باب هفتم: فتاوی درباره شوهرش مرده

س۱۳۲: احکامی که می‌بایست زنی که شوهرش مرده است بدان پای‌بند باشد چیست؟ [۱۶٩].

ج۱۳۲: براساس احادیث، زن شوهر مرده مکلف به رعایت امور زیر می‌باشد:

۱- ماندن در خانه‌ای که شوهرش در آن از دنیا رفته و او در آن ساکن بوده است تا اتمام زمان عدّه چهارماه و ده روز در آن اقامت کند مگر اینکه حامله باشد که با وضع حمل عده وی به پایان رسد کما اینکه قرآن می‌فرماید: ﴿وَأُوْلَٰتُ ٱلۡأَحۡمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن يَضَعۡنَ حَمۡلَهُنَّ﴾[الطلاق: ۴].

«و عدّه زنان باردار این است که بار خود را بر زمین بگذارند». جز برای ضرورت و نیاز و همچون مراجعه به پزشک برای معالجه و خرید نیازهای زندگی اگر کسی در دسترس نداشته باشد تا به انجام آن بپردازد نباید از خانه بیرون رود، و اگر چنانچه خانه فرو ریزد می‌تواند به خانه‌ای دیگر نقل مکان نماید، و یا اینکه در خانه مونس و همدمی نداشته باشد و یا بترسد در این گونه موارد در صورت نیاز خروج از خانه بی‌لامانع است.

۲- از پوشیدن لباس‌های زیبا پرهیز نماید و در پوشیدن لباس رنگ سفید و یا سبز و غیره ملاک نیست، ملاک این است همچنان‌که پیامبرصفرموده است لباس، زیبا و آراسته نباشد [۱٧۰].

۳- تا زمان اتمام عده از زیور آلات طلا و نقره و الماس و مروارید چه به صورت گردنبند یا النگو و یا انگشتری باشد اجتناب کند.

۴- از آرایش و عطر زدن و خوشبوکردن خود بپرهیزد مگر اینکه از عادت ماهیانه پاک گردد که می‌تواند از برخی مواد خوشبو استفاده نماید.

۵- از سرمه و مواد آرایشی صورت که مردم با آن دچار فتنه گردند خودداری نماید، اما پاک نمودن و شستن صورت با آب و صابون بی‌اشکال است، اما از سرمه و موادی که زنان برای زیبا کردن چشم و صورت به کار می‌برند باید دوری کند، پس رعایت امور پنجگانه فوق برای زنی که شوهرش مرده است الزامی و واجب است.

و اما آنچه که برخی مردم عوام می‌پندارند که نباید زن شوهر مرده با کسی حرف بزند، و نباید با تلفن صحبت کند، و فقط در هفته یکبار حمام نماید، و نباید در خانه پابرهنه باشد، و در شب مهتاب بیرون نرود، و امثال این نوع خرافات بی‌پایه و اساس است، بلکه در خانه با پای برهنه و با کفش می‌تواند راه رود، و نیازهای خویش را از قبیل پخت و پز و پذیرایی از مهمان و حمام نمودن انجام دهد، و در شب مهتاب هم راه رفته و با هرکسی که بخواهد سخن گوید، اما بدور از شبه، و با زنان مصافحه و با مردان محرم نیز می‌تواند مصافحه نماید، و چنانچه نامحرم وجود نداشته باشد می‌تواند روسری از سر بردارد، و از استعمال حنا و زعفران در لباس و قهوه خودداری نماید، چون زعفران نوعی عطر بشمار می‌آید، و نباید با صراحت از او خواستگاری به عمل آید، اما با کنایه و تعریضی جایز است از او خواستگاری شود. والله أعلم.

س۱۳۳: آیا زنی که در حل عده فوت شوهر به سر می‌برد جایز است فرزندان خویش را حمام و خوش‌بو نماید و در همان حال از او خواستگاری گردد؟ [۱٧۱].

