۸- پی‌گیری و جستجوی شب قدر
برای اهمیت شب قدر همین بس که خداوند در دو سوره از قرآن به صراحت از آن نام برده و یکی از سور قرآن بنام آن آمده است:
﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَٰهُ فِي لَيۡلَةِ ٱلۡقَدۡرِ١ وَمَآ أَدۡرَىٰكَ مَا لَيۡلَةُ ٱلۡقَدۡرِ٢ لَيۡلَةُ ٱلۡقَدۡرِ خَيۡرٞ مِّنۡ أَلۡفِ شَهۡرٖ٣﴾[القدر: ۱-۳]. «ما قرآن را درشب قدر نازل کردهایم. و تو چه دانی که شب قدر چیست. شب قدر بهتر از هزار ماه است».
آری این شب در کلام رب العالمین مبارک توصیف شده است: ﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَٰهُ فِي لَيۡلَةٖ مُّبَٰرَكَةٍۚ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ٣﴾[الدخان: ۳]. «ما قرآن را در شب مبارکی نازل کردهایم، ما همواره بیم‌دهنده بوده‌ایم».
ام المؤمنین عایشه‌ی صدیقه‌ی بنت صدیق، همسر محبوب رسول خدا ج می‌گوید: خدمت رسول خدا ج عرض کردم: ای رسول الله، اگر شب قدر را دریافتم چی بگویم؟ فرمود: بگو: «اللَّهُمَّ إِنَّكَ عَفُوٌّ تُحِبُّ الْعَفْوَ فَاعْفُ عَنِّي أَوِ اعْفُ عَنَّا». [۲۷] «خداوندا تو خود بخشنده‌ای و بخشش را دوست داری، پس مرا ببخش».
رسول الله ج فرمود: «مَنْ قَامَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ». [۲۸]
ترجمه: «هر کس شب قدر را از روی ایمان و اخلاص با عبادت و قیام زنده نگه دارد، همه‌ی گناهان و خطاهای گذشته‌اش مورد عفو قرار خواهند گرفت».
رسول الله ج خود شب قدر را جدّا پی گیری می‌کرد و به یاران بزرگوارش دستور می‌داد آن را جستجو و پی گیری کنند و چون دهه‌ی آخر رمضان فرا می‌رسید، به خانواده و اهل بیت گرامی خود دستور می‌داد شب زنده‌داری کنند و از خواب و استراحت دوری گزینند تا از خیرات و برکات این لیالی مبارک بهره و ثواب هرچه بیشتری ببرند.
«فَكَانَ يُرَغِّبُهُمْ فِي قِيَامِ رَمَضَانَ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَأْمُرَهُمْ بِعَزِيمَةٍ، وَيَقُولُ: مَنْ قَامَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ. قَالَ: فَتُوُفِّيَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَالْأَمْرُ عَلَى ذَلِكَ» [۲۹].
ترجمه: «پیغمبر آنان را به قیام رمضان تشویق می‌کرد بدون اینکه آنان را به تاکید به قیام آن وادارد. و می‌فرمود: هر کس از روی ایمان و اخلاص به خاطر خدا شب قدر را با عبادت زنده نگه دارد گناهان پیشینش مورد عفو و بخشش قرار خواهد گرفت. گفت: رسول خدا از دنیای فانی رخت بربست و وضع بر این منوال بود».
برخی از سلف صالح در شب‌های آخر ماه رمضان، غسل سنّت انجام می‌دادند و خود را مزین و معطّر می‌کردند و با اعتکاف در مساجد پی گیر شب قدر می‌شدند، باشد که از خیرات و برکات فراوان آن بهره‌ای ببرند.
ای کسی که عمر گذشته‌ی خود را بیهوده گذرانده‌ای، از خواب گران غفلت بر خیز و نواقص گذشته‌ات را با پی گیری شب‌های قدر و قیام اللیل در آن‌ها جبران نما، زیرا این شب به منزله‌ی عمر است و عبادت در آن به اندازه‌ی هزار ماه تمام ارزش و ثواب دارد. هر کس دربِ اقبال و شانس بر او مسدود گردد و از خیرات این شب مبارک محروم گردد در واقع از تمامی خیرات دنیا محروم گردیده است.
طبق نصوص و روایات فراوان، این شب مبارک در دهه‌ی اخیر رمضان واقع است و احتمال وقوعش در شب‌های فرد بیشتر، اما بیشترین و قوی‌ترین احتمال بر وقوع آن در شب ۲۷ رمضان است.
دلیل قرآنی وقوع آن در رمضان: خداوند در سوره‌ی البقرة می‌فرماید ﴿شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِيٓ أُنزِلَ فِيهِ ٱلۡقُرۡءَانُ﴾[البقرة: ۱۸۵].
