اذکار و ادعیه (مسنون در) صبحگاهان و شامگاهان: [۱۱۰]
۱- (بقره ۲۵۵)
﴿ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَيُّ ٱلۡقَيُّومُۚ لَا تَأۡخُذُهُۥ سِنَةٞ وَلَا نَوۡمٞۚ لَّهُۥ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِۗ مَن ذَا ٱلَّذِي يَشۡفَعُ عِندَهُۥٓ إِلَّا بِإِذۡنِهِۦۚ يَعۡلَمُ مَا بَيۡنَ أَيۡدِيهِمۡ وَمَا خَلۡفَهُمۡۖ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيۡءٖ مِّنۡ عِلۡمِهِۦٓ إِلَّا بِمَا شَآءَۚ وَسِعَ كُرۡسِيُّهُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَۖ وَلَا ئَُودُهُۥ حِفۡظُهُمَاۚ وَهُوَ ٱلۡعَلِيُّ ٱلۡعَظِيمُ ٢٥٥﴾[البقرة: ۲۵۵].
خدایی جز الله وجود ندارد و او زنده پایدار (و جهان هستی را) نگهدار است. او را نه چرتی و نه خوابی فرا نمی‌گیرد (و همواره بیدار است و سستی و رخوت بدو راه ندارد). از آن اوست آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است. کیست آنکه در پیشگاه او میانجیگری کند مگر با اجازه‌ی او؟ می‌داند آنچه را که در پیش روی مردمان است و آنچه را که در پشت سر آنان است. چیزی از علم او را فراچنگ نمی‌آورند جز آن مقداری را که وی بخواهد. فرماندهی و فرمانروایی او آسمان‌ها و زمین را در برگرفته است، و نگاهداری آن دو (برای او گران نیست و) وی را درمانده نمی‌سازد و او بلندمرتبه و سترگ است.
۲- (سوره توحید)
﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ ١ ٱللَّهُ ٱلصَّمَدُ ٢ لَمۡ يَلِدۡ وَلَمۡ يُولَدۡ ٣ وَلَمۡ يَكُن لَّهُۥ كُفُوًا أَحَدُۢ ٤﴾[الإخلاص: ۱-۴].
۱- بگو: خدا، یگانه یکتاست.
۲- خدا، سرور والای برآورنده‌ی امیدها و برطرف کننده‌ی نیازمندی‌هاست.
۳- نه زاده است و زاده نشده است.
۴- و کسی همتا و همگون او نمی‌باشد.
(سوره فلق)
﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلۡفَلَقِ ١ مِن شَرِّ مَا خَلَقَ ٢ وَمِن شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ ٣ وَمِن شَرِّ ٱلنَّفَّٰثَٰتِ فِي ٱلۡعُقَدِ ٤ وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ ٥﴾[الفلق: ۱-۵].
۱- بگو: پناه می‌برم به خداوندگار سپیده دم.
۲- از شر هر آنچه خداوند آفریده است.
۳- و از شر شب بدانگاه که کاملاً فرا می‌رسد (و جهان را به زیر تاریکی خود می‌گیرد).
۴- و از شر کسانی که در گره‌ها می‌دمند (و با نیرنگ سازی و حقه بازی خود، اراده‌ها، ایمان‌ها، عقیده‌ها، محبت‌ها و پیوندها را سست می‌نماید و فساد و تباهی می‌کنند).
۵- و از شر حسود بدانگاه که حسد می‌ورزد.
(سوره ناس)
﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ ١ مَلِكِ ٱلنَّاسِ ٢ إِلَٰهِ ٱلنَّاسِ ٣ مِن شَرِّ ٱلۡوَسۡوَاسِ ٱلۡخَنَّاسِ ٤ ٱلَّذِي يُوَسۡوِسُ فِي صُدُورِ ٱلنَّاسِ ٥ مِنَ ٱلۡجِنَّةِ وَٱلنَّاسِ ٦﴾[الناس: ۱-۶].
۱- بگو: پناه می‌برم به پروردگار مردمان.
۲- به مالک و حاکم (واقعی) مردمان.