ج۱۳۳: به موجب نهی و منع پیامبرص [۱٧۲]زن در حال عده فوت شوهر باید از استعمال مواد خوش‌بو حذر نماید، اما به کارگیری آن برای فرزندان و مهمان‌ها که او در استفاده آن شرکت نورزد، بی‌ایراد است، و تا اتمام عده نباید از او صراحتاً خواستگاری گردد، اما به مفاد آیه: ﴿وَلَا جُنَاحَ عَلَيۡكُمۡ فِيمَا عَرَّضۡتُم بِهِۦ مِنۡ خِطۡبَةِ ٱلنِّسَآءِ﴾[البقرة: ۲۳۵]. «گناهی بر شما نیست که از روی کنایه (از زنانی که در عدّه وفات هستند) خواستگارى کنید». خواستگاری با کنایه و تعریض ایردی ندارد.

س۱۳۴: من زنی‌ام که مدت زیادی نیست شوهرم مرده است، و اکنون در حالت سوگواری هستم، آیا می‌توانم با صابون خوش‌بو حمام کنم یا فرزندانم را با آن تمیز نمایم؟ [۱٧۳].

براساس آیه: ﴿وَٱلَّذِينَ يُتَوَفَّوۡنَ مِنكُمۡ وَيَذَرُونَ أَزۡوَٰجٗا يَتَرَبَّصۡنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَرۡبَعَةَ أَشۡهُرٖ وَعَشۡرٗاۖ فَإِذَا بَلَغۡنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيۡكُمۡ فِيمَا فَعَلۡنَ فِيٓ أَنفُسِهِنَّ بِٱلۡمَعۡرُوفِۗ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ خَبِيرٞ ٢٣٤﴾[البقرة: ۲۳۴]. «کسانى که از شما می‌میرند و همسرانی از خود باقی گذارند، آن‌ها باید چهار ماه و ده روز انتظار بکشند و هنگامی‌ که مدّتشان سرآمد، گناهی بر شما نیست که هر چه می‌خواهند در باره خودشان بطور شایسته انجام دهند، و خداوند از هر کارى که انجام می‌دهید آگاه است».

و کسانی که از شما می‌میریند و همسرانی از پس خود بجای می‌گذارند، همسرانشان باید چهارماه و ده شبانه روز انتظار بکشند و هنگامی که به آخر مدتشان رسیدند و آن را به پایان بردند گناهی بر شما نیست که هر چه می‌خواهند درباره خودشان بطور شایسته انجام دهند و خدا از آنچه می‌کنید آگاه است. زن شوهر وفات یافته در حال عده از هر چیزی که سبب رغبتِ نظر به وی گردد می‌بایست اجتناب نماید، و از هر آرایش و زینت مانند در گردن و گوش و دست آویزان نمودن زیورآلات و پوشیدن لباس‌های زینتی پرهیز نماید، و در همان خانه‌ای در زمان فوت شوهر در آن سکونت داشته است سکنی گزیند، پس جمله: ﴿فَإِذَا بَلَغۡنَ أَجَلَهُنَّ﴾[البقرة: ۲۳۴].

در آیه مذکور دلالت می‌نماید بر اینکه آنان قبل از انتهای عده ممنوع شده‌اند، از آنچه که بعد از آن رخصت داده شده‌اند. بنابراین باید از صابون خوش‌بو حذر نماید، و صابون عادی برای پاک کردن کافی است.

س۱۳۵: زنی در حال عده وفات مدت عده را در خانه‌اش سپری نکرده است و بلکه به علت اضطرار شرعی از خانه بیرون رفته است آیا اعاده عده بر او واجب است؟ و آیا با این عمل دچار گناه می‌گردد؟ [۱٧۴].

ج۱۳۵: عده با گذشت چهارماه و ده روز از زمان مرگ سپری شده است، و قضاء نمی‌گردد، و چنانچه جهت رفع نیاز از منزل بیرون رفته باشد، و شب را در منزل خویش به سر برده باشد، ایراد و اشکالی بر او نیست، و اگر بدون ضرورت از خانه بیرون رفته و شب را هم بدون ضرورت در جایی غیر از خانه خود به سر برد، و یا از موارد منهی عنه اجتناب نورزد، از خداوند طلب بخشش نماید و پیش وی توبه کند، و اعاده بر او نیست.

س۱۳۶: فردی با زنی عقد ازدواج بسته است و قبل از زفاف و همبستری با زن وفات یافته است آیا عده و اجتناب از زینت زن لازم است؟ [۱٧۵].

