درس اول: حج بزرگترين مدرسه است

تردیدی نیست که حج از بهترین طاعات و بزرگترین قرباتی است که بنده مسلمان بوسیله آن خود را به پروردگارش نزدیک می‌کند، بلکه یکی از پنج عبادتی است که از طرف خداوند فرض گردیده و دین اسلام بر آن‌ها استوار است. چنانکه رسول خداصدر حدیث صحیح فرموده‌اند: «بُنِيَ الإِسْلامُ عَلَى خَمْسٍ: شَهَادَةِ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ, وَإِقَامِ الصَّلاةِ, وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ, وَصَوْمِ رَمَضَانَ, وَحَجِّ الْبَيْتِ» [۱].

«اسلام بر پنج ستون استوار گردیده است، ۱- گواهی دادن به اینکه هیچ معبود برحقی جز خدای یکتا لایق پرستش نیست و محمد فرستاده اوست. ۲ - برپاداشتن نماز ۳-پرداختن زکات ۴- روزه ماه رمضان ۵- حج خانه خدا».

در احادیث زیادی از پیامبرصثابت شده که ایشان امت‌شان را ترغیب کرده‌اند که حج کنند و این طاعت بزرگ را انجام دهند. و همچنین غنائم هنگفتی که اعم از پاداش بزرگ و بخشایش گناهان و غیره بدست خواهند آورد را بیان فرموده‌اند.

ازامام مسلم روایت شده که پیامبر اکرمصبه عَمرو بن عاصسهنگامیکه ایشان اسلام آورد فرمودند: «أَمَا عَلِمْتَ أَنَّ الإِسْلاَمَ يَهْدِمُ مَا كَانَ قَبْلَهُ وَأَنَّ الْهِجْرَةَ تَهْدِمُ مَا كَانَ قَبْلَهَا وَأَنَّ الْحَجَّ يَهْدِمُ مَا كَانَ قَبْلَهُ» [۲].

«آیا ندانسته‌ای که اسلام و هجرت و حج همه گناهان گذشته را نابود می‌کنند».

ازأبو هریرهسروایت است که فرمود رسول خداصفرمودند: «من حج و لم يرفث و لم يفسق رجع كيوم ولدته أمّه» [۳].

«هرکسی در حالی حج کند که گناه و نافرمانی‌ای از او سر نزند چنان پاک برخواهد گشت مانند طفلی که تازه از مادر متولد شده باشد».

حضرت أبوهریرهسروایت می‌کند که رسول اللهصفرمودند: «الْعُمْرَةُ إِلَى الْعُمْرَةِ كَفَّارَةٌ لِمَا بَيْنَهُمَا وَالْحَجُّ الْـمَبْرُورُ لَيْسَ لَهُ جَزَاءٌ إِلاَّ الْجَنَّةُ» [۴].

«عمره تا عمرۀ دیگر کفاره گناهانی است که بین آن دو عمره سرزد شده باشد و حج مبرور-مقبول- پاداشی جز بهشت ندارد».

پیامبرصدر سال دهم هجرت تنها حجشان را با مردم انجام دادند که در آن عملا چگونگی ادای این فریضه بزرگ را ترسیم کردند، و ترغیب فرمودند که تمامی گفتار و کرداری که از ایشان صادر می‌شود مورد عمل قرار گیرد،لذا فرمودند: «خُذُوا عَنِّى مَنَاسِكَكُمْ لَعَلِّى لاَ أَرَاكُمْ بَعْدَ عَامِى هَذَا» [۵].

«چگونگی حج کردن خود را از من بیاموزید شاید بعد از امسال دیگر شما را ملاقات نکنم».

لذا این حج به حجة الوداع شهرت یافت، در همین حج بود که آیه کریمۀ: ﴿ٱلۡيَوۡمَ أَكۡمَلۡتُ لَكُمۡ دِينَكُمۡ وَأَتۡمَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ نِعۡمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ ٱلۡإِسۡلَٰمَ دِينٗا﴾[المائدة: ۳]. بر رسول خدا صنازل گردید.

«امروز دین شما را برایتان به کمال رسانیدم و نعمتم را بر شما تمام کردم و دین اسلام را برای شما پسندیدم».

