عقیده ائمه چهارگانه اهل سنت

أ) عقیده امام ابوحنیفه درباره توحید

اولاً: عقیده ایشان درباره یکتاپرستی خداوند و شیوه توسل شرعی و درست و باطل بودن توسل غیر شرعی و نادرست.

۱- ابوحنیفه می‏گوید: (برای هیچ شخصی جایز نیست که برای خواستن از خداوند به غیر خدا توسل جوید، بلکه باید از ذات اقدس الهی بخواهد و دعایی که به آن اجازه داده شده و انسان به انجام آن مأمور گردیده این دعایی است که از این فرموده خداوند استنباط می‏شود: (و بهترین و زیباترین نامها فقط شایسته خداوند است، پس به این نامها او را بخوانید و از کسانی که در نامهای خدا دچار انحراف و سرگردانی می‏شوند، دوری کنید و آنها را ترک نمایید، به زودی سزا و کیفر اعمالشان را خواهند دید...) [۵](اعراف/۱۸۰)

۲- ابوحنیفه می‏گوید: (مکروه است شخص دعا کننده بگوید، خدایا از تو خواهان و خواستارم به حقّانیت فلان شخص یا به حقّانیت پیامبران و فرستادگانت یا به حق خانه کعبه یا به حق مشعر الحرام). [۶]

۳- ابوحنیفه می‏گوید: (برای هیچ شخصی جایز نیست که برای خواستن از خداوند به غیر خدا توسل جوید، بلکه باید از ذات الهی بخواهد و به او توسل کند، و مکروه می‏دانم، اگر شخص بگوید، خدایا از تو خواستارم به جایگاههای عزتت در عرشت [۷] یا به حق مخلوقاتت). [۸]

ثانیاً: عقیده ایشان در مورد اثبات صفات خداوند و ردشان بر جهمیه:

۴- ابوحنیفه می‏گوید: (خداوند به صفات مخلوقات توصیف نمی‏شود و غضب و رضایتش دو صفت از مجموعه صفاتش هستند که دارای کیفیت نیستند و این فرموده اهل سنت و جماعت است، خداوند خشمگین و غضبناک و راضی می‏شود ولی نباید گفت: خشم و غضب، عقوبتش است و رضایتش پاداش و رحمتش است. و خداوند را آن گونه که خودش را وصف کرده توصیف می‏کنیم، یکتای بی نیازی که نزاده و نه زائیده شده و هیچ همتایی برای او نیست، زنده قادر، شنوای بینا و دانا، دست خدا بالای همه دستها است، دستش مثل دست مخلوقاتش و صورتش مثل صورت مخلوقاتش نیست. [۹]

۵- ابوحنیفه می‏گوید: (و خدا دارای دست، صورت و جان است، همچنان که خداوند متعال در قرآن آنها را ذکر کرده، و هر آنچه را از صورت و دست و جان خداوند در قرآن آورده، برای خداوند صفاتی هستند که دارای کیفیت – چگونگی – نیستند و نباید گفت: دستش، به معنای قدرتش یا نعمتش است، چون این شیوه باعث باطل انگاشتن صفتش است و این گفته قدریها و معتزلیهاست). [۱۰]

۶- ابوحنیفه می‏گوید: (برای هیچ شخصی جایز نیست در مورد ذات الهی چیزی بگوید، بلکه باید خداوند را آن گونه که خودش را وصف کرده، توصیف کند و در مورد خداوند بر پایه عقلش چیزی نگوید خداوند پاک و منزه و خالق جهانیان بلند مرتبه است.) [۱۱]

۷- زمانی که از ابوحنیفه در مورد نازل شدن خدا به آسمان اول سؤال شد، گفت: (نازل می‏شود ولی دارای کیفیت نیست). [۱۲]

۸- ابوحنیفه می‏گوید: (و خداوند بلند مرتبه رو به بالا خوانده می‏شود نه از پائین، چون پائین بودن از جمله اوصاف خالق و معبود نیست). [۱۳]

۹- ابوحنیفه می‏گوید: (و خداوند خشمگین و راضی می‏شود و نباید گفت: خشمش، عقوبتش است و رضایتش پاداش و رحمتش است). [۱۴]

