راهنمایی تصویری آشنایی با دین اسلام

ز) قرآن و ابرها

دانشمندان شکل ابرها را مورد مطالعه قرار داده‌اند و فهمیده‌اند که ابرهای بارانی برطبق سامانه‌ی معینی شکل گرفته‌اند.

یک نوع ابر بارانی به نام کومولونیمبوس وجود دارد. هواشناسان مطالعه کرده‌اند که چگونه ابر کومولونیمبوس تشکیل می‌شود و چگونه باران، تگرگ و صاعقه تولید می‌کنند.

آن‌ها دریافته‌اند که ابرهای کومولونیمبوس مراحل زیر را برای تولید باران طی می‌کنند:

۱. هدایت ابرها به وسیله‌ی باد: ابرهای کومولونیمبوس زمانی تشکیل می‌شوند که باد تعدادی از تکه ابرها‌ی کوچک (ابرهای کومولوس) را به جایی که ابرها در آن جمع می‌شوند، هل دهد. (شکل‌های ۱۸و۱۷).

تصویر۱۷: عکس ماهواره ای، نشان دهنده‌ی ابرهایی که به سمت پوشش دادن نقاط B ، C و D در حرکت می‌باشند. پیکان‌ها نمایانگر مسیر وزش باد هستند. (The Use of Satellite Pictures in Weather Analysis and Forecasting، اندرسن و دیگران، ص. ۱۸۸)

تصویر۱۸: تکه‌های کوچک ابر (ابرهای کومولوس) در حرکت به سمت پوشش ناحیه‌ای در نزدیکی افق، جایی که یک ابر کمولونیمبوس بزرگ در آن دیده می‌شود. (Clouds and Storms ، لودلم، ص. ۷.۴)

۲. پیوستن: سپس ابرهای کوچک به هم ملحق می‌شوند تا ابرهای بزرگ تری را تشکیل دهند. ( شکل‌های ۱۹و ۱۸) (The Atmosphere ، آتنز و دیگران، صص. ۲۶۸-۲۶۹ و Elements of Meteorology، ص. ۱۴۱)

تصویر۱۹: (A) تکه ابر کوچک جدا شده (ابر کمولوس). (B) وقتی که ابرهای کوچک به هم می‌پیوندند، فشار زیری در بین ابرهای بزرگ تر افزایش یافته و ابر روی هم انباشته می‌شود. قطرات آب با علامت نمایش داده شده‌اند. (The Atmosphere، آتنز و دیگران، ص. ۲۶۹)

۳. انباشتن: زمانی که ابرهای کوچک به هم پیوستند، فشار زیرین در میان ابرهای بزرگ تر افزایش پیدا می‌کند. فشار زیرین نزدیک مرکز ابرها قوی تر از کناره‌ها می‌باشد.

این فشارهای زیرین باعث می‌شود ارتفاع بدنه‌ی ابرها افزایش یابد، بدین ترتیب ابر روی هم انباشته و متراکم می‌شود. (شکل‌های ۲۱و۲۰،۱).

این رشد ارتفاع ابرها باعث می‌شود بدنه‌ی ابرها به داخل منطقه‌ی سردتر اتمسفر کشیده شود، جایی که قطرات آب و تگرک تشکیل شده و بزرگ و بزرگ تر می‌شوند. وقتی که قطره‌های آب و تگرگ سنگین تر از آن شوند که فشار زیرین بتواند آن‌ها را نگاه دارد، از میان ابرها به شکل باران و تگرگ و غیره باریده می‌شوند. (رجوع شود به The Atmosphere، آتنز و دیگران، ص ۲۶۹ و Elements of Meteorology، میلر و تامپسون، صص. ۱۴۱-۱۴۲)

تصویر۲۰: یک ابر کمولونیمبوس. پس از آنکه ابر انباشته و متراکم گشت، باران از میان آن فرو می‌بارد. (Weather and Climate ، بودین، ص. ۱۲۳)

خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:

﴿أَلَمۡ تَرَ أَنَّ ٱللَّهَ يُزۡجِي سَحَابٗا ثُمَّ يُؤَلِّفُ بَيۡنَهُۥ ثُمَّ يَجۡعَلُهُۥ رُكَامٗا فَتَرَى ٱلۡوَدۡقَ يَخۡرُجُ مِنۡ خِلَٰلِهِۦ...﴾[النور: ۴۳]

«آیا ندیدی که الله ابر‌هایی را به آرامی می‌راند، سپس بین آن‌ها پیوند می‌دهد، آنگاه آن را متراکم می‌کند، پس قطرۀ (باران) را می‌بینی که از میان آن بیرون می‌شود»

تصویر۲۱: یک ابر کمولونیمبوس. (A Colour Guide to Clouds، سکورر و وکسلر، ص. ۲۳)

