سوم: کامل نمودن حج از لحاظ روش و شکل
بدینگونه که سه نوع از احکام را رعایت کنیم:
اول: اهداف حج
دوم: احکام فقهی
سوم: مصلحت‌های جدید در حج
برای بیان آن می‌گوییم:
نوع اول: یعنی اهداف حج که بیان آن با جزئیات خواهد آمد ان شاء‌الله
نوع دوم: احکام فقهی: مانند واجب و مستحب و مباح و مکروه و حرام. علما دربارهٔ این احکام بسیار سخن گفته و توضیح داده‌اند و مردم دربارهٔ آن بسیار پرسیده‌اند و جای ذکر آن اینجا نیست.
نوع سوم: مصلحت‌های جدیدی که به انجام و کامل شدن حج یاری می‌رساند مانند قوانین عبور و مرور و نظافت و مسکن و نیازهای کاروان‌ها و غیره.
چه بسا مردم در آن کوتاهی کرده و سبب به وجود آمدن مشکلاتی شوند که حجاج را از رسیدن به اماکن شعائر در اوقات مناسب آن باز دارد یا اینکه سختی بسیاری را ایجاد کرده و چه بسا در عبادت آنها اختلال ایجاد کند.
اگر مردم در رعایت مصلحت‌ّهای جدید همکاری کنند می‌توانند با آسانی و سهولت عبادتشان را انجام دهند.
سؤال اینجاست: چگونه این سه نوع را به صورت کامل به اتمام برسانیم چنانکه الله متعال فرمان داده است: ﴿وَأَتِمُّواْ ٱلۡحَجَّ وَٱلۡعُمۡرَةَ لِلَّهِ﴾[البقرة: ١٩٦] «حج و عمره را براى خدا به پایان برسانید».
پاسخ این است که:
اول: باید در فراگیری این سه نوع تلاش نموده و حقایق آنها را دریابیم، زیرا الله سبحانه و تعالی به ما وعده داده که هرگاه تلاش خویش را به کار ببندیم ما را به آنچه دوست داشته و خوشنود است هدایت می‌کند چنانکه خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَٱلَّذِينَ جَٰهَدُواْ فِينَا لَنَهۡدِيَنَّهُمۡ سُبُلَنَاۚ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَمَعَ ٱلۡمُحۡسِنِينَ ٦٩﴾[العنکبوت: ٦٩] «و کسانى که در راه ما تلاش مىکنند، محقّقاً به راههاى خویش هدایتشان مىکنیم؛ و خدا با نیکوکاران است».
و از جلمهٔ تلاش و کوشش، دعا کردن و خواستن از الله سبحانه و تعالی است که فهم این اهداف و اجرای آن به صورتی که خداند از ما راضی باشد را روزی ما بفرماید. ﴿وَقُل رَّبِّ زِدۡنِي عِلۡمٗا﴾[طه: ١١٤] «و بگو: پروردگارا، بر دانش من بیفزاى».
همچنین باید بسیار در نصوص دو وحی ـ قرآن و سنت ـ که شرح دهندهٔ آنها است تفکر کنیم.
همچنین از علما دربارهٔ آنها بپرسیم و کتاب‌های علمی که دربارهٔ این امور است را مطالعه کرده و در مجالس علمی که این امور را توضیح می‌دهد شرکت کنیم.
دوم: در انجام آن به کامل‌ترین شکل تلاش کنیم چنانکه الله متعال می‌فرماید: ﴿وَٱتَّبِعُوٓاْ أَحۡسَنَ مَآ أُنزِلَ إِلَيۡكُم مِّن رَّبِّكُم﴾[الزمر: ٥٥] «از بهترین دستورهایى که از جانب صاحب‌اختیارتان بر شما نازل شده است، پیروى کنید» ؛ و این فرمانی برای تمامی عبادت‌ها است پس نباید در آن شتاب کرده و به خاطر سازش با نفس خویش و آسایش و تنبلی در آن کوتاهی و کم رسی کنیم، زیرا دنیا سرای عمل و گذر و بهشت سرای پاداش و ماندن است؛ و این جز با توفیق الله سبحان به دست نمی‌آید، پس از الله سبحانه و تعالی التماس کنیم که ما را به آنچه می‌پسندد و بدان راضی است موفق بگرداند.
