«عذاب قبر حق است»
اهل سنت و جماعت به عذاب قبر و نعمت‌ها و خوشی‌های قبر اعتقاد دارند و هم‌چنین معتقدند که قبر، یا گودالی از گودال‌های جهنم و یا باغی از باغ‌های بهشت است، و این عقیده از احادیث متواتر و متعددی از پیامبر خداجبه اثبات رسیده است. و هم‌چنین معتقدند که عذاب قبر شامل روح و جسم می‌شود. در این‌جا تعدادی از دلائل حق بودن «عذاب قبر» ر بیان می‌نماییم:
۱- زیدبن ثابتسروایت می‌کند: رسول خدا جدر باغی که از آن قبیله بنی نجار بود بر روی قاطری سوار بود و ما همراه رسول خدا جبودیم، ناگهان قاطر از مسیر خارج شد و فرار کرد و نزدیک بود رسول خدا جبه زمین بیفتد، در آن‌جا چهار، پنج، یا شش قبر بود، رسول خدا جفرمود:
«مَنْ يَعْرِفُ أَصْحَابَ هَذِهِ الْأَقْبُرِ؟»
«چه کسی صاحبان این قبرها را می‌شناسد؟» مردی گفت: من می‌شناسم. رسول خدا جفرمود:
این‌ها کی مرده‌اند؟
آن مرد گفت: در حال شرک (در جاهلیت) مرده‌اند.
رسول خدا جفرمود: «إنّ هذه الأُمَّةَ تُبْتَلَى في قُبُورِها فلَوْلا أنْ لا تَدَافَنُوا لَدَعَوْتُ الله أن يُسْمِعَكمْ مِنْ عَذابِ القَبْرِ الّذِي أسْمَعُ مِنْهُ»
«همانا این امت در قبرهایشان مورد آزمایش (بازخواست) قرار می‌گیرند، اگر خوف دفن نکردن مردگانتان، نمی‌بود من از خداوند متعال می‌خواستم که صدای «شکنجه‌های قبر» را که من می‌شنوم به شما هم بشنواند.» بعد از آن رسول خدا جرو به ما کرد و فرمود: «تَعَوَّذُوا بِاللَّهِ مِن عَذَابِ النَّار».
«از آتش جهنم به خدا پناه ببرید».
صحابه کرام گفتند: «نَعُّوذُ بِاللَّهِ مِن عَذَابِ النَّار».
«از عذاب آتش به خداوند پناه میّ‌بریم»
رسول خدا جفرمود: «تَعَوَّذُوا بِاللَّهِ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ».
«از عذاب قبر به خدا پناه ببرید»
صحابه گفتند: «نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ» [۳].
۲- عبدالله بن عمربروایت می‌کند که رسول خدا جفرمود: «إذا ماتَ أحدُكُمْ عُرِضَ عليهِ مَقْعَدُهُ بالغَداةِ والعَشِيِّ إِنْ كانَ مِنْ أهْلِ الجَنَّةِ فَمِنْ أهْلِ الجَنَّةِ وإِنْ كانَ مِنْ أهْلِ النَّارِ فَمِنْ أهْلِ النَّارِ يُقالُ لَهُ هذا مَقْعَدُكَ حَتَّى يَبْعَثَكَ الله إلَيْهِ يَوْمَ القِيامَةِ» [۴].
«هنگامی که یکی از شما وفات کرد، در قبرش صبح و شب جایگاهش به او نشان داده می‌شود و اگر از اهل بهشت باشد، پس بهشت به او نشان داده می‌شود و اگر اهل جهنم باشد، جهنم به او نشان داده می‌شود و به او گفته می‌شود: «این، منزل و مأوای توست تا آن‌گاه که خداوند تو را در روز قیامت زنده کند».
۳- براء بن عازبساز رسول خدا جروایت می‌کند که:
رسول خدا جفرمود: «إذا أُقْعِدَ المُؤمِنُ في قَبْرِهِ أُتِيَ ثُمَّ شَهِدَ أنْ لا إله إلاَّ الله وأنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ الله فذلك قَوْلُهُ عَزوَجَل: [۵]
﴿يُثَبِّتُ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ بِٱلۡقَوۡلِ ٱلثَّابِتِ فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا وَفِي ٱلۡأٓخِرَةِۖ﴾[إبراهیم: ۲۷].
