می‌آید، و در دجۀ دوم: از یک گمان غلط و از یک ظن خطا پدید آمد که می‌گوید: غیر از مادر همه می‌توانند تربیت کودک را بعهده بگیرند و مادر را از انجام وظیفۀ آزاد نماید که در نتیجه این فراغت مصنوعی، این فراغت منافی فطرت بوجود می‌آید.

واقعاً که از حق نباید گذشت، تربیت و پرورش کودک در پرورشگاه‌ها و کودکستان‌ها یک سلسله نسل‌های بیمار و منحرف و ناقص الآدمیت بیرون می‌دهد، و سپس دخترانی را بدون مادری مصنوعی وادار می‌سازد، در صورتیکه از داشتن حق مادری واقعی محرومند، دخترانی که باید خود مادران حقیقی باشند و با دل سرشار از محبت و عاطفه کودک را تربیت کنند، مجبور کرده‌اند که با دل خالی از مهر و محبت و خالی از هرگونه عاطفه و بلکه با دلبر از دردی کودک بپرورانند، و بالاتر از آن وادار کرده‌اند که یک رشته حرکتهای قهرمانی دیوانه کننده و در عین حال بدون هدف انجام بدهند، مثلاً: زن کار می‌کند که پولی بدست آورد و حقوق مربی کودکستان و یا پرورشگاه را بپردازد تا از کودک وی سرپرستی نماید، و با این عمل دو گناه نابخشودنی را انجام می‌دهند، یکی کودکی را از آغوش مادر حقیقی دور می‌کنند، و دیگری دخترانی را که عهده دار اداره پرورشگاه‌ها هستند، از حق مسلم مادری محروم می‌سازند. عجباً کلکسیون بسیار تماشائی است از اختلالات زندگی، و این کلکسیون بدست نمیآید، مگر در قلۀ این تمدن ناپاک که جهان غرب در قرن بیستم آن را تمرین می‌کند، و اما اسلام آن کلمۀ خدا است، آن نور الهی است که بر زمین تابیده. هیهات که در این اختلالات قرار بگیرد تا مشاعر و وجدان دیوانۀ دیوانگان را از خود خوشنود و خوشحال بگرداند، حاشا که آلت دست دیوانگان شود و خود را وقف خودپرستان کند.

خوب، هم اکنون بقضیۀ چهارم و بیان آن میپردازیم، یعنی: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ وَخَلَقَ مِنۡهَا زَوۡجَهَا وَبَثَّ مِنۡهُمَا رِجَالٗا كَثِيرٗا وَنِسَآءٗ﴾[النساء: ۱] واقعاً که آن داستان اجتماع متشکل از مردان و زنان بسیار است، مردان و زنانیکه از یک اصل پدید آمده‌اند که خدا آفریده است، ما یک قسمت این قضیه را در گذشته بیان کردیم، وقتیکه روابط جنس مرد و زن را در میان اجتماع بررسی می‌کردیم، و همین الان حدیث خود را در خارج از مرز این روابط بپایان میرسانیم تا همۀ جهات آن را بدقت بررسی کرده باشیم، حقیقاً که تکون اجتماع از افراد یعنی: از مردان و زنان بسیار یک قضیۀ ثابتی است، بدلیل اینکه بیک حقیقت ثابت تکیه دارد که نه تطورات علم می‌تواند در آن اثر بگذارد و نه تطورات تاریخ، و وجود این قضیۀ ثابت مستلزم وجود یک رشته روابط معین و ثابت است میان یک فرد و سایر افراد، یعنی: میان فرد و اجتماع و اول ببرسی و انتقاد از داستانی میپردازیم که درکیم آن را در خیال خود ساخته است و آن داستان عقل اجتماعی است، همان عقلی که دائم بافراد فرمان میراند، اما برخلاف اقتضای فطرتشان و از راه قهر و اجبار و ضرورت‌های اجتماعی، وظیفه‌هائی را برای آنان معین می‌کند که نمی‌خواهند، همان قهراجتماعی که بعقیدۀ درکیم هرگز فرد جرئت ندارد دست رد بر سینۀ آن بزند، و یا دست کم کوچکترین تصرفی در آن بنماید. واقعاً که داستان عجیبی است، اگر نگوئیم ناپاک و پلید است، زیرا چنانکه دیدیدم سرانجام باینجا رسید که تشکیل خانواده فطری نیست، یعنی: جانشین آن که عبارت باشد از: هرج و مرج و نابسامانی‌های غریزۀ جنسی که بطور طبیعی هرگاه عقل جمعی ایجاب کند ممکن است بوجود آید، و همچنین باینجا رسید که دین طبق فطرت بشریت نیست، یعنی: جانشین آن بی‌دینی و ورشکستگی است، بطور طبیعی هرگاه عقل جمعی ایجاب کند، ممکن است جانشین آن شود و عالمی را اداره نماید.

در صفحه ۱۱۸ کتاب (قواعد المنهج) می‌گوید: جرم یک ظهوراجتماعی بیمار نیست، بلکه خود آن هم یک ظهوراجتماعی طبیعی و مفید بحال جامعه است، و در صفحه ۱۱۹ همان کتاب می‌گوید: بهمین دلیل نزدیک است که جرم یگانه ظهور و تجلی اجتماعی باشد که بدون تردید عوارض هر ظهوراجتماعی سالم را دربر دارد، و باز هم تکرار می‌کنم: معنای این سخن این است که از جهت دیگر جرم یگانه عاملی است که باید باشد تا اجتماع بسلامت حرکت کند و بسلامت بمقصد برسد، و یکی از اجزاء تفکیک ناپذیر هر اجتماع سالم است. بلی، در واقع این داستان فقط بر یک اساس استوار است، و آن این است که انسان یعنی: فرد در اثناء زندگیش در میان جماعت اعمالی را انجام می‌دهد که گاهی از آن‌ها راضی نیست و یا با بی‌میلی انجام می‌دهد، و بلکه گاهی که کلاه خود را قاضی می‌کند می‌بینید که اصولاً چنین اعمالی را دوست ندارد و این بدون شک یک حقیقتی است، اما باید دید تا چه حدی و بچه دلالت دارد؟

حقاً که این بزرگان یعنی: باصطلاح دانشمندان از یک حقیقت بزرگ فطری غافلند، و آن ذوجنبتین بودن طبیعت بشریت است، آنان مرتب انسان را از یک جنبه تفسیر می‌کنند و جنبۀ دیگر را در نظر نمی‌گیرند، و بهمین حساب دائم اسباب و علل را بهمان جنبۀ موجود حواله می‌دهند، در نتیجه انسان را با تفسیر دیگر که بیگانه و خارج از هستی اوست بررسی می‌کنند، و آن تفسیر بیگانه گاهی ماده است، گاهی اجتماع است و گاهی چیز دیگر. آخر از خطوطی که در نهاد بشریت در مقابل هم قرار دارند، یکی فردیت و یکی دیگر اجتماعیت است، یکی سلبی و دیگری ایجابی است، هردو در انسان موجودند و آن هم موجود فطری، و هردو اصیلند و هیچ یک از خارج بهستی انسان تحمیل نگشته است، و هردو در وجود او مؤثرند، و انسان هم فطرتاً این قابلیت را دارد که از هردو طرف متأثر گردد نه اینکه از یک طرف فقط، و آن عاملیکه انسان در اجتماع را طوری قرار می‌دهد که گاهی اعمالی را انجام می‌دهد بدون رضایت و خوشنودی، بلکه اگر وجدانش را قاضی کند آن‌ها را اصلاً دوست ندارد، در همه جا و همه وقت قهراجتماعی نیست و بلکه اغلب اوقات یک نوع مشارکت وجدانی است، یعنی: عشق و انگیزۀ فطری است که با دیگران در کاری شرکت جوید، گرچه بزیان فردی خود باشد و آن هم دائمی نیست، گاه وقتی اتفاق میافتد، و آن عاملیکه دعوی درکیم را باطل می‌کند این است که قهراجتماعی در بسیاری از حالات زندگی انسان واقعیت دارد و هر اندازه هم که قدرت و فشار داشته باشد، بازهم نمی‌تواند فطرت انسان را از کار بیاندازد، گرچه ممکن است مدتی سرکوبش کند و از فعالیت باز دارد. آخر مگر عالم ندید آن فشاری را که رژیم کمونیست بکار برد، بازهم نتوانست مالکیت فردی را باطل کند، و سرانجام ناچار گردید که برگردد و نوعی از آن را برسمیت بشناسند، چنانکه همۀ انقلابهای روی زمین هم تعبیری از برانداختن این قهراجتماعی است، و با اینکه خود انقلاب هم یک تجلی و ظهوراجتماعیست، با این فرق که بدون تردید از تجمع نفوس افراد بوجود می‌آید، بلکه گاهی از وجود یک فرد انقلابی که دیگران را بدور خود جمع می‌کند پدید می‌آید، یعنی: از داخل فطرت افراد و از وجود عدم رضایت از یک قهراجتماعی پیدا می‌شود.

پس بنابراین، آن اجتماع پرستی که گاهی برعکس فرد سر بطغیان میزند و آن جنبۀ سالبه ای که گاهی در مقابل قهراجتماعی مهر سکوت بر لب میزند هردو جنبش فطری هستند، و از اینجا است که همۀ ظواهر اجتماعی سرانجام فطری می‌گردند، آخر سر از وادی فطرت درمیآورند، خواه سالم و بی‌عیب و خواه بیمار و پر از درد، زیرا فطرت دائم در معرض انحراف و اعتدال است، و روی این حساب حالات اعتدال و حالات انحراف آن ناشی از حالات اعتدال و انحراف فرد یا اجتماع است.

آخر خود اجتماع جزئی از فطرت است، پاره ای از فطرت ثابت است و روابط میان فرد و اجتماع هم همینطور است و بطور کلی ثابت است، و در خلال عصرها دگرگون بودن و براست و چپ غلطیدن آن که گاهی قیافۀ داغ و سوزان فردیت بخود میگیرد و گاه دیگر قیافۀ برافروختۀ اجتماعیت، دلیل بر این نمی‌شود که آن مقیاس صحیحی از فطرت ندارد، و همچنین دلیل بر این نمی‌تواند باشد که مقیاس ثابت نیست، و بلکه یگانه چیزی که می‌تواند بگوید: این است که آن هم مانند همۀ چیزهای موجود در فطرت بشریت آن قابلیت را دارد که منحرف گردد و یا معتدل، و آن قانون ثابتی که باید بر روابط فرد یا اجتماع حکومت کند این است که هردو هم فرد و هم اجتماع از ﴿نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ﴾پدید میآیند، از یک چشمه سیراب می‌گردند، یکی مقدم بر دیگری نیست، این یکی با احترام تر از آن دگر نباید باشد، فرد از اجتماع و اجتماع از فرد است، و روی این اصل احترامات و حقوق همه باید مراعات گردد بدون تردید.

و از اینجا است که در اسلام نظریۀ حدود پیش می‌آید، یعنی: کیفرها و مجازات‌ها که از طرف خدا تعیین گردیده، و همچنین ثبات و دوام این قوانین کیفری پدید می‌آید، برای اینکه کیفر در اصل خود و در ثبات و دوام خود فرمان از یک حقیقت ثابت می‌برد، و آن این است که همه مردان و زنان فراوانی که اجتماع را تشکیل می‌دهند از یک اصل و از یک نفس بیرون آمده‌اند، و بهمین جهت حقوق انسانیت آنان همه یکی است و احترامشان هم یکی، احترام بخون، احترام بناموس، احترام بمال و جان، همه یک رشته احترامات متساوی و ثابت‌اند، و تطورات هر اندازه هم فشار داشته باشد کوچکترین اثری در آن‌ها ندارد، و همچنین کیفرهائی که در مقابل تجاوز بر این احترامات مقرر گردیده، یک رشته امور ثابتی هستند که تطورات هیچگونه اثری در آن‌ها ندارد.

و از اینجا است که در اسلام کیفرهای قتل و کوچکتر از قتل، از قبیل زخم زدن و شکستن دست و پا و مانند این‌ها و همچنین مجازات زنا و سرقت و فسادکردن در روی زمین که شامل همۀ حرفهای گذشته و بلکه بالاتر است تصویب گردیده، بالاتر است بخاطر اینکه سلب امنیت و تفتیش عقاید می‌کند، و بدیهی است که این از هر جرمی بزرگتر و بالاتر است، و اما مجازات ارتداد آن یک نوع مجازاتی است مربوط بعقیدۀ خداشناسی، و آن هم در زندگی بشریت یک عنصر ثابت و دائمی است، هیچ تطوری نمی‌تواند در آن اثر بگذارد.

بلی، در بارۀ اظهار نظر در کیفر و مجازات عدۀ زیادی از تطور دم زدند و سخن گفتند و عدۀ زیادی هم هذیانها بافتند، در صورتیکه دائم به بحث‌های روانشناسی جدید و بویژه روانشناسی تحلیلی در طبیعت جرم و گناه اشاره می‌کنند، و همچنین بحث‌های علم اجتماع و علوم دیگر را برخ مردم میکشند. بلی، عده سخن گفتند و عدۀ دیگر هذیان سرودند، و در بارۀ کیفرهای اسلامی نادانیها و شیطانیهای فراوان ابراز کردند و گفتند: سرشار از قساوت است، ارتجاع سیاه است، مراعات نکردن احترام انسانیت است، و بجای علاج دردها نظریۀ انتقامی است، در کتاب (الإنسان بین المادیة والإسلام) فصلی کاملی است که از جرم و کیفر بحث می‌کند، و همچنین در کتاب (قبسات من الرسول) فصلی است تحت عنوان «ادرأوا الحدود بالشبهات» یعنی: حدود را با پیدایش شبهات تعطیل کنید، بتفصیل در این باره بحث شده، و اینجا جز خلاصه کردن این فکر در چند جمله کوتاه چاره‌ای ندارم.

جان، سخن این است که تاکنون هیچ تطوری و هیچ تمدن و پیشرفتی بالاتر از نظریۀ اسلام چیز تازۀ نیاورده، و بلکه هیچکدام تاکنون پی بعدالت اسلام نبرده‌اند، و هنوز نتوانسته‌اند مزیت نظریۀ تربیتی و توجیهی اسلام را دریابند، و هنوز درک نکرده‌اند که اسلام هرگز ابتداء اقدام بمجازات و کیفر نمی‌کند، و لکن در نگهداشتن اجتماع از جرم و کیفر دائم پیش قدم است، و سپس بعد از آنکه وسائل نگهداشتن را آماده می‌کند و بعد از آنکه علت و عذر معقولی برای جرم باقی نماند، و بعد از آنکه اطمینان حاصل شد که علت جرم از بین رفته و دیگر باجتماع برنمی‌گردد، اسلام بمجازات و کیفر اقدام می‌کند، و با این وصف برای اینکه احتیاط کاملاً مراعات شود که مبادا کسی بدون استحقاق بکیفر برسد، مبادا بدون تحقیق کسی را مجازات نماید، می‌گوید: هرکجا که شبهه ای پیش آید دست از اجرای قانون مجازات باز دارید، یعنی: شک را بنفع متهم تفسیر می‌کند و گمان را بنفع وی بجای یقین قبول دارد، می‌گوید: اگر پیشوائی، زمامداری در عفو و بخشش خطا کند بهتر است که در مجازات و کیفر خطا کند.

بنابراین، تا بحال کدام عدالت اجتماعی باین پایه رسیده است، و این همه تطورها، پیشرفت‌ها و تمدنها تاکنون کی توانسته‌اند بالا دست این سطح عالی جا بگیرند و چیزی بر آن اضافه نمایند، بلکه چیزی باقی نمانده که بتوانند اضافه نمایند، بکجا می‌توانند برسند، آیا امکان دارد چیزی بیاورند و بجائی برسند؟

میگویند: در زمان خلافت عمر سغلامانی از طایفۀ ابن حاتب، ابن ابی بلتعه شتر مردی را از طایفه مزینه دزدیدند، مأموران دولت آن‌ها را دستگیر کردند و نزد خلیفه آوردند، و آنان هم بجرم خود اعتراف کردند، «کثیر ابن الصلت» یکی از حضار ببریدن دست آنان اشاره کرد، وقتیکه میخواست از آن محفل بیرون برود، عمر سامر کرد که برگرد، و سپس رو بحضار کرد و گفت: بخدا قسم اگر نبود که میدانم، شما مردم این جوان‌ها را با شکمهای گرسنه بکار وامیدارید، بطوریکه خوردن لقمۀ حرام برای آنان حلال می‌گردد، دستشان را میبریدم تا عبرت دیگران شوند، اما چکنم که شما باعث این دزدی‌ها شده اید و بعد روی بابن حاتب کرد و گفت: بخدا قسم حالا که نتوانستم این کار را انجام دهم، یک غرامتی از تو بستانم چنان دردت آید که تا زنده ای فراموشش نکنی، رو بصاحب شتر کرد و گفت: این شتر را از تو بچه قیمتی میخریدند؟ گفت: چهارصد درهم، روی بابن حاتب کرد و با خشم مخصوص گفت: برو و هشتصد درهم باین مرد بپرداز.

این است اسلام واقعی، وقتیکه میبیند اجتماع باعث این سرقت شده و جوانان را بکار بد واداشته نه تنها از اجرای قانون مجازات خودداری می‌کند، و بلکه مجازات را در واقع متوجه این اجتماع ظالم می‌کند، و مردان متنفذ و سرمایه داران سرکش آن را بکیفر میرساند، و اسلام این عمل حکیمانه را هزارسال قبل از آنکه بحث‌های روانی و اجتماعی و اقتصادی بمیدان بیایند انجام داده است، آن روز نه روانشناسی بود و نه اجتماع سازی و نه اقتصاد دانی، و در همۀ قوانین کیفری اسلام این نظریه مراعات گردیده است که اول باید کاری کرد که اجتماع را از جرم و گناه پاک نگهداشت، و با تصویب قوانین سودمند و توجیهات حکیمانه جلو فسادهای اجتماعی را گرفت، و سپس در همۀ حالات همه را زیرنظر گرفت، و از پیدایش علتهای جرم و گناه و از خرابکاریها در اجتماع جلوگیری کرد و مجازات‌ها را در صورت بروز شبهه‌ها تعطیل نمود، و آنکه برای ما مهم است در اینجا این است ثابت کنیم که این قوانین کیفری نیز مانند سایر قوانین ثابتند، بدلیل اینکه بر عوامل و اصول ثابت استوارند، و با این حال دارای یک نوع نرمش و خوشروئی مخصوص اسلامی نیز هستند، طوری تنظیم شده که بهمۀ حالات زندگی بگنجد، و سرانجام همه آن‌ها را بمیزان یک عدالت ثابت و پا برجا در تمامی حالات زندگی برمی‌گرداند، و ما پیش از این وقتیکه از قضیۀ دوم یعنی: قضیۀ وحدت و اخوت بشریت سخن میگفتیم، در این باره نیز سخنی گفتیم، گفتیم که در قضیۀ فرد و اجتماع دخالت دارد، پس چه بهتر که در این مورد نیز در سایۀ این دو قضیه که درهم آمیخته‌اند؟ همان سخن را تکرار کنیم.

چون روابط اجتماعاتی که ناشی از نفس واحد است هیچ یک رابطۀ عداوت و دشمنی نیست، قرآنکریم می‌گوید: ﴿وَجَعَلۡنَٰكُمۡ شُعُوبٗا وَقَبَآئِلَ لِتَعَارَفُوٓاْۚ﴾[الحجرات: ۱۳] «ما شما را شعبه شعبه، و قبیله قبیله قرار دادیم تا (بآسانی) با یکدیگر آشنا شوید».

بنابراین، آخرین هدف از این عمل شناسائی است، یعنی: همان زندگی مسالمت آمیز است که همۀ مردم در آن بگنجند، مربوط بطایفۀ مخصوص یا فرد معین نیست، قرآنکریم فاش می‌گوید: ﴿مِنۡ أَجۡلِ ذَٰلِكَ كَتَبۡنَا عَلَىٰ بَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ أَنَّهُۥ مَن قَتَلَ نَفۡسَۢا بِغَيۡرِ نَفۡسٍ أَوۡ فَسَادٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ ٱلنَّاسَ جَمِيعٗا وَمَنۡ أَحۡيَاهَا فَكَأَنَّمَآ أَحۡيَا ٱلنَّاسَ جَمِيعٗا﴾[المائدة: ۳۲] «و بخاطر همین اصل نوشتیم بر بنی اسرائیل که هر کس کسی را بکشد، بدون اینکه او کسی را کشته باشد و یا بفساد جامعه دامن زده باشد، مانند این است که همۀ مردم را کشته است و هر کس کسی را زنده کند، مانند این است که همۀ مردم را زنده کرده است». و این قانون عیناً در باره مسلمانان هم لازم و واجب و نوشته شده است، و ضمانت‌های تحقیق در زندگی و همچنین ضمانت‌های عدالت در قضاوت و داوری بهمۀ فرزندان ﴿نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ﴾شامل است، در هر رنگی و در هر دینی و یا در هر قبیله و شعبه‌ایکه باشند هیچ فرقی باهم ندارند، و همچنین روابط آنان با مسلمانان در هر پایه‌ایکه باشد رابطۀ جنگ است باشد، رابطۀ صلح است بازهم باشد، و ما در سابق آیاتی را که در بارۀ انصاف و اجرای عدالت در دفاع از یک نفریهودی و در توجیه عمومی نازل شده بیان کردیم، بازهم قرآنکریم با زبان و شیوه شیرین خود خطاب به مسلمانان می‌گوید: ﴿وَلَا يَجۡرِمَنَّكُمۡ شَنَ‍َٔانُ قَوۡمٍ عَلَىٰٓ أَلَّا تَعۡدِلُواْۚ ٱعۡدِلُواْ هُوَ أَقۡرَبُ لِلتَّقۡوَىٰ﴾[المائدة: ۸] «و دشمنی هیچ ملتی نباید وادارتان کند که از راه عدالت بیرون بروید (و کارهای عادلانه نکنید)، شما عدالت را گسترش دهید که بتقوی و پاکدامنی نزدیکتر است».