و در سوره‌ی قدر می‌فرماید ﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَٰهُ فِي لَيۡلَةِ ٱلۡقَدۡرِ١﴾[القدر: ۱]، از توفیق میان این دو آیه معلوم و قطعی است که شب قدر در رمضان است.
اما در حدیث آمده است که: «عَنْ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ ، أَنّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: لَيْلَةُ الْقَدْرِ فِي الْعَشْرِ الْبَوَاقِي، مَنْ قَامَهُنَّ ابْتِغَاءَ حِسْبَتِهِنَّ، فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى يَغْفِرُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَمَا تَأَخَّرَ، وَهِيَ لَيْلَةُ وِتْرٍ تِسْعٍ أَوْ سَبْعٍ أَوْ خَامِسَةٍ أَوْ ثَالِثَةٍ أَوْ آخِرِ لَيْلَةٍ». [۳۰]
ترجمه: از عباده‌ی بن صامت روایت شده که رسول خدا ج فرمود: «شب قدر در ده شب آخر رمضان قرار دارد، هر کس در این شب‌ها بخاطر رضای خدا شب زنده‌داری کند، آن (شب زنده داری‌ها) او را کفایت خواهند کرد و خداوند گناهان پیشین و پسین او را خواهد بخشید و این شب، شب فرد است، بیست نهم یا هفتم یا پنجم یا سوم یا شب آخر رمضان است».
و رسول الله ج فرمود: «إِنَّ أَمَارَةَ لَيْلَةِ الْقَدْرِ أَنَّهَا صَافِيَةٌ بَلْجَةٌ كَأَنَّ فِيهَا قَمَرًا سَاطِعًا سَاكِنَةٌ سَاجِيَةٌ لَا بَرْدَ فِيهَا، ولَا حَرَّ وَلَا يَحِلُّ لِكَوْكَبٍ أَنْ يُرْمَى بِهِ فِيهَا حَتَّى تُصْبِحَ، وَإِنَّ أَمَارَتَهَا أَنَّ الشَّمْسَ صَبِيحَتَهَا تَخْرُجُ مُسْتَوِيَةً لَيْسَ لَهَا شُعَاعٌ مِثْلَ الْقَمَرِ لَيْلَةَ الْبَدْرِ، لَا يَحِلُّ لِلشَّيْطَانِ أَنْ يَخْرُجَ مَعَهَا يَوْمَئِذٍ». [۳۱]
«نشانه‌ی شب قدر این است که آسمان صاف و درخشنده است، مثل اینکه ماه درخشنده و آرامی در آن درخشیدن و تابیدن گرفته باشد، سرما و گرما در آن احساس نمی‌شود، هیچ ستاره‌ای در آن شب تا صبح دیده نمی‌شود، از دیگر نشانه‌های این شب این که در فردای آن شب، خورشید بصورت دایره‌ای تمام نمایان می‌گردد و شعاع و درخشش آنچنانی ندارد، همانند ماه شب چهاردهم. برای شیطان اجازه نیست که در آن روز همراه با خورشید بیرون بیاید».
ام المؤمنین عایشه‌ی صدیقه‌ی بنت صدیق، همسر محبوب رسول خدا می‌گوید: خدمت رسول خدا عرض کردم، ای رسول الله اگر شب قدر را دریافتم چی بگویم؟ فرمود بگو: «اللَّهُمَّ إِنَّكَ عَفُوٌّ تُحِبُّ الْعَفْوَ فَاعْفُ عَنِّي أَوِ اعْفُ عَنَّا». [۳۲]
«خداوندا تو خود بخشنده‌ای و بخشش را دوست داری پس مرا ببخش».
پیامبر ج می‌فرماید: «مَنْ قَامَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»؛ «هر کس ازروی ایمان و اخلاص به خاطر خدا شب قدر را با عبادت زنده نگه دارد گناهان پیشینش مورد عفو و بخشش قرار خواهند گرفت».
[۲۷] آلبانی در صحیح ابن ماجه (۳۱۱۹) می‌گوید صحیح است. [مصحح] [۲۸] متفق علیه. [۲۹] المسند الجامع [مؤلف] آلبانی در صحیح ابوداود (۱۳۷۱) می‌گوید: صحیح است. [مصحح] [۳۰] ابن عبدالبر در التمهيد (۲۴/۳۷۳) می‌گوید: حسن غریب است. آلبانی در تخريج مشكاة المصابيح (۲۰۳۴) می‌گوید: اسنادش صحیح است. [مصحح] [۳۱] الأحادیث المختارة ج/۳ص۳۱۴. [مؤلف] العراقی در ليلة القدر (۵۱) می‌گوید: اسنادش جید است و ابن عبد البر در التمهيد (۲۴/۳۷۳) می‌گوید: حسن غریب است. [مصحح] [۳۲] آلبانی در صحیح ابن ماجه (۳۱۱۹) می‌گوید: صحیح است. [مصحح]