سوم: به خاطر آنچه که نتوانسته‌ایم به شکل کامل ادا کنیم، به خاطر عذر شرعی مانند جهل و فراموشی و غیره، اندوهگین شویم و بسیار استغفار کرده و از الله درخواست کنیم آن را از ما بپذیرد شاید که الله با بزرگواری و بخشش و احسان خویش این کوتاهی ما را پر کند و در حالی از حج بازگردیم که به پذیرفته شدن کردارمان امیدوار بوده و از رد شدن یا کاستی در آن در هراس می‌باشیم.
در اینجا به بیان نوع اول از کامل کردن حج از لحاظ روش و ظاهر می‌پردازیم و آن درک اهداف حج و محقق ساختن آن است پس می‌گوییم:
اهداف حج یعنی: فواید و حکمت‌های بزرگی که اعمال حج به خاطر آن مشروع گشته است.
بزرگ‌ترین هدف از اهداف حج : «اجرای بندگی برای الله ﻷاست».
و این کار با اجرای فرمان خداوند متعال است که فرموده: ﴿وَلِلَّهِ عَلَى ٱلنَّاسِ حِجُّ ٱلۡبَيۡتِ مَنِ ٱسۡتَطَاعَ إِلَيۡهِ سَبِيلٗا﴾[آل عمران: ٩٧] «و بر مردم [واجب] است هرکه توان رفتن دارد، براى [عبادت] خدا، آهنگ( ) آن خانه کند».
این هدف را هر حج کننده‌ای باید درک کرده و هیچ کس از جهل به آن معذور نیست.
این هدف بزرگ که همان اجرا و محقق ساختن بندگی برای الله ﻷاست جز با اهداف بزرگ دیگری که از اجزای آن است، محقق نمی‌شود، مانند محبت به الله سبحانه و بزرگداشت وی و امید داشتن به او و ترس از وی و توکل بر او بازگشت به سوی او؛ و اینها برخی از اهدافی است که اعمال حج به خاطر آن مشروع گشته و فراگیری و فهم و تلاش برای درک و اجرای آن برای مردم مشروع شده است در حالی که در درک آنها متفاوتند.
بر حج‌کننده واجب نیست که به جزئیات این اهداف احاطه داشته باشد ولی هرچه بیشتر آنها را بداند و اجرا کند پاداش و جایگاه او نزد الله سبحانه و تعالی بالاتر است.
و جایگاه حجاج از نظر اجر و پاداش بر اساس فهم و درکشان نسبت به آنها متفاوت خواهد شد چنانکه خداوند متعال فرموده: ﴿قُلۡ هَلۡ يَسۡتَوِي ٱلَّذِينَ يَعۡلَمُونَ وَٱلَّذِينَ لَا يَعۡلَمُونَۗ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ﴾[الزمر: ٩] «بگو: آیا اهل دانش با جاهلان یکسانند؟ تنها خردمندانِ با خلوص پند مىپذیرند».
در اینجا می‌خواهیم به آرامی گذری بر برخی از اهداف حج داشته و در آن تفکر و اندیشه کنیم و امیدواریم که الله بوسیلهٔ آنها بر ایمان و تسلیم بودن و کردار نیک ما بیافزاید همانگونه که از او اخلاص و توفیق و پایداری بر آنچه دوست داشته و خوشنود است را درخواست می‌کنیم ﴿وَقُل رَّبِّ زِدۡنِي عِلۡمٗا﴾[طه: ١١٤] «و بگو: پروردگارا، بر دانش من بیفزاى».
گفتیم که بزرگ‌ترین هدف حج اجرای بندگی الله ﻷاست و این هدف دارای اجزای بزرگی است که هر کدم از آن هدفی از اهداف حج است. این اهداف چیست؟ و سؤال مهم‌تر اینکه چگونه اعمال حج این اهداف را محقق می‌سازد؟
و این چیزی است که تلاش می‌کنیم با یاری الله ﻷآن را توضیح دهیم.