بلی، این است همان امور ثابت و پایدار در تشریعات و توجیهات و تنظیمات اسلام برای بهبود زندگی بشریت. آری، آن امور ثابتند، بخاطر اینکه تکیه بر اصول ثابت دارند در زندگی انسان، و هیچ یک از تطورات آن قدرت را ندارد که در آن‌ها مؤثر باشد و تغییری بدهد، خواه تطورعلمی باشد و خواه اقتصادی و اجتماعی و سیاسی و روحی هیچ فرقی ندارد، زیرا آن امور در اصل فطرت از هر تطوری عمیق ترند و پا برجاتر و از هر تغییری ثابت ترند.

و هرگز نباید این نکته ما را بفریبد که این امور در واقعیت بشریت قیافۀ ثابت بخود نمیگیرد، زیرا بیان و تفسیر این مطلب در انحرافات فطرت است نه در تطور آن، و فرق میان تطور و انحراف آخر سر معلوم می‌شود، در نتیجه‌هائی که از انحراف و تطور بدست می‌آید معلوم می‌گردد، آن تطوری که با فطرت سازگار و همگام است، نتیجه‌هائی بدست می‌دهد که بنفع بشریت است، و اما انحرافیکه دائم برخلاف جریان فطرت سیر می‌کند، بناچار به سوی بیماری‌های روانی، اجتماعی، عصبی و عقلی میکشاند، یا بهتر بگوئیم: بسوی نابودی و تباهی سوق می‌دهد. شهادت قرن بیستم برای ما مطالبی بیان کرد که دیگر از سخن گفتن در این باره بی‌نیاز شدیم، زیرا هرچه میخواستیم از انحراف فطرت در امور ثابتیکه تطورپذیر نیست، بخصوص در روابط مرد و زن بدون بخل و تکبر و بطور بسیار روشن برای ما بیان کرد، تا اینجا از جانب ثابت در هستی انسان و از تشریع اسلامی که در مقابل آنست سخن میگفتیم، و آنقدر که برای ما میسر بود انجام وظیفه کردیم.

و هم اکنون بجانب «متطور» در هستی انسان میپردازیم تا ببینیم اسلام چگونه با آن روبرو می‌گردد؟ حق است که سیمای زندگی بشریت همه جا و همه وقت در قسمت بسیار وسیعی تغییربردار است، و این تغییر در اثر یک رشته برخوردهائی است که دائم در میان عقل بشری و عالم مادی مرتب انجام میگیرد، و از این برخوردها است که تنظیمات جدید و افکار و احوال جدید سر میزند، و ما در ضمن مطالب گذشته بیان کردیم که این تعبیریکه می‌گوئیم: خیلی وسیع است، با این حال بازهم هرگز بزاویه‌های معینی از هستی و زندگی بشریت دسترسی ندارد، زیرا آن زاویه‌ها از روز اول بر پایه‌های عمیقی در فطرت انسان استوار شده که تغییرپذیر نیست. آری، تغییرناپذیر است، مگر در صورت انحراف، انحرافی که دائم فطرت را گرفتار طوفان زیانها می‌سازد و هدف تیرهای بلا و نابودی قرار می‌دهد.

بنابراین، اکنون هم می‌گوئیم که این تغییرات آن قسمت از زندگی انسان را دربر میگیرد که ثابت نیستند، شامل پیشرفت مادی، علمی و تطوراسلوبهای تولید می‌گردد، و سیمای اجتماع را زیربال خود میگیرد که آیا این اجتماع، اجتماع چوپانی و دامداری است؟ یا اجتماع کشاورزی؟ و یا صنعتی؟ اجتماع اتمی و یا اجتماعی است بالاتر از اجتماع اتمی، و سرانجام اقتصادیات این اجتماع و طبیعت روابط میان مالکین و غیرمالکین را نیز دربر میگیرد، چنانکه سیمای سیاسی اجتماع هم از دست آن در امان نمی‌ماند، یعنی: شامل شکل حکومت و تنظیمات حکومتی نیز می‌باشد، و همۀ این امور بهم مربوط است و درهم آمیخته، همانطوریکه سابقاً گفتیم: این ربط و آمیزش به عنوان سبب و مسبب و علت و معلولی نیست، و بلکه بعنوان همراهی و رفاقت و تأثیر تبادلات است و لکن همه تغییر بردارند، همه متغیرند، و بهمین مناسبت می‌گوئیم: تغییرات زمانه همه را دربر میگیرد و شامل همۀ آن‌ها است.

مثلاً علم دائم کشف می‌کند و اختراع و از روزیکه متولد شده تاکنون هیچ ساعتی از این وظیفه باز نمانده و تا آخر هم نخواهد ماند، زیرا دائم در حال نمو و گسترش است، و هر آن محصول جدیدی از معرفت را عرضه میدارد، (مگر در فترتهای انحراف، وقتیکه خاموش می‌گردد و عقیم و از فعالیت نمو باز می‌ماند، در این صورت خودبخود از انجام وظیفه ناتوان است).

و همیشه با اختراعات و اکتشافات خود وسائل کار و ابزار تولید را بتطور وامیدارد، یعنی: اسلوبها را دگرگون می‌سازد، چنانکه از گفته‌های «چولیان هکسلی» بدست آوردیم، خود این عمل هم یک امرفطری و از خاصیت فطرت است، و اما قیافه‌هائی که براهنمائی همین فطرت در سازمان زندگی مشاهده می‌کنیم، دائم در حال تغییر و دگرگونی هستند، چون وقتیکه اسلوبها بتطور درمیآیند خودبخود نظمهای جدید اقتصادی پدید می‌آید و سیمای جدیدی از اجتماع نمایان می‌گردد، و حکومت هم شکل جدیدی بخود میگیرد، و همۀ این امور براساس و آئین نمو فطری که در هستی انسان است حرکت می‌کنند.

اما این نکته نباید فراموش گردد که ایجاد نظمهای اقتصادی جدید حتماً موقوف بر این نیست که باید اسلوبهای تولید تغییر یابد تا ما نظام اقتصادی جدیدی بسازیم، چنانکه تفسیرمادی تاریخ گمان کرده است، زیرا با چشم خود دیدیم که اسلام نظام اقتصادی بی‌نظیر خود را چگونه عرضه کرد؟ بدون اینکه مسبوق بعلتی باشد، و نیز بهنگام عرضۀ نظام بهیچ نوع ضرورت اقتصادی تکیه نکرد، و هیچ نوع تطوری را در اسلوبهای تولید محترم نشمرد، و همین طور هم برای اجتماع و هم برای حکومت شکل تازه و سیمای جدیدی آورد منتظر و محتاج بهیچ گونه تطوری نگردید، بلکه در اینگونه موارد که این حادثه‌ها رخ می‌دهند، همۀ تطورات دست بدست هم می‌دهند و یک کاروان همراهی و رفاقت و همگامی براه می‌اندازند، و از این سازش و همکاری دائم تغییراتی در قیافۀ زندگی بشریت پدید میآیند، و این همان نکتۀ باریکی است که می‌خواهیم در اینجا از آن بحث و گفتگو کنیم، تا موقعیت اسلام را در مقابل این تطورات تماشا کنیم.

بلی، همانطوریکه اسلام با جنبۀ ثابت از هستی انسان روبرو گردید، و با تصویب قوانین و ایراد توجیهات خود که سازشکار و متناسب با هستی انسان بود باستقبال شتافت، بطوریکه کاملاً در هرلحظه همه باهم هم آهنگ و همگام پیش میرفتند.

(البته در غیر حالات انحراف آنجا که قیافۀ مطلوب از قیافۀ واقعی جدا می‌شود بخاطر همین انحراف، نه بخاطر تطور و شایسته است، در این حال کارها را هرچه زودتر بوضع صحیح برگردانیم).

اسلام همینطور هم با جنبۀ متطور در هستی انسان روبرو می‌گردد، و با تصویب قوانین و اظهار توجیهات متناسب و سازشکار بطوریکه همه جا و همه وقت کاملاً باهم هم آهنگ و همگام پیش رفته و از هستی انسان استقبال می‌کند، (بازهم در غیر حالات انحراف) چون این راز روشنی است که عمل کرد نمو علمی، مادی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی یک عمل کرد فطری است، و تغییرات دائمی موجود در آن‌ها نیز یک رشته امورفطری و طبیعی است، اما معنای این سخن این نیست که هر تغییری که حادث شد طبیعی و متناسب با فطرت است، زیرا خود فطرت پیوسته هدف تیر انحراف است، هروقت که با توجیهات منحرف و با راهنمائی‌های غلط برخورد کند و یا بحال خود واگذار شود، بناچار منحرف می‌گردد و در حال انحراف هم، واقعاً نمو می‌کند و پرورش مییابد، اما نمو کج و پرورش معکوس، درست مانند کودکی که با پای کج نمو کند این کودک هم نمو می‌کند آنطوریکه اقتضای فطرت او است، اما کدام عاقلی می‌تواند بگوید که این پا کج نیست، باید هشیار بود که در اینجا دو امر همگام و همزمان وجود دارد، یکی نمو و پرورش و دیگری استقامت نمو براساس فطرت صحیح، و این همان نکته ایست که اسلام همیشه مراعاتش می‌کند.

ما پیش از این در فصل «ثابت و متغیر در هستی انسان» یک حقیقت ارزشمندی را بیان کردیم که در اینجا احتیاج مبرمی بآن داریم، و آن این است حتی در جانب متغیر انسان هم که صورت و سیما تغییر می‌کند اصل و جوهر ثابت می‌ماند، و نتیجۀ این عمل این است که تطور هیچوقت خودسر و عنان گسیخته و بی‌لنگر نمی‌ماند که همه جا خودسرانه حرکت کند و یا بفرمان شرایط و طوفان‌های محیط بهرسو روی آورد، بلکه باید دائم برای آن از فطرت لنگری باشد که در طوفان‌های حوادث در گوشۀ لنگر اندازد، باید زمام این زورق دائم بدست فطرت باشد تا بسوی هدف صحیح سوقش دهد و برشدیابی و سازندگی وادارش کند که با پیشرفت‌های فطرت سالم سازشکار باشد، لنگری باید داشته باشد که در حین عمل کرد نمو فطرت، از ورشکستگی و انحراف نجاتش بدهد و بساحل امنی برساند.

بلی، پیشرفت علمی را عشق و علاقه فطری بمعرفت دائم پیش میراند، و عقل بشری هم تا آنجا که خدا توفیق می‌دهد و نیروی معرفت در اختیارش میگذارد، بکشف و اختراع میپردازد و لکن تطبیق و اجرای عملی برای حقایق این علم خودسر و سرکش یک تطبیق خودسرانه نیست و نباید هم باشد، زیرا تطبیق و اجرا ممکن است بسوی خیر برود، و ممکن هم هست که بسوی شر و فساد حرکت کند و فطرت سالم همیشه علم را فقط در راه خیر بکار می‌برد، و هیچوقت در راه شر و فساد استخدام نمی‌کند، زیرا خود شر هیچوقت فطرت سالم را استخدام نمی‌کند و نمی‌تواند هم بکند، بدلیل اینکه آن خیر محض است و دشمن شر و فساد و هیچوقت دشمن به نفع دشمن کار نمی‌کند، و همچنین نمواجتماعی و اقتصادی و سیاسی هم یک نموفطری است، اما این نمو نیز دو جهت متقابل دارد که تحت فرمان دو پیشرفت کار می‌کند، یکی برای خیر قدم برمی‌دارد و دیگری برای شر، و بدیهی است که فطرت سالم همیشه در راه خیر است و از نمو منحرف در راه شر و فساد بیزار است و متنفر، و همچنین نموروحی و نفسی نیز همینطور است همۀ حرکات نموروحی فطریست و باید هم تحت فرمان فطرت سالم باشد، و بهمین منظور است که باید در اینجا یک قانون عمومی و یک میدان همگانی وجود داشته باشد که عملیات این نمو را دربر گیرد و از انحراف بازش دارد، و چون نیک بنگری این برنامه همانست که اسلام پیاده می‌کند و عملاً این قانون نظارت را بعهده دارد، زیرا اسلام پیام نهائی خداست بسوی بشریت، فاش و بی‌پرده می‌گوید: ﴿ٱلۡيَوۡمَ أَكۡمَلۡتُ لَكُمۡ دِينَكُمۡ وَأَتۡمَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ نِعۡمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ ٱلۡإِسۡلَٰمَ دِينٗا﴾[المائدة: ۳] «امروز دینتان را بکمال رسانیدم و نعمتم را برای شما تمام کردم و اسلام منحیث دین را برای شما برگزیدم».

اسلام فقط نه برای اجتماع درهم ریختۀ جزیرة العرب بود و نه برای عصرپیامبر اسلام، نه برای هر اجتماعی محدود و نه برای هر نسلی محدود در روی زمین، بلکه مخصوص همۀ بشریت و مخصوص همه عصرها و نسل‌ها است، خود قرآنکریم خطاب به پیامبر اسلام می‌گوید: ﴿وَمَآ أَرۡسَلۡنَٰكَ إِلَّا رَحۡمَةٗ لِّلۡعَٰلَمِينَ ١٠٧﴾[الأنبیاء: ۱۰۷] «ما تو را نفرستادیم مگر آنکه رحمت برهمۀ عالم‌ها باشی»، و کلمۀ عالمین کلمه ایست عمومی شامل زمان و مکان بهر وسعت و عظمتی که باشد بدون مرز و حدود، و بهمین جهت است که اسلام هیچ وقت برای امور دائم التغییر احکام و قوانین تفصیلی صادر نمی‌کند، و فقط قوانین و احکام تفصیلی را در باره اموری تصویب و صادر کرده است که ثابتند و در اعماق فطرت جای دارند قابلیت هیچ تغییری ندارند، زیرا هرگونه تغییری که در آن‌ها رخ دهد مانند این است که در خود فطرت رخ داده است و تغییر فطرت هم همه میدانیم که انحراف است و زندگی بشریت را بباد فنا می‌دهد، بشهادت قرن بیستم مراجعه کن تا حقیقت برای تو روشن گردد، و اما امورمتغیر اموریکه دائم التغییر‌اند، اگر مبادی عمومی شریعت اسلام آن‌ها را دربر هم بگیرد و شامل حال همۀ آن‌ها هم بشود، بازهم تاکنون احکام تفصیلی در بارۀ آن‌ها از طرف اسلام صارد نگردیده است، آخر برای چه صادر شود؟ برای اینکه در اولین فرصت و با اولین نمویکه در اجتماع پدید آید و حتماً هم پدید می‌آید نابود شود و رسوا گردد، و احتیاج بقانون دیگر پیدا کند و بدست دشمنان شمشیربران بدهد، مثلاً: اگر اسلام قوانین تفصیلی اقتصادی ثابت برای اجتماع گله داری وضع می‌کرد، فقط پیدایش اجتماع کشاورزی آن قوانین را درهم میریخت، و همچنین پیدایش و نمواجتماع صنعتی قوانین مخصوص اجتماع سابق برخود را از صلاحیت خارج میساخت، و خود این کار در همان وقت یک عایقی بود که اجتماع را از نمو و حرکت صحیح باز میداشت.

اگر سیمای معینی را برای تشکیل حکومت انتخاب می‌کرد، مثلاً: سیمای حکومت آن روز مدینه پایتخت اسلام را معین می‌کرد یا قیافۀ آن روز حکومت جزیرة العرب را که نزدیک بعصر اسلام بود معین مینمود، قطعاً این حکومت پس از اندکی بخود جزیرة العرب هم نارسا بود و پس از فتوحات و گسترش اسلام و پس از برخورد با نظام‌ها و تمدنها و نمو و گسترش احتیاجات روز، قطعاً از کار باز می‌ماند و ناتوان و ناتوانتر می‌گردید، و از خدا بعید است که نظامش دائم در معرض چنین اضطراباتی قرار بگیرد و دور از شأن خداوندی است که چنین نظام ناپایداری داشته باشد، و بلکه موقعیت اسلام در بارۀ این برنامه هم مانند موقعیت آنست در بارۀ هر برنامه ای موافق و مطابق با فطر بشریت، با فطرت خدائی است که هرگز دست تغییر به دامن آن نمی‌رسد، قانون ثابتی است که بهمۀ انواع نمو صحیح فطری اجازه می‌دهد، اصول عمومی و همگانی است که مرزهای پیشرفت را تعیین و راه را آماده می‌سازد و انحراف را از میان برمی‌دارد، و همچنین پیدایش قیافه‌ها و سیماهای گوناگون زندگی را که براساس قواعد کلی و اصول ثابت پایدار باشند برسمیت می‌شناسد، چنانکه همان سیماها بر خصایص ممتاز نظام اسلامی پایدارند، همان خصایصی که این نظام را از سایر نظامهای ساخت بشر ممتاز می‌گرداند.

و هم اکنون بطور تفصیل خواهیم دید که موقف اسلام در برابر نموعلمی و نمواقتصادی و اجتماعی و سیاسی و بالآخره نموتمدنی چگونه و بچه کیفیتی خواهد بود؟ و اما نموعلمی چنانکه بعضی از پاک نیتان این تصور شیرین را در دل میپرورایند که چرا قرآنکریم همۀ نظریه‌های علمی را بطور تفصیل در علوم شیمیائی، طبیعی، نجوم، اتم شکافی و بمب سازی دارا نمی‌باشد؟ و حال آنکه وظیفۀ و هدف قرآنکریم این نیست، بلکه فقط وظیفۀ قرآنکریم این است که نموعلمی را همه جا و همه وقت طوری توجیه کند که بنفع فطرت و سازگار با فطرت باشد، و این همانست که امروز موجود است و ما می‌بینیم.

اینک قرآنکریم بنیروی معرفت اشاره کرده و می‌گوید: ﴿وَعَلَّمَ ءَادَمَ ٱلۡأَسۡمَآءَ كُلَّهَا﴾[البقرة: ۳۱] «خدا به آدم (ابوالبشر) همۀ اسماء را یاد داد»، یعنی: نیروئی بخشید که توانست همه موجودات را بنام بشناسد، و همچنین بر وجوب آموختن علم اشاره کرده و خطاب به پیامبر اسلام صمیگوید: ﴿ٱقۡرَأۡ بِٱسۡمِ رَبِّكَ ٱلَّذِي خَلَقَ ١ خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ مِنۡ عَلَقٍ ٢ ٱقۡرَأۡ وَرَبُّكَ ٱلۡأَكۡرَمُ ٣ ٱلَّذِي عَلَّمَ بِٱلۡقَلَمِ ٤ عَلَّمَ ٱلۡإِنسَٰنَ مَا لَمۡ يَعۡلَمۡ﴾[العلق: ۱- ۵] «بخوان به [یمن‏] نام پروردگارت که [سراسر هستى را] آفرید * انسان را از خونپاره‏هاى بسته آفرید * بخوان و پروردگارت بس گرامى است * کسى که [نوشتن‏] با قلم آموخت* به انسان آنچه را که نمى‏دانست، آموخت‏».

و سپس برای افراد انسان واجب کرده که آیات خدا را در فضای بی‌پایان هستی جستجو کنند و با آن‌ها آشنا گردند، می‌گوید: ﴿إِنَّ فِي خَلۡقِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَٱخۡتِلَٰفِ ٱلَّيۡلِ وَٱلنَّهَارِ وَٱلۡفُلۡكِ ٱلَّتِي تَجۡرِي فِي ٱلۡبَحۡرِ بِمَا يَنفَعُ ٱلنَّاسَ وَمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مِن مَّآءٖ فَأَحۡيَا بِهِ ٱلۡأَرۡضَ بَعۡدَ مَوۡتِهَا وَبَثَّ فِيهَا مِن كُلِّ دَآبَّةٖ وَتَصۡرِيفِ ٱلرِّيَٰحِ وَٱلسَّحَابِ ٱلۡمُسَخَّرِ بَيۡنَ ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِ لَأٓيَٰتٖ لِّقَوۡمٖ يَعۡقِلُونَ ١٦٤﴾[البقرة: ۱۶۴] «واقعاً که در آفرینش آسمان‌ها و زمین در اختلاف لیل و نهار (یعنی: گردش شب و روز) و در کشتی هائیکه در دریا بنفع مردم در حال حرکتند، و در آن آبیکه خدا از آسمان فرود آورده و زمین را پس از مرگش زنده گردانیده، و همۀ جنبندگان را در آن پخش نموده است، و در گردانیدن بادها از یک سوی بسوی دیگر و در ابرهائیکه در میان زمین و آسمان مسخرند، آیاتی و اشاراتی است برای آن ملتی که عقل خود بکار می‌زنند».

و همچنین راه رفتن و حرکت در روی زمین و جستجوکردن از روزی خداوند را واجب گردانیده است، می‌گوید: ﴿هُوَ ٱلَّذِي جَعَلَ لَكُمُ ٱلۡأَرۡضَ ذَلُولٗا فَٱمۡشُواْ فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُواْ مِن رِّزۡقِهِ﴾[الملک: ۱۵] «این همان خدائی است که زمین را برای شما رام کرده که در نتیجه باید در طبقات روی زمین راه بروید و از رزق خدا بهره بگیرید».

