شايعه پراکنی و سخن چینی
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِن جَآءَكُمۡ فَاسِقُۢ بِنَبَإٖ فَتَبَيَّنُوٓاْ أَن تُصِيبُواْ قَوۡمَۢا بِجَهَٰلَةٖ فَتُصۡبِحُواْ عَلَىٰ مَا فَعَلۡتُمۡ نَٰدِمِينَ ٦﴾[الحجرات: ۶].
«ای مؤمنان! اگر فاسقی برای شما خبری آورد، به‌خوبی بررسی کنید تا مبادا ندانسته به عده‌ای آسیب برسانید و بدین ترتیب بر کردۀ خویش پشیمان شوید».
در این آیه مباركه الله تبارک و تعالی به مؤمنان دستور می‌دهد هر گاه خبری مهم كه نتیجه بزرگی را در پی دارد به شما برسد قبل از پذیرفتن آن بنگرید آورنده آن خبر چگونه آدمی است اگر او شخصی فاسق باشد یعنی از ظاهر حال او پیدا باشد كه لیاقت اعتماد را ندارد در آن صورت قبل از اقدام بر اساس خبر او تحقیق كنید واقعیت چیست؟ طوریكه مشاهده میشود بیشتر دشمنی‌ها و جنگ‌ها در بین مردم و گروها به سبب شنیدن و اعتماد كردن به اخبار و احوال دروغ و فتنه انگیز پدید می‌آید، كه سبب عجله در عكس العمل بدون تحقیق و اثبات می‌باشد كه ضرر جبران ناپذیر به هر دو طرف می‌رساند و در نتیجه پشیمانی به بار می‌آورد.
الله تعالی به این دلیل كلمه فاسق را ذكر نموده كه اكثراً سبب اینگونه نزاعات افراد فاسق هستند، زیرا فاسق دروغگو می‌باشد.
پس برای جلو گیری از نزاعات وكشمكش‌ها و بروز فتنه و فساد در بین دو برادر و یا در بین خانواده‌ها و جامعه نباید به گمان‌ها و اخبار غیر دقیق توجه شود بلكه باید بین خبر فرد صالح و شخص فاسق تفاوت وجود داشته باشد. اخباری كه به گوش ما می‌رسد بدون تحقیق و بررسی جدی گرفته نشود بلكه باید به اسلوب و شیوه مناسب منبع اساسی آن دریافت شود و موضوع به شكل مسالمت آمیز حل و فصل گردد تا مبادا سبب برپائی فتنه و فساد در بین مسلمانان گردد. كه در آن وقت هر دو طرف مورد عذاب الهی قرار خواهند گرفت.
و گاهی اتفاق می‌افتد كه شخص فاسقی در بین دو نفر یا دو گروه به شیطنت و سخن چینی می‌پردازد تا آنها را به جان هم انداخته از یكدیگر دور نماید پس بر همه مسلمانان واجب است اینگونه افراد را بشناسند و بدون تحقیق و بررسی به حرف‌های آنها گوش ندهند تا از شیوع هر گونه فتنه و دشمنی جلو گیری شود و مورد قهر و غضب الله تعالی واقع نگردند، مبادا آن سبب خسران دنیا و آخرت آنها شود، در چنین مواقعی به کار گرفتن صبر و شكیبائی و حكمت و كاردانی امری ضروری می‌باشد.
همچنین خبر و یا سخن کسی را به دیگری گفتن بزرگترین و اساسی‌ترین عامل قطع روابط و شعله‌ورساختن آتش کینه و عداوت میان مردم محسوب میگردد، و تعالی سخن‌چین را مذمت نموده است، می‌فرماید:
﴿وَلَا تُطِعۡ كُلَّ حَلَّافٖ مَّهِينٍ ١٠ هَمَّازٖ مَّشَّآءِۢ بِنَمِيمٖ ١١﴾[القلم: ۱۰-۱۱].
«و از هیچ سوگندخوردندۀ فرومایه‌ای فرمان مبر و از هیچ عیب‌جویی که به سخن‌چینی در رفت و آمد است».
بله به حرف کسانی که به ناروا سوگند بسیار می‌خورند گوش مده و از آنها فرمان مبر از صفات آنها این است که در رأی و اندیشه و تمییز حقیر هستند . هماز كسی است كه مردم را در پیش رویشان به بدی یاد می‌كند، و لماز كسی است كه مردم را در پشت سرشان به بدی یاد می‌كند، یعنی به غیبت آنان مبتلاست. مشاء بنمیم: كسی است كه در میان مردم در پی سخن‌چینی می‌رود تا میانه آنان را بهم زند.
حذیفه سمی‌فرماید: پیامبرصفرمودند:
«لَا يَدْخُلُ الجَنَّةَ قَتَّاتٌ» (صحيح البخاری) «سخن‌چین به بهشت داخل نمی‌گردد».
