حقیقت اخلاص
- استاد ابوالقاسم قشیری در کتاب خویش «الرسالة» می‌فرماید: «اخلاص یعنی: منحصر کردن طاعت و عبادت به وسیله نیت برای خدا، چنانکه هدف بنده خدا از طاعت و عبادت، تقرب محض و خالص باشد، نه تصنّع و خودنمائی یا کسب ستایش و تعریف و تمجید مردم، و هر شائبه‌ای غیر از قصد تقرب، مخلّ اخلاص است. به طور خلاصه می‌توان گفت: اخلاص یعنی تصفیه طاعت و عبادت از ملاحظه دیگر و شائبه‌ها». و می‌توان گفت یعنی: «پرهیز از ملاحظه اشخاص».
- «حذیفه مرعشی» گفته است: «اخلاص عبارت است از اینکه افعال بنده خدا در ظاهر و باطن یکی باشد».
- در زیر به عوامل مهمی اشاره می‌کنیم که حقیقت اخلاص از آنها سرچشمه می‌گیرد:
۱- مخلص باید به نظر خالق اهمیت بدهد نه به نظر مخلوق.
۲- ظاهر و باطن و نهان و آشکار او یکسان باشد.
۳- اخلاص خود را ننگرد مبادا به نفس خود مغرور شود. ابوایوب سوسی گفته است: «اخلاص، نادیدن اخلاص است و هرکه در اخلاصِ خود اخلاص را ببیند، اخلاص او نیازمند اخلاص است»!
۴- یکی دیگر از عناصر اخلاص، عدم توقع پاداش آن در آخرت است. رسول الله جفرموده است: «عمل محض هیچکدام از شما، شما را به بهشت نمی‌برد، یارانش گفتند: حتی شما یا رسول الله؟ پیامبر جفرمود: حتی من، مگر اینکه خداوند مرا مشمول رحمت خود گرداند».
۵- ترس از نفوذ ریا و هوای نفس به درون، بدون اینکه فرد احساس کند. شیطان دارای راه‌های مخفی و کانال‌های پیچیده‌ای است، که از طریق آنها به نفس نفوذ می‌کند، و چه بسا از دچار کردن مؤمنان به گناهان ظاهری ناامید گردد، اما پیوسته فعالیت می‌کند که آنان را به کانال گناهان درونی بکشاند و اعمال و عباداتی را که امید است مورد رضایت و کسب درجات گردد هدر دهد. بنابراین «سهل» گفته است: «جز مخلص، کسی ریا را نمی‌شناسد».