و در سایۀ این همه توجیهات برای انسان اعلام کرد که آسمان‌ها و زمین و موجوداتی را که آن‌ها در دل خود جا داده‌اند و نیروهائی را که دارا هستند با فرمان خدا در تسخیر انسانند، می‌گوید: همۀ چیزهائی را که در زمین و آسمان‌ها میباشند برای شما مسخر گردانید، پس بعهدۀ انسان است که برای تحقق بخشیدن باین تسخیر هم اکنون اقدام نماید، با علم و با آشناشدن بقوانین عالم هستی، همان قوانینی که خدای بزرگ بمقتضای آن‌ها عالم هستی را حرکت می‌دهد و می‌گرداند، و همچنین بر عهدۀ انسان است که اجرا و تطبیق این قانون تسخیر را عملی سازد، باین ترتیب که در طبقات زمین راه برود و از روزی‌های بی‌دریغ خدا بهره بردارد.

و از این نقطۀ مرکزی و از این توجیه حکیمانه است که عقل بشر مسلمان آزادانه در فضای بی‌پایان این عالم هستی بگردش پرداخته است، همان عقلی که در عصرجاهلیت عرب مطلقاً بسوی هیچ علمی قدم برنمیداشت، تمام همتش این بود که مرتب شعر بسازد و شیرین و منظم و زیبا بسازد، و حد اکثر پارۀ حکمت‌ها و اندرزهای نظری و خصوصی را دارا باشد، همان عقلی که مدتها در عالم خیال آرمیده بود بیدار شد و آزاد گردید، و در عالم واقع و حقیقت بگردش پرداخت، و بزرگترین نهضت علمی را در تاریخ این سیارۀ خاکی ایجاد کرد، و برای آن بس است که مذهب تجربی را بوجود آورد که تمامی فتوحات عصرحاضر امروز مدیون آنست، و همۀ پیروزی‌های علمی براساس آن بنا گردیده است.

«بریفولت» در کتاب «بناء انسانیت» چنین می‌گوید: حقاً که علم بزرگترین ره آوردی بود که تمدن عرب بدنیای جدید ارمغان داد خوش ارمغانی بود، لکن میوه هایش دیررس بود، آن شخصیت و آن نبوغ علمی که فرهنگ عرب در اسپانیا بدنیا آورد در عهد جوانی آغاز نهضت نکرد، مگر پس از مدتی طولانی که دور از چشم این تمدن پشت پردۀ ظلمتها قرار گرفت و این تنها علم نبود که زندگی را بمحیط اروپا باز گردانید، بلکه علتهای موثر فراوان از آثار تمدن اسلامی هم اشعه‌های درخشان خود را از دور بسوی زندگی اروپا روانه ساختند، زیرا در اروپا یک جائی روشن، یک ناحیه شاداب و شکوفان یافت نمی‌شود، مگر اینکه بطور یقین می‌توان اصل آن را با آثار فرهنگ اسلامی ارتباط داد، چون این آثار روشنترین و با ارزشترین چیزهائی است که در پیدایش این نیروی بزرگ عصر بچشم میخورد، هرکجا که قدم بگذاریم نیروئی است ممتاز، و ثابت و متولید از آثار فرهنگ اسلامی چشمها را خیره می‌سازد، و همچنین این آثار ارزنده در علوم طبیعی و روح بحث علمی بخوبی نمایان است و چشمگیر.

و باز همین نویسنده می‌گوید: آن بدهکاری که علم ما بعلم عرب دارد تنها در این نیست که کشفیات اعجاب انگیز و نظریه‌هائی نوظهوری را یاد ما دادند، بلکه دین و بدهکاری این علم بفرهنگ عربی، یعنی: فرهنگ اسلامی بیش از این و بزرگتر از این است، واقعاً که وجود علم امروز ما در گرو این فرهنگ است، زیرا همانطور که دیدیم عالم قدیم خالی از علم و معرفت بود و علم نجوم و علوم ریاضیات که نزد یونانیان بود یک رشته علوم اجنبی بود که از خارج بدیار خود وارد کرده و از دیگران فرا گرفته بودند، و در عین حال هیچگاه روز خوشی بخود ندید تا بتواند بطور کلی با فرهنگ یونانی آمیخته گردد.

بلی، یونانیان مذاهب را بنظم و ترتیب انداختند و احکام را همگانی ساختند، نظریات فراوانی را وضع نمودند و راه‌های تفصیلی علم را روشن کردند، و ملاحظات دقیق و استمراری را انجام دادند، و بحث تجربی را فی الجمله آغاز کردند، اما همۀ این‌ها بطور عموم با مزاج یونانی بیگانه و نا آشنا بود، و اما آنچه را که ما امروز علم مینامیم در محیط اروپا در اثر پیدایش روح بحث جدید ظاهر گردید، از جستجوهای جدید و تجربه‌های جدید و ملاحظات و مقیاسهای نوظهور و از طریق پیشرفت ریاضیات بآن ترتیبی که یونان با آن آشنا نبود بدست آمد، و این راه‌های علمی را فقط عرب بود که باروپا ارمغان آورد، یعنی: عربهای مسلمان بودند که از چنین بذلی دریغ نداشتند و عالمی را روشن ساختند.

بازهم همین نویسنده می‌گوید که «روجزبیگون» زبان و علوم عربی را در دانشگاه آکسفورد بنمایندگی از اساتید عربی زبان خود در اندلس تدریس می‌کرد، واقعاً که نه روجزبیگون و نه هم نامش «فرنسیس بیگون» که بعد از وی آمد، چنین حقی را دارند که فضیلت پیش قدم بودن در ابتکار مذهب تجربی بآنان منسوب گردد، زیرا خود روجزبیگون جز یک پیام آوری از پیام آوران علم و مذهب تربیتی اسلام نبود که بسوی اروپای مسیحی روانه گردیده بود، در صورتیکه خود او هرگز از این صراحت لهجه خسته نشد، و همیشه میگفت که یادگرفتن لغت عربی برای مردم زمان وی و فراگرفتن علوم عرب تنها را پیداکردن معرفت حق است، مناقشاتی را که در اطراف مذهب تجربی بنیان گذاران این مذهب دائر کردند، قسمتی از تحریفات دامنه دار اصول تمدن اروپائی است.

بلی، راه و روش تعلیمی عرب در عصربیگون در اروپا بطور چشمگیری گسترش یافت، و مردم دیار اروپا هم با عشق و علاقۀ فراوان بفراگرفتن آن روی آوردند، حالا باید دید «روجز» این علوم را از کجا آورده؟ و از کدام استادی فرا گرفته؟ جواب این پرسش بسیار روشن است، آیا جز دانشگاه‌های اسلامی که در اندلس بود جای دیگری دانشگاه دیگری هم وجود داشت، و قسمت پنجم کتابش که در بحث علوم بصری اختصاص داده در حقیقت نسحه ایست از کتاب المناظر ابن هیثم؟

و «دریبر آمریکائی» استاد دانشگاه نیویورک در کتابش بنام «نزاع بین علم و دین» می‌گوید: دانشمندان مسلمان بدقت دریافتند که اسلوب عقلی و نظری هرگز آدمی را به پیشرفت نمیرساند و آرزو در پیدایش حقیقت باید همیشه منوط بمشاهدۀ خود حوادث باشد تا بتوان از نزدیک با حقیقت آشنا شد، و روی همین اصل دائم شعار دانشمندان اسلامی در بحث‌های خود بکاربردن اسلوب تجربی و دستورات علمی و حسی بود، و حقاً که نتایج این نهضت علمی درخشان در پیشرفت‌های چشمگیری که در صنایع عصر آنان پدید آمده بود بخوبی نمایان گردید، و حقیقتاً ما وقتی در کتابها و نوشته‌های آنان بیک رشته نظریه‌ها و آراء علمی برمیخوریم سرسام میگیریم، زیرا پیش از این خیال می‌کردیم که این نتیجه و محصول علم عصرحاضر است، و گمان می‌کردیم که این مائیم که بانیجا رسیده ایم، حالا معلوم می‌شود اشتباه کرده ایم، آنان سال‌ها قبل از ما این راه را پیموده‌اند.

و از اینجاست که می‌بینیم مذهب نشو و ارتقا یعنی: نمو و پرورش و گسترش موجودات عضوی که امروز بعنوان یک مذهب جدید شناخته شده، آن روز در دانشگاه‌های مسلمانان تدریس میشده، و در این راه خیلی بیشتر از ما پیش تاختند، و این پیش تازی این است که این مذهب را آنان در جمادات و معادن نیز اجرا کردند، و ما «هنوز اندرخم یک کوچه ایم» آنان کسانی بودند که علم شیمی را در طبابت بکار بردند و در علم میکانیکی بمقامی رسیدند که توانستند با حدود و قوانین سقوط اجسام آشنا گردند و با کمال دقت حرکت اجسام را کنترل کردند، و در نظریات نوری و دید بصر بجائی رسیدند که توانستند نظریۀ یونانی را که میگفت: دید چشم بوسیلۀ نوری است که از چشم بسوی دیدگاه روان می‌گردد، تغییر بدهند و بگویند که قضیه بعکس است، و بوسیلۀ نوری است که از دیدگاه بسوی دیده می‌آید، مسلمانان آن روز بافنون مختلف نظریات اشعه و انکسار آن آشنائی کامل داشتند، «حسن بن هیثم» شکل منحنی را کشف نمود که می‌گوید: نور در فضا بطور منحنی حرکت می‌کند و با این قانون ثابت کرد که ماه و خورشید را قبل از آنکه در افق ما ظاهر شوند می‌بینیم، و همچنین اندکی پس از غروب باز می‌بینیم، و همین اندازه برای اثبات طبیعت این نهضت علمی که در سایۀ اسلام بوجود آمده برای ما بس است، همان نهضتی که قرآنکریم قوانین توجیهی آن را دربر دارد بدون اینکه بتفصیل آن بپردازد، و چون دائم التغییر است اسلام از تفصیل خودداری می‌کند.

و فقط آنچه که برای ما خیلی اهمیت دارد این است اشاره کنیم که اسلام دائم این نهضت علمی را در راه خیر سوق میداده، و از انحرافاتیکه امروز در سایۀ تمدن غربی دامن گیرش شده باز میداشت، و این انحرافات بخاطر این است که چون شیاطین وقت آن را در فاسدکردن ملت‌ها و افراد بکار می‌برند و در ویران ساختن مقدسات زندگی و انحلال روابط و شایع کردن خرافات در میان فرزندان آدم و حوا استخدام می‌کنند، با وسائلی که در اختیار دارند از قبیل سینما، رادیو، تلویزیون و روزنامه دائم تیشه بر ریشۀ بشریت میزند، و سپس در تولید سلاح‌های نابودکننده و استعمال وسائل مرگ آفرین در یک محیط وسیع از جهان از وجود این علم بهره برداری می‌کنند، و حال آنکه هنوز این جهان را گرسنگی تهدید بفنا می‌کند و نیروی اتم را که برای نابودکردن موجودات آماده کرده‌اند، در صورتیکه بتنهائی ممکن است، اگر در راه تولید غذا بکار ببرند این شکمهای گرسنه را سیر کند و این بلای سیاه را از سر مردم برگرداند.

اسلام در نمواجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز همینطور است دارای قانون عمومی است که دائم بگسترش سیمای خیر اجازه می‌دهد، اما هرگز بانحراف روی خوش نشان نمی‌دهد، قرآنکریم به نمو و پرورش ملت اسلامی از قبایل متفرقه و دور از هم اشاره می‌کند که چگونه متفرقه‌ها بهم پیوستند؟ و هدف مشترک و هستی مربوط بهم تشکیل دادند، و ملتی سرافراز و پرافتخار بوجود آوردند؟ قرآنکریم فاش می‌گوید: ﴿وَٱعۡتَصِمُواْ بِحَبۡلِ ٱللَّهِ جَمِيعٗا وَلَا تَفَرَّقُواْۚ وَٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتَ ٱللَّهِ عَلَيۡكُمۡ إِذۡ كُنتُمۡ أَعۡدَآءٗ فَأَلَّفَ بَيۡنَ قُلُوبِكُمۡ فَأَصۡبَحۡتُم بِنِعۡمَتِهِۦٓ إِخۡوَٰنٗا وَكُنتُمۡ عَلَىٰ شَفَا حُفۡرَةٖ مِّنَ ٱلنَّارِ فَأَنقَذَكُم مِّنۡهَاۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمۡ ءَايَٰتِهِۦ لَعَلَّكُمۡ تَهۡتَدُونَ ١٠٣﴾[آل عمران: ۱۰۳] «(ای بندگان خدا!) همگی دست بحبل متین خدا بزنید و متفرق نگردید و نعمت خدا را بیاد آورید که برای شما ارزانی داشت، روزیکه دشمن یکدیگر بودید و به خون هم تشنه، دل‌های شما را باهم نزدیک ساخت، و در سایۀ لطف و مرحمت و نعمت بی‌پایان خدا از آن حال تباه برگشتید و باهم برادر شدید، روزی که در کنار گودالی از آتش بودید (و بکام سوختن در کوره‌های گداختۀ بداخلاقی میرفتید) نجات تان داد، (و بسوی جادۀ سرشار از لطف و عنایت اخلاق خوش هدایت تان کرد)، خداوند آیات خود را این چنین آشکار می‌کند، شاید که شما هدایت یابید (و براه درآئید)».

و همچنین اسلام باصول نگهدارنده و اساس زندگی و خصایص و امتیاز نظام این ملت اشاره می‌کند و می‌گوید: ﴿كُنتُمۡ خَيۡرَ أُمَّةٍ أُخۡرِجَتۡ لِلنَّاسِ تَأۡمُرُونَ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَتَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِ وَتُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ﴾[آل عمران: ۱۱۰] «شما بهترین امّتى هستید که براى مردم پدید آورده شده است، [که‏] به کار شایسته فرمان مى‏دهید و از کار ناشایست باز مى‏دارید و به خدا ایمان دارید»، و بازهم می‌گوید: ﴿وَلۡتَكُن مِّنكُمۡ أُمَّةٞ يَدۡعُونَ إِلَى ٱلۡخَيۡرِ وَيَأۡمُرُونَ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَيَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِۚ وَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُفۡلِحُونَ ١٠٤﴾[آل عمران: ۱۰۴] «و باید که از شما گروهى باشد که به نیکى فراخوانند و به کار شایسته فرمان دهند و از کار ناپسند باز دارند و اینانند که رستگارند».

باز هم فرمان می‌دهد و می‌گوید: ﴿وَتَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡبِرِّ وَٱلتَّقۡوَىٰۖ وَلَا تَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡإِثۡمِ وَٱلۡعُدۡوَٰنِ﴾[المائدة: ۲] «و بر نیکوکارى و پرهیزگارى با همدیگر همکارى کنید و بر گناه و ستم همکارى مکنید».

باز فرمانی دیگر: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَأَطِيعُواْ ٱلرَّسُولَ وَأُوْلِي ٱلۡأَمۡرِ مِنكُمۡ﴾[النساء: ۵۹] «اى مؤمنان، از خداوند اطاعت کنید و از رسول [او] و صاحبان امرتان [هم‏] اطاعت کنید».

و با زبان دیگر اعلام میدارد که ﴿إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ إِخۡوَةٞ﴾«فقط مؤمنان با یکدیگر برادرند».

و در بیان تشکیلات اجتماعی از اقدامات این ملت این گزارش را می‌دهد، می‌گوید: ﴿وَأَمۡرُهُمۡ شُورَىٰ بَيۡنَهُمۡ﴾[الشوری: ۳۸] «کارشان در میان خودشان بشورای (همگان) است»، یعنی: قبل از اقدام بکار اطراف آن را به بدقت بررسی می‌کنند و بعد از آن اقدام مینمایند، ناسنجیده کار نمیکنند، رازی پنهان از هم ندارند و در بیان پیروی از فرمانهای اسلامی خطاب بملت اسلام چنین حکم می‌کند: ﴿وَمَآ ءَاتَىٰكُمُ ٱلرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَىٰكُمۡ عَنۡهُ فَٱنتَهُواْ﴾[الحشر: ۷] «آنچه را که پیامبر برای شما آورده با آغوش باز بگیرید، و از آنچه که منع کرده دست باز دارید».

و در بیان قضاوت اسلامی خطاب به پیامبر صمی‌گوید: ﴿فَٱحۡكُم بَيۡنَهُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُۖ وَلَا تَتَّبِعۡ أَهۡوَآءَهُمۡ عَمَّا جَآءَكَ مِنَ ٱلۡحَقِّ﴾[المائدة: ۴۸] «پس در میان آنان به آنچه خداوند نازل کرده است، حکم کن و از خواسته‏هاى [نفسانى‏] آنان [به جاى‏] آنچه از حقّ که به تو رسیده است، پیروى مکن». و در بیان عاقبت شوم داوریهای خلاف قانون می‌گوید: ﴿وَمَن لَّمۡ يَحۡكُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡكَٰفِرُونَ ٤٤﴾[المائدة: ۴۴] «آنانکه با قانون خداوند حکم نرانند کافرند (و خارج از ملت اسلام)».

و در بیان اصول ملیت و حقیقت برادری در میان ملت اسلامی خطاب به پیامبر اسلامصمیگوید: ﴿فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤۡمِنُونَ حَتَّىٰ يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيۡنَهُمۡ ثُمَّ لَا يَجِدُواْ فِيٓ أَنفُسِهِمۡ حَرَجٗا مِّمَّا قَضَيۡتَ وَيُسَلِّمُواْ تَسۡلِيمٗا ٦٥﴾[النساء: ۶۵] «به پروردگارت سوگند که آن‌ها مؤمن نخواهند بود، مگر اینکه در اختلافات خود، تو را به داورى طلبند و سپس از داورى تو، در دل خود احساس ناراحتى نکنند و کاملا تسلیم باشند».

سپس اسلام بعد از بیان این همه حقایق درخشان هرگز قیافۀ ملت را محدود نکرده است که چگونه باید باشد؟ و بچه کیفیتی باید تشکیل گردد؟ کاملاً آزاد گذاشته هیچ قیدی نبسته است، گاهی بصورت گله داری خود را نشان می‌دهد، گاه دیگر بصورت کشاورزی، گاهی اجتماع شهرنشینی را نشان می‌دهد، و گاه دگر اجتماع تجارتی را، گاهی اجتماع صنعتی را پیش میکشد و گاهی هم اجتماعی را نشان می‌دهد که مرکب از همه و یا بعضی از این‌ها باشد، هرگز اجتماع را در نمو و پرورش و گسترش بیک قیافه مجبور نمی‌کند و هیچ مانعی را باقی نمیگذار که اجتماع را در نمو و پرورش و گسترش باز دارد، و بلکه دائم توجیهاتی پیش میکشد که در عملیات نمو آن را کمک کند و از انحراف مانع گردد.

سپس تاریخ گواهی می‌دهد که نمو اجتماع و تمدنی در جامعۀ اسلامی در عصرخود باوج کمال رسید، زیرا مسلمانان هرگز در استفاده از تنظیمات اداری سایر ملت‌ها که اسلام بر آن‌ها پیروز شد از هیچگونه تلاشی باز نماندند و از بکاربردن محصول خوب تمدن دیگران خسته نشدند، و از هرچیز خوبی که در تمدن دیگران بود اعم از مصر و شام و ایران و با عقیده و هدف زندگی مسالمت آمیز مسلمانان مغایرت نداشت بهره برداری کردند، چنانکه اصول و اساس تمدن روم و یونان و هند را بدقت بررسی کردند و با کمال آزادی هر اصلی که با عقیدۀ و رسالت آنان مغایر نبود گرفتند، و هرچه برخلاف مأموریت آنان بود رها کردند، همه را با میزان عقیدۀ خود سنجیدند، گلها را چیدند و خارها را انداختند.

بلی، جامعۀ اسلامی علی رغم آن همه مصیبت‌ها و گرفتاری‌ها که دید بازهم باوج شکوفان‌ترین پیشرفت‌ها رسید، و بگواهی نویسندگانی که در این کتاب نام بردیم، هر پیشرفت فکری و اجتماعی و تمدنی که در عالم امروز غرب دیده می‌شود از مسلمان‌ها است که در ایام جنگ‌های صلیبی در اثر برخورد با عالم اسلامی نصیب اروپائیان گردید، و اما نمواقتصادی بازهم قرآنکریم برای آن قانون ثابتی وضع کرده، و سپس در داخل همان قانون آزاد گذاشته تا بسیر خود ادامه بدهد، بدون اینکه قیافۀ معینی برای آن انتخاب کند و یا با زدن قیدی از نمو سودمند و سازگار جلوگیری نماید، فلسفه و نظریۀ عمومی اقتصاد اسلامی بر این پایه استوار است که خدای بزرگ انسان را در روی زمین خلیفۀ خود قرار داده است، و مال و ثروت زمین هم مال خداست، و جمهور انسانیت در استفاده و تصرف در آن ثروت نمایندۀ اوست، و این نمایندۀ الهی تحت شرایطی که خدا معین کرده می‌تواند از آن بهره برداری نماید، و همچنین بر این پایه استوار است که فرد در این مال وظیفه ای دارد که باید براساس مالکیت فردی در این ثروت آن وظیفه را انجام بدهد و در مقابل کوششی که از خود نشان می‌دهد دارای حقوقی است، بشرط اینکه در این حقوق حسن تصرف نشان دهد، طوری رفتار نماید که هم خود سود ببرد و هم جامعه، و در حدود همان شرایط خدائی که بدون آن سودی نخواهد کرد قدم بردارد.

بنابراین، اگر بسفاهت گرفتار شد و یا در تصرف خود سوء استفاده نمود، این حق از وی سلب می‌گردد و باجتماع واگذار می‌شود که صاحب اصلی حق است، همان حقی که از خلافت و نمایندگی خدائی سرچشمه میگیرد.