۳- به معبود (به حق) مردمان.
۴- از شر وسوسهگری که واپس می‌رود.
۵- وسوسه گری است که در سینه‌های مردمان به وسوسه می‌پردازد (و ایشان را به سوی زشتی و گناه و ترک خوبی‌ها و واجبات می‌خواند).
۶- (در سینه‌های مردمانی) از جنی‌ها و انسان‌ها.
(هر یک از سه سوره فوق بایستی سه مرتبه خوانده شود). [۱۱۱]
۳- «لا إله إلا الله وحده لا شريك له، له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير». (عشر مرات) أو (مئه مرات). [۱۱۲]
هیچ خدایی جز الله وجود ندارد. او تنهاست و شریکی ندارد. پادشاهی (هر دو جهان) از آن اوست و بر همه چیز قادر و تواناست.
(این دعا ده متربه یا ۱۰۰ متربه بایستی تکرار کردد).
۴- «سبحان الله وبحمده، عدد خلقه ورضا نفسه، وزنه عشرة ومداد كلماته». (ثلاث مرات). [۱۱۳]
تسبیح (تنزیه) و ستایش می‌گویم خداوندگار را به تعداد مخلوقات او و آنقدر که رضایتش را جلب کند [۱۱۴]و (همچنین تسبیح و ثنا می‌گویم ذات مقدسش را) به میزان وزن عرش او و به تعداد کلمات او (که نامعدود است).
۵- «سبحان الله وبحمده». (مئه مره) [۱۱۵]
تسبیح و ستایش می‌کنم خدای را (که منزه است و ستایش او را سزاست) این ذکر بایستی ۱۰ مرتبه تکرار شود.
۶- «اللهم صل على محمد وعلى آل محمد كما صليت على إبراهيم وعلى آل إبراهيم إنك حميد مجيد. اللهم بارك على محمد وعلى آل محمد كما باركت على إبراهيم وعلى آل إبراهيم في العالمين إنك حميد مجيد». [۱۱۶]
بار خدایا! بر محمد و آل محمد درود فرست آنگونه که بر ابراهیم و آل او درود فرستادی. همانا تو (خداوندگار) ستوده و عالی مرتبه هستی، بار خدایا! محمد و آل محمد را بزرگی و کرامت عنایت کن آنگونه در میان جهانیان ابراهیم و آل ابراهیم را (برکت و بزرگی) عنایت فرمودی. همانا تو (پروردگار) ستوده و عالی مقام هستی.
٧- «اللهم أنت ربي لا إله إلا أنت خلقتني وأنا عبدك وأنا على عهدك ووعدك ما استطعت، أعوذ بك من شر ما صنعت، أبوء لك بنعمتك على وأبوء لك بذنبي، فأغفرلي فإنه لا يغفر الذنوب إلا أنت». [۱۱٧]
بار خدایا! تو پروردگارم هستی و جز تو معبودی (لایق پرستش) وجود ندارد. تو مرا آفریده‌ای و من بنده‌ی تو هستم. (الهی!) عهدی را که (در روز؟؟؟) با تو بسته‌ام (و پیمانی را که با ایمان آوردن به تو بدان ملزم شده‌ام) وفادارم. از شر کردار (و پرداخته‌های) خویش به تو پناه می‌برم. خود اقرار دارم که تو (به کثرت) مرا نعمت ارزانی داشته‌ای و به گناهان خویش نیز معترفم. (خداوندگارا!) گناهانم بیامرز که جز تو آمرزنده‌ای نیست.
۸- «استغفر الله وأتوب إليه». (سبعين أو مئة مرة). [۱۱۸]
از خداوند طلب مغفرت می‌کنم و به (درگاه) او توبه (رجوع) می‌کنم.
این دعا هفتاد یا ۱۰۰ مرتبه بایستی خوانده شود.