«خداوند متعال مؤمنان را به خاطر گفتار ثابت و استوار (عقیده‌ی پایدار) هم در این دنیا (در برابر زرق و برق و بیم و هراس مشکلات محفوظ و مصون می‌دارد) و در آخرت (ایشان را در نعمت‌های فراوان و عطایای بی‌پایان و جاویدان) ماندگار می‌دارد».
«زمانی که مؤمن در قبرش قرار داده می‌شود (فرشتگان نزد او) می‌آیند، او به آسانی شهادتین را به زبان می‌آورد و خداوند متعال طبق این آیه، قدرت و نیروی درست پاسخ دادن را به او می‌دهد».
در روایت دیگری آمده است که این آیه در رابطه با «عذاب قبر» نازل شده است [۶].
۴- انس بن مالکسروایت می‌کند که رسول خدا جفرمود: «إنّ العَبْدَ إذا وُضِعَ في قَبْرِهِ وتَوَلَّى عنهُ أصْحابُهُ حتى أنهُ يَسْمَعُ قَرْعَ نِعالِهِمْ أتاهُ مَلَكانِ فَيُقْعِدانِهِ فَيقولانِ لهُ ما كُنْتَ تَقولُ في هذا الرَّجُل لِمُحَمَّدٍ فأمَّا المُؤْمِنُ فيَقول أشْهَدُ أنه عبدُ اللَّهِ ورَسُولُهُ فيُقالُ انْظُرْ إلى مَقْعَدِكَ مِنَ النَّارِ قد أبْدلَكَ الله به مقعداً منَ الجَنَّةِ فيَراهُما جَمِيعاً. وأمَّا الكافِرُ أو المُنافِقُ فيُقالُ لهُ ما كُنْتَ تَقولُ في هذا الرَّجُلِ فيَقولُ لا أدْرِي كُنْتُ أقُولُ ما يَقولُ الناسُ فيُقالُ لهُ لا دَرِيتَ ولا تَلِيتَ ثمَّ يُضْرَبُ بِمِطْراقٍ مِنْ حَدِيدٍ ضَرْبَةً بَيْنَ أُذُنَيْهِ فَيَصِيحُ صَيْحَةً يَسْمَعُها مَنْ يَلِيهِ غَيْرَ الثَّقَلَيْنِ» [۷].
«هنگامی که بنده در قبر گذاشته می‌شود و بستگان و دوستانش به خانه‌هایشان بر می‌گردند و او صدای کفش‌های آن‌ها را می‌شنود، در این هنگام دو فرشته (به نام‌های منکر و نکیر) نزد وی می‌آیند و او را می‌نشانند و می‌گویند: شهادت می‌دهم که او بنده و رسول خداست. گفته می‌شود: به جایگاه خودت در جهنم نگاه کن، خداوند به جای آن، مکانی در بهشت برایت در نظر گرفته است، و جهنم و بهشت به او نشان داده می‌شوند.
و به منافق و کافر گفته می‌شود: تو در مورد این مرد چه می‌گویی؟ می‌گوید: نمی‌دانم، آن‌چه مردم درباره او می‌گفتند، من نیز می‌گفتم.
به او گفته می‌شود: در آن نفهمیدی و قرآن را نخواندی و با یک گرز آهنین، آن‌چنان ضربه‌ای به او وارد می‌کنند که صدای جیغ و فریاد او را همه‌ی مخلوقات، به غیر از جن و انس، می‌شنوند».
۵- در حدیث صلاة الکسوف، از اسماء بنت ابی بکرسروایت است که: رسول خدا جخطبه‌ای خواند و فرمود:
«به من وحی شده است که شما در قبرهایتان مورد بازخواست، امتحان و آزمایش قرار می‌گیرید همانند فتنه‌ی دجال، که برایتان نوعی امتحان و آزمایش قرار خواهد بود تا آشکار گردد که چه کسی از او پیروی می‌کند و چه کسی از او روی‌گردان می‌شود».
فرشتگانی نزد شما می‌آیند و از شما سؤال می‌شود: «مَا عِلْمُكَ بِهذَا الرَّجُلِ؟»
در مورد این شخص (محمد ج) چه می‌دانید؟
شخص مؤمن و دارای یقین کامل می‌گوید: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ الله جَاءَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَى فَأَجَبْنَا وَآمَنَّا وَاتَّبَعْنَا».
«این شخص محمد جاست که با دلائل روشن و واضح و هدایت کامل نزد ما آمد، ما نیز دعوتش را پذیرفته و به او ایمان آوردیم و از او پیروی نمودیم».
سپس به او گفته می‌شود: راحت بخواب، ما می‌دانستیم که تو دارای یقین کامل هستی.