و این عمل نه بقانون مالکیت فردی که در اسلام است صدمه میزند و نه بنظام اقتصادی، و فقط با یک رشته قیودی احاطه شده که حسن تصرف را تأمین می‌کند و حق جماعت را نیز مراعات می‌نماید که در این مال مقرر گردیده است، از قبیل زکات و سایر حقوق و تکالیف که بقدر احتیاج ملت لازم است. البته با حفظ بقاء مالکیت فردی که باید مراعات شود، باستثناء پارۀ موارد همگانی که مالکیت همگانی را ایجاب می‌کند باید در عمومیت خود باقی بماند، قرآنکریم در بیان این مطلب می‌گوید: ﴿وَءَاتُوهُم مِّن مَّالِ ٱللَّهِ ٱلَّذِيٓ ءَاتَىٰكُمۡ﴾[النور: ۳۳] «بدهید بآنان (یعنی: بفقرا و نیازمندان) از مالی که خدا در اختیارتان قرار داده». باز هم در توضیح همین مطلب می‌گوید: ﴿وَلَا تُؤۡتُواْ ٱلسُّفَهَآءَ أَمۡوَٰلَكُمُ ٱلَّتِي جَعَلَ ٱللَّهُ لَكُمۡ قِيَٰمٗا﴾[النساء: ۵] «اموالی را که خداوند شما را در آن حق تصرف و نظارت داده در اختیار سفیهان قرار ندهید».

سپس اسلام در این مورد یک قانون عمومی برای توزیع ثروت در میان ملت وضع می‌کند، می‌گوید: ﴿كَيۡ لَا يَكُونَ دُولَةَۢ بَيۡنَ ٱلۡأَغۡنِيَآءِ مِنكُمۡ﴾[الحشر: ۷] «(این قانون تصویب شد)، تا (این اموال عظیم) در میان ثروتمندان شما دست به دست نگردد!»، زیرا شایسته نیست دست‌های اغنیا آن را احتکار کنند، و این احتکار در هر صورتی که باشد ممنوع است، و لازم است که این ثروت در دست‌های زیادی تقسیم گردد تا زندگی همگانی بآسانی بگذرد، و ثروت و مال در دست اکثریت ملت قرار بگیرد، و این نکته هم فراموش نشود که اسلام حقی هم برای محرومین و تهی دستان قرار می‌دهد، و باید از اغنیا دریافت کند و بنیازمندان بپردازد، قرآنکریم از این حق چنین خبر می‌دهد: ﴿وَفِيٓ أَمۡوَٰلِهِمۡ حَقّٞ لِّلسَّآئِلِ وَٱلۡمَحۡرُومِ ١٩﴾[الذاریات: ۱۹] «و در اموال آنان (یعنی: ثروتمندان مسلمان) حقی است برای سائل و محرومیت چشیده»، و آن حق زکات است و پشت سر آن وظایف و تکالیف دیگری هم هست که به مقتضای آن باید از اموال ثروتمندان دریافت کرد و بمصرف رساند. و بازهم قواعد دیگری برای کسب مال و معاملات هست، و هرگز این کسب و این معاملات طوری نباید انجام پذیرد که ضرری بفرد یا باجتماع وارد آید.

و از اینجاست که غصب، غارت، سرقت، غش و احتکار قدغن گردیده، همانطوریکه ربا قدغن گردیده، و این ربا از همۀ این امور زشت تر و ناپسندتر است، قرآنکریم با صدای رسا می‌گوید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِيَ مِنَ ٱلرِّبَوٰٓاْ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ ٢٧٨ فَإِن لَّمۡ تَفۡعَلُواْ فَأۡذَنُواْ بِحَرۡبٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦۖ وَإِن تُبۡتُمۡ فَلَكُمۡ رُءُوسُ أَمۡوَٰلِكُمۡ لَا تَظۡلِمُونَ وَلَا تُظۡلَمُونَ ٢٧٩﴾[البقرة: ۲۷۸- ۲۷۹] «ای مردم با ایمان! از خدا بترسید و دست از رباخواری بردارید، تاکنون خوردید و بعد از این نخورید اگر مؤمنید * و اگر دست (از این عادت زشت) بر نمیدارید، پس با خدا و رسول خدا اعلان جنگ بدهید، (یعنی: رباخواری اعلان جنگ با خدا و پیامبر است)، و اگر توبه کنید (و باز آئید)، شما فقط سرمایۀ اولی خود را مالکید، نه ظلم می‌کنید و نه مظلوم می‌گردید».

﴿ٱلَّذِينَ يَأۡكُلُونَ ٱلرِّبَوٰاْ لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ ٱلَّذِي يَتَخَبَّطُهُ ٱلشَّيۡطَٰنُ مِنَ ٱلۡمَسِّۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمۡ قَالُوٓاْ إِنَّمَا ٱلۡبَيۡعُ مِثۡلُ ٱلرِّبَوٰاْۗ وَأَحَلَّ ٱللَّهُ ٱلۡبَيۡعَ وَحَرَّمَ ٱلرِّبَوٰاْۚ فَمَن جَآءَهُۥ مَوۡعِظَةٞ مِّن رَّبِّهِۦ فَٱنتَهَىٰ فَلَهُۥ مَا سَلَفَ وَأَمۡرُهُۥٓ إِلَى ٱللَّهِۖ وَمَنۡ عَادَ فَأُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ ٢٧٥ يَمۡحَقُ ٱللَّهُ ٱلرِّبَوٰاْ وَيُرۡبِي ٱلصَّدَقَٰتِۗ وَٱللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ ٢٧٦﴾[البقرة: ۲۷۵- ۲۷۶] «کسانى که ربا مى‏خورند [از قبر] بر نمى‏خیزند مگر مانند کسى که شیطان او را به آسیبى آشفته حال کرده باشد. این از آن است که گفتند: بیع مانند رباست، حال آنکه خدا بیع را حلال کرده و ربا را حرام شمرده است، پس هر آن کس که از [جانب‏] پروردگارش پندى به او رسید، آن گاه [از کار خویش‏] باز آمد، آنچه گذشت، او راست و کارش واگذار به خداوند است و هر آن کس که [به ربا] باز گردد، اینان دوزخى‏اند. آنان در آن جاودانه‏اند * خداوند [بهره‏] ربا را نابود مى‏سازد و [برکت‏] صدقات را رشد مى‏دهد و خداوند هیچ ناسپاس گناهکار را دوست نمى‏دارد».

و همچنین در اینجا فرمانی است برای انجام تعاون و همیاری، و آن هم با کمال نظافت و پاکی، قرآنکریم می‌گوید: ﴿وَإِن كَانَ ذُو عُسۡرَةٖ فَنَظِرَةٌ إِلَىٰ مَيۡسَرَةٖۚ وَأَن تَصَدَّقُواْ خَيۡرٞ لَّكُمۡ إِن كُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ ٢٨٠﴾[البقرة: ۱۸۰] «و اگر (بدهکار،) قدرت پرداخت نداشته باشد، او را تا هنگام توانایى، مهلت دهید! (و در صورتى که براستى قدرت پرداخت را ندارد،) براى خدا به او ببخشید بهتر است اگر (منافع این کار را) بدانید!».

اینها یک رشته قواعد کلی و همگانی است، و همان قوانین حکیمانه است که اقتصاد اسلامی در سایۀ حمایت آن دائم در حال نمو و پرورش و گسترش است، و هیچ مانعی هم در کار نیست، مگر موانعی که از انحراف باز دارد و نگذارد نیروهای اقتصادی ملت بهدر رود.

آری، حقاً که اقتصاد اسلامی در سایۀ حمایت این قوانین عمومی نمو کرد، و بطور شایسته از گله داری بکشاورزی و از کشاورزی بتجارت و از تجارت بصنایع دستی رسید، و از آنجا هم بمقامی رسید که همۀ این مراحل را در یک زمان دارا بود و پیش میرفت، و دوشادوش آن هم فقط اسلامی در همۀ جوانب معاملات بنمو پرداخت، و بطوری پیش رفت که هنوزهم بشریت افتخار می‌کند، و در همین وقت این کلی از پیدایش انحرافات فراوانی جلوگیری کرد، انحرافاتی که امروز گریبان اقتصاد جهان غرب را فشار می‌دهد، زیرا تیول و تیولگری را با آن قیافۀ نازیبا که در محیط اروپا بود از ریشه برانداخت، همان قانون سیاهی که کشاورزان را برده و جزءٍ تفکیک ناپذیر زمین حساب می‌کرد، و پیرو هوا و هوس اربابان زمین قرر میداد، اربابانیکه دائم قدرت‌های سه گانۀ «قانون گذاری، قضائی و اجرائی» را در بست در اختیار داشتند، و این از ارمغانهای بی‌نظیر عالم اسلامی است، و اگر پاینده می‌ماند و در آن حال پیش میرفت شایسته بود که جلو رسوائی‌های سرمایه داری بگیرد. آری، اگر این ضربتهای کوبنده از هرطرف بر پیکرش وارد نمیشد، و این همه سستی و بی‌عرضه گی گریبان مسلمانان را نمیگرفت، چنانکه در قرن‌های اخیر بخوبی از پیشانی این ملت پیداست، اسلام آن قابلیت را داشت و هنوزهم دارد که طغیان سرمایه داری را فرونشاند، و این آتش سوزان را تا ابد خاموش کند.

بلی، در این مورد بعضی از مردم چنان خیال می‌کنند که اسلام با حرام کردن ربا برای پیشرفت نمواقتصادی پای بند میزند که نگذارد آزادانه بترقی و پیشرفت بپردازد، و این شبهۀ پلید مدتی بود که بعضی از مسلمانان اوایل قرن بیستم را رنج میداد که در نتیجه دائم می‌کوشیدند، از طرف اسلام در این باره عذرخواهی کنند و یا تلاش میکرند که بمقتضای ضرورت ربا را قانونی جلوه دهند و یا سعی داشتند که بگویند: ربا حرام نیست، و آن ربائیکه قرآنکریم حرام کرده غیر از این است، و هنوزهم این شبهۀ ناپاک و این مار خوش خط و خال تا بامروز بعضی‌ها را رنج می‌دهد، و عاقبت زبان بعذرخواهی میگشایند و خود را شرمنده می‌بینند.

در هرصورت بگذاریم و بگذریم، آنان هرچه میخواهند بگویند و بشنوند، تا آیندۀ اسلام در بارۀ آنان قضاوت کند، و ما هم زیاد محتاج نیستیم بخصوص در این عصر، در بارۀ بلاهای سرمایه داری سخن بگوئیم، چون آن یک نظامی است که از روز اول براساس ربا پایه ریزی گردیده و مرتب مشغول اندوختن سرمایه است تا روزیکه بطوفان احتکار گرفتار آید و نابود گردد.

واقعاً که رسوائیها و دشواریهای رژیم سرمایه داری رباخوار بی‌نیاز از بیان و توصیف است، دشمنان و بلکه دوستانش باندازۀ کافی از آن سخنها گفته‌اند، و پس از دیدن این همه رسوائی و بدنامی هیچ عاقلی نمیآید اسلام را بمحاکمه بکشد که چرا ربا را آزاد نساخته؟ چرا این وسیلۀ شوم بردگی را که همه جا طوفان ستم برپا ساخته و باعث این همه نابودی و ویرانی گردیده، برسمیت نشناخته است؟ و اما اقتصاد مسلمان بدون ربا در سایۀ این همه پیشرفت صنعتی چگونه اداره می‌شود؟ بحثی است جداگانه که خود متخصص دارد و ما نمیتوانیم اینجا از آن بحث کنیم.

عده ای از دانشمندان مسلمان در این باره کتابها نوشته‌اند، دانشمند بزرگ ابوالعلی مودودی پیشوای حزب اسلامی پاکستان سه بحث بزرگ باین ترتیب: پش کشیده، اقتصاد اسلامی، ربا و مالکیت زمین در اسلام و منتشر ساخته، و سیدقطب کتاب عدالت اجتماعی در اسلام را نوشته که بسیار ارزنده است، و دیگران هم در بحث‌های متفرقه از این موضوع سخن گفته‌اند که در رأس آن‌ها بحث‌های استادعیسی عبده ابراهیم قرار دارد، و هنوزهم متخصصین فن مرتب مقالاتی منتشر می‌کنند، اما یگانه حقیقتی که در درجه اول در ذهن ما باید جای بگیرد این است که هرگز ممکن نیست چیزی را خدا حرام کند و صلاح مردم در آن نباشد، و تطبیقات علمی هم بارها صدق این مطلب را روشن و ثابت کرده است. آری، هرچه علم و دانش پیشرفت کند و هرچه تجربه‌های بشریت (انحرافات) پیشرفت کند، علتهائی پیدا می‌شوند که تا آندم مجهول مانده بودند، ارزش تحریم حرامهای خدا را روشن و روشنتر بسازد، و دنیا هم بناچار آن‌ها را برسمیت بشناسد.

بنابراین، بعد از این وظیفۀ مسلمان‌ها است که تلاش کنند و تنظیمات جدید سودمند بحال مردم بوجود آورند و دیگر حرام خداوند را حلال نسازند، زیرا خدا بدون علت و سبب چیزی را حرام نکرده است، بخاطر اینکه دائم خیر مردم را اراده می‌کند و نظری بزیان آن‌ها ندارد، و پیوسته می‌خواهد که بندگانش در آسایش زندگی کنند، نه اینکه گرفتار باشند، این قرآنست که می‌گوید: ﴿مَا يُرِيدُ ٱللَّهُ لِيَجۡعَلَ عَلَيۡكُم مِّنۡ حَرَجٖ وَلَٰكِن يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمۡ وَلِيُتِمَّ نِعۡمَتَهُۥ عَلَيۡكُمۡ﴾[المائدة: ۶] «خدا نمی‌خواهد که شما در حال سختی و ناراحتی باشید، اما همیشه می‌خواهد شما را پاک و پاکیزه بگرداند و نعمتش را در حق شما بکمال برساند». و باز می‌گوید: ﴿وَمَا جَعَلَ عَلَيۡكُمۡ فِي ٱلدِّينِ مِنۡ حَرَجٖ﴾[الحج: ۷۸] «خداوند در این دین برای شما هیچگونه دشواری و ناراحتی قرار نداده». و همچنین بعضی‌ها می‌گویند که اسلام برای نمو اقتصادی قیدها مییزند و از پیشرفت باز میدارد، بدلیل اینکه اکثر اوقات بزن اجازه نمی‌دهد که بیرون آید و در کارخانه‌ها کار کند و زندگی خود را تأمین نماید، و حال آنکه پیشرفت جدید صنعتی این وظیفه را برای زن واجب و لازم میداند، ما پیش از این بیان کردیم که اسلام از کارکردن زن وقتیکه شرایط اقتضا کند جلوگیری نکرده است، و اگر می‌بینیم که واقعاً در غیر از وظایف زنانه اکثر اوقات چنین اجازه را نمی‌دهد علتش برای همه روشن است، و لکن اینجا بازهم اضافه می‌کنیم که اولاً برای همگان روشن شد که زن را بجای مرد گذاشتن چه اندازه بخود زن ضرر دارد؟ و چه مصیبت‌هائی که از این ناحیه تاکنون بر پیکر زن وارد نشده؟

وقتیکه زن در تجارتخانه، در کارخانه، در کارگاه، در ادارات با این وضع موجود در میان مردان کار کند، قابل انکار نسیت که چه بلائی بسرش می‌آید؟ و این یک ضرری است که هراندازه هم بزن با شرکت در کار تولید منفعت برساند، بازهم جبران پذیر نیست. و ثانیاً همه میدانیم که چه اندازه در سایۀ این عمل زیان اخلاقی گریبان اجتماع غربی را گرفته است؟ و آن یک زیان کوچکی نیست، زیانی است که هر آن نزدیک است دنیا را بنابودی بکشاند، طوری گرفتار کند که از این عمل کوچکترین بهره ای نتواند ببرد، و بعلاوه امروز تولید دیگر بآن مقامی رسیده که نزدیک است، انسان مصنوعی و مغز الکتریکی و سایر وسایلی که در آینده نزدیک در شرف آمدن است، جای انسان واقعی را بگیرد، دیگر فردا یا پس فردا هیچ احتیاجی نیست که زن را در کار شرکت بدهند جز شهوت شرکت دادن، و حتی قبل از این هم همینطور است، زیرا ما هم اکنون با چشم خود می‌بینیم که هزارها و بلکه میلیونها مرد بیکار و سرگردان مانده‌اند، و لکن درهای استخدام بروی زنان باز است، آیا این همان مصلحت تولید است که بخود واجب کرده مردها را از کار دور کند و بجای آن‌ها زنها را انتخاب نماید، یا نه چیز دیگری در کار است که آن را هم فقط در لابلای پروتوکولهای صهیون باید جستو کرد؟ بلی، اسلام همه جا و همه وقت نموطبیعی دارای رشد و صلاحیت و سازندگی را برسمیت میشاسند، و همیشه از آن طرفداری می‌کند، و هرگز چنین مسئولیتی ندارد که باید انحرافات بشریت را امضاء کند و برسمیت بشناسد.

و در هستی سیاسی هم اسلام قواعد کلی و همگانی وضع کرده، و تفصیلات کار را در اختیار نمو دائمی قرار داده است، اما نموی را برسمیت می‌شناسد که با همۀ مراحل نموعلمی و تمدنی و اجتماعی و اقتصادی سازشکار باشد، نه هر نمو لج بازو منحرف را، قرآنکریم با زبان شیوا می‌گوید: ﴿إِنِ ٱلۡحُكۡمُ إِلَّا لِلَّهِ أَمَرَ أَلَّا تَعۡبُدُوٓاْ إِلَّآ إِيَّاهُۚ ذَٰلِكَ ٱلدِّينُ ٱلۡقَيِّمُ﴾[یوسف: ۴۰] «جز حکم خداوند حکمی نیست، او فرمان داده که جز خداوند کسی را نپرستید، و این است دین محکم و پایدار».

باز می‌گوید: ﴿وَمَن لَّمۡ يَحۡكُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡكَٰفِرُونَ ٤٤﴾[المائدة: ۴۴] «آنانکه بفرمان خداوند حکم نرانند کافرند».

﴿وَمَآ ءَاتَىٰكُمُ ٱلرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَىٰكُمۡ عَنۡهُ فَٱنتَهُواْۚ﴾[الحشر: ۷] «و آنچه که پیامبر آورده بپذیرید، و از آنچه که نهی کرده خودداری کنید».

باز هم فرمان دگر: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَأَطِيعُواْ ٱلرَّسُولَ وَأُوْلِي ٱلۡأَمۡرِ مِنكُمۡۖ فَإِن تَنَٰزَعۡتُمۡ فِي شَيۡءٖ فَرُدُّوهُ إِلَى ٱللَّهِ وَٱلرَّسُولِ إِن كُنتُمۡ تُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ﴾[النساء: ۵۹] «اى مؤمنان، از خداوند اطاعت کنید و از رسول [او] و صاحبان امرتان [هم‏] اطاعت کنید هر گاه در چیزى اختلاف کردید، اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید، آن را به خدا و رسول بازگردانید».

باز هم حکمی دگر: ﴿وَإِذَا حَكَمۡتُم بَيۡنَ ٱلنَّاسِ أَن تَحۡكُمُواْ بِٱلۡعَدۡلِ﴾[النساء: ۵۸] «و چون در میان مردم حکم کنید به عدل [و انصاف‏] حکم کنید».

و در بیان زندگی ملت مسلمان می‌گوید: ﴿وَأَمۡرُهُمۡ شُورَىٰ بَيۡنَهُمۡ﴾[الشوری: ۳۸] «کارشان در میان خود بشورای همگان است»، یعنی: فکرها را رویهم میریزد و فکر پخته و آزموده بیرون می‌دهند.

همۀ این‌ها یک رشته قواعدی است که حکومت را فقط بخداوند اختصاص می‌دهد، و جز فرمان بردن از قوانین الهی چیزی را برسمیت نمی‌شناسد، فاش می‌گوید: از فرمانداران عدالت، از فرمان بران اطاعت زیبنده است آن هم در چهارچوب دین خدا، شور و مصلحت و اندیشیدن فرمانبر و فرماندار دولت را نیرو میبخشد و ملت را شاداب می‌گرداند.

اینها اساس حکومت در اسلام است، و اما شکل و قیافۀ حکومت شکل مخصوص و لباس مخصوص ندارد، آن بعهدۀ ملت واگذار گردیده که در حدود همین قوانین کلی حکیمانه هر شکلی را بخواهند انتخاب کنند. پس بنابراین، هر حکمی که خارج از قانون الهی باشد حکم خدا نیست، و هر حکمی که با شور و مصلحت دولت و ملت نباشد حکم خدا نیست، و هر حکومتی که عدالت در آن نباشد اسلام از آن بیزار است. و متأسفانه تاکنون اجرای واقعی سیاست و حکومت بطور کامل در اسلام جز در زمان کوتاهی انجام نگرفته، آن هم در زمان خلفاء راشدین بود که قوانین مسالمت آمیزی برای اداره کردن حکومت تصویب گردید.

ابوبکر سمیگفت: «اگر خوب حکومت کردم یاریم دهید، و اگر خطا رفتم براهم آورید، بازهم می‌گوید: ای ملت! تا آنجا از من فرمان ببرید که از خداوند فرمان میبرم، و اگر عصیان کردم و سر از فرمان خدا و پیامبر برتافتم حقی در گردن شما ندارم، دیگر فرمانم قابل اجرا نیست»، و سپس در فترتهای کوتاهی کم و بیش اجرا شده، ولی دولت مستعجلی بوده، خوش درخشیده و زود غروب کرده، چندان نتیجه نداده است، و اما فقه اسلامی در هیچ حالی و هیچ عصری از نمو خود باز نمانده است، در نظریه‌های سیاسی هر صاحب مقامی در اجتماع اسلامی از آن استفاده کرده، و هر صاحب کمالی احکامی را از آن استنباط نموده است.

