دوم: کامل کردن حج از لحاظ مکانی
این است که عبادتهایی که خداوند در حج مشروع نموده در مکانهایی که الله سبحانه و تعالی میخواهد انجام بپذیرد.
زیرا هر مکانی دارای اهدافی است که جز با آن تحقق نمییابد، پس کسی که در مکان عبادت سهل انگاری کند در کامل کردن اهداف این عبادت کوتاهی کرده است.
مثلا: خداوند سبحانه و تعالی خواسته که ما در عرفه بایستیم که دارای مرزهایی است و نباید از این مرزها عبور کنیم، و خداوند سبحان خواسته که تمامی شب یا بیشتر آن را در مزدلفه بگذرانیم و شب را از مرزها و حدود مزدلفه خارج نشویم و خداوند سبحان اراده نموده که در شبهای مشخص شده در منی بمانیم و جز به خاطر ضرورت ـ چنانکه اکنون به خاطر شلوغی پیش میآید ـ از آن خارج نشویم و این کامل نمودن حج از نظر مکانی است.
برخی از عبادتها از لحاظ زمانی و مکانی در مقایسه تا تعداد حاجیان بسیار محدود است، مانند سنگ زدن به ستونها و طواف و بوسیدن حجر الأسود، که مدت آن یک ماه یا چند هفته تعیین نشده تا شلوغی کم شود و اماکن آن وسیع و گسترده متناسب با تعداد حجاج در طول سالها نیست و تنها به مردان اختصاص ندارد تا از تعداد کم شود و مستحب، نیست بلکه انجام آن بر تمامی حاجیان مرد یا زن در مکانی تنگ و در وقتی محدود واجب است و الله به حکمت آن آگاه است و نتایج این احکام از جمله شلوغی و اختلاط شدید از او پنهان نیست و تمامی اینها به خاطر حکمتهای بزرگی است که خداوندِ با حکمت و آگاه ـ سبحانه وتعالی ـ آن را اراده نموده است.