اصلاح در بین مسلمانان
﴿وَإِن طَآئِفَتَانِ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ ٱقۡتَتَلُواْ فَأَصۡلِحُواْ بَيۡنَهُمَاۖ فَإِنۢ بَغَتۡ إِحۡدَىٰهُمَا عَلَى ٱلۡأُخۡرَىٰ فَقَٰتِلُواْ ٱلَّتِي تَبۡغِي حَتَّىٰ تَفِيٓءَ إِلَىٰٓ أَمۡرِ ٱللَّهِۚ فَإِن فَآءَتۡ فَأَصۡلِحُواْ بَيۡنَهُمَا بِٱلۡعَدۡلِ وَأَقۡسِطُوٓاْۖ إِنَّ ٱللَّهَ يُحِبُّ ٱلۡمُقۡسِطِينَ٩﴾[الحجرات: ۹].
«و اگر دو گروه از مؤمنان با یکدیگر جنگیدند، میانشان صلح برقرار کنید. و اگر یکی از این دو گروه، به گروه دیگر تجاوز نمود، با گروه متجاوز بجنگید تا به حکم الله بازگردد».
درین آیه مباركه الله حكیم و دانا می‌فرمایند: اگر دو گروه از اهل ایمان با هم بجنگند.
این كلمات بطور طبیعی دلالت می‌كند كه جنگیدن با یكدیگر شیوه اهل ایمان نیست و نباید چنین چیزی روی دهد، و نه از آنان انتظار آن میرود كه با وجود مؤمن بودن با یكدیگر بجنگند!.
درگیر شدن گروه‌های مسلمان از نظر الله متعال حالت بسیار ناپسندی است كه اصلا نباید روی دهد، زیرا جنگ در بین مسلمانان اساساً حرام قرار داده شده است چنانچه رسول اكرم صدر خطبۀ عید قربان در مکه مکرمه فرمودند:
«فَإِنَّ دِمَاءَكُمْ وَأَمْوَالَكُمْ عَلَيْكُمْ حَرَامٌ، كَحُرْمَةِ يَوْمِكُمْ هَذَا، فِي شَهْرِكُمْ هَذَا، فِي بَلَدِكُمْ هَذَا، إِلَى يَوْمِ تَلْقَوْنَ رَبَّكُمْ، أَلَا هَلْ بَلَّغْتُ؟، قَالُوا: نَعَمْ، قَالَ: اللَّهُمَّ اشْهَدْ». (بخاری) «خون‌ها، مال‌ها و ناموس‌های شما بر یکدیگر حرام است، همانند حرمت این روز در این ماه در این سرزمین تا آنکه به ملاقات پروردگارتان بروید. آگاه باشید! آیا ابلاغ کردم؟ ...گفتند بله! فرمودند: بارالها! شاهد باش».
و در صحیح مسلم از ابوهریره سروایت شده رسول اللهصفرمودند: «خون، مال، و ناموس هر مسلمانی بر سایر مسلمانان حرام است».
از آنجا که عوامل درگیری و اختلاف بسیار است و جلوگیری از آن بس دشوار و مشکل، پروردگار متعال راهکاری برای پیشگیری از پیامدهای ناگوار تفرقه قرار داده،آنان را به فرمانبرداری از آموزه‌های قرآن کریم و سنت پیامبرش دستور داده‌است. زیرا این تنها راهی است که آنان را به اهدافشان می‌رساند و عدالت تحقق می‌یابد و قلب‌ها به آرامش می‌رسد. الله أمی‌فرمایند:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَأَطِيعُواْ ٱلرَّسُولَ وَأُوْلِي ٱلۡأَمۡرِ مِنكُمۡۖ فَإِن تَنَٰزَعۡتُمۡ فِي شَيۡءٖ فَرُدُّوهُ إِلَى ٱللَّهِ وَٱلرَّسُولِ إِن كُنتُمۡ تُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِۚ ذَٰلِكَ خَيۡرٞ وَأَحۡسَنُ تَأۡوِيلًا ٥٩﴾[النساء: ۵۹].
«ای مومنان! از الله اطاعت کنید و از پیامبر و صاحبان امور خویش فرمانبرداری نمایید و هرگاه در چیزی اختلاف کردید، آن را به الله و پیامبر بازگردانید؛ اگر به الله و رستاخیز ایمان دارید. این بهتر است و سرانجام بهتری دارد».
حال اگر میان مومنان جنگ و درگیری رخ دهد، باز هم پروردگار متعال آنان را به حال خود رها نمی‌کند تا یکدیگر را از میان ببرند، بلکه در این مورد نیز آنها را راهنمایی کرده که به چه راهی بروند و چه روشی در پیش گیرند تا اینکه جنگ پایان یابد و آتش فتنه خاموش شود و صلح برپا گردد. پروردگار متعال می‌فرماید: «و اگر دو گروه از مؤمنان با یکدیگر جنگیدند، میانشان صلح برقرار کنید. و اگر یکی از این دو گروه، به گروه دیگر تجاوز نمود، با گروه متجاوز بجنگید تا به حکم الله بازگردد». در این فرمان الهی، رحمت و خیرخواهی بی‌نهایتی نسبت به مومنان مشاهده می‌شود.