ج۱۳۶: با توجه به ایه ۲۳۴ سوره بقره که می‌فرماید: ﴿وَٱلَّذِينَ يُتَوَفَّوۡنَ مِنكُمۡ وَيَذَرُونَ أَزۡوَٰجٗا يَتَرَبَّصۡنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَرۡبَعَةَ أَشۡهُرٖ وَعَشۡرٗاۖ فَإِذَا بَلَغۡنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيۡكُمۡ فِيمَا فَعَلۡنَ فِيٓ أَنفُسِهِنَّ بِٱلۡمَعۡرُوفِۗ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ خَبِيرٞ ٢٣٤﴾[البقرة: ۲۳۴].

و حدیث بخاری و مسلم که پیامبرصکه می‌فرماید: «لاَ تُحِدُّ الْمَرْأَةُ عَلَى مَيِّتٍ فَوْقَ ثَلاَثَةٍ إِلاَّ عَلَى زَوْجِهَا فَإِنَّهَا تُحِدُّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا» [۱٧۶].

«هیچ زنی بر میّت بیش از سه روز سوگ و عزا نگیرد مگر بر همسر تا چهارماه و ده شبانه روز». زن که شوهرش بعد از عقد شرعی مرده باشد و هنوز با وی همبستر نشده باشد عده و اجتناب از زینت بر وی لازم است، زیرا به مجرد عقد مشمول آیه فوق می‌گردد. و هم چنین پیامبرصبر بروع بنت واشق که با همسرش عقد شرعی بسته بود اما هنوز همبستری ننموده بود و شوهرش وفات یافته بود حکم نمود که عده بر او لازم است و ارث هم می‌برد [۱٧٧].

س۱۳٧: زنی با همسرش تصمیم و عزم نموده بود که به حج برود اما قبل از آغاز حج (در ماه شعبان) همسرش از دنیا رفته است، آیا جائز است که حج نماید؟ [۱٧۸].

ج۱۳٧: براساس دیدگاه ائمه مذاهب چهارگانه (اهل سنت و جماعت) نباید در زمان عده وفات به حج برود.

س۱۳۸: زنی با مردی ازدواج نموده و سپس مرد وفات نموده است، و زن از آن مرد دارای فرزندی نیست، و زن در شهر همسر دارای نزدیک و خویش نیست، آیا می‌تواند از شهر همسرش به شهر ولی خود منتقل گردد و مدت سوگ و عده را در آنجا بگذراند؟ [۱٧٩].

ج۱۳۸: جائز است هرگاه بیم هتک حرمت از خویش داشته باشد به خانه ولی یا هر جایی که امنیت برای وی داشته باشد انتقال یابد، اما اگر انتقال وی به علت عدم امنیت نباشد و بلکه می‌خواهد که از خانواده خویش نزدیک باشد، جایز نیست که انتقال یابد و بلکه باید تا پایان مدت عده در جای خویش بماند، سپس با محارم خویش به هر جایی که می‌خواهد سفر نماید.

س۱۳٩: سؤال کننده می‌گوید: که پدرش فوت کرده و نامادریش حامله است آیا او باید چهارماه و ده روز را به عنوان عده خویش حساب کند، یا تا وضع حمل در حال عده باشد؟ [۱۸۰].

ج۱۳٩: بر طبق بررسی هیأت فتوی بر این زن لازم است تا زمان وضع حمل در حال عدّه باشد. وصلی الله علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه.

س۱۴۰: زنی شوهرش وفات نموده است در حالیکه دانشجوست و مشغول تحصیل علم می‌باشد، و عده بر او لازم گشته است، آیا می‌تواند ادامه تحصیل دهد یا نه؟ [۱۸۱].

ج۱۴۰: زنی که شوهرش مرده است واجب است مدت عده را به سر برده و در خانه‌ای که او هنگام فوت شوهرش سکونت داشته است تا مدت چهارماه روز به سوگ و عزا بنشیند، و از تبیین و آشکار کردن پوشش و جسم خویش بپرهیزد، و جایز است روزانه جهت رفع نیازهای خود از خانه بیرون رود، بنابراین دانشجو مورد پرسش می‌تواند برای فراگیری دروس خویش به محل تحصیل خود برود، و از آنچه که در حال عده فوت شوهر باید رعایت کند او نیز پای‌بند بوده، و از آنچه که به خواستگاری وی و تمایل مردان به او منجر شود خودداری کند.

