آیه: ﴿وَعَدَ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمۡ﴾
سؤال: خداوند در آیه ۵۵ سوره نور فرموده است:
﴿وَعَدَ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمۡ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ لَيَسۡتَخۡلِفَنَّهُمۡ فِي ٱلۡأَرۡضِ كَمَا ٱسۡتَخۡلَفَ ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِهِمۡ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمۡ دِينَهُمُ ٱلَّذِي ٱرۡتَضَىٰ لَهُمۡ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّنۢ بَعۡدِ خَوۡفِهِمۡ أَمۡنٗاۚ يَعۡبُدُونَنِي لَا يُشۡرِكُونَ بِي شَيۡٔٗاۚ وَمَن كَفَرَ بَعۡدَ ذَٰلِكَ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡفَٰسِقُونَ ٥٥﴾[النور: ۵۵].
یعنى: «وعده داد خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و عمل هاى صالح انجام داده اند که آنها را در زمین خلیفه گرداند همان طور که کسانی را که قبل از ایشان بودند در زمین خلیفه گردانید و براى ایشان دینشان را که برایشان برگزید مکنت دهد و ترس آنها را بعد از خوفشان تبدیل به امنیت گرداند تا این که مرا عبادت کنند و شریکى برایم قرار ندهند و هر کس بعد از آن کافر شود آنان فاسقان خواهند بود».
آیا این آیه دلیل بر این نمى شود که در آخر زمان حکومت عدل تشکیل مى شود و همه ى زمین از آنِ مؤمنین خواهد شد؟
جواب: ۱- در این آیه ذکر ﴿ءَامَنُواْ مِنكُمۡ﴾به طور خطاب است که معلوم مى شود درباره کسانى است که در زمان پیامبر بوده و این آیه را از پیامبر شنیده-اند.
۲- در این آیه قید شده: ﴿كَمَا ٱسۡتَخۡلَفَ ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِهِمۡ﴾. یعنى: «(ایمان آورندگان از شما را جانشین مى سازد) همان گونه که قبل از ایشان را جانشین گرداند».
و اگر در قرآن دقت نماییم مشاهده مى نماییم که خداوند کسانى را که قبل از محمّد بوده اند و در این آیه ذکر فرموده بر تمام کره زمین خلافت و سلطنت نداده است. مثلاً در آیه ۲۶ سوره ص مى فرماید: ﴿يَٰدَاوُۥدُ إِنَّا جَعَلۡنَٰكَ خَلِيفَةٗ فِي ٱلۡأَرۡضِ فَٱحۡكُم بَيۡنَ ٱلنَّاسِ بِٱلۡحَقِّ...﴾[ص: ۲۶]. یعنى: «اى داوود، ما تو را خلیفه اى در زمین قرار دادیم پس بین مردم مطابق حق حکم کن...».
از این آیه به دست مى آید که منظور از ﴿خَلِيفَةٗ فِي ٱلۡأَرۡضِ﴾خلیفه شدن در تمام کره زمین نیست. زیرا حضرت داوود بر بخشى از زمین حکومت نموده و بر تمام اهل آن حکومت نمى کرده است. زیرا در قرآن در داستان حضرت سلیمان مشاهده مى نماییم که سلیمان که فرزند داوود بوده و جانشین او بوده از شهر دیگرى که در نقطه اى دور از فرمانروائیش وجود داشته بى خبر بوده است و هدهد براى او خبر آورده است و همچنین در آن شهر مردم خورشید پرست بودند و اگر داوود (پدر سلیمان) بر تمام کره زمین در آن زمان حکومت مى کرد آیینش به آن شهرى که افراد آن خورشید پرست بودند مى رسید. پس معلوم مى-گردد که مقصود از خلیفه شدن مسلمانان که خداوند در آیه ۵۵ سوره نور به آنان وعده داده است جانشین ساختن آنها به جاى کفار و غلبه آنها در ناحیه مکه و اطراف آن است که در صدر اسلام به وقوع پیوست و در دعاى وحدت که هنگام فتح مکه خوانده شده آمده است: «لا اله الا الله وحده وحده وحده انجز وعده و نصر عبده و هزم الاحزاب وحده».
و منظور از «انجز وعده» همان وعده خلافت مسلمین در مکه است که در آیه ۵۵ سوره نور وعده آن داده شده است.
در نهج البلاغه آمده است که هنگام جنگ مسلمین با ایران، على به این آیه اشاره نموده و به عمر گفت: «ونحن على موعود من الله والله منجز وعده».
یعنى: «ما بر وعده اى از خدا قرار داريم و خدا وفا كننده به وعده اش مى باشد». و این جمله از نهج البلاغه نشان می دهد که خداوند به صحابه رسول وعده داده است اگر در آینده (پیروزى بر ایران) نیز مؤمن باشند و عمل صالح انجام دهند آنان را پیروز گرداند.
و تنها پیروزى بر ایران نبوده بلکه در فتح مکه نیز آنها را بر کفار مکه پیروز گرداند و فتوحات دیگرى را نیز مسلمین داشتند. دیگر این که کلمه «الارض» در این آیه (۵۵ سوره نور) با الف و لام آمده است که مى توان گفت الف و لام عهد است و بخشى از زمین را شامل مى شود نه همه کره زمین را کما اینکه در آیه ٧۶ سوره الاسراء مى فرماید:
﴿وَإِن كَادُواْ لَيَسۡتَفِزُّونَكَ مِنَ ٱلۡأَرۡضِ لِيُخۡرِجُوكَ مِنۡهَا...﴾[الإسراء: ٧۶].
یعنى: «و (کفار) نزدیک بود که بلغزانندت از زمین تا تو را از آن بیرون کنند...».
و پر واضح است که منظور از «الأرض» زمین مکه است که کفار مى خواستند هنگامى که پیغمبر در مکه بود او را از آنجا خارج کنند، نه تمام زمین. و مشاهده مى نماییم که رسول الله و صحابه-اش در مکه و بخش هایى در روى کره زمین حکومت پیدا نمودند و این مهم تحقق آیه ۵۵ سوره نور بود که در آن فرمود:
﴿وَعَدَ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمۡ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ لَيَسۡتَخۡلِفَنَّهُمۡ فِي ٱلۡأَرۡضِ كَمَا ٱسۡتَخۡلَفَ ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِهِمۡ...﴾[النور: ۵۵].