کیفیت سلام در نماز

در مسند الامام زید «باب التشهد» آمده است:

«حدثني زيد بن علي عن أبيه عن جده سعن علي بن أبيطالب كرم الله وجهه أنه كان إذا تشهد قال: التحيات لله والصلوات الطيبات... أشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له وأشهد أن محمداً عبده ورسوله.... ثم يحمد الله ويثنی عليه ويصلي علی النبي ثم يسلم عن يمينه وعن شماله السلام عليكم ورحمة الله والسلام عليكم ورحمة الله».

یعنی: «حدیث نمود بر من زیدبن علی از پدرش از جدش از علی‌بن‌ابیطالب که هرگاه تشهد می‌گفت، می‌گفت: «التحیات لله والصلوات لله الطیبات... شهادت می‌دهم که معبودی بجز الله وجود ندارد واحد است او، شریکی برای او نیست و شهادت می‌دهم که محمد بنده و رسول اوست... سپس خدا را حمد و ثنا می‌گفت و بر پیامبر صلوات می‌فرستاد سپس به راست و چپش سلام می‌گفت. سلام بر شما و رحمت خدا بر شما – سلام بر شما و رحمت خدا بر شما».

در این روایت مشاهده می‌نمائیم که «السلام علیک أیهـا النبي» وجود ندارد و در قبل مشاهده نمودیم که انبیاء بعد از مرگشان از دنیا غافل می‌باشند پس دلیلی ندارد که در نماز به پیامبر سلام کنیم [۱].

در کتاب «الموطاء» باب «التشهد فی الصلوة» روایت می‌کند که:

«حَدَّثَنِي عَنْ مَالِكٍ عَنْ نَافِعٍ أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ كَانَ يَتَشَهَّدُ فَيَقُولُ: بِسْمِ اللَّهِ، التَّحِيَّاتُ لِلَّهِ، الصَّلَوَاتُ لِلَّهِ، الزَّاكِيَاتُ لِلَّهِ، السَّلَامُ عَلَى النَّبِيِّ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ، السَّلَامُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ».

مشاهده می‌نمائیم که در این روایت جمله «السَّلَامُ عَلَى النَّبِيِّ» آمده است. و «السلام علیک ایها النبی» که اشاره به مخاطب است نیامده است.

دیگر اینکه در مسند عبدالله‌ بن مسعود آمده است که پیامبر تشهد را به من تعلیم می‌داد همانند اینکه سوره‌‌ای از قرآن را به من می‌آموزد می‌گفت:

«التَّحِيَّاتُ لِلَّهِ، وَالصَّلَوَاتُ وَالطَّيِّبَاتُ، السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ، السَّلَامُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ» وَهُوَ بَيْنَ ظَهْرَانَيْنَا، فَلَمَّـا قُبِضَ قُلْنَا: السَّلَامُ عَلَى النَّبِيِّ».

در‌آخر این روایت مشاهده می‌نمائیم که می‌گوید:

«فَلَمَّـا قُبِضَ قُلْنَا: السَّلَامُ عَلَى النَّبِيِّ».

یعنی: «بعد از اینکه پیامبر رحلت نمود گفتیم «السَّلَامُ عَلَى النَّبِيِّ».

و در صحیح بخاری «کتاب استئذان باب الاخذ بالیدین» نیز نظیر این روایت آورده شده است.

از روایات اینگونه بدست می‌آید که در نماز جماعت هنگامیکه به رسول الله اقتدا می‌نمودند به او سلام می‌نمودند و او نیز جواب سلام را می‌داده است. و از این دو روایتی که مشاهده نمودید بدست می‌آید که بعد از فوت پیامبرصدر نماز به او سلام نمی‌نمودند واین دو روایت و روایاتی نظیر آن، موافق با قرآن می‌باشد. همچنین در روایتی که منسوب به حضرت علی است و در ابتدای این فصل آن را مشاهده نمودید جمله «السلام علیك أیها النبی» وجود ندارد.

برخی می‌گویند: ما وقتی در نماز می‌گوئیم: «السلام علیك أیها النبی» منظورمان این نیست که او را حاضر و ناظر می‌دانیم و به او سلام می‌کنیم بلکه مانند این است که جمله‌ای را از روی کتابی می‌خوانیم ولی به نظر ما برای این که ایجاد شبهه نشود و عده‌ای سوء تعبیر ننمایند لازم است جمله «السلام علیك أیها النبی» را در نماز نگوئیم بلکه به جای آن «السلام علی النبی» بگوئیم و اگر هم سلام هم نگوئیم اشکالی ندارد.

نکته دیگر این که در نماز جماعت در پایان نماز نمازگزاران به کسی که دست راست و چپشان نشسته سلام می‌گویند و این عمل معقولی است ولی در نماز فرادا دیگر معقول نیست که یک نفر نمازگزار به کسی که در طرف چپ و راستش وجود ندارد سلام بگوید و روایاتی در تایید این گفته ما وجود دارند منجمله در کتاب «الموطأ» باب «التشهد في الصلاة» آمده است:

«وَحَدَّثَنِي عَنْ مَالِكٍ عَنْ نَافِعٍ أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ كَانَ يَتَشَهَّدُ فَيَقُولُ: بِسْمِ اللَّهِ، التَّحِيَّاتُ لِلَّهِ..... فَإِذَا قَضَى تَشَهُّدَهُ، وَأَرَادَ أَنْ يُسَلِّمَ، قَالَ: السَّلَامُ عَلَى النَّبِيِّ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ، السَّلَامُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ، السَّلَامُ عَلَيْكُمْ عَنْ يَمِينِهِ، ثُمَّ يَرُدُّ عَلَى الْإِمَامِ. فَإِنْ سَلَّمَ عَلَيْهِ أَحَدٌ عَنْ يَسَارِهِ، رَدَّ عَلَيْهِ».

از این روایت بدست می‌آید که در نماز جماعت نیز اگر در طرف چپ یا راست ما کسی نباشد نباید سلام کنیم زیرا در آخر روایت آمده است: «فَإِنْ سَلَّمَ عَلَيْهِ أَحَدٌ عَنْ يَسَارِهِ، رَدَّ عَلَيْهِ». یعنی: «پس اگر سلام گفت کسی که سمت چپ اوست به او جواب دهد».

و پر واضح است اگر در سمت چپ و یا راست نمازگزار در نماز جماعت کسی نباشد نمازگزار نباید به چپ و یا راست سلام بگوید ودر نماز فرادا نیز سلام دادن به چپ و راست معنا ندارد [۲].

[۱] این نظر مؤلف می باشد و بر خلاف رأی جمهور علمای اهل سنت و جماعت است. مصحح. [۲] این نظر مؤلف می باشد و بر خلاف رأی جمهور علمای اهل سنت و جماعت است. مصحح.