٩- «اللهم بك أصحبنا وبك أمسننا وبك نحيا وبك نموت وإليك النشور. (وإذا أمسي فليقل) اللهم بك أمسينا وبك أصبحنا وبك نحيا وبك نموت وإليك المصير». [۱۱٩]
بار خدایا! در سایه‌ی لطف و عنایت تو صبح می‌کنیم و (سپس) روزمان را به پایان می‌رسانیم، (الهی!) مرگ و حیات ما به دست توست و همگان (در روز حشر برای حسابرسی) به محضر تو خواهیم شتافت.
شامگاهان همان دعای فوق را می‌خوانیم اما به جای «وإليك النشور» عبارت «وإليك المصير» (سرنوشت همه به تو منتهی می‌شود) را اضافه می‌کنیم و در ابتدای دعا نیز به جای «أصبحنا» واژه «أمسينا» را به کار می‌بریم). [۱۲۰]
۱۰- «اللهم فاطر السموات والأرض، عالم الغيب والشهادة لا إله إلا أنت رب كل شيء ومليكه، أعوذ بك من شر نفسي ومن شر الشيطان وشركه وان أقترف على نفسي سوءاً أو أجره إلى مسلم». [۱۲۱]
بار خدایا! ای پدیدآرنده آسمان‌ها و زمین! (همانا) تو بر پنهان و آشکار (ظاهر و باطن هر چیز) آگاه هستی و جز تو که پروردگار و مالک هر چیز هستی معبودی (لایق پرستش) وجود ندارد. (خداوندا!) از شر نفس (سرکش) خویش و از شر شیطان و (تلاش‌هایی که برای سوق دادن مردم به سوی) شرک (انجام می‌دهد) و همچنین از اینکه برخویشتن یا (برادر) مسلمانی بدی (یا ظلمی) روا دارم به تو پناه می‌برم.
۱۱- «اللهم إني سالك العافية في الدنيا والأخره، اللهم إني أسالك العفو والعافية في ديني ودنياي وأهلي ومالي. اللهم أشتر عوراتي وآمن روعاتي. اللهم أحفظني من بين يدي ومن خلقي، وعن يميني وعن شمالي ومن فوقي وأعوذ بعظمتك أن أغتال من تحتي». [۱۲۲]
بار خدایا ! در دنیا و آخرت عافیت را نصیبتم کن، خداوندگارا! از تو عفو و عافیت را در مورد (امور) دین و دنیا و اهل و مالم مسالت می‌داریم، خدایا! عیوبم بپوشان و آرامش نصیبم کن. خداوندا! من را (به طور کامل) از جلو و عقب و راست و چپ و از بالا و پایین (از گزند حوادث) حفاظت کن و از اینکه به بلایی ناگهانی مبتلا شوم (خسف شوم) به عظمت تو پناه می‌برم.
۱۲- «أصبحنا وأصبح (أمسننا وأمسي). «الملك لله والحمد لله إلا إله إلا الله وحده لا شريك له، له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير».
«پادشاهی از آن خداست و حمد و ثنا او را سزاست. اوست یگانه یکتا که معبودی جز او (لایق پرستش) نیست. پادشاهی از آن اوست و حمد و ستایش او را سزاست که بر هر چیز قادر و تواناست».
(چنانچه صبحگاهان این دعا را بخواند قبل از آن عبارت «أصبحنا وأصبح» را اضافه کند و اگر شامگاهان به این دعا می‌پردازد عبارت «أمسينا وأمسي» به آن بیفزاید).
شامگاه می‌تواند این عبارت را نیز بدان بیفزاید «رب أسالك خير ما في هذه الليلة وخير ما بعدها وأعوذ بك من شر ما في هذه الليلة وشر ما بعدها». [۱۲۳]
«پروردگارا از تو می‌خواهم که خیر این شب (را اعم از عبادات نافعی که در آن انجام می‌پذیرد و سایر خیرهایی که طی آن به انسان‌ها ارزانی می‌شود) و خیر سایر شب‌های آتی را به من عنایت کنی. (الهی!) به تو پناه می‌برم از شر (آنچه از ضررها و موجودات مضری که در) این شب (وجود دارد) و از شر (آنچه در) شب‌های آینده (ممکن است عایدم گردد».
