راسخون در علم چه کسانی هستند؟
سؤال: در آیه ٧ سوره آل عمران گفته شده است که تفسیر قرآن را به جز الله و راسخون در علم کسى نمی داند. شما درباره این برداشت از آیه چه نظرى دارید؟
جواب: اولاً در آیه ٧ سوره آل عمران گفته نشده است که تفسیر قرآن را به جز الله و راسخون در علم کسى نمى-داند بلکه گفته شده غیر از الله تأویل قرآن را کسى نمى داند و تأویل با تفسیر فرق دارد.
ثانیاً، آیه نمى گوید جز الله و راسخون در علم تأویل قرآن را کسى نمى داند بلکه می گوید: به غیر از الله، تأویل قرآن را کسى نمى داند.
خداوند در آیه ٧ سوره آل عمران مى فرماید:
﴿هُوَ ٱلَّذِيٓ أَنزَلَ عَلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ مِنۡهُ ءَايَٰتٞ مُّحۡكَمَٰتٌ هُنَّ أُمُّ ٱلۡكِتَٰبِ وَأُخَرُ مُتَشَٰبِهَٰتٞۖ فَأَمَّا ٱلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمۡ زَيۡغٞ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَٰبَهَ مِنۡهُ ٱبۡتِغَآءَ ٱلۡفِتۡنَةِ وَٱبۡتِغَآءَ تَأۡوِيلِهِۦۖ وَمَا يَعۡلَمُ تَأۡوِيلَهُۥٓ إِلَّا ٱللَّهُۗ وَٱلرَّٰسِخُونَ فِي ٱلۡعِلۡمِ يَقُولُونَ ءَامَنَّا بِهِۦ كُلّٞ مِّنۡ عِندِ رَبِّنَاۗ وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّآ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ٧﴾[آل‌عمران: ٧].
یعنى: «او کسى است که کتاب را بر تو نازل نمود بخشى از این کتاب محکماتی است که اصل کتاب است و بعضى دیگر متشابهات است پس کسانی که در قلب‌هایشان میل به باطل است پیروى کنند آنچه را متشابه است از آن، براى فتنه جویى و تأویل جستن. در حالى که تأویل آن را جز الله کسى نمى داند و راسخون در علم مى‌گویند به آن ایمان آوردیم تماماً از جانب پروردگار ماست و جز خردمندان متذکر نمى‌شوند».
تأویل با معنی و تفسیر فرق دارد و به معنى بازگشت دادن چیزى مى-باشد.
همان گونه که در سرگذشت موسى و آن بنده خدا مى خوانیم که او کارهایى در سفر خود انجام داد که هدف آن روشن نبود (مانند سوراخ نمودن کشتى) و به همین علت موسى ناراحت گردید اما هنگامى که هدف خود را در پایان کار براى موسى بیان نمود وگفت منظورش نجات کشتى از چنگال سلطان غاصب بوده است اضافه نمود: « ذلك تأويل ما لم تسطع عليه صبرا». یعنى: «اين هدف نهايى كارى است كه تو در برابر آن صبر نداشتى».
و بدین جهت است که برخى از مفسرین معتقدند که متشابهات قرآن همان آیات قیامت است و در آیه ۵۳ سوره اعراف مى خوانیم: ﴿...يَوۡمَ يَأۡتِي تَأۡوِيلُهُۥ...﴾یعنى: «... روزی که تأویل عذاب بیاید...».
و در واقع منظور رسیدن به هدف نهایى و آشکار شدن عذاب در قیامت مى باشد که در این جهان در قرآن، کفار را از آن ترسانیده است.
نکته دیگر این که در آیه ٧ سوره آل عمران مشاهده مى نماییم که مى فرماید:
﴿وَمَا يَعۡلَمُ تَأۡوِيلَهُۥٓ إِلَّا ٱللَّهُۗ وَٱلرَّٰسِخُونَ فِي ٱلۡعِلۡمِ يَقُولُونَ ءَامَنَّا بِهِۦ كُلّٞ مِّنۡ عِندِ رَبِّنَا...﴾[آل‌عمران: ٧].
یعنى: «... تأویل متشابهات را جز الله، نمى داند و راسخون در علم مى گویند ایمان آوردیم به آن که تماماً از جانب پروردگار ما مى باشد...».