۱۰- ابوحنیفه می‏گوید: (خداوند شبیه هیچ چیزی از مخلوقاتش نیست، و هیچ یک از مخلوقاتش نیز شبیه او نیستند و همواره دارای این اسماء و صفاتش است.) [۱۵]

۱۱- ابوحنیفه می‏گوید: (و صفات خداوند بر خلاف صفات مخلوقاتش است، می‏داند اما نه مثل دانستن ما، قادر است اما نه مثل قادر بودن ما، می‏بیند اما نه مثل دیدن ما، می‏شنود اما نه مثل شنیدن ما، سخن می‏گوید اما نه مثل سخن گفتن ما). [۱۶]

۱۲- ابوحنیفه می‏گوید: (خداوند بلند مرتبه به صفات مخلوقات توصیف و تشبیه نمی‏شود.) [۱۷]

۱۳- ابوحنیفه می‏گوید: (هر کس خداوند را به شکلی از اشکال بشری توصیف کند، حقیقتاً کافر است.) [۱۸]

۱۴- ابوحنیفه می‏گوید: (و صفات خداوند ذاتی و افعالی هستند، صفات ذاتی مثل: زنده بودن، قادر بودن، عالم بودن، ناطق بودن، شنوا بودن، بینا بودن و اراده داشتن. صفات فعلی مثل: خلق کردن، رزق و روزی دادن، آفریدن، بوجود آوردن، ساختن و امثال اینها، و خداوند همواره دارای این اسماء و صفات است.) [۱۹]

۱۵- ابوحنیفه می‏گوید: (و خداوند همیشه با فعلش، انجام دهنده است و فعل خدا صفتی همیشگی می‏باشد، و خداوند متعال انجام دهنده است و انجام دادن صفتی همیشگی می‏باشد و مورد فعل واقع شده مخلوق است و فعل خداوند متعال مخلوق نیست.) [۲۰]

۱۶- ابوحنیفه می‏گوید: (کسی که بگوید نمی‏دانم خدایم در آسمان است یا در زمین، حقیقتاً کافر است و همچنین اگر شخصی بگوید، خداوند بر عرش است و نمی‏دانم عرش در آسمان است یا در زمین حقیقتاً کافر است.) [۲۱]

۱۷- و زنی از ابوحنیفه در مورد اینکه خدایی که تو می‏پرستی کجاست؟ سؤال کرد و ابوحنیفه در جوابش گفت: (خداوند پاک و منزه و بلند مرتبه در آسمان قرار دارد نه در زمین)، مردی از ابوحنیفه پرسید: آیا این فرموده خدا ﴿وَهُوَ مَعَكُمۡ أَيۡنَ مَا كُنتُمۡۚ﴾[الحدید:۴] را دیده‌ای، ابوحنیفه گفت: این مثل همان چیزی است که تو برای مردی نامه می‏نویسی و در آن می‏گویی من با تو هستم و در حالی که تو از او دور و غائب هستی). [۲۲]

۱۸- ابوحنیفه می‏فرماید: (دست خدا بالای دستهاست مثل دستهای مخلوقاتش نیست.) [۲۳]

۱۹- ابوحنیفه می‏فرماید: (خداوند پاک و منزه و بلند مرتبه در آسمان قرار دارد نه در زمین، مردی به ابوحنیفه گفت: آیا فرموده خدا ﴿وَهُوَ مَعَكُمۡ أَيۡنَ مَا كُنتُمۡۚ﴾[الحدید:۴] را دیده‌ای، ابوحنیفه گفت: این مثل همان چیزی است که تو برای مردی نامه‌ای می‏نویسی و در آن می‏گویی، من با تو هستم و در حالیکه تو از او دور و غائب هستی) [۲۴].

۲۰- ابوحنیفه می‏فرماید: (حقیقتاً خداوند سخن می‏گوید و امکان ندارد موسی (علیه السلام) سخن گفته باشد.) [۲۵]

۲۱- ابوحنیفه می‏فرماید: (و خداوند با سخنش، سخنگوست و سخن گفتن صفتی همیشگی است.) [۲۶]

۲۲- ابوحنیفه می‏فرماید: (و خداوند سخن می‏گوید ولی نه مثل سخن گفتن ما). [۲۷]