در خاتمه آنچه که برای ما در این صورت خیلی پراهمیت است، این است که آن خوشروئی و نرمش دامنه داری را ثابت کنیم که تشریع اسلامی بوسیلۀ آن در سیاست اسلامی بروی اجتماع میخندد و با حفظ این سمت دائم از انحراف جلوگیری می‌کند، و اصول شریعت را از گزند محفوظ میدارد، و اما بیان اسباب انحراف در اجرای سیاست اسلامی جای خود دارد، اینجا مجالی نیست که از آن بحث کنیم و در هرحال آن انحراف است، و بزرگترین ارزش اسلام این است: موازینی نصب می‌کند تا در روبروشدن با انحراف در موقع اجرا مشخص گردد که انحراف است، خود را در مقابل آن نگهدارد.

آری، این است موقف ممتاز اسلام در زندگی بشریت که هرگز از پیشرفت جلوگیری نمی‌کند، بلکه دائم بسوی آن تحریک می‌نماید، و پیوسته اصولی را وضع می‌کند که اجتماع را دائم بسوی خیر سوق دهد و از انحراف بازش دارد. بنابراین، بخوبی می‌بینیم که هم ثبات و آرامش و هم تطور و جنبش در آن واحد در اسلام نمایان است، ثبات همان قواعد کلی و تطور همان سیماها و قیافه‌های گوناگون زندگی است.

بلی، آخر اروپا که وصایت دین را دور انداخت و بجای آن تطورعلمی و تطوراقتصادی، اجتماعی و سیاسی را گرفت، نتیجه چه شد؟ نتیجه این شد که حقاً علم در سایۀ نهضت اروپائی دور از دین بطور چشم گیری ترقی کرد، اما نه بلحاظ این بود که دور از این بود، بلکه بلحاض این بود که دین کلیسائی در این محیط دائم با علم میجنگید و عقل را با قیدهای ظالمانه بزنجیر میکشید تا بتواند جهل خود را تا آنجا که قدرت دارد ادامه دهد، اما خوشبختانه خود این پیشرفت علمی چنانکه دیدیم بشهادت «بریفولت» و «دربیر» و دیگران یادگار مسلمانان بود، یادگار دانشمندانی بود که دائم علم و زندگی را توام تحت نظر دین قرار میداند، و در این پیشرفت همیشه از قواعد دینی استمداد میجستند.

سپس سرانجام در اروپا علم از این زنجیر آزاد گردید، اما نه هر علمی، بلکه همان علمیکه از حوزۀ فعالیت دین کلیسا بعمل آمده بود و بدون ضابطه و قانون پیش تاخت، و پیش تاخت تا به دست شیاطین روزگار افتاد و اسیر شد، و بوسیله آنان در گمراهی فرو رفت، و آلت دست دزدان ناموس بشریت گردید که هنوزهم اخلاق مردم را بوسیلۀ آن فاسد ساخته و روابط اجتماع را درهم میریزند، و افکار طوفانزده را به دنبال هر خرافاتی میفرستند و همیشه می‌کوشند که دور از حقیقت نگهدارند، و سرانجام هم روی زمین را بوسیله آن ویران می‌سازند، و اما اقتصاد در بارۀ آن همین بس که دیدیم مراحل شوم تیول، سرمایه داری و عاقبت کمونیستی چه فسادی در اقتصاد اروپائی براه انداخت؟ روزیکه اروپا دین را پشت سر نهاد، فسادی بود که جمهور بشر را بدو گروه برده و برده دار یا بگو: آقا و نوکر تقسیم کرد، بعنوان اینکه بردگی را از میان برمی‌دارد و برداشت، و لکن سیمای بردگی نه سیمای برده داری را، اما اصل موضوع با اختلاف شکل بجای خود محفوظ ماند، و اما در بارۀ اجتماع در اجتماع اروپائی همین مفاسد اجتماعی و اخلاقی که امروز ملت‌های غربی در آن گرفتارند برای ما بس است، همان مفاسدی که اجتماع را در آن محیط بیک جامعۀ حیوانی ورشکسته تبدیل کرده که هرگز نمی‌تواند از سرمستی بادۀ لذتهای زودگذر جهنمی بهوش آید و از چراگاه شهوت سیر برگردد، می‌بینیم که فرزندان این جامعه دیگر هیچگونه عاطفۀ انسانیتی ندارند، چنانکه فرزندان انسانیت دارند و بلکه فقط غرب در یک عالم تاریک فردپرستی پلید و ناستوده بسر می‌برد، فردیتی است که دور از هم است و نمی‌تواند دل‌ها را بهم نزدیک کند، و ملتی پر از عاطفۀ انسانیت بسازد.

اکنون ملتی هستند بقول قرآنکریم: ﴿تَحۡسَبُهُمۡ جَمِيعٗا وَقُلُوبُهُمۡ شَتَّىٰ﴾[الحشر: ۱۴] «از دور با یکدگر فشرده و کنار هم حساب می‌کنی، و حال آنکه دل‌های آنان پراکنده (و از یکدگر دورند)».

و همچنین اروپای شرقی که امروز رژیم کمونیستی در آنجا بحکومت مشغول است، در یک حال جماعت پرستی مصنوعی بسر می‌برد که هرگز طعم شیرین مودت و انسانیت واقعی را نمی‌تواند بچشد، و اصولاً با انسانیت آشنا نیست، و بلکه فقط دولت کمونیست با زور و اکراه در مزارع و سنایع کمونیستی که سرشار از ترس و خوف و هراس و بلکه مرگ است حکومت می‌کند، و اما در عالم سیاست که گفتنی نیست، وجود این همه جور و جفا و طغیان و عصیان بس است که روی زمین را فرا گرفته، بهرسو که بنگری استعمار است، استعباد است، زنجیر است، آتش است و زور دیکتاتوری‌های ناستوده و پلید که دائم آهن و آتش بکار می‌برند و بالاتر از همۀ این‌ها به تفتیش عقاید میپردازند، و بدترین نوع عذابها را که می‌توان تصور کرد در این تفتیش بکار می‌برند تا بتوانند در سایۀ آن نفوذاجباری خود را به ملت‌ها تحمیل نمایند.

بلی، این مظالم سیاه در بیان فساد این سیاستها بس است، دیگر احتیاجی به شرح و بیان نیست و بعبارت محلی: «چیزی که عیان است چه حاجت بیان است؟» و اما اسلام در بارۀ همۀ این امور یک پارچه نور است، یک دل روشن است، چنانکه پیامبر اسلام از آن بعنوان یک دل پر از نور که نور را از ظلمت و صلاح را از فساد جدا می‌سازد نام برده است، اسلام دارای یک نوع نرمش و خوشروئی کامل است که به نمو و پرورش و گسترش اجازه می‌دهد و نظارت می‌کند، و دارای یک نوع سختگیری کامل است که از انحراف بازمیدارد.

اسلام این مزیت ممتاز را در این باره از مطابقت کامل خود با فطرت ثابت و با اصل پایدار و سیمای تغییرپذیر بدست آورده، این است: موقف اسلام در مقابل ثابت و متطور در زندگی بشریت، این یک توقفگاه محکمی است که فقط با تدبیر خدای جهان آفرین ساخته شده واداره می‌شود.

پس بنابراین، هر نضمی که با تدبیر بشر ساخته شود هیچوقت ثابت و پایدار نخواهد ماند، بلکه همیشه گاهی براست و گاهی بچپ منحرف خواهد گردید، زیرا که با فطرت آشنائی ندارد و هرگز نمی‌تواند خود را بآن برساند، دائم بدنبال مجهول مطلق می‌گردد و سرگردان است.

چنانکه «الکسیس کاریل» گفت: این جهل هنوز دست نخورده است، این حقه هنوز سر بسته است، و سپس بشر با این جهل سر بمهر برای عالم بشریت قانون می‌سازد، بنازم باین قانون و بنازم باین استاد قانون ساز.

اسلام کلمۀ خدا است، اسلام سخن الهی است، آخرین پیام آسمانی است که بسوی بشر آمده، در یک موقف بی‌نظیری توقف می‌کند که همۀ مفاهیم و تصورات بشریت و همۀ تطبیقات عملی این مفاهیم و آن تصورات را زیرنظر میگیرد.

حقاً که اسلام بهمۀ جوانب فطرت نظر دارد، یک طرف را مهمل نمی‌گذارد که طرف دیگر را زیرنظر بگیرد، و در همۀ راه‌ها با فطرت همگام و سازگار است و همیشه بفطرت غذای واقعی می‌دهد، هراندازه که از آن ثابت است قانون ثابت میبخشد، و آن مقدار که متغیر است اجازۀ تغییر مطلوب می‌دهد، و بدین وسیله می‌گوئیم: اسلام دین فطرت است و در عین حال هم دین بشریت است، در تمام عصرها و در همۀ تصورات دینی است که خودبخود بسوی تطور مترقی و رشید و سازنده تحریک می‌کند، و در تطور صحیح هرگز حالت جمود و ارتجاع سیاه بخود نمیگیرد، بلکه نظامهای منحرف هستند که دائم بآتش انحراف دامن می‌زنند و لباس تطور بقامت آن میدوزند، نظامهائی هستند که بحق باید آن‌ها را ارتجاع سیاه نامید و مرتجع خواند.

وقتیکه فیلسوف عصر ما «برتراند راسل» در سال ۱۹۵۰ رسالت صادقانۀ خود را انجام داد و گفت: دیگر عصرسیادت مرد سفیدپوست بپایان رسید، آخر بقاء این سیادت تا ابد که قانونی از قوانین طبیعت نیست، راسل معتقد بود که مرد سفیدپوست دیگر چنین ایام خوشی را نخواهد دید که در خلال این چهار قرن گذشته دید، روزیکه راسل این رسالت بشر دوستانه را بجهان ابلاغ کرد، هیچگونه اشاره بعلل باصطلاح سیاسی معینی نکرد که چرا عصرسیادت بشر سفیدپوست در تاریخ این تمدن بشریت بآخر می‌رسد؟ زیرا سیاست در واقع جز مظهر و تجلی گاه خارجی اوضاع داخلی ملت‌ها نیست، یعنی: اوضاع فکری، روحی، نفسانی، اجتماعی، علمی و سیاسی بدون فرق، و بلکه این مرد بزرگ، این فیلسوف کم نظیر بطریق فلسفی مخصوص خود سهم وظیفۀ خود را در قرن بیستم ادا کرد.

آری، سیادت مرد سفیدپوست دیگر بپایان رسیده، بخاطر اینکه تمدنش بآخرین درجه خود رسیده، در انحرافش بآخر خط مسابقه رسیده دیگر راه سبقت مسدود است، دیگر سرش بدیوار فنا میخورد، و هم اکنون آغاز نابودی و اضمحلال کرده و در لب پرتگاه قرار گرفته است، و باصطلاح محلی: «فواره چون بلند شود، سرنگون شود» این است شهادت قرن بیستم از تمامی جوانب کار، و از آن جمله است رسالت تاریخی بشر دوستانۀ این فیلسوف عصر.

دیگر پیش پای مرد سفیدپوست برای سیادت راهی نمانده که بپیماید، دیگر تمدن کنونی او بآخر رسیده است، دیگر راهی نمانده است که بتواند خود و یا بشریت را نجات بدهد که امروز «تولیت» و سیادت آن را در اختیار دارد، و نیز نابودی و هلاکت آن در دست اوست، زیرا راهی که او می‌رود پر از حفره‌های تاریک و نابودکننده است، سرشار از پستیها و بلندیهای فرساینده است و او با آخرین نیروئی که در اختیار دارد در این راه پر از خطر رها گردیده، در راه مرگبار شیطانی سرگردان می‌رود، آخر کی سقوط کند نزدیک است؟

و با این وصف اشتباه نشود ما آیندۀ بشریت را شوم و سیاه حساب نمیکنیم، و همچنین فال نیک خود را بچگانه و سرسری نمی‌گیریم که بگوئیم: این پیشرفت علمی شکست ناپذیر بزودی در آینده زندگی بشریت را آسان خواهد ساخت، و عجایبی نشان خواهد داد که تاکنون انسانیت از آن‌ها بیخبر است.

و همچنین مانند ادعاهای انسان سفیدپوست خودسر امروز نمی‌گوئیم که از خصوصیات انسان امروز است، سیادت در اجتماع بشریت و پیروزی بر شرایط زمان و محیط و آزادی از عجز و ناتوانی و رهائی از آداب و رسوم، و الی آخر این ادعاهای پوچ و خالی از حقیقت که نویسندگان فریب خوردۀ غربی و شاگردان شرقی آنان دست آویز می‌کنند، همان شاگردانی که هنگام نشخوارکردن این گفتارهای ناسنجیده خود را متخصصین فن می‌دانند و سر از پای نمیشناسند، زیرا ما از شهادت «الکسیس کاریل» بخوبی دریافتیم که این پیشرفت علمی با این خط سیرهائی که دارد، خود یک بلای سیاهی است که بسرعت این کاروان را بسوی بربریت و هرج و مرج میراند، و بازهم از شهادت این مرد دریافتیم که ادعای حکومت و سیادت انسان سفیدپوست امروز بر اجتماع بشریت با تصورات کنونی که او دارد خود بلای بزرگی است که تمدن ناموزون امروز را بوجود میآورد و بشریت را بسوی نابودی و هلاکت میکشاند، بلکه ما این تفأل نیک از این واقعیت موجود خفقانزا و طوفان گرفته میگیرم، همان واقعیتی که بشریت امروز در سایۀ تمدن غربی آن بزندگی پرداخته، همان واقعیت مسمومی که روزبروز بلکه ساعت بساعت مسموم تر و خفقانزاتر می‌گردد، زیرا بعقیدۀ ما این واقعیت تاریک و این حقیقت سیاه یگانه دلیل است که سرانجام بشریت را براه راست خواهد آورد، چون این تمدن غربی نمی‌تواند یک پایگاه پاک و مناسبی در اختیار بشریت بگذارد و بلکه ندارد که بگذارد.

حقاً که پیشرفت علمی تنها راه و یگانه پایگاهی است که بزودی این غرب طوفانزده را بعالم بشریت تسلیم خواهد کرد و آن هم تازگی ندارد، از روز اول در تمام دوران نسل‌های گذشته پایگاه بشریت بوده است، مصریان قدیم، یونانیان و هندوان این پایگاه را ساختند، و مسلمانان هم در عصرخود از آنان تحویل گرفتند و معلومات خود را بر آن افزودند، و آنان هم بدست اروپا سپردند، و در سایۀ آن پیروزی‌های فراوانی نصیب اروپائیان گردید، و اروپا نیز فردا بکسی دیگر تحویل خواهد داد که پرچمدار آیندۀ بشریت است، و این یک دوران دائمی است که در میان نسل‌ها دست بدست می‌گردد، بقول معروف: «هرکسی پنج روزه نوبت اوست.» و لکن اروپای امروز جز این سرماۀ عاریتی چیز ارزشمندی در اختیار ندارد و با رفتن آن قطعاً ورشکست خواهد شد.

چرا در این میان یک رشته فضایل نفسانی و اجتماعی و تنظیمی موجود است که هنوزهم غرب دارای آنست و بدون تردید؟ همان فضائل است که موجودیت آن را تا امروز حفظ کرده و می‌کند و در برابر این سیل خروشان، و این امواج کوبنده تاکنون نگهداشته است.

آری آری، این هرج و مرج غریزۀ جنسی، این طوفان سیاه اخلاقی، این کفر و بی‌دینی، این درهم ریختگی خانوادگی و اجتماعی، این عنان گسیختگی و رهائی از تمام قیود و معنویات همه و همه بلاهائی است که هر آن ممکن است جهان غرب را زیر و رو کند، و هیچ چاره‌ای در آن حال سود نمی‌بخشد، و لکن این فضائل هم مانند همان سرمایۀ عاریتی هرروز رو بنقصان است، هرساعت این خورشید هم رو بغروب است، هر جنگی که اتفاق میافتد و هر مشکلی که پیش می‌آید مقداری از آن تبخیر می‌گردد و بهوا می‌رود، بدلیل اینکه مددکارش را از دست داده است، مددکاری که آن را حفظ می‌کند و دائم بفعالیت و نمو وامیدارد از آن جدا شده است، و آن عبارت از: دین است، عبارت از: زیستن در پناه خداوند و در پناه قانون خداست، دینی که دراز مدتی است از اروپا سفر کرده و بیرون رفته است، و بناچار آثارش نیز در حال بیرون رفتن است، شهادت قرن بیستم و وجود جوانانی مهمل و تباه شده و ناله‌های «کندی» و «خروشچف» و ندای «برتراند» راسل همه می‌گویند که این خورشید در حال غروب است و زوال.

آری، این سنت لایزال خداوند است، سنت دیرین الهی است در بارۀ کسانیکه پیش از این آمدند و گذشتند و هیچ وقت برای این قانون جانشینی بدیلی نخواهید یافت.

پس بنابراین، از دست این تمدن غربی و همچنین از دست تمدنهائی نظیر آن چاره و علاجی نیست، جز بازگشت بفطرت تا این تمدن پا برجا است، این بلاها نیز پا برجایند، این انحرافات نیز بشریت را بنابودی می‌برد بدون تردید.

امروز بشریت در همۀ میدانهای زندگی بیک تحول عمیق سخت محتاج است، امروز بساختن یک ساختمان اجتماعی نوین سخت نیازمند است، و در اینجا یک رشته خطوطی وجود دارد که بدون تردید، پاره ای تغییرپذیر و پاره ای تغییرناپذیر است، یعنی: قسمتی ثابت و قسمت دیگر محتاج بتغییر است، زیرا علم دائم بخط سیر خود بطور صعودی ادامه می‌دهد و در آینده نیز همین طور خواهد بود، و هیچ ترس و واهمه ای ندارد، وقتیکه نظامهای بشریت تغییر می‌کند آن هم متوقف گردد و یا تباه شود، و همۀ تاریخ بشریت نشان می‌دهد که تاکنون متوقف نشده و دست از فعالیت باز نداشته است، و بلکه دائم ملتی آن را بر ملت دیگری تسلیم می‌کند تا بنمو وادارد، و علوم و معلومات دیگری بر آن بیافزاید و در تاریخ جدید نیز شواهد فراوانی بر اثبات این مطلب هست، زیرا این ملت شوروی است وقتیکه آغاز بانقلاب نمود، ملتی بود تقریباً بیسواد و دست خالی از دانش. سپس دیدیم که ناگهان برخاست و با غرب بمسابقه پرداخت، همان غربیکه شوروی افتخار شاگردی آن را داشت، و در بدست آوردن نیروی اتم و علوم فضائی در مکتبش درس می‌خواند.

و همچنین ملت چین از صفر شروع کرد و از ملت روسیه همه چیز را بعاریت گرفت، نیرو و قدرت و ابزار کار و مهندسین و متخصصین فنی و کمکهای مالی فراوان از شوروی دریافت کرد. سپس ناگهان بمقامی رسیده که در مقابل روسیه خطر بزرگی بشمار می‌رود، حتی شوروی را وادار کرده که در مقابل این خطر با غرب سازش کند.

پس بنابراین، میان پیشرفت علمی و تمدن کنونی غرب هیچ ارتباطی نیست، و اگر فردا و یا پس فردائی تمدن مرد سفیدپوست از میان برداشته شود، هرگز علم نه از بین خواهد رفت و نه حتی توقف خواهد کرد، و همچنین تنظیمات برای زندگی بشریت از کار نخواهد ماند، بلکه فقط بتعدیل این وضع مصنوعی نیازمند خواهد بود که امروز فرمان روای زندگی است، و این همان بلائی است که هم اکنون گریبان غرب را فشار می‌دهد و روح و فردیت انسان را میکشد، و در غیر از این مورد باید یک تغییر دامنه داری عالم بشریت را فرا گیرد و همۀ راه‌های انسانیت را تغییر بدهد، حالا صورت و قیافۀ این تغییر چیست؟ و چگونه است؟ باید آن را در انحرافات بشریت کنونی بدقت بررسی کنیم تا با آن تغییریکه هدفش معالجه کردن انحراف بشریت است از نزدیک آشنا شویم.

بلی، اینجا دو نقطۀ اساسی وجود دارد که بشریت امروز از آن دو نقطه باین انحراف قدم میگذارد، و بتعبیر دیگر یک انحراف اساسی است که انحراف دیگری از آن منشعب می‌گردد که خطرش کمتر از اصل نیست، انحراف اصل عبارت است از: دورشدن از خدا و فرارکردن از دین و برپاداشتن زندگی براساس لادینی، و انحرافی که از آن بوجومد می‌آید عبارت است از: سوختن و نارسابودن تصورانسانی برای درک انسان واقعی، بعبارت دیگر: ناتوان بودن انسان شناسی، زیرا انسان در این تصورنارسا از یک طرف براساس تصورمادی، حیوانی برای درک انسان پایدار است، و از طرف دیگر براساس جزئیت انسان استوار است.

و این یک دردی است که درمانش فقط در درجۀ اول بازگشت بسوی خداست، و این بازگشت هم عبارت است از: تصحیح تصورانسانی براساس انسانیت، یا بگو: تصحیح مسیر انسان شناسی و خودشناسی است، از طرفی و عمومیت دادن معنای انسانیت از طرف دیگر، و بازگشت بسوی خدا فقط با اضافه کردن مقداری روحانیت خشک کلیسائی بر اصول زندگی کنونی غرب هرگز تحقق پیدا نمی‌کند، زیرا این ترکیب ناآشنا و این معجون روان کش هرگز در هیچ موردی با زندگی بشریت نمی‌تواند سازگار باشد، در نتیجه تاکنون جز افزودن آشوب و اضطراب و سرگردانی در روبروشدن با زندگی حاصلی نداده و تا ابد هم نخواهد داد، بلکه منظور از این بازگشت چیز دیگر است، چیزی است که در ذات توجه انسانی تغییرعمیقی ایجاد کند که در درجه اول فقط بخدا توجه پیدا کند نه بدیگری، چون توجه بذات خداوند یک واقعیت و یک حقیقت بی‌پایاین است، نه بازی کردن است و نه وقت گذراندن و بیهوده گفتن، معنای توجه بخدا این است که انسان مقام الوهیت و خدائی را فقط در انحصار خدا بداند، و مقام حاکمیت و فرمانروائی را فقط مخصوص او، معنای توجه بخدا این است که بشر خدا را حاکم مطلق بداند و اعتقاد پیدا کند که فقط خدا است که قوانین و راه‌های زندگی فرزندان آدم و حوا را وضع و تعیین می‌کند، فقط خداست که خطوط صحیح سیاست اجتماعی و اقتصادی را برای بشر ترسیم می‌کند، خدا است که روابط صحیح فرد با اجتماع را برای آنان معین می‌کند، خداست که روابط مردم را با دولت و روابط مرد را با زن و روابط ملت را با ملت دیگر و روابط انسان را با انسان دیگر مشخص می‌گرداند.