همان گونه که در ابتداى این بحث گفتیم برخى تصور مى کنند که الله و راسخون در علم، تأویل متشابهات را مى دانند در صورتى که در آیه مى فرماید. «جز الله کسى تأویل متشابهات را نمى داند و راسخون در علم مى گویند ایمان آوردیم به آن تماماً از جانب پروردگار ما مى باشد».
در رسم الخط هاى قرآنى مى بینیم در بالاى کلمه الله، در آیه ٧ سوره آل عمران «م» گذاشته اند که به معنى وقف لازم است و در برخى از رسم الخط ها در بالاى کلمه الله «قلى» گذاشته اند که به معنى «وقف ترجیح دارد» می باشد یعنى باید و یا ترجیح دارد وقتى به کلمه «الله» مى رسیم وقف کنیم و در نتیجه معنى آیه این مى‌شود که تأویل متشابهات را جز الله کسى نمى داند. اگر بگوییم تأویل متشابهات را جز الله و راسخون در علم کسى نمى داند در معنى نمودن قسمت بعد آیه دچار مشکل مى شویم زیرا مى فرماید: ﴿يَقُولُونَ ءَامَنَّا بِهِۦ كُلّٞ مِّنۡ عِندِ رَبِّنَا﴾[آل‌عمران: ٧].یعنى: «... مى گویند ایمان آوردیم به آن تماماً از جانب پروردگار ما مى-باشد...».
در حالى که مى دانیم الله پروردگار است و پروردگارى ندارد که به او ایمان بیاورد. پس حتماً باید بر سر کلمه الله وقف نماییم و نتیجه این مى شودکه تأویل متشابهات را جز الله کسى نمى داند و راسخون در علم مى گویند «... ایمان آوردیم به آن که تماماً از جانب پروردگار ما می باشد..».
دیگر این که ببینیم راسخون در علم چه کسانى هستند؟
درآیه ۱۶۲ سوره نساء مى فرماید:
﴿لَّٰكِنِ ٱلرَّٰسِخُونَ فِي ٱلۡعِلۡمِ مِنۡهُمۡ وَٱلۡمُؤۡمِنُونَ يُؤۡمِنُونَ بِمَآ أُنزِلَ إِلَيۡكَ وَمَآ أُنزِلَ مِن قَبۡلِكَ﴾[النساء: ۱۶۲].
یعنى: «دانشمندان در علم (راسخون در علم) از اهل کتاب و نیز مؤمنان به آنچه بر تو نازل شده و آنچه پیش از تو نازل شده ایمان دارند...».
از این آیه شریفه به دست مى آید که راسخون در علم محققین و دانشمندان اهل کتاب مى باشند البته در میان مسلمانان نیز مفسرین موحد و محققین اسلامى که حقایق اسلام را یافته اند مصادیقى از راسخون در علم مى باشند.
و راسخین در علم در آیه ٧ کسانى هستند که به دنبال تأویل متشابهات نیستند و ایمان به همه قرآن دارند و در خطبه ٩۰ نهج البلاغه در تعریف راسخون در علم آمده است: «... واعلم أن الراسخين في العلم الذين أغناهم عن اقتحام السدد الـمضروبة دون الغيوب الاقرار بجملة ما جهلوا تفسيره من الغيب الـمحجوب فمدح الله تعالى اعترافهم بالعجز عن تناول ما لم يحيطوا به علما وسمى تركهم التعمق فيما لم يكلفهم البحث عن كنهه رسوخا...». یعنى: «... بدان كسانى كه در علم راسخ هستند كسانى هستند كه اعتراف به عجز در برابر اسرار غيبى و آنچه از تفسير آن عاجزند آنان را از كاوشى در پيرامون آنها بى نياز ساخته است. خدا آنان را كه به مطلبى آگاهى ندارند و مى گويند نمى دانيم مدح نموده است. خدا اين كنجكاوى نكردن در مطلبى را كه مجبور به بحث از آن نيستند رسوخ ناميده است...».
بنابراین از آیات و روایات به دست مى آید که تأویل متشابهات را جز خدا کسى نمى داند و کسانى که در قلب-هایشان میل به باطل است به دنبال تأویل متشابهات مى روند و راسخون در علم به جهل خود براى فهم تأویل متشابهات اعتراف دارند و ایمان به همه آیات قرآن دارند.