۲۳- ابوحنیفه می‏فرماید: (و موسی÷سخن خداوند متعال را شنید، همچنانکه خداوند می‏فرماید: ﴿وَكَلَّمَ ٱللَّهُ مُوسَىٰ تَكۡلِيمٗا ١٦٤﴾[النساء: ۱۶۴] (و خداوند حقیقتاً با موسی آن گونه که شایسته سخن گفتن است، سخن گفت). [۲۸]

۲۴- ابوحنیفه می‏فرماید: (و قرآن سخن خداوند است در کتابها نوشته و در دلها نگهداری و بر زبانها تلاوت و بر پیامبر صنازل شده است). [۲۹]

۲۵- ابوحنیفه می‏فرماید: (و قرآن مخلوق نیست). [۳۰]

[۵] الدر المختار مع حاشیة رد المختار، ۶/۳۹۶-۳۹۷. [۶] شرح العقیدة الطحاویة ص۲۳۴، اتحاف السادة المتقین ۲/۲۸۵، شرح الفقه الاکبر للقاری، ص۱۹۸. [۷] امام ابوحنیفه و محمد بن حسن مکروه می‏دانند که انسان در دعایش بگوید: «اللهم إنّي أسألك بمقعد العزّ من عرشك»چون نصی که به آن اذن داده باشد وجود ندارد. ولی ابویوسف به خاطر آگاه بودنش بر وجود نصی از سنت در این مورد آن را جایز می‏داند و آن این است که پیامبرصدر دعایش می‏فرمود: «اللهم إني أسألك بمعاقد العز من عرشك ومنتهی الرحمة من کتابك»... این حدیث را بیهقی در کتاب الدعوات الکبیرة کما فی البیانه ۹/۳۸۲ تخریج نموده است، نصب الرایه، ۴/۲۷۲ و در اسنادش سه جرح وجود دارد: ۱) داوود بن أبی عاصم آن را از ابن مسعود نشنیده است. ۲) عبدالملک بن جریح مدلس است و روایتش مرسل است. ۳) عمر بن هارون متهم به کذب است و به همین خاطر ابن الجوزی در النبایة ۹/۳۸۲ می‏گوید: (این حدیث بدون شک موضوع است و اسنادش همان طور که می‏بینی محیط است. تهذیب التهذیب ۳/۱۸۹، ۶/۴۰۵، ۷/۵۰۱ و تقریب التهذیب ۱/۵۰۲. [۸] التوسل و الوسیله، ص۸۲، شرح الفقه الأکبر ص۱۹۸. [۹] الفقه الأبسط ص۵۶. [۱۰] الفقه الأکبر ص۳۰۲. [۱۱] شرح العقیدة الطحاویة ۲/۴۲۷ – جلاء العینین ص۳۶۸. [۱۲] عقیدة السلف اصحاب الحدیث ص۴۲، بیهقی، الاسماء و الصفات، ص۴۵۶، شرح العقیده الطحاویة ص۲۴۵، تخریج ألبانی – قاری، شرح الفقه الأکبر، ص۶۰. [۱۳] الفقه الابسط ص۵۱. [۱۴] الفقه الابسط ص۵۶. [۱۵] الفقه الأکبر ص۳۰۱. [۱۶] الفقه الاکبر ص۳۰۲. [۱۷] الفقه الابسط ص۵۶. [۱۸] العقیدة الطحاویة، به تعلیق آلبانی ص۵۲. [۱۹] الفقه الاکبر، ۳۰۱. [۲۰] الفقه الاکبر، ۳۰۱. [۲۱] الفقه الابسط، ۴۶ – ابن تیمیه، مجموع الفتاوی ۵/۴۸ – ابن قیم، اجتماع الجیوش الاسلامیه، ۱۳۹- ذهبی، العلو، ۱۰۱-۱۰۲، ابن قدامه، العلو، ص۱۱۶، ابن أبی العز، شرح الطحاویة، ص۳۰۱. [۲۲] الاسماء و الصفات، ص۴۲۹. [۲۳] الفقه الابسط، ص۵۶. [۲۴] الاسماء و الصفات، /۱۷۰. [۲۵] الفقه الأکبر، ص۳۰۲. [۲۶] الفقه الاکبر، ص۳۰۱. [۲۷] الفقه الاکبر، ص۳۰۲. [۲۸] الفقه الاکبر، ص۳۰۲. [۲۹] الفقه الاکبر، ص۳۰۱. [۳۰] الفقه الاکبر، ص۳۰۱.