۱۳- «أصحبنا (أمسننا) على فطره الإسلام، وعلى كلمة الإخلاص وعلى دين نبينا محمد وعلى ملة أبينا إبراهيم حنيفا مسلما وما كان من المشركين». [۱۲۴]
«سپاس خداوند را که توفیق داد) در حالی صبح کردیم که بر فطرت اسلام باقی و گوینده کلمه اخلاص بودیم و همچنان بر دین پیامبرمان محمد (مصطفی)جو ملت پدرمان ابراهیم که یکتاپرستی اختیار کرد و از جمله مشرکین نشد پایدار بودیم».
۱۴- «أعوذ بكلمات الله التامات من شر ما خلق». [۱۲۵]
«پناه می‌برم به کلمات تامه الهی از شر آنچه (در عالم هستی) خلق نمود».
۱۵- «بسم الله الذي لا يضر مع أسمه شيء في الأرض ولا في السماء وهو السميع العليم». [۱۲۶](ثلاث مرات).
«به نام خداوندگاری که هیچ موجودی را در زمین و آسمان یارای ضرر رسانیدن به گوینده نام او (که نام مبارکش ورد خویش ساخته و کارهایش را با نام او آغاز می‌کند) نیست و او شنوای داناست). (این دعا سه مرتبه خوانده شود».
۱۶- «رضيت بالله رباً وبالإسلام ديناً وبمحمد نبياً». (ثلاث مرات). [۱۲٧]
«از اینکه اللهأپروردگارم و اسلام (مبین) دینم و محمد (مصطفی)جپیامبرم هست (بسیار) خرسندم».
(این دعا بایستی سه مرتبه تکرار گردد).
[۱۱۰] (عبارت (صبحگاهان و شامگاهان) معادل فارسی (طرفی النهار) می‌باشد.) در مورد اینكه به چه زمانی (طرفی النهار) گفته می‌شود واذكار مربوط به آن چه زمانی بهتر است گفته شود میان علما اختلاف است. ولی به نظر می‌رسد قول راحج در این مورد آن است كه بایستی اذكار صبحگاهان درست پس از نماز صبح تا هنگام طلوع آفتاب و اذكار شامگاهان پس از نماز عصر تا غروب آفتاب گفته شود. دلیل ما بر ترجیح این قول آیه‌ای است كه می‌فرماید: ﴿فَٱصۡبِرۡ عَلَىٰ مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّكَ قَبۡلَ طُلُوعِ ٱلشَّمۡسِ وَقَبۡلَ غُرُوبِهَاۖ وَمِنۡ ءَانَآيِٕ ٱلَّيۡلِ فَسَبِّحۡ وَأَطۡرَافَ ٱلنَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرۡضَىٰ ١٣٠﴾[طه: ۱۳۰]. البته چنانچه شخصی در این دو وقت (گرانبها به دلایلی) نتوانست اذكار مسنون را بگوید مجازات در طول روز یا شب بدان بپردازد. البته دلیل بر این قول ما نیز حدیثی است كه رسول خداجمی‌فرماید: «من نام عن حزبه أو عن شي منه فقراه فيما بين صلاة الفجر وصلاة الظهر كتب كه كأنما قراة من الليل». (مسلم ٧۴٧) راوی این حدیث ابن عمر است. [۱۱۱] نك؛ ابوداود (۵۰۸۲)، كتاب الادب و ترمذی (۳۵٧۵)، باب (۱۱۶)، كتاب الدعوات، راوی حدیث عبدالله بن حبیب است. ترمذی این حدیث را (حسن صحیح غریب) دانسته است. [۱۱۲] بخاری (۶۴۰۳)، كتاب الدعوات و مسلم (۲۶٩۳)، كتاب الذكر و الدعاء. [۱۱۳] مسلم (۲٧۲۶)، كتاب الذكر و الدعاء. راوی حدیث جویریهلاست. [۱۱۴] در مورد عبارت «رضا نفسه» باید گفت منظور