بر هر مسلمانی که توفیق ادای این فریضه بزرگ را حاصل کند واجب است حد اکثر تلاش خود را مبذول دارد که روش پیامبر خداصرا در حج و چگونگی ادای مناسک آن را بیاموزد، تا اینکه بتواند به همان روش حج کند و از سنت ایشان پیروی نماید،و در نهایت توانسته باشد حج را به نحو تمام وکمال انجام دهد، چون هیچ عبادتی نه حج و نه غیر آن هیچگاه نمی‌تواند کامل باشد مگر اینکه بندۀ مسلمان گام به گام در خط رسول اکرمصحرکت کرده و مطابق سنت ایشان عمل کند.

تردیدی نیست که در این روزهای پر فیض هر مسلمانی در هر جای دنیا با شوق فراوان آرزو می‌کند که کاش اینک مشغول ادای این فریضۀ بزرگ می‌بودم، و کاش اینک در این مراسم مقّدس حضور می‌داشتم، کاش چشمم به این بیت عتیق می‌افتاد که بشدت آن را دوست می‌دارم چون همۀ مسلمین جهان با بیت الله الحرام یک رابطه عمیق و پیوند ناگسستنی دارند، که از همان اولین روزهای پیوندشان با اسلام آغاز شده و تا جان در بدن دارند ادامه خواهد یافت، یک کودک مسلمان اولین چیزی که در باره دین بگوشش می‌رسد ارکان پنجگانه اسلام است که یکی از آن‌ها حج بیت الله الحرام است، کافریکه مسلمان می‌شود پس از ادای کلمۀ شهادت بقیۀ ارکان اسلام یعنی نماز، زکات، روزه و حج بیت الله الحرام به او آموخته می‌شود، اولین رکن از ارکان اسلام پس از کلمۀ شهادت نماز‌های پنجگانه است که خداوند پنج مرتبه در شبانه روز بر هر مسلمان فرض کرده و روی آوردن به بیت الله را یکی از شروط اساسی آن قرار داده است، لذا می‌فرماید:

﴿قَدۡ نَرَىٰ تَقَلُّبَ وَجۡهِكَ فِي ٱلسَّمَآءِۖ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبۡلَةٗ تَرۡضَىٰهَاۚ فَوَلِّ وَجۡهَكَ شَطۡرَ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِۚ وَحَيۡثُ مَا كُنتُمۡ فَوَلُّواْ وُجُوهَكُمۡ شَطۡرَهُۥ﴾[البقرة: ۱۴۴].

«آری رویکرد ترا به آسمان می‌بینیم اینکه روی ترا به قبله‌ای که از آن خشنود شوی میگردانیم پس روی بسوی مسجد الحرام آور و هر جا که هستید رویتان را بدانسو کنید».

پس رابطه هر مسلمان با بیت الله بطور مستمر در هر شبانه روز چندین بار تجدید می‌شود، در هر نمازی که می‌خواند چه فرض و چه نفل به بیت الله روی میآورد کما اینکه در دعا به آن روی میآورد [۶].

لذا این پیوند محکمی که بوسیله آن، این رابطه ناگسستنی بین قلب هر مسلمان و خانۀ پروردگارش بطور مداوم بر قرار گردیده ناگزیر بندۀ مسلمان را وادار میکند که با اشتیاق فراوان به آن بیت عتیق روی آورد، تا با دیدن آن لذّت ببرد، و تا اینکه اگر توانایی رسیدن به این خانه زیبا را داشته باشد حجی که خداوند بر او فرض گردانیده ادا کند. پس مسلمان هر زمانی که توانایی پیدا کند بی‌درنگ عازم خواهد شد تا که هم این فریضه الهی را اداء کند، و هم چشمش به جمال خانه‌ای بیفتد که سال‌ها در نماز‌هایش بدان روی می‌آورده است. ﴿فِيهِ ءَايَٰتُۢ بَيِّنَٰتٞ مَّقَامُ إِبۡرَٰهِيمَ﴾[آل‌عمران: ٩٧]. «در آن شگفتی‌های آشکار از جمله مقام ابراهیم است».