ابن عباس سمی‌فرماید: پیامبر صاز کنار باغی از باغ‌های مدینه عبور می‌کردند و آنجا صدای دو نفر را شنیدند که در قبرهای‌شان دچار عذاب بودند، آن حضرت صفرمودند: «این دو شخص دچار عذاب هستند، البته عذاب آنان به خاطر گناه بزرگی نیست، سپس فرمودند – آری یکی از آنان از ادرار خویش پرهیز نمی‌کرد، و آن دیگری سخن‌چینی می‌کرد». (فتح الباری)
یکی از صورت‌های زشت سخن‌چینی فریفتن زن علیه شوهر و عکس آن، و بهم‌زدن روابط میان آنان است، و همچنین این که برخی از کارمندان یک اداره سخن بعضی از همکاران خود را به مدیر و مسؤل اداره می‌رسانند و بدین وسیله مسؤل اداره را نسبت به کارمندان بدگمان نموده و به آنان ضرر می‌رسانند، و این کار نیز حرام و ناجایز می‌باشد.
حرمت رسول الله ص
﴿وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ فِيكُمۡ رَسُولَ ٱللَّهِۚ لَوۡ يُطِيعُكُمۡ فِي كَثِيرٖ مِّنَ ٱلۡأَمۡرِ لَعَنِتُّمۡ وَلَٰكِنَّ ٱللَّهَ حَبَّبَ إِلَيۡكُمُ ٱلۡإِيمَٰنَ وَزَيَّنَهُۥ فِي قُلُوبِكُمۡ وَكَرَّهَ إِلَيۡكُمُ ٱلۡكُفۡرَ وَٱلۡفُسُوقَ وَٱلۡعِصۡيَانَۚ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلرَّٰشِدُونَ ٧﴾[الحجرات: ۷].
«و بدانید رسول‌الله در میان شماست (و باید در تعامل با او ادب داشته باشید)؛ اگر در بسیاری از کارها از شما پیروی کند، به‌طور قطع گرفتار رنج و سختی می‌شوید. ولی الله، ایمان را محبوب شما گردانیده و آن را در دل‌هایتان آراسته و کفر و فسق و نافرمانی را برایتان ناپسند نموده است. چنین کسانی هدایت یافته‌اند».
در این آیه بیان میگردد كه اگر پیامبر صاز شما اطاعت كند و به رأی و نظریه شما گوش بدهد پس یقیناً به مشقت و سختی گرفتار میگردید و سبب نابودی شما خواهد شد زیرا پروردگاری كه زمین وآسمانها را آفریده است آگاه و داناست به آنچه كه باید انجام گیرد و به آنچه كه سبب سعادت دارین انسان‌ها میگردد و پیامبر صهر آنچه را كه میفرمایند وحی و از جانب الله تعالی بوده و نباید سخن دیگری بر آن ترجیح داده شود.
﴿وَمَا يَنطِقُ عَنِ ٱلۡهَوَىٰٓ ٣ إِنۡ هُوَ إِلَّا وَحۡيٞ يُوحَىٰ ٤﴾[النجم: ۳-۴].
«و از روی هوای نفس سخن نمی‌گوید. سخنش، چیزی جز وحی نیست که به او نازل میشود».
آنچه كه محمد ص بدان نطق می‌كند وحی از جانب الله تعالی است كه به سوی او فرستاده میشود و او نه در آن كم می‌كند و نه می‌افزاید. در حدیث شریف از عبدالله بن‌عمرو سروایت شده است كه فرمود: من هر چیزی را كه از رسول اكرمصمی‌شنیدم، می‌نوشتم تا آنها را حفظ و نگه‌داری كنم. سپس قریش مرا از این كار نهی نموده گفتند: تو هر چیزی را كه از رسول الله صمی‌شنوی می‌نویسی در حالی‌كه ایشان نیز بشرند و گاهی در حال خشم سخن می‌گویند. آنگاه از نوشتن دست كشیده این موضوع را با رسول صدر میان گذاشتم، ایشان فرمودند:
«اكْتُبْ فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ مَا خَرَجَ مِنِّي إِلَّا حَقٌّ» (مسند امام احمد) «بنویس زیرا سوگند به ذاتی كه جانم در اختیار اوست، از زبان من جز حق چیز دیگری بیرون نیامده است».
﴿فَضۡلٗا مِّنَ ٱللَّهِ وَنِعۡمَةٗۚ وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٞ ٨﴾[الحجرات: ۸].
«(و این،) به فضل و نعمتی از سوی الله (می‌باشد). و الله، دانای حکیم است».
و می‌داند چه كسی شایسته هدایت و بایسته مرحمت و نعمت است؟
اگر مسلمانان در همه امور پایبند به اوامر الهی و سنت نبوی باشند الله تعالی آنها را به راه راست هدایت می‌كند و از نعمت ایمان بهره‌مند میسازد و فضیلت و لذت و زیبائی ایمان را برای شان هویدا مینماید و سعادت دارین را در اطمینان قلبی نصیب‌شان می‌گرداند و نور ایمان را در قلب‌شان تجلی می‌دهد.