۴- دعا و استغفار مؤمنان

این مطلب را خداوند در قرآن مجید بیان می‌دارد که

﴿وَٱلَّذِينَ جَآءُو مِنۢ بَعۡدِهِمۡ يَقُولُونَ رَبَّنَا ٱغۡفِرۡ لَنَا وَلِإِخۡوَٰنِنَا ٱلَّذِينَ سَبَقُونَا بِٱلۡإِيمَٰنِ وَلَا تَجۡعَلۡ فِي قُلُوبِنَا غِلّٗا لِّلَّذِينَ ءَامَنُواْ رَبَّنَآ إِنَّكَ رَءُوفٞ رَّحِيمٌ ١٠﴾[الحشر: ۱۰].

«و کسانی که بعد از آنها می‌آیند، می‌گویند: پروردگارا! بر ما و برادران ما که در ایمان بر ما پیشی گرفتند بیامرز، و در دل‌هایمان حسد و کینه ای نسبت به مؤمنان قرار مده. پروردگارا! تو مهربان و رحیمی».

و نیز خداوند در قرآن مجید، قول حضرت ابراهیم ÷را نقل می‌کند که:

﴿رَبَّنَا ٱغۡفِرۡ لِي وَلِوَٰلِدَيَّ وَلِلۡمُؤۡمِنِينَ يَوۡمَ يَقُومُ ٱلۡحِسَابُ ٤١﴾[ابراهیم: ۴۱].

«پروردگارا! من و پدر و مادرم و همه مؤمنان را روزی که حساب برپا می‌شود بیامرز».

و غیر از این دو دعای حضرت نوح ÷که در آن دعای آخرین برای اولین و دعای اولین برای عموم مسلمانان است.

پس مؤمنان برخی برای بعضی دیگر دعا می‌کنند.

و این مطلب را حدیث حضرت ابوالدرداء سبیان می‌دارد که حضرت پیامبر صفرمودند: هر بنده مسلمانی که در غیاب برادر مسلمان خویش برایش دعا کند فرشته می‌گوید: برای تو مانند آن باد [۸۳].

دعای مسلمان در حق برادر مسلمانش مستجاب می‌شود، چنانکه از حضرت ابوالدرداء سروایت است که حضرت رسول الله صفرمودند: دعای شخص مسلمان برای برادر مسلمانش در غیاب وی مستجاب است و در نزد سرش (کنارش) فرشته مؤظفی است که هرگاه برای برادرش دعای خیر کند برآن آمین می‌گوید و نیز دعا می‌کند که برای تو نیز مانند آن باد [۸۴].

و برآن دعای فرشتگان نیز اضافه شده است که خداوند متعال می‌فرماید:

﴿ٱلَّذِينَ يَحۡمِلُونَ ٱلۡعَرۡشَ وَمَنۡ حَوۡلَهُۥ يُسَبِّحُونَ بِحَمۡدِ رَبِّهِمۡ وَيُؤۡمِنُونَ بِهِۦ وَيَسۡتَغۡفِرُونَ لِلَّذِينَ ءَامَنُواْۖ رَبَّنَا وَسِعۡتَ كُلَّ شَيۡءٖ رَّحۡمَةٗ وَعِلۡمٗا فَٱغۡفِرۡ لِلَّذِينَ تَابُواْ وَٱتَّبَعُواْ سَبِيلَكَ وَقِهِمۡ عَذَابَ ٱلۡجَحِيمِ ٧﴾[غافر: ۷].

«فرشتگانی که حاملان عرش‌اند، و آنهای که گرداگرد آن تسبیح و حمد خدا می‌گویند، و به او ایمان دارند و برای مؤمنان استغفار می‌نمایند، و می‌گویند: پروردگارا! لطف و دانش تو همه چیز را فرا گرفته است، پس کسانی که توبه کرده‌اند و راه تو را پیش گرفته‌اند، آنان را بیامرز و از عذاب دوزخ محفوظ فرما».

امام ابن کثیر /نسبت به این قول خداوند ﴿يَسۡتَغۡفِرُونَ لِلَّذِينَ ءَامَنُواْ﴾می‌فرماید: برای اهل زمین، کسانی که به غیب ایمان آورده‌اند.

خداوند فرشتگان مقرب بارگاهش را معین کرده که غایباً دعا کنند و چون این از خصوصیات ملائکه است، پس آنان بر دعای مؤمنان غایبانه آمین می‌گویند، چنانکه در حدیث حضر ابوالدرداء سبیان شد [۸۵].

[۸۳] مسلم: ۴ / ۲۰۹۴. [۸۴] مرجع سابق. [۸۵] تفسیر ابن کثیر: ۴ / ۷۱.