خلاصۀ این بحث

به این ترتیب، تمامی مصالح و منافع انسان‌ها که نظام دنیا بر آن می‌چرخد، در سه بخش خلاصه می‌شود:

اول: دفع مفاسد: یعنی: منع و دور نمودن مفسده‌ها و زیان‌های که در نزد علمای اصول فقه به نام ضروریات پنجگانه [۲۰]معروف است، ثمره و خلاصۀ آن همانا دفع کردن ضرر از شش اصولی‌که قبلا [در بحث سیاست داخلی] ذکر نمودم، می‌باشد که عبارت‌اند: ۱- حفظ دین ۲ - حفظ نفس ۳ - حفظ عقل ۴ - حفظ نسب ۵- حفظ آبرو و ارزش‌ها ۶- حفظ مال.

دوم: جلب مصالح: یعنی [فراهم ساختن و بدست آوردن منافع انسان‌ها] که نزد علماء بعنوان حاجیات معروف است که از جمله می‌توان بعض فروع و مسائلی‌که در تحت حاجیات داخل است نام برد از قبیل: بیوع یعنی خرید و فروش و اجاره و عامۀ مصالح و [معاملات] مشترک و متبادل بین افراد و توده‌های جامعه بوجه مشروع.

سوم: آراسته بودن به مکارم اخلاق: یعنی مزیّن شدن به اخلاق ستوده و رفتار و عمل نمودن به عادات نیک و حسنه که مخالف با شریعت نباشد، که نزد علمای اصول بنام تحسینیات معروف است، و از جمله فروع و شاخه‌های جزویی که تحت این باب داخل می‌باشد از قرار ذیل‌اند:

۱- خصلت‌های فطری: همچو: گذاشتن ریش، و کوتاه کردن بروت (سبیل).

۲- حرام دانستن چیزهای پلید و ناپاک: [چیزهای که طبیعت انسان از آن نفرت می‌کند] و انفاق و خرچ کردن به خویشاوندان فقیر و بی‌مال. پس تمام مصالح و منافع بشر که در بالا ذکر شد به جز دین اسلام هیچ دین و آئینی دیگری در روی زمین نمی‌تواند بطور درست و حکیمانه آنرا محقق ساخته و حفظ نماید چنانکه اللهأمی‌فرماید: ﴿الٓرۚ كِتَٰبٌ أُحۡكِمَتۡ ءَايَٰتُهُۥ ثُمَّ فُصِّلَتۡ مِن لَّدُنۡ حَكِيمٍ خَبِيرٍ ١﴾[هود: ۱]. «الرا، [این قرآن] کتاب بزرگواری است که آیه‌های آن [توسط اللهأأ] منظم و محکم گردیده است [لذا هیچ‌گونه تناقض و خللی بدان راه ندارد] سپس به تفصیل (آیات آن) شرح و بیان شده است از جانب حکیمی آگاه» [۲۱].

[۲۰] مراد چیزی‌که از فوت آن مصالح و امور امت مختل شده و قوامش از بین می‌رود. [۲۱] ترجمۀ این رساله «الإسلام دین کامل» نوشته شیخ محمد الأمین الشنقیطی: بتاریخ ۴ / ٧ / ۱۴۲۸ﻫ به پایان رسید. اللهم لك الحمد أولاً وآخرا، ولك الشکر عـلی ما أنعمت به علینا، اللهم ارحمني واغـفـر لي ولوالديَّ ولأساتذتي ولکل من له حق علینا، وصلی الله وسلم وبارك علی نبیّنا محمد وآله وأصحابه أجمعین ومن تبعهم بإحسان إلی یوم الدین. آمین.