س۱۴۱: آیا زن که شوهرش وفات یافته است می‌تواند تلفن را جواب دهد، در حالیکه نمی‌داند گوینده پشت خط زن یا مرد می‌‌باشد؟ و در حال عده چه چیزی بر زن واجب است؟ [۱۸۲].

ج۱۴۱: لازم است بر زن سوگوار و عزادار برای فوت شوهر از زینتهایی همچون لباس فاخر و زیورآلات و آرایش و سرمه برای زیبایی پرهیز نماید، و جز برای ضرورت از خانه خارج نگردد، و آرایش نکند، و عطر نزند، و در مقابل مردان بیگانه خود را آشکار و نمایان ننماید، ولی در خانه خویش می‌تواند در هر طرف خانه که نیاز باشد رفت و آمد کند، مایحتاج خویش را انجام دهد، و اگر نیاز بود که به تلفن جواب دهد ایرادی ندارد، اگر متوجه شد که گوینده از زنان و کسانی‌اند که می‌خواهند فرد مناسب و مطلوب خویش را شناسایی نمایند بی‌درنگ تلفن را قطع نماید، همچنانکه هر زن دیگری می‌بایست چنین کند، و می‌تواند با نزدیکان غیر محارم در تلفن و یا پُشت حجاب و حائل صحبت نماید، همچنان‌که در غیر این مدت جایز بود با آنان صحبت کند.

س۱۴۲: آیا پوشیدن لباس سیاه (تیره) به عنوان اندوه بر متوفی و مخصوصاً اگر میّت شوهر باشد جایز است؟ [۱۸۳].

ج۱۴۲: پوشیدن لباس مشکی هنگام مصائب، شعار باطل و بی‌اساسی است، لازم است که انسان هنگام مصیبت آنچه که شرع به آن دستور داده است انجام دهد و بگوید: «إنّا لله وإنّا إليه راجعون، اللهم أؤجرني في مصيبتي واخلف لي خيراً منها» [۱۸۴].

«خدایا در مصیبتم مرا پاداش دهید و از آن مصیبت خیر را نصیبم گردان»، هرگاه این را با ایمان و رضایت گوید خداوند او را بر مصیبت مأجور نماید و آن را به برتر از مصیبت تبدیل نماید، اما پوشیدن لباس معینی همچون مشکی و غیره در شرع اصل و پایه ندارد و باطل و مذموم است.

س۱۴۳: آیا جایز است زن معتده در حال سوگِ همسر نه برای زیبایی بلکه برای تنظیم وقت ساعت در دست نماید؟ [۱۸۵].

ج۱۴۳: آری، جایز است زیرا عمل تابع نیّت است، و ترک آن بهتر است زیرا شباهت دارد به زیور آلات.

س۱۴۴: چهل سال دارم و ازدواج نموده‌ام و دارای پنج فرزند می‌باشم و شوهرم در تاریخ ۱۲/۵/۱٩۸۵م مُرد ولیکن به علت بعضی اعمال مربوط و مخصوصی به شوهر و فرزندانم به انجام و انتظار عدّه نپرداختم، و بعد از گذشت چهار ماه در تاریخ ۱۲/٩/۱٩۸۵م به انجام عده بر وی پرداختم، و بعد از اینکه یک ماه از آن را کامل نمودم مسأله‌ای برایم پیش آمد ناچار به خروج شدم، آیا این ماه جزو عده محسوب می‌گردد، و آیا پرداختنم به عده در این تاریخ یعنی چهار ماه پس از مرگ همسرم صحیح است یا خیر، و با علم به اینکه به علت نبودن فردی برای انجام اعمال خانه جهت برخی اعمال از چهارچوب خانه به حیات خانه بیرون می‌روم؟ [۱۸۶].

ج۱۴۴: این عمل که از شما سر زده است عمل حرامی است، زیرا واجب است بر زن که عده و سوگ را از زمان علم به وفات شوهر آغاز می‌گردد، و به موجب آیه: ﴿وَٱلَّذِينَ يُتَوَفَّوۡنَ مِنكُمۡ وَيَذَرُونَ أَزۡوَٰجٗا يَتَرَبَّصۡنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَرۡبَعَةَ أَشۡهُرٖ وَعَشۡرٗا﴾[البقرة: ۲۳۴]. جایز نیست از آن تأخیر نماید، و انتظار کشیدن شما تا اینکه چهار ماه سپری گشته است سپس به عده شروع نموده‌اید گناه و مصیبت خداوند است، و فقط ده روز برای عده محسوب می‌گردد، و اضافه بر آن شما در عده نبوده‌اید، و بر شما لازم است که نزد خداوند توبه کنید، و بر انجام عمل صالح بیفزایید به امید اینکه مورد بخشش خداوند قرار گیرید و عده بعد از پایان وقت آن دیگر قضا نمی‌گردد.