حقاً که توجه کردن بخدا یک واقعیت گرم و یک حقیقت بی‌پایان است، نه بازی کردن است و نه وقت گذراندن و نه بیهوده سرودن، فقط نمازخواندن در کلیسا و معابد نیست، تنها تسبیح گفتن و جلادادن و برقص آوردن روح نیست، تنها گذراندن اوقات فراغت و بیکاری در معابد نیست، بلکه توجه بخدا این است که بشر همۀ جهات زندگی را براساس بندگی و عبودیت حق و حقیقت پایدار بدارد، و هیچوقت از ستایش و پرستش خدا با این ترتیب سر باز نزند، تکبر نورزد، خودستائی و خودپرستی نکند، و بمقام خدائی دست درازی نکند، و اما ترکیب دادن و آمیختن زندگی با مقداری از دینداری فعلی بسیار خطرناک است معجونی است کشنده، زیرا اولین دشمنی است که باعث این جدائی و این ناآشنائی گردید، اولین نقطۀ است که موجب این همه آشوب و تشویش و سرگردانی و دربدری گردید.

چون واقعاً که زندگی با پرستیدن دو خدای مخالف سازش ندارد، آیا سزاوار است که بشر خدائی را در آسمان و خدائی را هم در زمین برسمیت بشناسد؟ نتیجه حتمی و شوم این پرستش همان بدبختی و همان سرگردانی جهان خراب است که امروز گریبان اروپا را گرفته، همان فساد و دربدری است که بشر اروپائی را بیچاره کرده است، و همچنین این زندگی با عبادت و پرستش غیر خدا سازگار نیست. پس بنابراین، هرخدائی جز خدای یگانه و بی‌همتا و بی‌نیاز باطل است، و این باطل خدا بزودی و بسرعت خشمگین شده و گریبان پرستندگان خود را میگیرد و با شتاب آن‌ها را بسوی نابودی میکشاند.

آخرین معبود باطلی که بشر او را پرستیده و از میان خدایان باطل برگزیده است خود انسان است. آری، وقتیکه انسان از خداپرستی برگشت و بخودپرستی پرداخت خود را خدا دانست. بنابراین، دیدی که با شتاب این معبود بی‌سر و پا در مقام خشم و غضب قرار گرفت و خود را مجازات کرد، دیدی چه زود خود را بدست جلاد هلاکت و نابودی سپرد، دیدی که در مرگ خود چه قدرت شتاب کرد.

بازهم توجیهاتی از قرآنکریم:

﴿أَمَّنۡ خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ وَأَنزَلَ لَكُم مِّنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ فَأَنۢبَتۡنَا بِهِۦ حَدَآئِقَ ذَاتَ بَهۡجَةٖ مَّا كَانَ لَكُمۡ أَن تُنۢبِتُواْ شَجَرَهَآۗ أَءِلَٰهٞ مَّعَ ٱللَّهِۚ بَلۡ هُمۡ قَوۡمٞ يَعۡدِلُونَ ٦٠ أَمَّن جَعَلَ ٱلۡأَرۡضَ قَرَارٗا وَجَعَلَ خِلَٰلَهَآ أَنۡهَٰرٗا وَجَعَلَ لَهَا رَوَٰسِيَ وَجَعَلَ بَيۡنَ ٱلۡبَحۡرَيۡنِ حَاجِزًاۗ أَءِلَٰهٞ مَّعَ ٱللَّهِۚ بَلۡ أَكۡثَرُهُمۡ لَا يَعۡلَمُونَ ٦١ أَمَّن يُجِيبُ ٱلۡمُضۡطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكۡشِفُ ٱلسُّوٓءَ وَيَجۡعَلُكُمۡ خُلَفَآءَ ٱلۡأَرۡضِۗ أَءِلَٰهٞ مَّعَ ٱللَّهِۚ قَلِيلٗا مَّا تَذَكَّرُونَ ٦٢ أَمَّن يَهۡدِيكُمۡ فِي ظُلُمَٰتِ ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِ وَمَن يُرۡسِلُ ٱلرِّيَٰحَ بُشۡرَۢا بَيۡنَ يَدَيۡ رَحۡمَتِهِۦٓۗ أَءِلَٰهٞ مَّعَ ٱللَّهِۚ تَعَٰلَى ٱللَّهُ عَمَّا يُشۡرِكُونَ ٦٣ أَمَّن يَبۡدَؤُاْ ٱلۡخَلۡقَ ثُمَّ يُعِيدُهُۥ وَمَن يَرۡزُقُكُم مِّنَ ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِۗ أَءِلَٰهٞ مَّعَ ٱللَّهِۚ قُلۡ هَاتُواْ بُرۡهَٰنَكُمۡ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ ٦٤ قُل لَّا يَعۡلَمُ مَن فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ ٱلۡغَيۡبَ إِلَّا ٱللَّهُۚ وَمَا يَشۡعُرُونَ أَيَّانَ يُبۡعَثُونَ ٦٥﴾[النمل: ۶۰- ۶۵].

«نه بلکه [سؤال این است‏] چه کسى آسمان‌ها و زمین را آفریده و برایتان از آسمان آبى فرو فرستاده است؟ آن گاه بدان باغهاى با طراوت [و تازگى‏] رویاندیم. شما را نمى‏رسید که درختانش را برویانید. آیا معبودى غیر از خداوند هست؟ حقّ این است که آنان گروهى کجرو هستند * نه بلکه [سؤال این است‏] چه کسى زمین را قرارگاه گردانده و در لابه‏لایش جویبارانى قرار داده و برایش کوه‏ها پدید آورده و بین دو دریا حجابى آفریده است؟ آیا با خداوند معبودى [دیگر] هست؟ بلکه بیشترشان نمى‏دانند * نه بلکه [سؤال این است‏] چه کسى [دعاى شخص‏] درمانده را، چون او را بخواند، مى‏پذیرد و سختى را بر مى‏دارد و شما را جانشینان زمین مى‏سازد؟ آیا با خداوند معبود [دیگرى‏] هست؟ اندکى پند مى‏پذیرید * نه بلکه [پرسش این است‏] چه کسى شما را در تاریکیهایى بیابان و دریا رهنمون مى‏شود و چه کسى بادها را پیش از رحمتش مژده آور مى‏فرستد؟ آیا با خداوند معبود [دیگرى‏] هست؟ خداوند از آنچه شرک مى‏آورند، برتر است * نه بلکه [پرسش این است‏] چه کسى آفرینش را آغاز مى‏کند، سپس آن را [بار دیگر] باز مى‏گرداند؟ و چه کسى از آسمان و زمین به شما روزى مى‏دهد؟ آیا با خداوند معبود [دیگرى‏] هست. بگو: اگر راست مى‏گویید، دلیل خود را بیاورید * بگو: هر کس که در آسمان‌ها و زمین است- جز خداوند- غیب نمى‏داند و نمى‏دانند که کى برانگیخته مى‏شوند».

و معنای عبادت خدای یگانه این است که بشر اصول کنونی را کنار بگذارد، اصول سیاسی، اجتماعی و اقتصادی فعلی را درهم ریزد، و سیمای زندگی را کاملاً تغییر بدهد و به کمال برسند.

معنای عبادت خدا الغاء عبادت بر دولت‌ها است، یا بگو: بطلان دولت پرستیدن است، الغاء سرمایه پرستی است، الغاء اجتماع پرستی و فردپرستی است، و خلاصه الغاء تمامی آثار این عبودیت‌های منحرف است، نظام‌های جماعت پرستی که دولت و یا یک رهبری را معبود قرار می‌دهند.

نظامهای فردپرستی که فقط سرمایه را معبودرسمی می‌دانند، نظامهائی که اجتماع را آنقدر بالا می‌برند که امر و نهی کردن را در انحصارش قرار می‌دهند، و بدین وسیله هستی فرد را لغو کرده و وجودش را بی‌ارزش می‌سازند، بطوریکه در هیچ حسابی نیاید، جز مانند گوسفند در گله که غیر از چریدن هدفی ندارد.

نظام‌هائی که فرد را آنقدر بالا می‌برند که اجتماع را درهم بریزد و همۀ منافع را بحساب خود واریز کند، همه و همه باطلند، همه پوچند و بی‌اساس و سرمنشأ این همه نابسامانی‌ها، این عبادتهای منحرف است، توجه کردن خداست، برگشتن از خداپرستی و رسیدن بمقام خودپرستی است، و هرگز این نظام‌ها توازن پیدا نخواهند کرد، توازنی که انحرافاتش را تصحیح کند و براه راست بیاورد، مگر با کنارگذاشتن همۀ این عبادتهای منحرف و با بازگشت واقعی بسوی خدای بیهمتا.

باین ترتیب که این بشر در ایجاد نظام‌ها و راه‌های زندگی از خدا استمداد کند و از او یاری بجوید، تنها بتسلی خاطر آن هم در ساعات فراغت و بیکاری قناعت نکند، و برای گذراندن وقت ساعتی در گوشۀ معابد نگذراند، و آن دسته انحرافات اجتماعی و اخلاقی که در شهادت قرن بیستم نمونه‌های آن را دیدیم، همان انحرافاتیکه کتابهای غربی در شرح و بیان و ابلاغ فیض آن‌ها تخصص پیدا کرده‌اند هرگز بتوازن نخواهد رسید، مگر با کنارگذاشتن این عبادت‌های منحرف و از آن جمله است اجتماع پرستی و انسان پرستی و خلاصه خودپرستی، یعنی: خود سرگشتن و بدنبال دیوشهوت براه افتادن، و همچنین بتوازن نخواهد رسید، مگر با بازگشتن بعبادت پروردگار عالم‌ها، پروردگاریکه ضوابط و قوانین منظم زندگی بشریت را وضع می‌کند، و اما انحراف تصورانسانی انسان، آن یک فرعی است از این انحراف اصلی که اروپا را از دین دور کرد که در نتیجه رهبریت تصوری آن را درهم کوبید، همانطور که رهبریت اجتماعی و اخلاقی را درهم کوبید و این انحراف از دو شاهراه میگذرد، یکی برپاداشتن همۀ جهات زندگی، براساس حیوانیت و مادیت، و دیگری برپاداشتن زندگی براساس مفهوم جزئی انسان است و هردو باعث بروز انواع فسادهای دامنه داری در زندگی بشریت گردیدند.

بمادیت و حیوانیت انسان در تصوراروپائی این معنا مترتب است که باید اجتماعی ساخت که مفاهیم انسان تصورات و مشاعر و رفتار انسان نتوانند آن را حرکت بدهند، بلکه بجای آن‌ها مفاهیم حیوان، مفاهیم انسان مصنوعی آن را بحرکت درآورد، و از همین جا است که عقیده در کانون حس بشراروپائی بی‌ارزش گردیده و در میدان غریزۀ جنسی ضوابط خود را از دست داده، و روابط مرد و زن در پیشگاه این بشر تبدیل بیک رابطۀ جسمی خالص گردیده، بطوریکه بزرگترین هم او فقط بدست آوردن لذات آنی و غرق شدن در دریای شهوتها است، و خصوصاً این معنا یگانه عاملی است که نابودی بشریت را زودرس می‌سازد، چنانکه شهادت قرن بیستم آن را بیان کرد.

و همچنین بمادیت و حیوانیت انسان این معنا مترتب است که انسان را باید بیک نوع ابزارتولیدی تبدیل کرد که همیشه تولید کند، و بازهم تولید کند و حس خود را جز در سطح بی‌ارزش حیوانیت بکار نبندد، و اما جزئیت انسان آن این معنا را دربر دارد که یک طرف انسان بر سایر اطرافش غلبه کند و یا هستی کلی و عمومی او فراموش گردد، و کوشش‌های فراوان بکار برده شود که یک انسان جدیدی براساس یک رشته اصول فاسد ساخته شود که دائم با فطرت برخورد نماید و هستی انسان واقعی را فاسد و تباه سازد، زیرا تفسیرمادی تاریخ و تفسیرجنسی رفتار بشر و تفسیراجتماعی برای زندگی بشریت و تفسیر رجالیت برای زن و تفسیرآلی سولب بشر، تفسیریکه می‌گوید: سلوک بشر فقط از ابزار و مکانیکی پدید آمده، همه بر این پایه استوارند که یک جزئی از انسان را می‌گیرند و خیال می‌کنند که انسان واقعی همانست و از همۀ جهات به زندگی او از دریچۀ این گمان بیجا می‌نگرند، و تأثیر این دو انحراف درندگی بشریت معاصر آنقدر روشن است که احتیاج بشرح و بیان ندارد، زیرا بزرگ داشت جانب جنسی بضرر جانب اخلاقی است، و بزرگ داشت جانب اجتماعی بزیان جانب فردی است و بالعکس.

همچنین تلاش در رنگ زدن و تحویل دادن انسان، بانسان جدیدی که هیچ وقت در سطح انسان فکر نکند و هرگز احساسات انسانی را بکار نبرد، بلکه فقط در سطح ابزار و یا در سطح حیوان فکر کند، و احساسات بی‌احساسی بکار ببرد و تلاش در اینکه از زن زنی باید ساخت که مؤنث نباشد، همه و همه یک رشته هوسبازیهائی است که انحراف تصور انسانیت از آن‌ها ناشی شده و هیچ علاجی ندارد، جز اینکه مردم برگردند و بتصور کلی انسان بپردازند، برگردند بتصوریکه عمومیت دارد و حقیقت عمومی انسان را آنسان که هست نشان می‌دهد و می‌گوید: انسان مشتی از خاک تیره و شعله ای از روح خداست که درهم آمیخته‌اند و باهم مربوط شده‌اند، و از این آمیزش یک هستی متحدالاجزا پدید آمده تبدیل بیک حقیقت بسیط گردیده است، جسم و روح یک حقیقت بسیط را تشکیل داده‌اند، جنبۀ مادی و جنبۀ روحی یک واقعیت تفکیک ناپذیر شده‌اند، جنبۀ اجتماعی و اقتصادی و جنبۀ اخلاقی و معنوی یک حقیقتی را نشان می‌دهند، و بالاخره همۀ نشاط انسان یک حقیقت است و آن هم درهم آمیخته و ممزوج.

آری، هرگز نشاط جنسی نمی‌تواند از اخلاق فاصله بگیرد، زیرا هردو جزء تفکیک ناپذیرهستی انسانند با رفتن یکی دیگری هم بناچار می‌رود، جستجو از خوراک و پوشاک و تولیدات مادی و نوسازی ابزارتولیدی و پیشرفت علمی هرگز نمیتوانند از نشاط روحی و اصول اخلاقی و بالآخره از اصول انسانیت جدا باشند، زیرا در عین حال که این‌ها جنبه‌های متعددند، سخت درهم آمیخته و باهم مربوط شده و سر از گریبان یک هستی عمومی و کامل درآورده‌اند.

و از اینجا است که در زندگی انسان عقیدۀ او از واقعیتش جدا نمی‌شود، و همچنین اخلاقش از رفتارش و نشاط جنسیش از نشاط روحیش و نشاط مادیش از نشاط معنویش جدا نمی‌شوند، بدلیل اینکه در کانون هستی انسان انفصالی وجود ندارد، و نفس انسان دارای کانون‌های متعدد و دور از هم نیست که کانونی برای عقیده، کانونی برای غریزۀ جنیسی، کانونی برای اخلاق، کانونی برای نشاط مادی و کانونی هم برای نشاط روحی باشد، بلکه فقط انسان با زندگی و با هستی کامل و نشاط شامل و عمومی خود روبرو است، گرچه ممکن است در لحظه ای هم بعضی از جنبه‌ها بیشتر آشکار شود و بعضی دیگر سر بزیربال بکشد، و در هر صورت هیچ وقت انفصالی وجود و بلکه امکان ندارد، این‌ها همان دو انحراف اساسی است در حیات بشریت دورافتادن از خدا و فاسدشدن تصورانسانی و همۀ انحرافات جزئی و کوچک هم از همین دو انحراف اساسی پدید آمده‌اند و در پستی به درجه ای رسیده‌اند که دیگر ادامه‌اش محال است. آری، ممکن نیست که این وضع بدون نابودی بشریت دوام پیدا کند، و این درست همان نقطه ایست که تغییرات از آنجا سر میزند.

بدیهی است وقتیکه بشریت احساس کند که هستیش در خطر است، احساس کند که در لب پرتگاه است، احساس کند که طوفان نابودی الآن می‌رسد با شتاب بیدار می‌شود و با شتاب تلاش می‌کند که هرچه زودتر باید از منطقۀ خطر دور شد، هرچه زودتر باید مسیر را تغییر داد، و با همان چشمان خواب آلود شروع می‌کند بتغییردادن وضع خود. بلی، این بشریت منحرف بزودی از این خواب غفلت بیدار خواهد شد بدون تردید، و بزودی دست بتغییر وضع خواهد زد بدون شک و شبهه، و بناچار بزودی بازگشت خواهد کرد بدون حرف و حدیث، بازگشت بنظامی خواهد کرد که در آن از این انحراف اجتناب توان ورزید، و بناچار بزودی بسوی خدا باز خواهد گشت، بسوی تصور صحیح باز خواهد گشت، زیرا در میان همۀ افکار بشریت فکری نیست که بتواند این انحراف را تصحیح و اصلاح کند جز فکر اسلام.

چون فکر اسلام یگانه عاملی است که انسان را سخت با خدایش ارتباط می‌دهد و از خدا راه زندگی میطلبد، و این تنها سببی است که انسان براساس حقیقت کلی و همگانی و کامل خود بتصور میپردازد، و در پیش پای این کاروان جز این دو راه راهی نیست، یا راه انحرافی که هم اکنون در آن حرکت می‌کند که پایانش این جهنم سوزان است و یا بازگشت باسلام و رسیدن بمرز نجات و سعادت، و ما از واقعیت بشریت کنونی این اعتقاد را پیدا می‌کنیم که بزودی از این خواب غفلت بیدار خواهد شد، و از این مستی بهوش خواهد آمد، و نیمه بیدارکشان کشان خود را بسوی اسلام خواهد رسانید، مادام که خدا نابودی را برای آن نخواسته باشد در این نسل یا در نسل‌های آینده، فردا یا پس فردا این بازگشت انجام خواهد گرفت.

و ما برحمت بی‌پایان خدا بیش از این ایمان و امید داریم، رحمتش بزرگتر از آن است که بشریت را نابود کند، وسیع تر از آن است که این قافله را در فردای نزدیک در این بیابان رسوائی سرگردان و رسوا بگذارد، قبل از اینکه باز گردد، قبل از اینکه پشیمان شود و بسوی خدای خود برگردد، و اما این بازگشت یک مسئلۀ سهل و آسانی نیست، وقت مخیواهد، زحمت کشیدن لازم دارد، بیچارگی و سرگردانی دیدن لازم دارد.

حقاً که هم اکنون پیکهای امیدی پیدا شده‌اند و از بازگشت انسان در محیط غرب بسوی دین نوید می‌دهند، پیکهائی در راهند که نویدهای امیدبخشی دارند، شتابان می‌گویند که هان این غفلتزده بیدار شده! و این بیهوش دیرینه بهوش آمده! این انحراف پیشه پی بانحراف خود برده! زیرا علما و دانشمندان عصر که انبیاء بشریت امروزند، یکی پس از دیگری با عقلهای عملی خود، با عقلهای فطری خود پی به وجود خدا می‌برند و از پشت پردۀ دقیق این معجزه‌ایکه عالم هستی را دربر دارد خدا را تماشا می‌کنند.

«جمیزجنیز» آن دانشمند بزرگ فلک شناس که زندگی را با شک و تردید و کفر و زندقه آغاز کرده، فاش می‌گوید که مشکلات پیچیدۀ این جهان بزرگ را آسان نمی‌کند، مگر وجود خدای بزرگ. و «اکریسی موریسون» رئیس علوم آکادمی در نیویورک در کتابش تحت عنوان این علم بسوی ایمان می‌خواند، می‌گوید: واقعاً که وجود خالق عالم دلیل بر این است که در این جهان تنظیمات بی‌پایانی برای نگهداری آن وجود دارد که بدون آن‌ها زندگی محال است. حقاً که وجود انسان در روی زمین و مظاهر درخشان هوش و ذکاوت او خودقسمتی از برنامۀ وسیعی است که گردانندۀ این جهان بی‌پایان هستی آن را پیاده می‌کند، حق است که انسان در هرلحظه ای و در هر واحدعلمی یک رشته معلوماتی کسب می‌کند که مرز و حدی ندارد مانند پیشرفتی که در علم حساب است.

آیا نه این است که شکافتن هستۀ دالتون که کوچکترین قالب است در ساختمان این بنای هستی و تبدیل کردن آن بیک مجموعه ای از ستارگان که از اجرام دنباله دار، و از الکترونهای سیار تشکیل یافته که دائم در حال پرواز و حرکتند؟ یک میدانی بس وسیع برای فکر ما باز کرد که در بارۀ شناخت عالم هستی و حقیقت آن را عوض کنیم تا از ظاهرشناسی دست برداریم و بحقیقت شناسی به پردازیم، بطوریکه دیگر آن تناسق مرده و آن تنظیمات فرسوده باز نمی‌گردد تا در میان هسته‌های جامد فکر ما را به چیزها مادی ارتباط بدهد.

