تمسخر و عیبجویی

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا يَسۡخَرۡ قَوۡمٞ مِّن قَوۡمٍ عَسَىٰٓ أَن يَكُونُواْ خَيۡرٗا مِّنۡهُمۡ وَلَا نِسَآءٞ مِّن نِّسَآءٍ عَسَىٰٓ أَن يَكُنَّ خَيۡرٗا مِّنۡهُنَّۖ وَلَا تَلۡمِزُوٓاْ أَنفُسَكُمۡ وَلَا تَنَابَزُواْ بِٱلۡأَلۡقَٰبِۖ بِئۡسَ ٱلِٱسۡمُ ٱلۡفُسُوقُ بَعۡدَ ٱلۡإِيمَٰنِۚ وَمَن لَّمۡ يَتُبۡ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلظَّٰلِمُونَ ١١﴾[الحجرات: ۱۱].

«ای مؤمنان! هیچ گروهی نیاید گروه دیگری را مسخره کند؛ چه بسا (آنها که مسخره می‌شوند) از اینها (که مسخره می‌کنند) بهتر باشند. و نیز زنان نباید سایر زنان را مسخره نمایند. چه‌بسا زنانی که مسخره می‌شوند از زنانی که مسخره‌ می‌کنند، بهتر باشند. و به عیب‌جویی از یکدیگر نپردازید و همدیگر را با لقب‌های زشت صدا نزنید. پس از ایمان آوردن، فسق و بدکاری، نام و رسم بدی است. و کسانی که توبه نکنند، ستمکارند».

اعمالی زشتی كه درین آیه مبارک ذكر گردیده تمسخر و طعنه زدن و عیب جوئی كردن و به القاب و نام‌های بد و زشت یاد كردن دیگران می‌باشد.

در آیۀ قبلی ملاحظه شد كه الله تبارک و تعالی اخوت و صمیمیت و برادری را برای مؤمنان تلقین مینماید تا مبادا نزاع وكشمكش بین آنها بروز كند و اگر چنین شد چگونه با آن مقابله صورت گیرد و خاموش گردد.

و حالا راه‌ها و اسبابی كه منشأ و منبع اینگونه اعمال و اختلافات میباشد را بیان مینماید تا مسلمانان به آن توجه نموده آنرا ریشه كن سازندز در این آیه كریمه الله أمؤمنان را از تمسخر و استهزا و ریشخند به یكدیگر منع می‌نماید.

بسیار دیده شده به سبب همین اعمال زشت بین افراد و گروه‌ها و خانواده‌ها اختلافات و كشمكش‌ها بروز کرده، این اعمال ناپسند چه بر اساس زبانی و قومی و ملی باشد و چه بر اساس سایر مسائل همه و همه گناه بس بزرگ محسوب می‌گردد، و پروردگار دانا در كتاب مجیدش آنرا منع فرموده است.

مراد از مسخره كردن فقط به استهزاء گرفتن با زبان نیست بلكه ادا درآوردن یا تقلید صدا و راه رفتن كسی، یا خندیدن و اشاره كردن به سخن كسی، یا تقلید نحوه كار كردن كسی، یا پوزخند به سر و صورت و شكل و لباس كسی، یا متوجه كردن مردم بسوی عیب كسی به صورتی كه مردم به او بخندند، چه از باب شوخی و سر گرمی باشد یا جدی، همه اینها در حقیقت مسخره كردن است و گناه محسوب می‌شود.

البته بسیار جای تعجب دارد؛ احیانا شیطان می‌تواند در پوستین برخی افراد آنچنان رسوخ کند که آن کوته اندیشان سست بنیاد، مهار خود را بکلی در دستان اهریمن خانمانسوز رها کرده، به چیزهایی که بکلی از اختیار آنها بدور بوده، در صورت گرفتن آن هیچ نقشی نداشته‌اند، افتخار می‌ورزند و آنرا مایه برتری خود بر دیگران و تحقیر سایر افراد جامعه بشری می‌دانند! تو گویی آنها از خمیری دیگر سرشته شده‌اند!.

بسی مایه ننگ است کسی به رنگ و روی، یا نژاد و ملیت، و یا زبان و قومیت خود را بر دیگران برتری دهد، یا اینکه بر اساس همین ارزشهای فطری خارج از توان انسان دیگران را خوار و پست بشمرد!. ابلهی دیــد اشتـــری بچـرا
گفت نقشت همه کژ است چرا؟
ج گفــت اشتـر اندرین پیکــار
عیب نقاش می‌کنی هشـــــدار
در کژی من مکن بعیب نگاه
تو زمن راه راست رفتن بخـــواه
ج هیچ یک از ما؛ پدر و مادر، رنگ پوست و نژاد، کشور و زادگاه، زبان و قومیتش را انتخاب نکرده است. همه بر اساس حکمت الهی بدینصورت آفریده شده‌ایم، و در آنچه نقش تقدیر رقم زده، بر قالب ما تحمیل گشته هیچ جای فخر، و یا شرمی نیست. آنچه احیانا می‌تواند باعث فخر و یا سرشکستگی فرد شود همان اختیار و دست‌رنج خود اوست... نه افغانیم و نه ترک و تتاریــم
چمن زادیم و از یک شاخساریم
تمیز رنگ وبو برما، حرام است
کـه ما، پروردهء یـک نوبـهاریم
پس آنچه در اصل ممنوع است، این است كه كسی به هیچ وجه دیگری را مسخره نكند زیرا مسخره كردن حتماً احساس تكبر و خود بزرگ بینی و خوار و كوچک شمردن دیگران را در بر دارد و این چیزی است كه از نظر اخلاقی خیلی ناپسند است. علاوه برآن این چیز سبب ناراحتی و آزار دیگران نیز گشته فساد اجتماعی در پی دارد، و موجب بروز كینه و عداوت بین مسلمانان می‌شود.

به همین دلیل اللهِ حكیم و دانا این كار را حرام قرار داده‌است.

همچنین زخم زبان زدن، اتهام وارد ساختن و عیب‌جوئی نمودن صریح یا با اشاره، روابط مردم را با یكدیگر خراب نموده در جامعه دشمنی و كینه به وجود می‌آورد.

یكی دیگر از این گناهان بزرگ كه در این آیه به آن اشاره شده این است كه كسی را به اسمی یا لقبی صدا بزنی كه او آنرا دوست نداشته باشد و موجب اهانت او گردد. مثلاً كسی را فاسق و یا منافق نامیدن، یا كسی را لنگ وكور و فلج (لنگ) خواندن، و یا كسی را به عیبی كه در پدر یا مادر یا خانوادۀ او باشد ملقب ساختن، و یا پس از مسلمان شدن كسی را به اسم دین قبلی او موسوم كردن، شخصی و یا قبیله و خانواده‌ای را به اسمی موسوم كردن كه در آن مذمت و اهانت آنها باشد.

آری! برای شخص مؤمن این مطلب بسیار شرم آور و زشت است كه به عنوان شخص بد زبان و فاسق شهرت یابد.

آیا برای كسیكه به الله أو رسول گرامی صایمان دارد و از عذاب روز آخرت می‌ترسد شرم آور نیست كه به این اوصاف پست معروف شود و به كاری دست بزند كه الله و رسول گرامی از آن به شدت منع فرموده‌اند.