س۱۴۵: اگر مردی بمیرد، زن مسنی که عمر وی بیش از هفتاد سال باشد تحت نکاح شرعی او باشد، و چنان کم ذهن و هوش باشد که یارای خدمت به مرد خویش را نداشته باشد، آیا عده و سوگ گرفتن بر وی لازم است، و حکمت مشروعیت آن بر این زن مُسن چیست؟ و اگر مشروعیت سوگ و عده زن اطمینان از عدم یا وجود حمل است در حالیکه زن مسن از حمل و باردار شدن متوقف گشته است؟ [۱۸٧].

ج۱۴۵: با توجه به مضمون عام آیه: ﴿وَٱلَّذِينَ يُتَوَفَّوۡنَ مِنكُمۡ وَيَذَرُونَ أَزۡوَٰجٗا يَتَرَبَّصۡنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَرۡبَعَةَ أَشۡهُرٖ وَعَشۡرٗا﴾[البقرة: ۲۳۴]. زن مذکور در سؤال عده و سوگ را به مدت چهار ماه و ده روز را باید بگذراند، و از جمله حکمت‌های مشروعیت عده و سوگ زن بزرگسال گرامیداشت و اظهار منزلت عقد و ادای حق شوهر و اظهار اثر از دست رفتن شوهر است، لذا می‌بینیم که مشروعیت سوگ و ماتم زن بر همسر خویش بیش از ماتم پدر و فرزند می‌باشد، و با توجه به آیه: ﴿وَأُوْلَٰتُ ٱلۡأَحۡمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن يَضَعۡنَ حَمۡلَهُنَّ﴾[الطلاق: ۴]. حکم حامله فقط وضع حمل است، و این آیه مخصوص مفهوم عام آیه قبلی است. و تعلق انتهای عده به وضع حمل بدین سبب است، زیرا اگر بعد از فراق به وفات یا طلاق در حالت حاملگی ازدواج نماید چون حمل حق همسر اولی است پس همسر دوم با همبستری با وی همچنون کسی که باغ دیگری را آبیاری نموده باشد، و با توجه به مضمون عام حدیث پیامبرصمی‌فرماید: «لا يحل لامرئ مسلم يؤمن بالله واليوم الآخر أن يسقي ماءه زرع غيره» [۱۸۸]. «برای انسان مسلمانی که به خدا و روز آخرت ایمان داشته باشد حلال نیست که در بوستان دیگری آبیاری و لقایت نماید»، بر انسان مسلمان واجب است حکمت احکام شرعی را فهمیده باشد یا نفهمیده باشد به آن‌ها عمل نماید، و ایمان داشته باشد که خداوند در تمام مقررات و قوانین خود دارای حکمت است، اگر کسی خداوند معرفت و فهم حکمت را برای وی میسّر و فراهم نمود چه بهتر است، و در غیر این صورت باید تعبّدی احکام را بپذیرد.

س۱۴۶: آیا بر پیرزنی که همبستری و زناشویی با مرد به علت کهولت سن درباره‌اش مطرح نیست، و یا دختر بچه‌ای که (در عقد نکاح میّت باشد) به سن بلوغ نرسیده باشد لازم است که عده وفات همسر را بگذرانند؟ [۱۸٩].

ج۱۴۶: بله بر عجوزه‌ای که با شوهر برای همیشه ترک همبستری و زناشویی نمود. و نیز زنی که هنوز به سن بلوغ نرسیده است لازم است عده وفات را بگذرانند، و اگر چنانچه حامله باشد تا وضع حمل در حالت گذراندن عدّه باشد، و الاّ چهار ماه و ده روز مکث و صبر نماید، آنهم با توجه به مضمون عام آیه: ﴿وَٱلَّذِينَ يُتَوَفَّوۡنَ مِنكُمۡ وَيَذَرُونَ أَزۡوَٰجٗا يَتَرَبَّصۡنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَرۡبَعَةَ أَشۡهُرٖ وَعَشۡرٗا﴾[البقرة: ۲۳۴]. و با توجه به عموم آیه: ﴿وَأُوْلَٰتُ ٱلۡأَحۡمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن يَضَعۡنَ حَمۡلَهُنَّ﴾[الطلاق: ۴].