آری، این معارف جدیدی که علم امروز از آن‌ها پرده برداشت، برای ما مجال می‌دهد که با وجود یک مدیر و مدبر شکست ناپذیری از پشت پرده ظواهرطبیعی آشنا شویم و در هر زاویه ای او را دریابیم، و اولین پرتوی که در صفحه ضمیر «گاگارین» فضانورد روسی وقتیکه در متن فضای بی‌پایان قرار گرفت تابید، جستجو از خدا بود، اگرچه دولت کمونیستی پس از بازگشت و از این بیان صریح ناراحت شد، و از انتشار این خبر باصطلاح زندیقانۀ «گاگارین» در جهان ترسید و ناچار شد که فضانورد سوم، «تیتوف» را مأموریت بدهد، وقتیکه در فضا قرار گرفت بگوید که من در اینجا بجستجوی خدا پرداختم و او را نیافتم.

بهرحال نکتۀ حساس و مهم این است که امروز و فردا علم خود را ساعت بساعت بپناه حمایت و عنایت خداوند نزدیک می‌سازد، و مرتب در داخل آزمایشگاه‌ها و در بحث‌های علمی خود دم از وجود خدا میزند، و این آغاز سفر و آغاز طریق است و اول جاده بازگشت بسوی خداست، و سپس پشت سر هم نداها و هشدارهای احتراز از خطر از هرسو و از هر مکانی بگوش می‌رسد، هاتفانی هشدار می‌دهند که بشریت بسوء عاقبت گرفتار شده و اگر این خط سیر را ادامه بدهد و دست از این انحراف بر ندارد، نابودی حتمی است و دشمن جان در کمین اوست، و همه یکصدا ندا می‌دهند که بازگشت بسوی خدای یگانه علاج این درد است، و بازگشت بتفسیرعمومی انسان و یا بگو: بانسان شناسی درمان این بیماری است، همه یکصدا و یکزبان می‌گویند که انسان و انسانیت را دریابید، همه می‌گویند: بسوی خدا باز آئید، بسوی فطرت باز آئید.

اما متأسفانه این کار خیلی هم آسان نیست تا این صیحه‌های متفرقه و این نداهای دور از هم بتوانند کفاف دهند و این کاروان غفلت ربوده را بیدار نمایند، چون علل و اسباب بزرگ و حقیقی فراوانی در محیط غرب مردم را از شناسخت خدا باز داشته و از راه صحیح منحرف ساخته است، زیرا آن حماقتهائی که کلیسای اروپائی مرتکب شد، یک رشته حماقتهائی تاریخی است، چیزی نیست که بزندگی آن و یا بزندگی بشریت عارض شده باشد و در عمل کرد این حماقتها یک رشته عواملی بطور مساوی شرکت داشته‌اند که بترتیب ذکر می‌شوند:

۱- آن طغیان سیاهیکه کلیسا برای سرکوبی مردم آن را تمرین می‌کرد.

۲- آن جهالت جهان خرابی که رجال دین در قرون وسطی با آن بزندگی پرداختند.

۳- آن مفاسداخلاقی که بداخلاقان کلیسا در مکانهای مخصوص برای عبادت و تقدیس و دورکردن دیوشهوت به راه انداختند.

۴- دکانهای خرید و فروش بهشت و جهنمی که پدران روحانی باز کرده بودند.

۵- سپس بالاتر از همۀ این‌ها زجردادن و کشتن و سوزاندن دانشمندان که بحقایق عالم هستی و اسرار زندگی پی بردند و رازهای آفرینش را آشکار نمودند.

همۀ این حماقتها دست بدست هم دادن و حفره‌های بس تاریک و عمیقی در وجدان و افکار بشر غربی ایجاد کردند که پرکردن آن‌ها باین آسانی ممکن نیست، و هموارکردن این راه ناهموار بسادگی انجام پذیر نیست، چون محصول نسل‌ها است، محصول قرن‌ها است و از حق نگذریم یک محصول غیرمنطقی است، زیرا جهان غرب هیچ الزامی نداشت، وقتیکه کلیسا از خدا روگردان شد و با دین بستیزه برخاست، حتماً بدنبالش روان گردد، آن روز می‌توانست بجای اینکه دین را ویران کند مفهوم کلیسائی آن را اصطلاح نماید، و بلکه ننک کلیسا را از دامن آن پاک کند، و لکن دیگر کار از کار گذشته و این عمل نادرست انجام گرفته و ما در مقابل عمل انجام شده قرار گرفته ایم، و این همان عملی است که امروز با نتایج آن روبرو هستیم، هرچه بادآباد! گرچه سرشار از خطاهاست باز دامن همت را باید بالا زد.

و بازگشت بسوی دین، گرچه امروز پیکهای نویدبخش آن بطور متفرق و بر حسب دید ما، و منطق بشری محدود ما نمایان گردیده‌اند، هم اکنون آهسته آهسته و نرمک نرمک بهم نزدیک و نزدیکتر می‌گردند، و بدیهی است که احتیاج بآمدن و گذشتن نسل‌ها دارد، چنانکه بهمین ترتیب هم تا باینجا رسیده است.

البته مادام که ارادۀ خداوند غیر از این نباشد، چون اراده او کارهای دشوار را آسان و آسانتر می‌سازد، و انقلاب انسان را خواه فردی و خواه اجتماعی نزدیک و نزدیکتر می‌گرداند، و این بشر لجوج و عنود را از موقف عناد و لجاجت با خداوند بآسانی حرکت می‌دهد و بموقف صلح و صفا و تسلیم و رضا میرساند، و این یک حالت استثنائی است و نمونه‌های مکرری هم در تاریخ بشریت دارد، بخصوص روزیکه مشکلات لاینحل بنظر می‌رسد و راه نجات در نظر بشر مسدود میمناید.

و متأسفانه تنها علت این نیست که گفته شد، زیرا یک رشته علل و شرایط و موجبات فراوانی فضای اروپا را فرا گرفته‌اند خیلی مؤثر هستند، چون این منطق باصطلاح علمی یا بگو: این منطق مادی که امروز غرب را احاطه کرده، راه بازگشت بسوی دین و بسوی خدا را هر آن لغزنده و لغزنده تر می‌سازد، و همچنین این ایمان موجود بقوانین طبیعت و ایمان بثبوت این قوانین فکر غربی را فاسد و فاسدتر می‌گرداند، و نور توجه بسوی خدا را در نهاد او خاموش می‌کند، زیرا علم امروز بطور کلی در دنیای پرآشوب غرب بر این پایه استوار است که قوانین طبیعت ثابت هستند نباید بترکیبش دست زد و یا ممکن نیست دست زد و تغییر داد، و این مطلب از یک جهت تا حدودی حق است، زیرا اگر فرض بر این نبود که سنتهائی هستی ثابتند، علم حتی یک قدم هم پیش نمیرفت، همان سنتهائی که مشاهدات و تجربه‌ها از ثبوت آن‌ها خبر می‌دهند و یک رشته نتایج و قوانینی از آن‌ها بدست می‌آید، اما غرب که کاری با این برنامه ندارد، بلکه فقط می‌خواهد که قدرت خداوند را با علم مقید سازد، و از طرف دیگر چنان تصور می‌کند که خدا بر فرض وجود این جهان هستی را بدست همین قوانین سپرده، و سپس آن‌ها را بحال خود واگذار کرده تا ابزاروار بطور خودکار و بی‌اراده بگردد، و در نتیجه همۀ عملیات خلق الله، و همۀ عملیات عالم هستی بطور خودکار انجام پذیرد و خود خداوند فقط تماشا کند، و دیگر هیچگونه دخالتی نداشته باشد.

من بیک جوان مسلمان آلمانی برخوردم که سادگی و پایداری و عمومیت عقیدۀ اسلامی او را بخود جذب کرده بود، و در نتیجه دریافته بود که عقیدۀ حق هم همانست، و با این وصف مشکلات دردآوری از نظر معجزات در دل داشت، بخاطر اینکه مخالفت با قوانین طبیعت است، واقعاً که این جوان تازه مسلمان هنوز آن قدرت را نداشت که حدوث معجزه را باور کند، و همچنین دخالت مستقیم خدا را در یکی از شئون خلق یا شئون زندگی تصور نماید، اعتقاد داشت که خدا پس از آنکه اداره جهان را بدست قوانین طبیعت سپرد که خودبخود اداره می‌گردد، دیگر خودش با این عالم کاری ندارد جز تماشا. وقتی بدو گفتم که در این تصور خطا می‌کنی که می‌گوئی: دخالت مستقیم خدا در این امور انجام میگیرد، مگر در صورت مخالفت با قوانین طبیعی، گفتمش، بلکه این دخالت در هرلحظه حادث می‌شود، برای اینکه ثبوت این قوانین را حفظ کند، و اگر این دخالت نباشد هرگز این قوانین هم ثابت نمیمانند، این سخن مانند پتک محکمی بود که ناگهان بر فکرش فرود آمد و یکباره تکان خورد، در صورتیکه هرچه باشد او یک مسلمان است، و در قرآنکریم این مطلب را می‌خواند: ﴿۞إِنَّ ٱللَّهَ يُمۡسِكُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ أَن تَزُولَاۚ وَلَئِن زَالَتَآ إِنۡ أَمۡسَكَهُمَا مِنۡ أَحَدٖ مِّنۢ بَعۡدِهِ﴾[فاطر: ۴۱] «خداوند آسمان‌ها و زمین را نگهمیدارد تا از مسیر خود منحرف نگردند و درهم نریزند، و در صورت انحراف و حرکت جز خدا کی می‌تواند آن‌ها را نگهدارد که از هم پاشیده نگردند؟».

آری، این یک جوان مسلمانست و ایمان بحقیقت اسلام دارد، پس حال آن نامسلمانیکه در محیط طوفانی غرب زندگی می‌کند چگونه خواهد بود؟ همان محیطی که اینگونه تصورات باطل فاسدش ساخته.

بجان حق سوگند مذهب تجربی در عالم اسلامی در سایۀ عقیدۀ اسلامی و در سایۀ ثبوت سنت الهی نمو کرد و گسترش یافت همان، سنت لایزالی که غرب از روی جهل و عناد آن را قوانین طبیعت مینامد، و با این حال هرگز در حس مسلمانان با قدرت مطلق خدا برخورد نکرد، همان قدرت لایزالی که می‌تواند هرچه بخواهد و هروقت بخواهد تغییر بدهد، در نتیجه مسلمانان هم بعلم ایمان آوردند و هم به معجزات، با کمال سادگی و آسانی بدون اینکه تعارضی تزلزی در ارکان فکرشان پدید آید، و این همان راه صحیح است در شناخت و درک حقیقت خدائی و حقیقت عالم هستی.

اما علم امروز علمیکه در محیط غرب هنوز بر فهم نارسا و درک کوتاه استوار است، مردم را از راه راست باز میدارد، و لذتهای بیرون از حد و اندازه‌ایکه فرزندان آدم و حوا را در زندگی غرب بخود مشغول می‌سازد، همان مشکل لاینحل واقعی است.

ممکن است علم با ایمان بغیب دیر یا زود روزی آشتی کند، بخصوص بعد از یافتن و شکافتن اتم، همان اتمی که نظریه‌هائی را نسبت بعالم مادی تغییر داد و فاصلۀ مادیگری و لامادیگری را در افکار غربیون کوتاه نمود، اما چکنیم که لذتهای زودگذر و بیرون از حد و حساب مشکل بسیاربزرگی است.

آخر آن کیست که در گیر و دار این لذت بخود باز آید و بندای دین گوش دهد؟ جوانان؟ دوشیزگان؟ آنانکه اوقات فراغت و بیکاری خود را در میان آغوشهای گرم و سوزان و عریان میگذرانند؟ چگونه می‌توانند از این مستی بهوش آیند؟ چگونه اعصاب آن‌ها گواهی می‌دهد که رو بنابودی می‌روند؟ همان اعصابیکه غرق در دریای لذتها است، غرق در دریای شهوتها است.

بلی، حکما و بزرگان می‌بینند که این کاروان بنابودی نزدیک شده و در لب پرتگاه ایستاده، اما خود کاروانیان هرگز درک نمیکنند، در صورتیکه در میان آتشند و میسوزند، بازهم بخود مشغولند، آیا می‌توانند احساس کنند؟ و یا ناراحت شوند که میسوزند، هیهات که بتوانند!! بازهم تکرار می‌کنم، اما لذت بیش از حد و حساب واقعاً که مشکل بزرگی است.

این قرآنست که در لب این پرتگاه ایستاده و فریاد میزند: ﴿زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ ٱلشَّهَوَٰتِ مِنَ ٱلنِّسَآءِ وَٱلۡبَنِينَ وَٱلۡقَنَٰطِيرِ ٱلۡمُقَنطَرَةِ مِنَ ٱلذَّهَبِ وَٱلۡفِضَّةِ وَٱلۡخَيۡلِ ٱلۡمُسَوَّمَةِ وَٱلۡأَنۡعَٰمِ وَٱلۡحَرۡثِۗ ذَٰلِكَ مَتَٰعُ ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَاۖ وَٱللَّهُ عِندَهُۥ حُسۡنُ ٱلۡمَ‍َٔابِ ١٤﴾[آل عمران: ۱۴] «براى مردمان حبّ خواسته‏ها [ى نفس‏] از [قبیل‏] زنان و فرزندان و مالهاى انبوه از [جنس‏] زر و سیم و اسبهاى نشاندار و چهار پایان و زراعت آراسته شده است، این [همه، مایه‏] بهره زندگانى دنیاست، و خدا [ست که‏] نیک فرجامى به نزد اوست».

بلی، لذتهای بیرون از حد و حساب و خارج از میزان دارای فنون است، دارای فنون جنون انگیز است، لذت که در غرب طوفانی در ساعات آمیزش جنسی تنها نیست، بلکه در همه چیز است و در همه چیز.

آخر کار و کوشش که در آنجا بطریقۀ یک انسانیت مصنوعی و میکانیکی انجام میگیرد، فرساینده اعصاب، فرسایندۀ زندگانی است و فرساینده آزادی است، و پس از آنکه مردم کارهای خود را انجام دادند، حدکت می‌کنند تا بلکه این فرسودگی را اندکی از سیمای زندگی دور کنند و کمی آتش این اضطراب را فرونشانند، اما متأسفانه مانند حیوان حرکت می‌کنند نه مانند یک انسان، و بخاطر اینکه سنگینی بار این مصنوعیت یکنواخت و مرتب را تحمل نمایند، خوشترین و شیرین‌ترین لذتها را در کفۀ دیگر قرار می‌دهند، یعنی: در کفۀ حیوانیت، و این نابسامانی‌ها در زندگی این مردم طوفانزده یک ضرورت حتمی و اجباری نبود، «اشتباه نشود چرا در این تصور منحرف و دیوانه ضرورت حتمی است، یک اجبار اجباری است»؟.

سپس در این گیر و دار یهودی گری جهانی «صهیونیسم بین المللی» در این کار دخالت کرد، همان یهودی گری که مدتها در انتظار فرصت مناسب بود تا آخرین ضربت مهلک را بر پیکر فرسوده بشریت غربی فرود آورد و نابودش کند، از هرطرف وارد میدان شد و از هرجهت بفتنه انگیختن و فریفتن مشغول گردید، حالا دیگر بعد از این زن فتنه انگیز و دام گستر است، صیاد دل‌ها است در خیابان، در سینما، در تآتر، در تماشاخانه، در کنار دریا، در جنگل و آن هم با تن عریان و در همه جا.

دیگر سینما، تآتر، تماشاخانه و قمارخانه، کوی و برزن، خیابان و مدرسه و مجلات و روزنامه‌ها، دام شکار و شکارگاه زن است، دیگر ادب، هنر، موسیقی، خواندن و رقصیدن میدان شکار زن است. آری، شادابی لذتها و شکوفندگی زندگانی بهترین میدان هوس بازان است.

دیگر با این همه طوفان چه کسی می‌تواند در بارۀ دین، در بارۀ اخلاق، در بارۀ شرم و حیا فکر کند؟ تا بلکه قدری از سوزش این لذت کاسته گردد، آیا آنانکه هنوز بخود مشغولند و احساس درد نمیکنند؟ و همۀ تنظیمات غربی هم که براساس لادینی پایه گذاری شده، همان تنظیماتی که غرب هنوزهم خوشحالست که آن را از دین جدا کرده است.

این بشر بخود مشغول چگونه باز می‌گردد؟ مگر باین اسانی می‌تواند برگردد؟ برگردد که این تنظیمات را براساس عقیدۀ بخدا استوار بسازد؟ آیا ممکن است؟ تنظیمات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را، و آن کیست که بخود اجازه دهد تا چنین کاری انجام پذیرد؟ همان تنظیماتی که از کانون طمع طمعکاران بیرون می‌آید و شهوات اصحاب مصالح خصوصی را در همۀ این میدانها ثبت و ظبط می‌کند؟

آیا زن می‌تواند؟ زنیکه تازه از همۀ قیدها رها گشته، از قیدهائی آزاد شده که بمرور نسل‌ها بارث برده بود؟ این موجود چگونه می‌تواند باز آید؟ آخر زن چگونه می‌تواند دست از این کار بردارد؟ و بوظیفۀ اصلی خود باز گردد؟ و خود را در انجام آن زندانی کنند؟ در صورتیکه هم اکنون می‌بیند که وجودش اجتماع را پر کرده و بالاتر از همۀ این‌ها مشاعر مرد را پر کرده و وجدان او را بخود مشغول ساخته. آری، بنازم باین مرد و بنازم باین مردانگی.

حالا زن چگونه می‌تواند بپذیرد که خانه یکی و شو هم یکی؟ آیا می‌تواند بیک خانه و یک مرد قناعت کند، و حال آنکه می‌بیند که وجودش آفاق را پر کرده است و بلکه خود آفاق وسیعی پیدا کرده است که از روزنۀ چشم هرمردی بآسانی می‌تواند آتش فتنه در درون او بزند، چنان برافروخته‌اش سازد که دهانش تا بناگوش باز بماند، اگرچه در یک لحظۀ کوتاه و عبوری هم باشد. آری، این لحظات هیجان انگیز رویهم انباشته می‌گردند تا زندگی زن را تشکیل بدهند، آن هم کیف زندگی.

هیهات که مردم در محیط غرب باین آسانی بسوی دین برگردند! و بلکه هیهات! همۀ بشریتی که امروز تحت فرمان غرب است و از آن کسب فیض می‌کند و راه‌های زندگی را فرا میگیرد، بسوی دین برگردد، هرگز بر نمی‌گردد، مگر با فریاد کوبنده ای، مگر با صیحۀ خروشانی.

اما خوشبختانه این کوبنده در است، و این فریاد در نرمۀ گوشها است، مردم که از خود اختیاری ندارند، یا بگو: آنان میخرند بین دو چیز یا نابودی همگانی و مرگ سیاه عمومی و یا بازگشت به پناه خدا و راه خدا، هراندازه هم که در تصور منحرف آنان قیدها باشد، مانع‌ها باشد، جز این دو راه راهی نیست.

اژدهای نابودی هرآن دهان باز می‌کند و بازتر او بپایان رسیدن سیادت مرد سفیدپوست پیک مرگ است برای او، و ترازنامه زندگی آینده آمریکا و شوروی پیک نابودی است برای هردو کشور، و جنگ اتمی قاصد مرگی است برای همۀ عالم، هر ساعتیکه دنیا می‌خواهد خطر این جنگ را از خود دور کند، تا بلکه نفس راحتی بکشد، دوباره مشکلات از نو بر می‌گردد و این خطر را نزدیک و نزدکیتر می‌سازد.

آری، باز تکرار کنیم: در کوب پشت در است، و مردم از خود اختیاری ندارند و یا مخیرند میان دو چیز: بازگشت بسوی خدا، یا انتخاب نابودی، نابودی.

امید است که بشریت بزودی دریابد که خدا برای وی از خود او مهربانتر است، و در نتیجه بسویش باز گردد و بحریمش باز آید، اما هرگز این کار صبح فردا انجام پذیر نخواهد بود، بلکه باید فریاد کننده ای برسد، صیحه زنی برسد هاتفی پشت در خانۀ انسانیت ندا دهد و در بکوبد، و عادتاً وقتی فساد شدت پیدا کرد و نسل‌هائی را فرا گرفت، این هاتف از راه می‌رسد و حلقه به در میکوبد، و ما هم وقتی می‌گوئیم که آیندۀ بشریت بازگشت بسوی خداست، فردای نزدیک را در نظر میگیریم و حتی عمر خود را، و بلکه عمر این نسل حاضر را نیز در نظر نمیگیریم، زیرا عمر بشریت نباید با عمر فرد و یا افراد و بلکه با عمر یک نسل اندازه گیری شود، بلکه آن را با عمر نسل‌های پشت سر هم باید سنجید، اما با همۀ این حالات بازهم آن را خیلی نزدیک احساس می‌کنیم، آنقدر نزدیک می‌بینیم: مثل اینکه فرد است، نزدیک و نزدیکتر می‌بینیم، بخاطر اینکه سنت لایزال خداست، سنت حتمی الهی است باید بیاید و بپاید، پس باید بگوئیم: بزودی فردای نزدیک بشریت سوی خدا باز خواهد گشت، اما کی و چه روزی؟ آن روز چگونه خواهد بود؟ آیا دوران درخشندگی مسلمانان را خواهیم دید؟ آیا این بازگشت کی انجام خواهد گرفت؟ بزودی در فردای نزدیک چشم بشریت روشن خواهد شد؟ پس ما در انتظار و امیدیم، بامید آن روز.

