احوال و عملکرد سلف صالح در ماه مبارک رمضان

۲- قیام رمضان (نماز تراویح)

یکی از عبادات مسنونه که مسلمانان در ماه رمضان به انجام آن مبادرت می‌ورزد قیام رمضان است، انجام این مراسم، شکوه و عظمت ویژه‌ای به مساجد می‌دهد؛ زیرا مسلمانان بعد از افطاری از هر طرف به‌سوی مساجد سرازیر شده و بعد از ادای فریضه‌ی عشاء آماده‌ی نماز قیام (سنت تراویح) می‌شوند. نماز تراویح مخصوص رمضان است و در غیر آن اقامه نمی‌شود. علت نامگذاری آن به تراویح این است که بعد از ادای هر چهار رکعت برای استراحت می‌نسشتند، نماز تراویح از هشت تا بیست رکعت است که فرد نماز گذار میان هردو رکعت یکبار سلام می‌دهد. اصل در مشروعیت آن حدیث بخاری و مسلم است که می‌فرماید:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ «مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» [۱۶].

ترجمه: از ابوهریره روایت شده که رسول خدا ج فرمود: «هر کس از روی ایمان و اخلاص در ماه رمضان (به ادای نماز تراویح) بایستد، گناهان پیشین او بخشیده خواهد شد».

خداوند متعال در مقام تعریف و تمجید – بهتر بگوییم توصیف - از عباد الرحمن می‌فرماید: ﴿وَعِبَادُ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلَّذِينَ يَمۡشُونَ عَلَى ٱلۡأَرۡضِ هَوۡنٗا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ ٱلۡجَٰهِلُونَ قَالُواْ سَلَٰمٗا٦٣ وَٱلَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمۡ سُجَّدٗا وَقِيَٰمٗا٦٤﴾[الفرقان: ۶۳-۶۴]. «بندگان خداوند (موسوم به عباد الرحمن) کسانی هستند که متین و متواضعانه و بدون تکبر بر زمین راه می‌روند و هرگاه نادانان آن‌ها را (به لحنی جاهلانه) مخاطب قرار دهند، گویند سلام برشما، و آن‌ها کسانی هستند که شب را در حال سجده و قیام (نماز) به روز می‌رسانند».

آری قیام اللیل از جمله‌ی عادات – بل عبادات - رسول خدا ج و یاران گرامیش (رضوان الله علیهم اجمعین) بوده است.

امّ المؤمنین عایشه‌ی صدیقه ل می‌فرماید: «نماز شب را ترک مکن چون رسول خدا ج آن را هیچوقت ترک نمی‌کرد و هرگاه مریض می‌شد یا دچار کسالت می‌گردید آن را نشسته ادا می‌کرد».

امیرالمؤمنین عمر بن خطابس را عادت بر این بود که، در شب‌ها تا آنجا که می‌توانست نماز سنت می‌خواند و هنگامی که شب به نصف می‌رسید افراد خانواده را بیدار می‌کرد و می‌فرمود: نماز، نماز. بعد این آیه را تلاوت می‌کرد ﴿وَأۡمُرۡ أَهۡلَكَ بِٱلصَّلَوٰةِ وَٱصۡطَبِرۡ عَلَيۡهَاۖ لَا نَسۡ‍َٔلُكَ رِزۡقٗاۖ نَّحۡنُ نَرۡزُقُكَۗ وَٱلۡعَٰقِبَةُ لِلتَّقۡوَىٰ١٣٢﴾[طه: ۱۳۲]. «خانواده‌ی خود را به گزاردن نماز دستور بده (چرا که نماز مایه‌ی یاد خدا و پاکی و صفای دل و تقویت روح است) و خود نیز بر اقامه‌ی آن ثابت و ماندگار باش. ما از تو روزی نمی‌خواهیم بلکه ما به تو روزی می‌دهیم، سر انجام (نیک و ستوده) از آن (اهل تقوا و) پرهیزگاری است».