س۱۴٧: برخی مردم هرگاه مادر یا خواهر و یا یکی از نزدیکانش مدت عده و سوگ و عزای شوهر را به پایان می‌رساند، برای وی ضیافت ولیمه می‌گیرند، آیا این کار جائز است؟

ج۱۴٧: نیازی به این کار نیست، و لازم نیست به آن پای‌بد باشند، ولکن زن سوگوار بعد از اتمام سوگواری ممکن است بعضى از خویشان خود را به خانه دعوت ‌نمایند، زیرا در طول مدت سوگواری به خانه آن‌ها نیامده‌اند، و با این کار می‌خواهد آنان را زیارت و ملاقات نماید.

س۱۴۸: آیا در نکاح فاسد نیز سوگ و عده لازم است؟ [۱٩۰].

ج۱۴۸: لازم است، زیرا در بسیاری از احکام به منزله نکاح صحیح است، مخصوصاً در احکامی که نیاز به احتیاط رعایت آن‌ها است، و این هم نیز از باب احتیاط لازم است رعایت گردد.

وصلى الله على سيدنا محمد وعلى آله وصحبه وسلم.

[۱۶٩] ابن باز، فتاوى الـمرأة ص (۶۸). [۱٧۰] مسلم: در کتاب الطلاق، باب وجوب الإحداد في عده الوفاه ولفظ الحديث: «عَنْ حَفْصَةَ عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِجقَالَ: لاَ تُحِدُّ امْرَأَةٌ عَلَى مَيِّتٍ فَوْقَ ثَلاَثٍ إِلاَّ عَلَى زَوْجٍ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا وَلاَ تَلْبَسُ ثَوْبًا مَصْبُوغًا إِلاَّ ثَوْبَ عَصْبٍ وَلاَ تَكْتَحِلُ وَلاَ تَمَسُّ طِيبًا إِلاَّ إِذَا طَهُرَتْ نُبْذَةً مِنْ قُسْطٍ أَوْ أَظْفَارٍ». [۱٧۱] ابن باز، مجلة الدعوة عدد (٩۶۶). [۱٧۲] تخریج آن گذشت. [۱٧۳] [البقرة: ۲۳۵]. [۱٧۴] فتاوى شیخ الإسلام ابن تیمیه (۳۴/۲۸). [۱٧۵] اللجنة الدائمة، فتاوى الـمرأة ص (۱۴۲). [۱٧۶] نگا: صحیح مسلم، کتاب الطلاق، باب وجوب الإحداد في عده الوفاه (۲٧۳٩). [۱٧٧] روایت أحمد وأهل السنن. [۱٧۸] فتاوى شیخ الإسلام ابن تیمیه (۳۴/۲٩). [۱٧٩] اللجنة الدائمة، فتاوى الـمرأة ص (۱۴۱). [۱۸۰] اللجنة الدائمة، فتاوى الـمرأة ص (۱۴۰). [۱۸۱] اللجنة الدائمة، فتاوى الـمرأة ص (۱۴۲). [۱۸۲] ابن جبرین، فتاوى الـمرأة ص (۱۳۴). [۱۸۳] ابن عثیمین، فتاوى الـمرأة (۱/۶۵). [۱۸۴] مسلم در کتاب الجنائز، باب ما يقال عند الـمصيبة (۱۵۲۵). [۱۸۵] اللجنة الدائمة، فتاوى الـمرأة ص (۱۳٩). [۱۸۶] ابن عثیمین، فتاوى الـمرأة ص (۸۱۵). [۱۸٧] اللجنة الدائمة، مجلة الدعوة عدد (٧٧۲). [۱۸۸] أحمد، وأبوداود، وابن حبان، عن رویفع بن ثابت الأنصاری. [۱۸٩] اللجنة الدائمة، فتاوى المرأة ص (۱۴۱). [۱٩۰] فتاواى السعدية: کتاب (العدد) سؤال شماره (۱٧) ص (۳٩۴).