دوران خوش مسلمانان روزی است که دائم پیش رو کاروان باشند، و زمام رهبری جهانی را بدست بگیرند، این حماسه را قرآنکریم در بارۀ مسلمانان می‌خواند: ﴿هُوَ ٱجۡتَبَىٰكُمۡ وَمَا جَعَلَ عَلَيۡكُمۡ فِي ٱلدِّينِ مِنۡ حَرَجٖۚ مِّلَّةَ أَبِيكُمۡ إِبۡرَٰهِيمَۚ هُوَ سَمَّىٰكُمُ ٱلۡمُسۡلِمِينَ مِن قَبۡلُ وَفِي هَٰذَا لِيَكُونَ ٱلرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيۡكُمۡ وَتَكُونُواْ شُهَدَآءَ عَلَى ٱلنَّاسِۚ﴾[الحج: ۷۸] «او شما را برگزیده، و هرگز در دین برای شما عسر و حرجی قرار نداده، این دین ملت پدر شما ابراهیم است، او شما را قبل از این و (زمان) مسلمان نامید تا این پیامبر بر شما و بر اعمال شما گواه باشد، و شما نیز گواه بر مردم (و بر اعمال مردم) باشید».

و بازهم سرودی دیگر از قرآنکریم: ﴿وَكَذَٰلِكَ جَعَلۡنَٰكُمۡ أُمَّةٗ وَسَطٗا لِّتَكُونُواْ شُهَدَآءَ عَلَى ٱلنَّاسِ﴾[البقرة: ۱۴۳] «و ما شما را همینطور ملت میانه رو قرار دادیم تا گواه بر مردم باشید، و پیامبر هم گواه بر شما باشد».

و بازهم سرودی خوش از زبان قرآنکریم در این باره: ﴿كُنتُمۡ خَيۡرَ أُمَّةٍ أُخۡرِجَتۡ لِلنَّاسِ تَأۡمُرُونَ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَتَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِ وَتُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ﴾[آل عمران: ۱۱۰] «شما بهترین امّتى هستید که براى مردم پدید آورده شده است، [که‏] به کار شایسته فرمان مى‏دهید و از کار ناشایست باز مى‏دارید و به خدا ایمان دارید».

آری، این دوران خوش مسلمانست که بهترین ملت روی زمین باشند، و با این عمل ناظر و گواه بر مردم باشند، و زمام رهبریت بشریت را بدست بگیرند.

اما متأسفانه این موقفی که امروز مسلمان‌ها دارند بجای اینکه پیش رو کاروان باشند دنباله رو کاروان شدند و زمام رهبریت را بدست ندارند، بخاطر اینکه مسلمان کامل نیستند، مسلمان واقعی نیستند، و حال آنکه خدا به مسلمانان وعده داده است، و هرگز وعده خدا تخلف پذیر نیست، این قرآنکریم است که می‌گوید:

﴿وَعَدَ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمۡ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ لَيَسۡتَخۡلِفَنَّهُمۡ فِي ٱلۡأَرۡضِ كَمَا ٱسۡتَخۡلَفَ ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِهِمۡ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمۡ دِينَهُمُ ٱلَّذِي ٱرۡتَضَىٰ لَهُمۡ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّنۢ بَعۡدِ خَوۡفِهِمۡ أَمۡنٗاۚ يَعۡبُدُونَنِي لَا يُشۡرِكُونَ بِي شَيۡ‍ٔٗاۚ وَمَن كَفَرَ بَعۡدَ ذَٰلِكَ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡفَٰسِقُونَ ٥٥﴾[النور: ۵۵].

«خداوند به کسانى از شما که ایمان آورده‏اند و کارهاى شایسته کرده‏اند، وعده داده است که بى شک آنان را در این سرزمین جانشین سازد، چنان که کسانى را که پیش از آنان بودند، جانشین ساخت. و [آن‏] دینشان را که برایشان پسندیده است برایشان استوار دارد و برایشان پس از بیمشان ایمنى را جایگزین کند. [چرا که‏] مرا پرستش مى‏کنند و چیزى را با من شریک نمى‏سازند. و کسانى که پس از این ناسپاسى کنند، اینانند که فاسقند». اما شرطش این است که مسلمان باشند، و قتیکه از اسلام منحرف می‌گردند، چنانکه دیروز منحرف شدند امروز هم می‌شوند، پس در بارۀ آنان نیست مگر وعده خدا، همان وعده‌ایکه هرگز تخلف بر نمیدارد، قرآنکریم خطاب به پیامبر اسلام صمی‌گوید: بگو: ﴿قُلِ ٱللَّهُ يُنَجِّيكُم مِّنۡهَا وَمِن كُلِّ كَرۡبٖ ثُمَّ أَنتُمۡ تُشۡرِكُونَ ٦٤﴾[الأنعام: ۶۴] «فقط خدا شما را از این و از هر گفتاری دیگر نجات می‌دهد. سپس شما مشرک می‌گردید». ﴿قُلۡ هُوَ ٱلۡقَادِرُ عَلَىٰٓ أَن يَبۡعَثَ عَلَيۡكُمۡ عَذَابٗا مِّن فَوۡقِكُمۡ أَوۡ مِن تَحۡتِ أَرۡجُلِكُمۡ أَوۡ يَلۡبِسَكُمۡ شِيَعٗا وَيُذِيقَ بَعۡضَكُم بَأۡسَ بَعۡضٍۗ ٱنظُرۡ كَيۡفَ نُصَرِّفُ ٱلۡأٓيَٰتِ لَعَلَّهُمۡ يَفۡقَهُونَ ٦٥﴾[الأنعام: ۶۵] «بگو: او قادر است که برای شما عذابی را مبعوث کند، از بالای سر شما و یا از زیرپای شما و یا اینکه لباس تفرقه بر شما بپوشاند، و ترس و هراس بعضی را بر دیگری بچشاند، نگاه کن (ای پیامبر ما!) ببین چگونه این آیات را از حالی بحالی و یا از مکانی بمکانی بر می‌گردانیم، شاید که آنان بفهمند».

اما برای آنان هروقت که مسلمان شوند دوران حکومتی است جاوید برای بشریت منحرف و گمراه، همان بشریتی که امروز به بدبختی و تیره روزی انحراف و ضلالت خود دچار گردیده.

آری، فقط مسلمانان بتنهائی در روی زمین دارای راه و رسم صحیح زندگی هستند، دارای راهی هستند که از گمراهی نجات میبخشد، فقط مسلمان‌ها هستند که دارای راهی هستند که سوزش درد سینۀ بشریت را خاموش، و درد انحرافاتش را درمان می‌کند، این همان راهی است که درد فراقی را که اروپا در میان انسان و خدا و دین و زندگی و دینا و آخرت و جسم و روح و واقع و خیال ایجاد کرده، درمان می‌کند.

این همان راهی است که متفرقات نفس بشریت را بهم نزدیک می‌سازد، باین معنا که توحید وجهه و توحید عبادت باو میبخشد تا بخدای یگانه پرستش کند و کعبۀ واحدی را پیش روی خود قرار بدهد، در نشاط روحی و مادی خود، در نشاط اقتصادی و اجتماعی و سیاسی خود، در نشاط عقلی و فنی خود و در هر نوعی از انواع نشاط یکتاپرست و یگانه شناس باشد، و بدین ترتیب: آن اضطراب و تشویش متوقف می‌گردد که نفس بشریت را از هم میدرد و نشاط‌ها را تباه، و جوانان را فاسد و اجتماع را نابود می‌سازد، و مسئولین دولتهای بزرگ و کوچک را یک نواخت و یکدل بناله وامیدارد.

این همان راهی است که برای نفس بشریت همۀ نشاط‌های طبیعی را تأمین و تضمین می‌کند، بدون اینکه آشوبی، اضطرابی، تصادمی در کار باشد، راهی است که کاروان بشریت در آن سیر می‌کند، همانطور که یک ستاه در مدار صحیح خود سیر می‌کند، جزر و مدش موزون تمام حرکاتش بمیزان صحیح در دنیای علم بنشاط میپردازد، بدون اینکه با عقیده تصادم کند و از دین بگریزد، در دنیای حقیقت و واقع بنشاط میپردازد که نه از عوامل سرکوبی احساس سنگینی می‌کند و نه از فورمولهای ضباطه.

با همۀ نشاطهای زندگانی حتی با نشاط جنسی تمرین و ممارست می‌کند، با کمال پاکی و پاکیزگی خواسته‌ها را برآورده می‌کند و اعصاب را فاسد نمی‌گرداند، و همۀ مراحل زندگی را با خردمندی و استادی تنظیم می‌کند.

آری، این همان راهیست که مسلمانان دارای آن هستند و افسوس که فعلاً تعطیل است، و برای اینکه بشریت هدایت یابد و بسر منزل مقصود برسد، مسلمان تنها بخواندن و فهمیدن قناعت نمی‌کند، بلکه می‌گوید: سزاوار است به صورت عملی آن را مشاهده نماید، در صورتی ملاحظه کند که در روی زمین اجرا می‌گردد، و این دوران حکومت مسلمانان است، و لکن بشریتی که امروز با دین عداوت میورزد و با اسلام و مسلمین سرسختی مخصوص نشان می‌دهد، نمی‌گذارد که مسلمانان در روی زمین برنامۀ خود را اجرا کنند، هرگز برای آن‌ها فرصت و مجال اثبات این حقیقت آسمانی را نمی‌دهد، از هر دری با آنان می‌جنگد و خواهد جنگید، و آن هم بقصد فنا و نابودی. امروز که فعلاً این جنگ سرتاسر عالم اسلامی را فرا گرفته است، این جنگ جدید صلیبی که از قرن گذشته آغاز شده و هنوزهم گرم است، و صهیونیست، جهانی نیز بآتش آن دامن میزند، جنگی است با همۀ وسائل، جنگی است با اسلحه، با ارتشها، با اشتعماراقتصادی، با استعمارفکری و روحی، با فاسدنمودن اخلاق، با نابودساختن همت‌های گرم جوانان و تحویل دادن آنان بدوشیزگان رقاصی که در اطراف سینما، تلویزیون و داستانهای غریزۀ تبدار جنسی و لوازم آرایش و نمایشگاه‌های ناموس و سایر بدعتهائی که شیاطین زمانه گذاشتند خود را مشغول می‌سازند و بخود مینازند. آری، در این راه‌ها است که نیروی جوانان ما بهدر می‌رود.

هاتفان فساد عملاً مرتب فریاد می‌زنند که ای مسلمانان! از دین خود بیرون بیآئید تا همۀ خیر و برکتها را در اختیارتان بگذاریم، شما را متمدن میسازیم، نمونۀ مترقی قرار می‌دهد، وامهای فراوان در اختیارتان میگذاریم، از کمکهای مالی و فنی و سایر امکانیات دریغ نمیورزیم، بازهم در دین خود اصرار دارید؟ بازهم تعصب بخرج میدهید؟ حالا که چنین است، پس ما هم اجازۀ زندگی بشما نمیدهیم، روزگارتان را سیاه می‌کنیم، این همان جنگ سوزانی است که اسلام با آن روبرو است، جنگی است که نه آرامش در آن هست نه صلح و نه سستی از پیشرفت، جنگی است که تمامی حرکات مأموریت‌های اسلامی را فرا گرفته و سرتاسر محیط را آلوده کرده، جنگی است که گاهی بعضی از شیاطین در آن صراحت لهجه نشان می‌دهد، چنانکه «بیدو» وزیر امورخارجه سابق فرانسه داد، وقتیکه از جنگ الجزایر سخن میگفت، بصراحت بیان کرد که این جنگی است میان هلال احمر و صلیب سرخ، و ما باید آن را تا رسیدن بپیروزی ادامه بدهیم. آری، بعضیها مانند «بیدو» می‌گویند، و بعضی‌ها در دل پنهان میدارند، و مسلمانان بطول زمان احتیاج دارند که بکوشند و جهاد کنند تا روزی بتوانند دور خود را در بشریت بدست آورند، در درجۀ اول احتیاج دارند که دین خود را خوب بفهمند، زیرا آنان امروز هنوز بخوبی نمی‌فهمند که دین اسلام یعنی: چه و برای چیست؟

آن جهالت طولانی که از عصر رکورد دل‌های آنان را رام کرده است، و آن جنگ سوزانی که سپاهیان بشارت مسیحیت و سپاهیان خاورشناس و استعمارصلیبیون و شاگردان آن‌ها که استادان نسل حاضرند در مشرق زمین برافروختند.

و این فتنه‌های مذاهب غربی که امروز دارای سیادت است، فتنه‌هائی که با دین دشمنی اظهار می‌نماید و از گفتار اروپائیان در باره دین کلیسائی خود تقلید می‌کند، و ایمان با اینکه آن برنامه بر همۀ مفهوم دین شامل است، و سپس بالاتر از همه موقعیت ضعف سیاسی و جنگی و اقتصادی که در مقابل غرب دارند، همان موقعیتی که آن‌ها را در بدست آوردن ارزشهای ذاتی بشک و تردید وامیدارد، و خیلی سهل و آسان می‌سازد که همه نقصها را در خود تصدیق نمایند، و همۀ فضیلتها را برای دشمنان نیرومند و ثروتمند خود بگذارند، این‌ها همه و همه اسباب و عللی هستند که اجتماع کرده، و دست بدست هم داده‌اند تا دل‌های مسلمانان را فرا گیرند و دیدگان آن‌ها را بپوشانند، در نتیجه دیگر باز نمی‌گردند که حقیقت این دین را بشناسد. بنابراین، نخستین هدف مهم امروز این شده که آنان دین خود را خوب درک کنند.

و در درجۀ دوم: مسلمانان سخت محتاجند که این دین را حاکم بر زندگی کنند، زیرا معرفت نظری بتنهائی کفایت نمی‌کند و طعم حقیقی چیزی را نشان می‌دهد، بلکه انسان وقتی حقیقت فکر و نظر را میشناسند که فعلاً با آن زندگی کند و در متن زندگی با آن همکاری داشته باشد، و اسلام امروز بدلهای مسلمین غریب است، و دل‌های آنان نیز نسبت باسلام بیگانه است، مانند روزیکه تازه وارد بود و یا نترس بگو: وضع ما مانند بیش از آمدن اسلام شده است.

بلی، اسلام روزیکه آمد غریب بود، و لکن با نفوسی روبرو بود که هنوز فطرتش را فساد فرا نگرفته بود، و یا اگر هم گرفته بود ریشه دار نشده بود، با آمدن اسلام ابرهای فساد هم پاشید و فضای نفوس برای پذیرفتن نور حق آماده گردید، و امروز اسلام در میان مردمی قرار گرفته که خود را مسلمان مینامند، و با نفوسی روبرو است که تا گردن در فساد فرو رفته است.

فسادی است که جمودفکری و ورشکستگی‌های اخلاقی پی درپی و توقف در لب پرتگاه آن را آفریده، فسادی است که از غرب بارمغان رسیده، ورشکستگی اخلاقی و زیاده روی در لذتهای بیرون از حد و حساب است که غرب را وادار کرد تا از دین برگردد.

چنانکه با مسلمانانی روبرو است که بحکم امر انجام شده، تحت فرمان استعمارصلیبی قرار گرفته‌اند، عادت کرده‌اند که دور از روح اسلام و دور از قانون اسلام بزندگی بپردازند، و عادت کرده‌اند که در تمام مراحل زندگیشان در اخلاق و رفتار، در تفکر و اجراء قوانین زندگی مفاهیم غیراسلامی بر آنان حکومت کند، و بهمین دلیل غربت امروز اسلام شدیدتر از آن روز است.

و همچنین مسلمانان امروز بعد از آنکه اسلام را شناختند، خیلی احتیاج دارند که در متن زندگی با آن زندگی کنند، و سپس بعد از طی این مرحله نیز خیلی نیازمندند که فقه اسلامی را بنمو و پرورش و گسترش وادارند تا با زندگی حاضر در قرن بیستم موکبی تشکیل بدهد که اسلام بر همۀ جزئیات آن فرمان براند.

و این یک جهاد بسیار بزرگی است بدون شک و تردید، اما نباید ترسید که نخستین و بزرگترین جهاد نیست، بلکه نخستین جهاد اکبر و پرخطر این است که مسلمانان اسلام را بشناسند، و با آن بزندگی بپردازند، و پس از این دو مرحله بزودی نمو و پرورش و گسترش خودبخود می‌آید.

البته در سایۀ زندگی اسلامی و مفهوم اسلام و با دست فقهاء اسلامی و در اثناء این نیازمندی‌ها مسلمانان احتیاج مبرمی دارند که با علوم غرب آشنا شوند، و اسباب نیروهای مادی را بدست آورند، از تنظیمات و بحثهای علمی و خبره گیهای غرب اطلاع حاصل نمایند تا نیروی علمی اصیل آنان استعداد پیدا کند، همان نیروی علمی که آن را در میان نسل‌های گذشته از دست دادند و بلکه در میان اروپائیان گم کردند و تا بتوانند بر طریقۀ اسلامی خود با کاروان زندگی شرکت فعال تشکیل داده، در تمام تنظیمات و خبره گیها و بحثهای علمی شرکت جویند.

مسلمانان در درجۀ اول بهمۀ این‌ها سخت نیازمندند تا دور خود و وظیفۀ خود را انجام بدهند، و این کار گرچه یک جهاد پرمشقت است، اما با این وصف ضروری است، لازم است برای مسلمانان تا بتوانند براساس سطح انسان واقعی زندگی کنند، همان طوریکه خدا بوسیلۀ اسلام یادشان داده، بر سطح انسان روشفکر، متمدن، متوازن، نظیف و پیشرو زندگی کنند.

و همچنین برای بشریت هم همینطور ضروری است که تن بزحمت این جهاد مقدس بدهد، تا نمونه‌های واقعی فکر پاک و سالم را تماشا کند، و در نتیجه با رضا و رغبت آن را بپذیرد، شاید او را از تاریکی نجات داده و بسوی روشنائی هدایت نماید، و از نابودی آیندۀ نزدیک حفظ کند که از فنای بشریت خبر می‌دهد، اما متأسفانه تاکنون عداوت‌های گستردۀ با اسلام هرگز نگذاشته که مسلمانان برخیزند و قیام کنند، و این جهاد شیرین را بپایان برسانند، این جنگ فروزان و سوزانی که تاکنون خاموش نگشته و بسستی نگرائیده است، نگذاشته این برنامه پیاده شود.

آری، تاکنون دشمنان اسلام نگذاشته‌اند که مسلمانان اسلام شناس باشند و با آن زندگی کنند، چون پیش آنان هیچ مانعی ندارد که اسلام هرچه میخواهند و تا هروقت که میخواهند فقط بصورت دعاها و نمازها و مشایخ و مساجد باقی بماند تا مردم تبرک نمایند، و همچنین مانعی ندارد که دین را هم بتطور درآورند و مفاهیم آن را تعدیل بدهند، باین ترتیب که مفاهیم غریبه را با آن درهم آمیزند.

اما قیام یک اجتماع مسلمان هوشیار، فهمیده، روشنفکر، پرنمو که اسلام شناس باشند و با اسلام زندگی کند، این اصلاً یک امری است بس خطرناک و دشمن شکن، هرگز دشمن از آن راضی نیست، و امری است که باید از آن سخت جلوگیری کند.

هیهات که دشمنان بخواهند فرصت نمو و پرورش برای این دین آسمانی بدهند! و هم اکنون همگی قیام کرده‌اند تا تمام امکانیاتی که برای قیام جماعت مسلمان در نسل حاضر ممکن است از بین ببرند و نابود کنند.

اما افراد بشر که در دین خدا محکوم بفنا نیستند و نباید هم باشند، زیرا خدا بر امر خود پیروز است، اما اکثر مردم نمی‌دانند هنوز روزی از تاریخ صلیبیون در بحر احمر شبیخون زدند، و کشتی حجاج مسلمان را غرق نمودند، و سرنشینان آن را کشتند و خود در جده فرود آمدند، و پایاهای ناپاکشان در این زمین پاک دقم زدند، اگر انسانی آن روز در اینجا توقف می‌کرد، و در این لحظه تاریخ را بررسی مینمود و دل از عالم غیب قطع می‌کرد، قطعاً میگفت که دیگر عمر اسلام بپایان رسید، دیگر بعد از این هیچ پایه ای از آن بر جای نخواهد ماند، زیرا بزرگتر از این مصیبتی نخواهد بود.

اما ما از تاریخ فهمیدیم که همین حادثه باعث قیام صلاح الدین «ایوبی» شد که صلیبیون را مغلوب کرد.

امروز هم صهیونیون و صلیبیون در روی زمین اسلام را به خفقان انداخته‌اند. آری، آنان که از زمین تا آسمان باهم فاصله دارند، یکی عیسی را خدا و دیگری فرزند نامشروع میداند، دست بدست هم داده‌اند و با اسلام میجنگند.

سپس بعد از این همه تلاش و کوش ناگهان می‌بینیم که اسلام در افریقا بترتیبی انتشار مییابد که اعصاب سپاهیان بشارت را ناراحت می‌کند، و دولتهائی را ناراحت می‌کند که این مأموریت را بسپاهیان بشارت داده‌اند، و همچنین در میان سیاهان امریکا انتشار مییابد، همان سیاهانیکه دائم زیر شکنجه و عذابند، دائم در زندانهای عذاب بسر می‌برند تا دور هم جمع نگردند، همۀ این‌ها اشاره بآینده است، و این اشاره ایست که از آیندۀ نسل‌ها در راه مسلمانان خبر می‌دهد.

﴿وَٱللَّهُ غَالِبٌ عَلَىٰٓ أَمۡرِهِۦ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعۡلَمُونَ ٢١﴾[یوسف: ۲۱].

«و خداوند بر کارش تواناست. ولى بیشتر مردم نمى‏دانند».