ابن عمرب آیه‌ی: ﴿أَمَّنۡ هُوَ قَٰنِتٌ ءَانَآءَ ٱلَّيۡلِ سَاجِدٗا وَقَآئِمٗا يَحۡذَرُ ٱلۡأٓخِرَةَ وَيَرۡجُواْ رَحۡمَةَ رَبِّهِۦۗ قُلۡ هَلۡ يَسۡتَوِي ٱلَّذِينَ يَعۡلَمُونَ وَٱلَّذِينَ لَا يَعۡلَمُونَۗ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ٩﴾[الزمر: ۹]. را تلاوت می‌کرد و بعد می‌فرمود: امیر المؤمنین عثمان بن عفان مصداق عینی و واقعی این آیه است. ترجمه: «آیا آن کسی که در اوقات شب سجده کنان و ایستاده به طاعت و عبادت مشغول است و (خویشتن را) از (عذاب) آخرت بدور می‌دارد و رحمت پروردگار خود را خواستار می‌گردد؟ بگو: آیا کسانی که (وظیفه‌ی خود را در قبال خدا) می‌دانند با کسانی که (چنین چیزی را) نمی‌دانند برابر و یکسانند؟ (هرگز) تنها خردمندان (فرق اینان را با آنان تشخیص می‌دهند و از آن) پند و اندرز می‌گیرند».

ابن ابی حاتم گوید: دلیل این گفته‌ی ابن عمر در مورد عثمان بن عفان این است که وی بحدّی شب زنده‌داری می‌کرد و نماز می‌خواند که بعضی اوقات نزدیک بود همه‌ی قرآن را در یک رکعت تلاوت کند.

علقمه‌ بن قیس می‌گوید: «یک شب در نزد عبد الله بن مسعود ماندگار شدم، از ابتدای شب به تلاوت قرآن و اقامه‌ی نماز و عبادت مشغول گردید و همچون قرائت امام در مسجد هنگام امامت با صدای بلند قرآن را تلاوت می‌کرد و این کار را تا پایان شب ادامه می‌داد و در آخر نماز وتر را می‌خواند».

از سائب بن زید نقل شده که : «قارئ و امام نماز؛ در نمازش سوره‌های صد آیه‌ای یا طولانی‌تر را تلاوت می‌کرد و ماهم پشت سر او در قیام می‌ماندیم و از فرط خستگی برچوب دستی‌هایمان تکیه می‌کردیم و تنها بعد سر زدن سپیده‌ی صبح به خانه‌هایمان برمی‌گشتیم». الله اکبر..

برادر و خواهر ایمانیم: بیاییم خودمان را با این صالحان که شاگردان مباشر یا غیر مباشر رسول خدا ج و یاران باوفای او (رضوان الله علیهم اجمعین) بودند مقایسه کنیم.

خال محبوبان سیاه و دانه‌ی فلفل سیاه
هردو جان سوزند ولی این کجا و آن کجا

ایشان که سلف صالح و مشهود لهم بودند این چنین از خدا می‌ترسیدند ولی ما که از عصر سعادت و تربیت اصیل دور افتادایم و در دام شهوات ‌غلطیده‌ایم چی؟

پس برادر و خواهر، بیاییم ماه رمضان و نماز تراویح را فرصت شماریم تا ان‌شاء الله از زمره‌ی "قائمین رمضان" بشمار آییم.

قال ج: «مَنْ قَامَ مَعَ الإِمَامِ حَتَّى يَنْصَرِفَ كُتِبَ لَهُ قِيَامُ لَيْلَةٍ». [۱۷]

ترجمه: «هرکس همراه با امام به قیام بایستد، تا امام از نماز منصرف می‌گردد، قیام یک شب تمام برای او نوشته می‌شود».

*****

[۱۶] بخاری (۳۹) و مسلم (۷۵۹). [۱۷] شرح عمدة الأحكام [مؤلف]. آلبانی در صحیح ترمذی (۸۰۶) می‌گوید: صحیح است. [مصحح]