پس بنابر این، ای برادر و خواهر زائر! بخاطر توفیقی که خداوند به تو عنایت فرموده واجب است که شکر این نعمت عظیم را بجای آوری، توفیق اینکه این فریضه الهی را اداء گردانی،توفیق اینکه عبادت بزرگی را انجام دهی، و توفیق اینکه به دیدار خانۀ خدا مشرف شوی، خانه‌ای که قبلۀ تمامی مسلمین در سراسر جهان است. کما اینکه واجب است تلاش کنی که این فریضه بزرگ را به بهترین و کامل‌ترین وجه ممکن اداء گردانی، بدون آنکه کمی و بیشی و یا افراط و تفریطی در آن روی دهد.

بلکه باید تلاش کنی که این فریضه باروش درست و مستقیم و با پیروی از رسول اکرمصانجام گیرد، و از هر عمل خود فقط رضا و خوشنودی خدا را مدّ نظر داشته باشی، و پاداش نیکو و بخشش گناهانت مطلوبت باشد، تا اینکه پس از این سفر مبارک در حالی به خانه‌ات برگردی که گناهانت بخشوده شده، سعی و کوششت مقبول درگاهش قرار گرفته، و اعمال نیکویت مورد پذیرش او تعالی قرار گرفته باشد، در حالی برگردی که کاملاً یک زندگی جدیدی را آغاز کنی؛ زندگی‌ای سرشار از ایمان و تقوی، مملو از اعمال نیکو و استقامت و پایداری، زندگی‌ای که سراسر تلاش و کوشش در طاعت و عبادت باشد.

براستی که حج فرصتی طلایی است که بنده مؤمن در آن برای آخرتش توشه برگیرد، از توبه آغاز کند، و مخلصانه ببارگاه پروردگارش اعلان پشیمانی نماید، و با جدّیت کامل به طاعت وعبادت روی آورد و برای حصول رضا و خوشنودی پروردگارش بشدّت تلاش نماید.

آری در حج فرصت‌های زیادی دست می‌دهد که بنده مسلمان پند بگیرد، پند‌های آموزنده، درس‌های مفید و مؤثر، فوائد بزرگ و بیاد داشتنی در تمامی عرصه‌ها، در عقیده درعبادت دراخلاق و غیره. از اولین گامی که حاجی بر می‌دارد یعنی از میقات که احرام می‌بندد تا آخرین لحظه‌ای که طواف وداع را انجام می‌دهد وناگزیر خانۀ خدا را وداع می‌کند در تمام این مدت او براستی در یک مدرسۀ تربیتی و ایمانی بزرگی بسر می‌برد، مدرسه‌ای که مؤمنان و پرهیزگاران از آن مدرک بخشش گناهانشان را بدست می‌آورند و علاوه بر آن، در این مدرسه شاهد منافع بزرگی خواهند بود. آری! منافع بزرگ، درس‌های متنوع و پندهای مؤثری که دل‌ها را زنده می‌کند و ایمان را پرورش می‌دهد وتقویت می‌کند چنانکه خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَأَذِّن فِي ٱلنَّاسِ بِٱلۡحَجِّ يَأۡتُوكَ رِجَالٗا وَعَلَىٰ كُلِّ ضَامِرٖ يَأۡتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٖ ٢٧ لِّيَشۡهَدُواْ مَنَٰفِعَ لَهُمۡ﴾[الحج: ۲٧-۲۸].

«و درمیان مردم برای حج ندا در ده که پیاده وسواره برهر شتر لاغری – که از هر راه دوری می‌آیند – روبسوی تو آرند، تا در منافعی که برای آنان هست حضور داشته باشند».

[۱] صحیح بخاری حدیث شماره ۸ و صحیح مسلم حدیث شماره ۱۶. [۲] صحیح مسلم حدیث شماره ۱۲۱. [۳] بخاری شماره ۱۵۲۱ و مسلم ۱۳۵۰. [۴] صحیح مسلم ۱۳۴٩. [۵] صحیح مسلم حدیث شماره ۱۲٩٧. [۶] نگا: الحج فضله وفوائده تالیف والد مکرم الشیخ عبدالمحسن العباد البدر حفظ الله. در ضمن مجموعه: قبس من هدی الاسلام ص ۱۲۸-۱۳۳.