هواشناسان در همین اواخر به وسیله‌ی لوازم پیشرفته‌ای مانند هواپیما، ماهواره، رایانه، بالون‌ها و دیگر تجهیزات، به جزئیاتی در رابطه بشکل گیری، ساختار و عملکرد ابرها دست یافته‌اند و با اتکا به همین یافته‌ها توانسته‌اند ابرها و مسیر مربوط به آن‌ها، سنجش میزان رطوبت و تغییرات آن و نیز تعیین سطح و تغییر فشار جو را مورد بررسی قرار دهند. (رجوع شود به اعجاز القرآن الکریم فی وصف انواع الریاح السحوب و المطر، مکی و دیگران، ص. ۵۵)

آیه‌ی پیشین بعد از اشاره به ابر و باران، درباره‌ی تگرگ وصاعقه صحبت می‌کند:

﴿...وَيُنَزِّلُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مِن جِبَالٖ فِيهَا مِنۢ بَرَدٖ فَيُصِيبُ بِهِۦ مَن يَشَآءُ وَيَصۡرِفُهُۥ عَن مَّن يَشَآءُۖ يَكَادُ سَنَا بَرۡقِهِۦ يَذۡهَبُ بِٱلۡأَبۡصَٰرِ ٤٣﴾[النور: ۴۳]

«و [خداست که] و از آسمان، از کوه‌های که در آنجاست، دانه‌های تگرگ نازل می‌کند، پس آن را به هر کس که بخواهد می‌رساند و آن را از هرکس که بخواهد باز می‌دارد، نزدیک است درخشندگی برق آن (نور) چشم‌ها را (از بین) ببرد».

هواشناسان دریافته‌اند که ابرهای کولومونیمبوس که تگرگ می‌بارانند، ارتفاع شان به اندازه‌ی کوه‌ها و حدود ۲۵۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰ پا (۵/۴ تا ۷/۵ مایل) می‌باشد. (Elements of Meteorology، میلر و تامپسون، ص. ۱۴۱)

همانگونه که در قرآن آمده است: " ... و [خداست که] از آسمان از کوه‌هایى [از ابر یخ‏زده] که در آنجاست تگرگ فرو مى‏ریزد..." (شکل ۲۱)

ممکن است این ایه سوالی را در ذهن متبادر کند که چرا خداوند در این آیه به تگرگ اشاره کرده است: "روشنایی برق آن..."؟ آیا به این معنا است که تگرگ مهم ترین عامل به وجود آورنده‌ی صاعقه می‌باشد؟ اجازه دهید نگاهی به کتابی با عنوان "MeteorologyToday says" بیاندازیم.

کتاب می‌گوید در ناحیه‌ای از ابر که بسیار سرد و دارای تکه‌های ریز یخ می‌باشد، ابر بار الکتریکی می‌گیرد. وقتی قطره‌های آب با دانه‌های تگرگ برخورد می‌کند، گرمای درونی شان را رها ساخته و یخ می‌زنند. این باعث می‌شود سطح دانه‌های تگرگ نسبت به کریستال‌های یخ پیرامون شان گرم تر باشد. وقتی که دانه تگرگ با کریستال‌های یخ برخورد می‌کند، یک پدیده‌ی مهم اتفاق می‌افتد: الکترون‌ها از جسم سردتر به سوی جسم گرم تر جریان پیدا می‌کنند. به این ترتیب، دانه‌ی تگرگ بار الکتریکی منفی می‌گیرد. همین حالت هنگامی پیش می‌آید که قطره‌های بسیار سرد با دانه‌های تگرگ و ذرات ریز و خرد شده‌ی یخ که بار مثبت گرفته‌اند، برخورد کنند. این اجزاء سبک تر دارای بار مثبت ریزتر بواسطه‌ی فشارزیرین، به بخش‌های بالاتر ابر منتقل می‌شوند. تگرگ باقی مانده‌ی دارای بار منفی به قسمت پایین ابر ریزش می‌کند، به این ترتیب بخش پایین ابر بار منفی می‌گیرد. این بارهای منفی به شکل صاعقه تخلیه می‌گردد. (Meteorology Today، آهرنس، ص. ۴۳۷)

چنین نتیجه گرفته می‌شود که تگرگ مهم ترین عامل بروز صاعقه می‌باشد.

اطلاعات ذکر شده در زمینه‌ی صاعقه اخیراً کشف شده‌اند. تا دهه‌ی ۱۶۰۰ میلادی، نظریه‌ی ارسطو بر علم هواشناسی حاکم بود. به عنوان مثال، او می‌گفت که اتمسفر دارای دو نوع بخار خشک و نمناک است. همچنین می‌گوید که صدای تندر صدای برخورد بخارهای خشک با ابرهای مجاور می‌باشد و صاعقه سوختن و شعله ور شدن بخارهای خشک با آتشی باریک و و ملایم است. (The Works of Aristotle، ترجمه‌ی انگلیسی با عنوان: Meteorologica، جلد سوم، راس و دیگران، صص. ۳۶۹-۳۶۹ب )

این‌ها تعدادی از نظریات هواشناسی در هزار و چهار صد سال پیش، هنگامی که قرآن نازل گشت، بودند.