و اما منافق یا مرتاب (شخصی که در مورد اسلام یا ایمان متردد است) می‌گوید: من چیزی نمی‌دانم، از مردم شنیدم که چیزهایی می‌گفتند، من هم مثل آن‌ها می‌گفتم [۸].
۶- از ابو ایوبسروایت است که: رسول خدا جهنگام غروب، بیرون رفت و ناگهان صدایی را شنید و فرمود: «يَهُودُ تُعَذَّبُ فِي قُبُورِهَا» [۹].
«یهود در قبرهایشان عذاب داده می‌شوند.»
۷- از عایشهلروایت شده است که: یک زن یهودی نزد عایشهل آمد و عذاب قبر را برای وی ذکر کرد و گفت: «أَعَاذَكَ الله مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ».
«خداوند تو را از عذاب قبر پناه دهد!»
و عایشهلاز رسول خدا جدرباره‌ی عذاب قبر سؤال کرد، رسول خداجفرمود: بله عذاب قبر حق است.
عایشهلمی‌گوید: بعد از آن، رسول خدا جبعد از هر نمازی، از عذاب قبر به خدا پناه می‌جست [۱۰].
۸- از ابوهریرهسروایت است که: رسول خدا جهمیشه این دعا را می‌خواند: «اللَّهُمَّ إِنِّي أعُوذُ بِكَ مِنْ عَذابِ جَهَنَّمَ وَمِنْ عَذَابِ القَبْرِ ومِنْ فِتْنَةِ المَحْيا والمَماتِ ومِنْ شَرِّ فِتْنَةِ المَسيح الدَّجالِ» [۱۱].
پروردگارا! من از عذاب قبر و عذاب جهنم و از فتنه زنده‌ها و مرده‌ها و از شر فتنه مسیح دجال به تو پناه می‌برم».
در تمام این احادیث و احادیثی که ما آن‌ها را ذکر نکردیم، مسأله عذاب قبر به اثبات رسیده، و حق بودن آن تصریح شده است. عذاب قبر از جمله عقایدی است که بر هر مسلمان لازم است که به آن ایمان داشته باشد. پس تو ای برادر و ای خواهر مسلمان! این مسأله (عذاب قبر) را خوب به خاطر بسپار و همیشه در فکر و یاد آن باش، خداوند تو را از آن نجات دهد. از آن‌جا که خداوند صاحب رحمت واسعه است و نسبت به بندگانش لطف دارد، پیامبران را به عنوان بشارت دهنده (به بهشت و نعمات آن) و بیم دهنده (از جهنم و عذاب‌های آن) به سوی انسان‌ها گسیل داشت تا با این اقدام بر انسان‌ها اتمام حجت کرده باشد. بدون تردید رسول خدا جنزد ما آمد و آن چیزهایی را که باعث نجات از «عذاب قبر» می‌شوند، برای ما بیان فرمود و نیز عوامل و اسبابی را که باعث نجات از «عذاب قبر» می‌شوند برای ما توضیح داد.
اکنون به ذکر اسباب و عوامل نجات‌دهنده از عذاب قبر می‌پردازیم، تا هر مسلمان نسبت به آن‌ها شناخت و آگاهی کافی داشته باشد، زیرا نجات از «عذاب قبر» منوط به پرهیز از منهیات و اشتغال به انجام دستورهای خداوندی است.
در این بخش به ذکر پاره‌ای از علل و اسبابی که منجر به «عذاب قبر» می‌شوند، می‌پردازیم.
[۳] روایت از مسلم (۲۸۶۷). [۴] روایت از بخاری (۱۳۷۹) و مسلم (۲۸۶۶). [۵] روایت از الفتح الکبیر فی ضم الزیادة إلى الجامع الصغیر (۱/۸۰) [۶] روایت از بخاری (۱۳۶۹) و مسلم (۲۸۷۱) [۷] روایت از بخاری (۱۳۷۴) و مسلم (۲۸۷۰) [۸] روایت بخاری (۱۳۷۵) و مسلم (۲۸۶۹) [۹] روایت از بخاری (۱۳۷۵) و مسلم (۲۸۶۹) [۱۰] روایت بخاری (۱۳۷۲) [۱۱] روایت از بخاری (۱۳۷۷) و مسلم (۵۸۸) این دعا بعد از فراغت از تشهد در نماز خوانده می‌شود. و در بعضی از روایات آمده است که رسول خدا جبه ما این دعا را تعلیم می‌دادند هم‌چنان که سوره‌ای را به ما تعلیم می‌دادند.