گفتن ستایش و حمد الهی به صورت مداوم و لا ینقطع است هر آینه پیامبران و اولیاء از حمد گفتن معاف می‌گردیدند. [۱۱۵] بخاری (۶۴۰۵)، كتاب الدعوات و مسلم (۲۶٩۱)، كتاب الذكر و الدعاء. راوی حدیث ابوهریرهساست. [۱۱۶] ابوداود (۳۱۰۶)، كتاب الجنائز و ترمذی (۲۰۸۳)، كتاب الطب. ترمذی این حدیث را (حسن غریب) دانسته است. البته مسلم در ادامه حدیث فوق متذكر شده با توجه به حدیث «من صلي على صلاة صلى الله عليه بها عشراً»می‌توان پی برد كه هرچه بیشتر به رسول خدا درود فرستاده شود بهتر است. (نك؛ مسلم (۳۸۴)). [۱۱٧] بخاری (۶۳۰۶)، كتاب الدعوات، باب افضل الاستغفار. راوی حدیث شداد بن اوسساست. [۱۱۸] بخاری (۶۳۰٧)، كتاب الدعوات و مسلم (۲٧۰۲)، كتاب الذكر و الدعا و التوبة و الاستغفار. راوی این حدیث در بخاری ابوهریره سو در مسلم الاغر المزنی می‌باشد. لازم به ذكر است امام بخاری حدیث مذكور را مضیف با عبارت «أكثر من سبعين مرة»(بیش از هفتاد بار و امام مسلم آن را با عبارت (مئة مرة) (صدمرتبه) نقل كرده‌اند). [۱۱٩] نك؛ ابوداود (۵۰۶۸)، كتاب الادب، باب ما یقول اذا اصبح. راوی حدیث ابوهریرهسمی‌باشد. [۱۲۰] از آنجا كه بیدار شدن از خواب حشر و نشر انسان‌ها را (در روز قیامت) یادآوری می‌كند ابن قیم/معتقد است هنگام صبح (بیدار شدن از خواب) باید عبارت «وإليك النشور»را در آخر دعا بخوانیم و همچنین به علت آنكه خوابیدن مرگ را برای انسان یادآوری می‌كند این بزرگوار معتقد است بایستی در شامگاه (و زمانی كه شب به تاریكی رفت و) انسان قصد خواب نمود عبارت «وإليك المصير»را به كار برد. (نك؛ مختصر سنن ابی داود مع حاشیه ابن قیم، ص ۳۳۰) البته برخی دیگر از علما چون ترمذی عكس این قیم عمل كرده و گفته بایستی عبارت «وإليك المصير»هنگام صبح و عبارت «وإليك النشور»هنگام شامگاه به آخر دعا افزوده گردد. (نك؛ ترمذی _۳۳٩۱) كتاب الدعوات. به نظر می‌رسد آلبانی/نیز با ابن قیم در این قضیه موافق بوده است. (نك؛ التعلیق علی صحیح ابی داود، آلبانی، ص ٩۵۶). [۱۲۱] ترمذی (۳۵۲٩)، كتاب الدعوات، ترمذی این حیدث را (با این سلسله و محتوا) (حسن غریب) دانسته است. [۱۲۲] ابوداود (۵۰٧۴)، كتاب الادب، راوی این حدیث عبدالله بن عمربمی‌باشد. [۱۲۳] مسلم (۲٧۲۳)، كتاب الذكر و الدعاء. راوی حدیث عبدالله بن مسعودسمی‌باشد. [۱۲۴] مسند احمد (۳/۴۰۶) حدیث ش (۱۵۳۶۰) و ابن السنی (عمل الیوم و الليلة) ش (۳۴). [۱۲۵] نك؛ مسلم (۲٧۰۸)، كتاب الذكر. راوی حدیث خوله بنت حكیم السلمية می‌باشد. [۱۲۶] ابوداود (۵۰۸۸)، كتاب الادب. راوی حدیث عثمان بن عفان سمی‌باشد. [۱۲٧] مسند احمد (۳/۳٧٧) حدیث ش (۱۸٩۶٧) و ابوداود (۵۰٧۲)، كتاب الادب، در روایت احمد آمده است كه این دعا بایستی سه مرتبه خوانده شود.