در جایی دیگری الله متعال می‌فرمایند:
﴿وَأَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ وَلَا تَنَٰزَعُواْ فَتَفۡشَلُواْ وَتَذۡهَبَ رِيحُكُمۡۖ وَٱصۡبِرُوٓاْۚ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلصَّٰبِرِينَ ٤٦﴾[الأنفال: ۴۶].
«و از الله و پیامبرش اطاعت نمایید و با هم نزاع نکنید که سُست می¬¬شوید و شکوهتان از میان می¬رود و شکیبایی ورزید. به راستی الله با صابران است».
مسلمان برادر مسلمان است جان، مال و ناموس مسلمان بر مسلمان دیگری حرام است و كشتن مسلمانی به ناحق از جمله بزرگترین گناهان می‌باشد چنانچه الله متعال می‌فرمایند:
﴿وَمَن يَقۡتُلۡ مُؤۡمِنٗا مُّتَعَمِّدٗا فَجَزَآؤُهُۥ جَهَنَّمُ خَٰلِدٗا فِيهَا وَغَضِبَ ٱللَّهُ عَلَيۡهِ وَلَعَنَهُۥ وَأَعَدَّ لَهُۥ عَذَابًا عَظِيمٗا ٩٣﴾[النساء: ۹۳].
«و هر کس مومنی را از روی قصد بکشد، جزایش دوزخ است و جاودانه در آن خواهد ماند؛ و الله بر او خشم گرفته، و او را از رحمتش دور نموده و عذاب بزرگی برایش آماده ساخته است».
پس مسلمانان وظیفه خود بدانند كه اگر جنگ و قتالی بین دوگروه مسلمان به وقوع پیوست آنها باید طبق اوامر و ارشادات الهی عمل نموده نخست سعی و كوشش به خرج دهند تا در بین آنها صلح بر قرار گردد و از خون ریزی جلوگیری شود و اگر یک گروه بر دیگری با وجود كوشش‌های اصلاحانه حمله نموده مرتكب ظلم و ستم گردید در آن صورت وظیفه دوم مسمانان این است كه با آن گروه متجاوز به قتال وجنگ برخیزند تا اینكه به فرمان الهی گردن نهند و آن را قبول نمایند، و از جنگ و تجاوز دست بكشند، و وقتی ترک تجاوز نمودند در بین آن دو گروه باید بدون تعصب و یا حمایت از گروه مخصوصی با بكارگیری عدالت و انصاف صلح و صفا بر قرار شود.
به عبارت دیگر هرگاه دوگروه از مسلمانان درگیر جنگ شدند مؤمنین نباید تماشاچی باشند بلكه هر زمانی این وضع اسفبار به وقوع پیوست باید همه اهل ایمان ناراحت شده هر كوششی كه برای بر قراری صلح از دست آنها بر می‌آید انجام دهند.
باید طرفین درگیر را به توقف جنگ توصیه كنند و آنها را از عذاب الله متعال بترسانند و با افراد بانفوذ یا افراد بر جسته طرفین درگیر تماس بگیرند علل و اسباب درگیری را بررسی نمایند و هر كوششی كه برای بر قراری صلح از دست آنها برآید را انجام دهند، این شایستۀ مسلمانان نیست كه دست متجاوز را باز بگذارند و مظلوم را به حالش رها سازند، چه رسد كه با متجاوز همكاری كنند! بلكه وظیفه آنها این است كه اگر همه تلاشهای آنها برای بر قراری صلح بین طرفین در گیر ناكام شد ببینند كه حق با چه طرفی است و چه كسی متجاوز است و آنگاه از كسی كه بر حق است حمایت نمایند و بر علیه متجاوز بجنگند. و لازم است كه در هر حالتی حكم الله و رسولش را در نظر گرفته از عدل و انصاف كار بگیرند.
پیامبرصمی‌فرمایند: «انْصُرْ أَخَاكَ ظَالِمًا أَوْ مَظْلُومًا، فَقَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَنْصُرُهُ إِذَا كَانَ مَظْلُومًا، أَفَرَأَيْتَ إِذَا كَانَ ظَالِمًا كَيْفَ أَنْصُرُهُ؟ قَالَ: «تَحْجُزُهُ، أَوْ تَمْنَعُهُ، مِنَ الظُّلْمِ فَإِنَّ ذَلِكَ نَصْرُهُ» (متفق عليه). «برادرت را یارى كن خواه ستمكار باشد یا ستمدیده، شخصی گفت : ای رسول الله صاگر مظلوم بود او را یاری می‌کنم اما چگونه او را كمک كنم در حالیکه ظالم است؟ فرمودند: دست او را بگیر و از ادامه ظلم و ستم او را منع كن».
و فرمودند: «هر مسلمان كه مسلمانی دیگر را كه حرمت و آبرویش در خطر باشد، كمک كند، الله در مواردى كه او نیاز به كمک داشته باشد، او را كمک ویارى مىكند». (مسند امام احمد).
و فرمود: «هر كس از حیثیت و آبروى مسلمان دفاع كند، الله روز قیامت آتش دوزخ را از وى دور خواهد كرد». (مسند امام احمد).